Τα τρία σκαλιά της υπέρβασης

Λόγω των διακοπών του συνεργάτη μας Σωτήρη Γλυκοφρύδη

παραθέτουμε ένα κεφάλαιο από την εισαγωγή του βιβλίου του  ¨6^ος π.Χ. αιώνας - η αρχή της μετακύλησης των ιδεών σε Ανατολή και Δύση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλκυών το οποίο θεωρούμε ότι είναι χρήσιμο να διαβαστεί

Τα τρία σκαλιά της υπέρβασης

Για να ΑΝΤΑΠΕΞΕΛΘΟΥΝ στις ανάγκες της ζωής, τα διάφορα είδη χρησιμοποιούν μια πρακτική επιβίωσης που μπορεί να παρομοιαστεί με μια τριπλή, αλληλο-εμπλεκόμενη και επαναλαμβανόμενη βαθμίδα, που τα σκαλιά της είναι:

1) Της αυτόνομης προσπάθειας, ή αυτοδυναμίας

2) Της ομοειδούς συνεργασίας ή ομοιομορφίας

3) Της ανομοιοειδούς συνύπαρξης ή ετερότητας

Κατά την πρώτη αρχή, της αυτοδυναμίας, το ον προσπαθεί να επιβιώσει αξιοποιώντας τις δικές του δυνάμεις· κατά τη δεύτερη αρχή, της ομοιομορφίας, συνδέεται με όμοια για δεσμό ισχύος· τέλος, κατά την τρίτη, της ετερότητας, συμπράττει με τα ανόμοια για το κοινό συμφέρον, ολοκληρώνοντας έτσι έναν πλήρη κύκλο εμβιο- πολιτικής συμπεριφοράς.

Κάθε μορφή ζωής, είτε είναι απλό κύτταρο, είτε πολυκυτταρικός οργανισμός, αποσκοπεί σ’ αυτό που αποκαλείται «ολική επιβίωση» και σημαίνει πλήρη επικράτηση της έμβιας δομής του, πάνω σε υπέδαφος ζωής. Οι κατά τόπους και χρόνους διάφορες εκφάνσεις, αποτελούν φαινόμενα παροδικά με ημερομηνία λήξεως.

Ας δούμε, κατ’ αρχήν, πώς συμπεριφέρεται η δομική μονάδα της ζωής, το κύτταρο.

Κάθε κύτταρο οριοθετείται από μια ελαιώδη μεμβράνη η οποία περικλείει ένα είδος θρεπτικού «ζελέ», που μέσα του υπάρχουν έγκλειστοι μικροσχηματισμοί, τα οργανίδια. Με την οξείδωση και την αναγωγή επιταχύνονται οι εξελικτικές διεργασίες και παράγεται λειτουργικότητα. Σε επόμενη φάση, στο εσωτερικό του κυττάρου αρχίζει να δομείται ένας πυρήνας με γενετικό κώδικα πληροφοριών, που μεταβιβάζεται στους απογόνους. Ορισμένα οργανίδια, όπως τα μιτοχόνδρια, έχουν δικό τους γενετικό υλικό, σαν απόχυμα ιών που έχουν παρεισφρήσει. Το νευρικό σύστημα, για παράδειγμα, εξαρτάται από τα γονίδια των μιτοχονδρίων και όχι του πυρήνα, ενώ πιθανή είναι η εκδοχή, ότι εξαιτίας συμβιωτικών αναγκών σε ανταγωνιστικές συνθήκες, απύρηνα πρωτοκύτταρα εξελίχτηκαν σε εμπύρινα μεγαλοκύτταρα. Αυτά, με τη σειρά τους, επέδρασαν σε άλλα, και αυτά σε άλλα, κατά μια αμφίδρομη διαδικασία, δημιουργώντας τη βάση της ποικιλομορφίας.

Αυτή με λίγα λόγια είναι μια σύντομη γενική προσέγγιση της εξελικτικής θεωρίας, συγκερασμός των αντίθετων απόψεων της Μάργκουλις (συμβιωτική) και του Ντώκινς (ανταγωνιστική), εξέλιξη παλαιότερων, των Λαμάρκ και Δαρβίνου, που έχουν μια κοινή υποδομή, τη «σούπα των αμινοξέων».

Από τα κάθε λογής ευρήματα προκύπτει πως η ζωή ξεκίνησε από μια απλή βάση, που κατέληξε σύνθετη και πολυσύνθετη με ώσεις. Οι θεωρούμενες ανώτερες μορφές είναι εκείνες που η πολυπλοκότητά τους διαχέει μια εκτεταμένη ευαισθησία με αποχρώσες ενδείξεις συμπεριφοράς. Για το φαινόμενο αυτό ευθύνεται ένας ιδιαίτερος κυτταρικός σχηματισμός, το νευρικό σύστημα. Ο νευρικός ιστός και το κομβικό σημείο συνοχής του, ο εγκέφαλος, αποτελούν ένα πρακτικό κριτήριο της πολυπλοκότητας και κυβερνητικό σύστημα διαχείρισης του όλου.

Ας δούμε πώς συμπεριφέρεται η ελάχιστη βιολογική μονάδα, εξετάζοντας έναν απλό μονοκύτταρο οργανισμό που έμεινε εξελικτικά στάσιμος, την αμοιβάδα, παράλληλα με ένα σύνθετο πολυσυστηματικό ον, τον άνθρωπο.

Οι αμοιβάδες αναπαράγονται με απόσχιση, αποκτούν σύντομα αυτοδυναμία και επεκτείνονται προς πάσα κατεύθυνση εφόσον το ευνοούν οι συνθήκες, εποικίζοντας έναν χώρο όπου δρουν ξενιστικά. Όταν όμως οι συνθήκες γίνουν δυσμενείς, μαζεύονται σε ομάδες, με επίκεντρο τις μητρικές τους.

Η ίδια διαδικασία, τηρουμένων των αναλογιών, συμβαίνει και στον άνθρωπο. Τα θυγατρικά άτομα απεμπολούν τους μητρικούς δεσμούς και ακολουθούν μια ανάλογη πορεία, όπου σε περίπτωση κινδύνου θα συγκλίνουν προς τη μητρική κοιτίδα. Η βασική συμπεριφορά της έμβιας ύλης και στις δυο περιπτώσεις είναι ίδια.

Το κοινωνικό κύτταρο είναι μια αφανής πραγματικότητα και ο άνθρωπος μια εμφανής ιδιαιτερότητα, που ακολουθεί κοινές αρχές και νόμους.

Στη συνέχεια, όταν η αμοιβάδα γεράσει, χάνει την ικανότητα της αναπαραγωγής. Τότε πλησιάζει μια φρέσκια θυγατρική κι ενώνεται μαζί της, ανταλλάσσοντας με αυτήν υγρά, κοινώς την «βαμπιρίζει» με μια πράξη προοίμιο της σεξουαλικής επαφής και της αιμομιξίας, και μετά αναπαράγεται πάλι έχοντας αναζωογονηθεί, ενώ η θυγατρική έχει πρακτικά γεράσει, αλλά το ισοζύγιο της ζωής είναι θετικό. Κάποια στιγμή η αμοιβάδα θα καταλήξει ν’ ανταλλάσσει τα υγρά της με μια άλλη, με την οποία ο βαθμός συγγένειας θα έχει απεμποληθεί.

Το φαινόμενο αυτό είναι εμφανές στη φύση. Όλα τα είδη έλκουν κοινή καταγωγή και έχουν σχηματιστεί από κοινούς πρόγονους σε διάφορο βαθμό, ακολουθώντας την ίδια πρακτική. Στο ανθρώπινο είδος το φαινόμενο αυτό ανιχνεύεται στις θεογονίες των λαών, στην αιμομιξία των βασιλέων και στον λαϊκό ρατσισμό. Θεογονία, αιμομιξία, ρατσισμός – ένας απόηχος πρωτόγονης δομής, αρνητικός για τη θέση του σημερινού ανθρώπου.

Ας εξετάσουμε εκτενέστερα την ανθρώπινη συμπεριφορά στα πρώτα στάδιά της.

Από τη στιγμή της δημιουργίας του το ανθρώπινο ον κάνει αισθητή την παρουσία του ως μια ουσία που τείνει να οριοθετηθεί στον τόπο και στον χρόνο. Αρχικά υφίσταται η εκδοχή του ναι ή του όχι, του όλου ή του τίποτα. Εφόσον υπάρχει η σημειολογική στιγμή του «ναι», παράγεται το «είναι» και η δομική πρόταση της ζωής θα ολοκληρωθεί με το «εγώ». «Ναι Είμαι Εγώ» σημαίνει το κλάμα της γενετικής κραυγής του νεοεξερχόμενου ανθρώπου.

Κατά τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής των θηλυκών -επτά για τα αρσενικά, που ωριμάζουν πιο αργά– ο βασικός εγωκεντρικός πυρήνας (α’ φάση – του εγώ) έχει σχηματοποιηθεί και ο μικρός άνθρωπος τείνει να απομακρυνθεί από τη μητρική κοιτίδα του, ερχόμενος σε συναναστροφή με άτομα του ίδιου φύλου και της ίδιας ηλικίας, σε ένα πρώτο τεστ ζωής, που είναι το παιχνίδι (β’ φάση - των ομοίων). Εκεί, αγόρια με αγόρια πολεμούν και κορίτσια με κορίτσια πρακτικά «μητρεύουν». Νόμοι πανάρχαιοι, ρόλοι ζωής που έχουν απαράλλαχτα παιχτεί και θα παίζονται ακόμη. Η σχέση με τον γονικό δεσμό ασφαλείας απεμπολείται και ο μικρός άνθρωπος, πριν καλά - καλά δεσμεύσει το δεύτερο σκαλί του, ωθείται για υπέρβαση στο τρίτο, το επόμενο.

Η προσέγγιση με το αντίθετο φύλο (γ΄ φάση - των ανομοίων), θ’ αναπτυχθεί με τη γενετήσια ορμή από τα δώδεκα και δεκατέσσερα χρόνια αντιστοίχως, ως συμπληρωματικότητα. Εκεί τα φύλα έλκονται από το αντίθετό τους, αφού καλούνται από τη φύση να ενωθούν, για να δοκιμαστούν οι βιολογικές συνθήκες. Έτσι ο πρώτος τρισυπόστατος κύκλος κλείνει προσωρινά κοντά στα δεκαοκτώ για τα θηλυκά (3Χ6) και είκοσι ένα για τα αρσενικά (3Χ7) και όλο πιο σύνθετος θα επανέλθει. Σπουδές (ένα, ξανά εγώ), εργασία (οι όμοιοι, εμείς), οικογένεια (οι έτεροι, οι άλλοι).

Η σχέση με τον εαυτό μας είναι βασική, με τους όμοιους συντροφική, με τους ανόμοιους υπαρξιακή και περισσότερο ευαισθητοποιημένη.

Για να είναι επιτυχής η πρώτη αρκεί υγρή τροφή, για τη δεύτερη χρειάζεται ένα κοινό ποτήρι, για την τρίτη απαιτείται να νερωθεί το κρασί –ή να κρασωθεί το νερό– σε ποσότητες αμοιβαία πόσιμες.

Μια σχέση όπου ένας άντρας και μια γυναίκα συμβιώνουν μεταξύ τους, είτε έχουν τον ίδιο, είτε αντίθετο (ορθότερα: συμπληρωματικό) χαρακτήρα, συμβαίνει επειδή ο καθένας έχει ανάγκη να πατά στο αυτό ή στο άλλο σκαλοπάτι.

Η περίπλοκη κλίμακα αυτοδυναμία – ομοιότης - ετερότης, επαναλαμβάνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής όπως ορίζεται από την πολυπλοκότητα με πιο ασαφή συνισταμένη. Οι βασικές εντολές όμως παραμένουν διά βίου σταθερές και η αρχή καθορισμένη: Ο εαυτός προέχει, ο όμοιος μετέχει και ο ανόμοιος συνέχει.

Αυτός ο κανόνας εφαρμόζεται σε όλες τις δραστηριότητες και τις πράξεις. Ο γεωργός θα συνεργαστεί αρχικά με τους ομοίους του για μια κοινοπραξία και κατόπιν με ανόμοιους για μια εταιρεία, το ανάλογο θα συμβεί και με τον τραπεζίτη και με τον αρχηγό του κράτους. Στην κοινωνική τους συναναστροφή, ο γεωργός προτιμά τον γεωργό, κατόπιν τον τραπεζίτη και στο τέλος τον αρχηγό του κράτους. Αυτή είναι η λεγόμενη κλιμακωτή πορεία, που όλοι την διαβαίνουμε με διάφορη τεχνοτροπία.

Σχετικά με τους ειδικούς, οι διάφορες κοινωνικές θεωρίες των Φουκώ, Μαρξ και Βέμπερ περιγράφουν καταλύτες, αποτέλεσμα των παραγόντων του πολιτισμού και όχι τη βιολογική συμπεριφορά του, όπως αναδύεται από το τρίκλωνο σκοινί του πηγαδιού της φύσης.

Ας δούμε τη συμπεριφορά του ανθρώπου με τα άλλα είδη.

Η επιλογή των γενετικά ομοίων είναι φυσική, εκτός αν υπάρχει αρνητισμός από δυσάρεστες εμπειρίες. Έπονται στην προτίμηση τα θηλαστικά, ακολουθούν πτηνά και ψάρια (με εξαίρεση τα δελφινοειδή που ήταν θηλαστικά ξηράς κι έχουν επιστρέψει στο υγρό στοιχείο, όπως προείπε ο Αριστοτέλης), ενώ τελευταίοι στην προτίμησή του έρχονται οι μύκητες και οι ιοί, που θεωρούνται απόμακροι και ξένοι, παρά το γεγονός ότι σε αυτούς οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τον εξανθρωπισμό μας.

Το ίδιο συμβαίνει και στον κόσμο των ιδεών. Βάση όλων είναι τα προσωπικά δεδομένα, ακολουθεί ο ομοιο-ιδεατισμός που καταλήγει σε αιρέσεις, και από ’κεί σε εξαιρέσεις που γίνονται πυρήνες νέων ιδεών, και ο κύκλος αρχίζει πάλι από την αρχή με νέα δόγματα από παλιές ιδέες.

Στο πιο απόμακρο σκαλί της τρισυπόστατης βαθμίδας βρίσκεται να ακροβατεί ο άνθρωπος, ο οποίος, ανερχόμενος από τη γη στον ουρανό, αυτό που υπερβαίνει τελικά είναι ο εαυτός του.

==========================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"