Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 - Το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου τότε... στα παράλληλα βήματα και το Καθεστώς GAP... σήμερα;

-Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα;
-Γιατί λάμπει ο ήλιος έτσι, γιατί φέγγει έτσι η μέρα;

Το πρωί της 4ης Αυγούστου 1936, ο «Ριζοσπάστης», από την πρώτη του σελίδα, γράφει ότι εντός της ημέρας επίκειται δικτατορία από τον Ιωάννη Μεταξά. Πράγματι, το βράδυ στις 8, ο Μεταξάς συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο, όπου αποφασίστηκε να κηρυχτεί σ' όλη την επικράτεια ο στρατιωτικός νόμος και ανεστάλη η ισχύς βασικών άρθρων του Συντάγματος. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ήταν ήδη γεγονός και ο «Ριζοσπάστης» και το ΚΚΕ, δυστυχώς, δικαιώθηκαν στις προβλέψεις τους. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου αποτελούσε την πολιτική έκφραση των συμφερόντων της αστικής τάξης στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ηταν η αναγκαία δύναμη στήριξης και ενίσχυσης του ελληνικού καπιταλισμού - στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος - σε συνθήκες προετοιμασίας του β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Τι προηγήθηκε

Ας δούμε όμως τι προηγήθηκε. Το Γενάρη του 1936, έγιναν βουλευτικές εκλογές με απλή αναλογική. Πρώτο κόμμα αναδείχτηκε το «Λαϊκό Κόμμα» του Τσαλδάρη, που εξέλεξε 143 βουλευτές, ενώ το κόμμα των «Φιλελευθέρων» του Σοφούλη εξέλεξε 142. Το «Παλλαϊκό Μέτωπο» (συνεργασία ΚΚΕ - ΑΚΕ), έβγαλε 15 έδρες. Μονοκομματική κυβέρνηση δεν μπορούσε να αναδειχτεί. Ετσι, ο Σοφούλης, άρχισε επαφές με τον Τσαλδάρη, αλλά δεν επιτεύχτηκε συνεργασία.
Μπροστά σ' αυτήν την κατάσταση, ο Ι. Μεταξάς, σε συνεργασία με τον Εγγλέζο πρεσβευτή Ουάτερλοου, το Παλάτι, με αστούς πολιτικούς (των «Λαϊκών» και των «Φιλελευθέρων»), προετοιμάζουν το έδαφος για εγκαθίδρυση δικτατορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις προτάσεις του «Κόμματος Φιλελευθέρων» για την πρωθυπουργία ήταν να την αναλάβει (στα πλαίσια συμμαχίας κομμάτων) ο Ι. Μεταξάς. Ο Τσαλδάρης ζητούσε από το ΚΚΕ την υποστήριξή του στη Βουλή, για να σχηματίσει αυτός κυβέρνηση και όχι ο Σοφούλης. Από την άλλη, οι διαπραγματεύσεις «Παλλαϊκού Μετώπου» και «Κόμματος Φιλελευθέρων» κατέληξαν στο «Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα», το οποίο δεν τηρήθηκε από τους «Φιλελεύθερους» και δημοσιοποιήθηκε από το «Παλλαϊκό Μέτωπο». ...
Με βάση το «Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα», το «Παλλαϊκό Μέτωπο» θα έδινε ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση Σοφούλη και στο προεδρείο της Βουλής, ενώ η κυβέρνηση θα ακύρωνε αναδρομικά τη διάταξη του εκλογικού νόμου, που αφαιρούσε τα εκλογικά δικαιώματα όσων είχαν καταδικαστεί με το «Ιδιώνυμο», θα καταργούσε τις επιτροπές ασφάλειας, θα έδινε αμνηστία σ' όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, τους εξόριστους, θα διέλυε τις φασιστικές οργανώσεις, θα καθιέρωνε πάγιο εκλογικό σύστημα την απλή αναλογική, θα μείωνε την τιμή του ψωμιού, θα απαγόρευε την προσωποκράτηση για οφειλές προς το Δημόσιο μέχρι 3.000 δρχ., θα προχωρούσε στην εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης, και θα καθιέρωνε 5χρονο χρεοστάσιο χωρίς όρους για τα χρέη των αγροτών σε τράπεζες και ιδιώτες.
Ολο αυτό το χρονικό διάστημα, υπήρχε η υπηρεσιακή κυβέρνηση Δεμερτζή, που στις αρχές Μάρτη 1936 τοποθέτησε στο υπουργείο Στρατιωτικών τον Ι. Μεταξά. Στο μεταξύ, ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το Παρίσι είχε στείλει επιστολή, που υποστήριζε δικτατορική λύση, σαν τη μόνη δυνατή λύση της πολιτικής κρίσης, δηλαδή των δυσκολιών για δημιουργία κυβέρνησης. Τελικά, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ανατέθηκε από τον Γεώργιο τον Β' στον Δεμερτζή, που στις 14 Μάρτη σχημάτισε τη δεύτερη κυβέρνησή του. Σ' αυτήν την κυβέρνηση, ο Μεταξάς έγινε αντιπρόεδρος, ενώ παρέμεινε και υπουργός των Στρατιωτικών και της Αεροπορίας.
Στις 13 Απρίλη πέθανε ο Δεμερτζής. Ο βασιλιάς όρισε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά. Τον όρκισε το ίδιο απόγευμα, δίχως να πάρει τη γνώμη της Βουλής! Παρ' όλ' αυτά όλα τα αστικά κόμματα έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Μεταξά! Μόνο οι βουλευτές του «Παλλαϊκού Μετώπου» την καταψήφισαν, όπως και οι Γ. Παπανδρέου, Κ. Βλαχοθανάσης και Ανδρ. Δενδρινός. Υπήρξαν και 4 αποχές. Τα «υπέρ» ήταν 241 ψήφοι.
Στις 30 Απρίλη, η Βουλή ενέκρινε ψήφισμα, με το οποίο διέκοπτε τις εργασίες της για πέντε μήνες μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη. Αλλά δεν τις ξανάρχισε, αφού στις 4 Αυγούστου 1936 κηρύχτηκε η δικτατορία.
Ο κίνδυνος φασιστικής εκτροπής και της επιβολής δικτατορίας δεν προέκυψε ξαφνικά στα 1936. Προετοιμαζόταν χρόνια πριν, και το ΚΚΕ, σε σχέση με τα αστικά κόμματα, ήταν το μόνο που επιδίωκε, με την οργάνωση της πάλης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, να αποτρέψει αυτήν την προοπτική, που τη διαμόρφωναν οι διεθνείς εξελίξεις και κυρίως η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη, η παγκόσμια οικονομική κρίση στα 1929 - 1933 και η προσπάθεια σταθεροποίησης του καπιταλισμού και των μονοπωλίων στην Ελλάδα.
Οι συνθήκες για το εργατικό και το κομμουνιστικό κίνημα στην Ελλάδα είχαν δυσκολέψει από τα σκληρά αντιδραστικά κατασταλτικά μέτρα της κυβέρνησης Βενιζέλου, ειδικά ενάντια στο ΚΚΕ, κυρίως μετά το διαβόητο νόμο για το «Ιδιώνυμο». Η διεθνής οικονομική κρίση χτύπησε και την ελληνική οικονομία. Η βιομηχανική παραγωγή, σε σύγκριση με το 1928, μειώθηκε το 1931 κατά 14,8%. Η αξία της αγροτικής παραγωγής, από 11 δισ. δρχ. το 1929, έπεσε στα 5 δισ. δρχ. το 1931. Οι εξαγωγές σταφίδας και καπνού μειώθηκαν κατά 30% την ίδια περίοδο, ενώ οι άνεργοι από 50.000 το 1929, έφτασαν τις 200.000 το 1931. Η άρχουσα τάξη σ' αυτές τις συνθήκες ενισχύει τη διαπλοκή της με το ξένο κεφάλαιο, κυρίως το εγγλέζικο, και έχουμε ένταση της διείσδυσής του στην Ελλάδα.

Το ΚΚΕ παλεύει και προειδοποιεί

Σ' αυτές τις συνθήκες, αναπτύσσεται πολύμορφη λαϊκή δράση, ξεσπούν αγώνες, με διεκδικήσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης που έπεφταν ολόκληρες στις πλάτες του λαού, διαμορφώνοντας νέα κατάσταση για τη χώρα, σε συνδυασμό με την πάλη κατά της επιβολής φασιστικής δικτατορίας. Σ' αυτά τα πλαίσια, στις 6 Απρίλη του 1934, δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη» Διακήρυξη με υπογραφές γνωστών προοδευτικών διανοουμένων καλλιτεχνών και άλλων παραγόντων του εργατικού κινήματος για τη σύγκληση «Πανελλαδικού Αντιφασιστικού Συνεδρίου». Η τότε κυβέρνηση Τσαλδάρη απαγόρευσε αυτό το συνέδριο, το οποίο, όμως, συνήλθε ως «Πανελλαδική Αντιφασιστική Συνδιάσκεψη» τον Ιούνη του 1934. Τον Οκτώβρη του 1934, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, υπογράφτηκε σύμφωνο κοινής δράσης για την αποτροπή του κινδύνου στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας, από το ΚΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα, τη ΓΣΕΕ, την Ενωτική ΓΣΕΕ και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα.
Το Δεκέμβρη του 1935, το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ εκτίμησε ως άμεσο τον κίνδυνο του πολέμου, κυρίως από τη φασιστική Ιταλία και καθόρισε ότι «το καθήκον τόσο της απόκρουσης της άμεσης απειλής του πολέμου, όσο και της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της χώρας από τους ξένους ιμπεριαλιστές... πέφτει πάνω στο Κόμμα μας».
Το Κόμμα, αμέσως μετά το Συνέδριο, το Γενάρη του 1936, συγκρότησε με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας το συνασπισμό του «Παλλαϊκού Μετώπου».
Το επόμενο χρονικό διάστημα εντείνονται οι απεργιακές κινητοποιήσεις, με κορυφαία αυτήν του Μάη στη Θεσσαλονίκη, που πέρασε στην ιστορία, από τα γεγονότα στις 9 Μάη, με το δολοφονικό χτύπημα της Χωροφυλακής, τη συνέχιση τις επόμενες μέρες, τη συναδέλφωση λαού - στρατού στη Θεσσαλονίκη και την καταστολή της από στρατό που ήρθε από τη Λάρισα.
Το ΚΚΕ συνεχίζει να προειδοποιεί για την επερχόμενη δικτατορία και να καλεί σε δράση για τη ματαίωσή της. Τον Ιούλη του 1936, συγκροτεί με το Αγροτικό Κόμμα το «Λαϊκό Μέτωπο», ενώ η Ενωτική ΓΣΕΕ, μαζί με τη ΓΣΕΕ, καλούν σε απεργία ενάντια στο νομοσχέδιο του Μεταξά για δήμευση των κεφαλαίων των ασφαλιστικών ταμείων. Το κατεστημένο δεν ανεχόταν άλλο αυτήν την κατάσταση. Δεν είχε άλλο δρόμο αντιμετώπισης, από την επιβολή δικτατορίας, με την ανοχή και στήριξη του αστικού πολιτικού κόσμου.
Ο Νίκος Μπελογιάννης στο βιβλίο του «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα», αναφέρει χαρακτηριστικά:
«"Η μοναρχοφασιστική δικτατορία της 4ης Αυγούστου εκφράζει τη θέληση της αστοτσιφλικάδικης πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, της μοναρχίας και του ξένου κεφαλαίου να πνίξουν τη λαϊκή θέληση που απειλούσε την κυριαρχία τους και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους" (Ν. Ζαχαριάδης). Βασική αιτία που κατάφερε να επιβληθεί η δικτατορία στάθηκε η υποστήριξη που βρήκε - ενεργητική είτε παθητική - στα αστικά κόμματα (...) Οι πολιτικοί αρχηγοί των "Φιλελευθέρων", "Προοδευτικών", "Λαϊκών", "Εργατο-αγροτικών" κλπ. κομμάτων δώσανε ψήφο ανοχής στον Μεταξά κι όταν κηρύχτηκε η δικτατορία δεν αντέδρασαν καθόλου».
Πηγές:
-- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος 1ος.
-- Μάκη Μαΐλη: «Ο αστικός πολιτικός κόσμος και η 4η Αυγούστου», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4, 2001.

Επιμέλεια
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Καθεστώς της 4ης Αυγούστου ονομάστηκε το δικτατορικό καθεστώς που είχε η Ελλάδα από τις 4 Αυγούστου 1936, ημερομηνία στην οποία ανακήρυξε ο Ιωάννης Μεταξάς τη δικτατορία και λειτούργησε μέχρι το θάνατο του Μεταξά το 1941.

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Ντοκιμαντέρ: Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936-1940 (μέρος 1ο) (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ντοκιμαντέρ: Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936-1940 (μέρος 2ο) (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ντοκιμαντέρ: 21η Απριλίου-4η Αυγούστου-Σχέσεις στοργής (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Πίνακας περιεχομένων:

• 1 Το ξέσπασμα της δικτατορίας
• 2 Ο χαρακτήρας του καθεστώτος
• 3 Ο ύμνος της 4ης Αυγούστου
• 4 Παραπομπές
• 5 Βιβλιογραφία
• 6 Προτεινόμενη βιβλιογραφία
• 7 Εξωτερικοί σύνδεσμοι
  • 7.1 Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

 Σχετικό: 1936 Δικτατορία Μπαρμπα Γιάννη Μεταξά: Συλλήψεις μελών ΚΚΕ / 2011: Κοινοβουλευτική Δικτατορία: Φίμωση της ελευθερίας έκφρασης των πολιτών

==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"