Ουμπέρτο Έκο – Ο κόσμος είναι ένα βιβλίο: συμβολισμός και αλληγορία στον μεσαίωνα

Ο μεσαιωνικός άνθρωπος ζει σε έναν κόσμο γεμάτο από σημασίες, παραπομπές, υπερφυσικές αισθήσεις, εκδηλώσεις του θεού στα πράγματα, σε μια φύση που μιλά διαρκώς μια εραλδική γλώσσα στην οποία ένα λιοντάρι δεν είναι μόνο ένα λιοντάρι, μια καρυδιά δεν είναι μόνο μια καρυδιά, ένας ιππόγρυπας είναι κανονικό λιοντάρι επειδή ως τέτοιο αποτελεί σημάδι μιας υπέρτατης αλήθειας.

Για να εξηγήσουμε αυτή την μυθική τάση θα πρέπει ίσως να σκεφτούμε τον μεσαιωνικό συμβολισμό σαν μια λαϊκή, παραμυθική διαφυγή από την πραγματικότητα. Οι «σκοτεινές εποχές» κατά τα χρόνια του πρώιμου μεσαίωνα είναι τα χρόνια της παρακμής των πόλεων, της επιδείνωσης των συνθηκών στην ύπαιθρο, των λιμών, των επιδρομών, της πανούκλας ή της βουβωνικής πανώλους, της πρόωρης θνησιμότητας.

Νευρωτικά φαινόμενα όπως ο φόβος για την έλευση της χιλιετίας δεν επιβεβαιώνονται με δραματικούς και απελπισμένους όρους για τα οποία μιλά ο μύθος, αλλά εάν ο μύθος δημιουργήθηκε είναι επειδή τροφοδοτούσε μια θεμελιώδη ενδημική κατάσταση άγχους και ανασφάλειας.

Ο μοναχισμός ήταν ένας τύπος κοινωνικής λύσης που περιείχε εγγύηση κοινοτικής συνοχής και ηρεμίας:

Ουμπέρτο Έκο | Τα χαρακτηριστικά του «αρχέγονου φασισμού»

Ένα σημαντικό κέιμενο του Ιταλού φιλόσοφου για της απαρχές του πρωτοφασισμού που δημοσιεύθηκε 

στο New York Review of Books το 1995

Νομίζω πως μπορούμε να σκιαγραφήσουμε έναν κατάλογο χαρακτηριστικών τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά αυτού που ονομάζω «πρωτοφασισμό», ή «αρχέγονο φασισμό».

Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μπορούν να οργανωθούν σε ένα ενιαίο σύστημα· πολλά απ’ αυτά αλληλοαναιρούνται, και είναι επίσης αντιπροσωπευτικά και άλλων μορφών δεσποτισμού ή φανατισμού. Η παρουσία ενός και μόνο απ’ αυτά, όμως, αρκεί για να επιτρέψει στο φασισμό να συμπτυχθεί γύρω του.

1. Το πρώτο χαρακτηριστικό του πρωτοφασισμού είναι η λατρεία της παράδοσης. Η παραδοσιαρχία, βέβαια, είναι πολύ παλαιότερη από τον φασισμό. Δεν χαρακτήριζε μόνο την αντιεπαναστατική σκέψη των Καθολικών μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά γεννήθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, ως αντίδραση στον κλασικό ελληνικό ορθολογισμό. Στη λεκάνη της Μεσογείου, λαοί διαφόρων θρησκειών (που οι περισσότερες απ’ αυτές είχαν γίνει δεκτές στο ρωμαϊκό πάνθεο) άρχισαν να ονειρεύονται κάποια αποκάλυψη που είχε συμβεί στην αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτή η αποκάλυψη, σύμφωνα με τη μυστηριακή αίγλη που καλλιεργούσε η παραδοσιαρχία, είχε παραμείνει για πολύ καιρό κρυμμένη κάτω από το πέπλο γλωσσών που ήταν πια ξεχασμένες — στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, στους κέλτικους ρούνους, στους παπύρους των σχεδόν άγνωστων θρησκειών της Ασίας. . .

Ουμπέρτο Έκο – O βλάκας...

«Και ο βλάκας;»

«Α! Ο βλάκας δεν κάνει λάθη συμπεριφοράς. 

Κάνει λάθος συλλογισμούς. 
Είναι αυτός που λέει ότι όλοι οι σκύλοι είναι κατοικίδια ζώα και όλοι οι σκύλοι γαβγίζουν, όμως και οι γάτοι είναι κατοικίδια ζώα, επομένως γαβγίζουν. 
Ή ότι όλοι οι Αθηναίοι είναι θνητοί, όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι θνητοί, επομένως όλοι οι κάτοικοι του Πειραιά είναι Αθηναίοι».

«Πράγμα που ισχύει».
«Ναι, αλλά συμπτωματικά. 
Ο βλάκας μπορεί να πει και κάτι σωστό, όμως για λανθασμένους λόγους».«Μπορούμε να πούμε λανθασμένα πράγματα, αρκεί οι λόγοι να είναι σωστοί».

«Κατ’ ανάγκην. 

Αλλιώς γιατί να πασχίζουμε τόσο να είμαστε έλλογα όντα;»«Όλοι οι μεγάλοι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι κατάγονται από κατώτερες μορφές ζωής, οι άνθρωποι κατάγονται από κατώτερες μορφές ζωής, άρα όλοι οι άνθρωποι είναι μεγάλοι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι».

«Αρκετά καλά. 

Φτάσαμε ήδη στο κατώφλι όπου υποπτεύεστε ότι κάτι δεν πάει καλά, όμως χρειάζεται λίγη δουλειά για ν’ αποδείξετε τι και γιατί. 
Ο βλάκας είναι παμπόνηρος. 
Τον ανόητο τον αναγνωρίζουμε αμέσως (κι ας μη μιλήσουμε για τον κρετίνο), ενώ ο βλάκας κάνει συλλογισμούς περίπου σαν τους δικούς μας, εκτός από κάτι απειροελάχιστο:

Πέθανε ο συγγραφέας Ουμπέρτο Έκο - Αφιέρωμα: Ο αρχέγονος φασισμός των ανθρώπων

Σχετικό: Πέθανε ο συγγραφέας Ουμπέρτο Έκο

Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να δώσει ταυτότητα στο έθνος είναι οι εχθροί του. Έτσι, στη ρίζα της πρωτοφασιστικής ψυχολογίας υπάρχει μια εμμονή με τις συνωμοσίες, ιδιαίτερα τις διεθνείς. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν πολιορκημένοι. Ο πιο εύκολος τρόπος να πολεμήσεις μια συνωμοσία είναι η επίκληση στην ξενοφοβία.

Ένα σημαντικό κέιμενο του Ιταλού φιλόσοφου για της απαρχές του πρωτοφασισμού που δημοσιεύθηκε στο New York Review of Books το 1995 

Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να δώσει ταυτότητα στο έθνος είναι οι εχθροί του. Έτσι, στη ρίζα της πρωτοφασιστικής ψυχολογίας υπάρχει μια εμμονή με τις συνωμοσίες, ιδιαίτερα τις διεθνείς. Οι οπαδοί πρέπει να νιώθουν πολιορκημένοι. Ο πιο εύκολος τρόπος να πολεμήσεις μια συνωμοσία είναι η επίκληση στην ξενοφοβία. 

Πλήρες σε Ελληνική μετάφραση: