Ημερίδα 7/6/2013, με τίτλο: "Άνοδος και Παρακμή της Σπαρτιατικής ηγεμονίας. Μαθήματα για εμάς, Σήμερα" [3 VIDEO]

 

Σπάρτη, Πανεπιστήμιο Πελ/σου

Ημερίδα 7/6/2013, με τίτλο: "Άνοδος και Παρακμή της Σπαρτιατικής ηγεμονίας. Μαθήματα για εμάς, Σήμερα"

Φορέας: Ε.Μ.ΠΡΟ.Σ. (Εταιρία Μελέτης Προβλημάτων Συλλογικών) 

"Το Δίπολο της Φαουστικής και Απολλώνιας ψυχής της Λακεδαιμόνιας πολιτείας. "

Ομιλία: του Σωτήρη Γλυκοφρύδη             

Κε πρόεδρε,

Είμαι Αθηναίος, και για την Αθήνα μπορώ να μιλώ καθιστός ή και ξαπλωμένος ακόμη. Για τη Σπάρτη, όμως, όταν μιλώ, αισθάνομαι την ανάγκη να είμαι όρθιος. Παρακαλώ, επιτρέψετε μου (μετάβαση στο podium)...

Εισαγωγή 

Προσπαθώντας να ερμηνεύσει κάποιος τα γεγονότα και τις παραμέτρους που οδηγούν σε ακμή και παρακμή ενός πολιτισμού, δεν μπορεί να μη σταθεί σε αυτό που καλείται Απολλώνιο και Φαουστικό στοιχείο της ψυχής του. Διότι και οι πολιτισμοί έχουνε ψυχή.

Παρακαλώ, μην τρομάζετε από αυτό το δύσκολο τίτλο, τα πράγματα είναι πολύ απλά. Φαουστικό στοιχείο είναι η φωτιά, ο Έρωτας, το μη γραμμικό και μη ευκλείδειο σύστημα, ενώ, Απολλώνιο είναι το παραγόμενο αποκύημα, το προκύπτων φως, που εκδηλώνεται συνήθως στους πολιτισμούς με τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία, τις τέχνες και τα γράμματα.

Την έννοια του δημιουργικού Φαουστικού πυρός και του παραγόμενου εξ αυτού Απολλώνιου φωτός την εισέφερε ο Γκαίτε, τη συνέχισε ο Νίτσε και την ανήγαγε σε υψηλότερα επίπεδα ο Σπένγκλερ μέσα από το μνημειώδες έργο του «Η παρακμή της Δύσης». Η λέξη «Φάουστ» του Γκαίτε είναι Ελληνική και προέρχεται από το «φάος» που σημαίνει «αυτόκαυστο». ...

Ο Γουίλ Ντυράν, αναφέρει ότι η ιστορία ενός πολιτισμού είναι σαν ένα ποτάμι που βρίθει αίματα και πτώματα ενώ στις όχθες του χτίζονται οι πόλεις από τη θυσία των λίγων που καθοδηγούν τους πολλούς. Και κάπου εκεί, στις όχθες ενός ποταμού που λέγεται Ευρώτας, ανάμεσα στους λύκους και τους κύκνους, ξεπροβάλλει η τραγική μορφή της λακώνισας μητέρας, προσπαθώντας να συνταιριάξει τη Φαουστική και Απολλώνια φύση της με αυτό που καλείται ευρύτερα, «Φύση».

Εισαγωγή στην πολιτεία των Λακεδαιμονίων

Η πολιτεία των Λακεδαιμονίων αποτελεί μια μοναδικότητα που δημιουργεί στοιχεία αναφοράς, θαυμασμό και επικρίσεις. Εκεί δημιουργήθηκε η πρώτη μορφή δημοκρατίας η Απέλλα (στα αρχικά στάδια της οποίας είναι πιθανόν να μετείχαν και γυναίκες), μια ιδιόρρυθμη υποβαθμισμένη διπλή βασιλεία, μια αξιοκρατική γερουσία, κι ένα σύστημα ελέγχου της πολιτικής σταθερότητας με τους εφόρους που έρεπαν στην τυραννία. 

Αναπτύχθηκε, πάλι εκεί όσο πουθενά, η ευπείθεια στους νόμους και η ανδρεία, μα κυρίως η λιτότητα και η ομορφιά, η λεγόμενη Δωρική αρμονία ΄ αλλά και η σκληρότητα και η προώθηση μιας απύθμενης δουλείας. Εκεί εκπτύχθηκε μια κοινωνία ομοίων αλλά και συγχρόνως τόσο ανόμοιων μεταξύ τους ως πολιτεία, που στηριζόταν σε μια φοβερή στρατιωτική μηχανή με εξαναγκαστική θητεία 40 χρόνων, που παρά ταύτα οι εξουσιαστές ήσαν συχνά πιο στερημένοι από όσους εξουσίαζαν.

Εκεί πρωτοεμφανίστηκε ακόμα και η φιλοσοφία, όπως προκύπτει από τον πάπυρο 2390 της Οξυρύγχου που αναφέρεται στη δημιουργία του κόσμου κατά Αλκμάνα και περιγράφεται ως αντιστροφή μιας μαύρης τρύπας μέσω ενός πώρου - λώρου που δημιούργησε το σύμπαν, και αναπτύχθηκε επίσης ένα είδος φιλοσοφίας, ευρύτερης λαϊκής βάσης, το λακωνίζειν - η περιεκτική ολιγολογία. 

Ιστορία εστί Φιλοσοφία

Κατά ένα απόφθεγμα του  Θουκυδίδη, η «Ιστορία είναι φιλοσοφία μετά παραδειγμάτων». Η φιλοσοφία, όμως, συνδέεται με την αποδόμηση και την αναδόμηση, προάγοντας τη λεγόμενη απομυθοποίηση. Η απομυθοποίηση πολιτικών συστημάτων και λαών έχει αποτέλεσμα να ελαττωθεί η λάμψη τους ΄ για παράδειγμα, απομυθοποιώντας τη δημοκρατία, τη βασιλεία ή το λαό των Αθηνών, η λάμψη υποχωρεί. Στο μόνο πολίτευμα που δεν υποχωρεί, και είναι σαν να τεμαχίζεται ένα διαμάντι όπου το κάθε μέρος του σύμφωνα με το μέγεθός του παράγει το ίδιο φως, είναι το πολίτευμα της Σπάρτης.

Ο πρώτος που έριξε λάσπη σε αυτό το διαμάντι είναι ο γνωστός φιλόσοφος Καρλ Πόπερ, ο οποός, κάνοντας μια σύγκριση μεταξύ της «ανοικτής» πολιτείας των Αθηνών και της «κλειστής» της Σπάρτης, έθεσε τη δεύτερη, εμμέσως πλην σαφώς, ως εχθρό της ανοικτής κοινωνίας και είδος προς αποφυγή. Να με συγχωρούν οι παριστάμενοι του London School of Economics για αυτά που θα πω για τον καθηγητή τους, αλλά, εκ του γεγονότος ότι στη φύση έχουν επιβιώσει και κλειστά συστήματα, θα έπρεπε για επαλήθευση της έρευνάς του να ψάξει να βρει και να συγκρίνει και ένα αντίθετο παράδειγμα, τηρουμένων των βασικών αλλά και πληρέστερων αναλογιών, όπως, ας πούμε, την κλειστή κοινωνία της φυλής του των Εβραίων με την αντίθετη των Παλαιστινίων. Θα κατέληγε τότε στα ίδια συμπεράσματα;

Στο σκάκι της ζωής δεν νικά το ανοικτό ή το κλειστό παιχνίδι, ούτε τα μαύρα ή τα άσπρα, αλλά το σύστημα που προφυλάσσει τα νώτα του και στηρίζεται σε κάποιες ιδιαίτερα επωφελείς κινήσεις. Στη Λυκούργια πολιτεία η Αχίλλειος πτέρνα καλείται «πατρουχία», στην Μωυσιακή η ιδιαίτερα επωφελής κίνηση καλείται «εμπόριο». Και οι δυο κοινωνίες, καλύτερα είναι να χαρακτηριστούν «ημίκλειστες», έχοντας διαφορετικούς στόχους και μεθοδολογία. 

Ένα από τα αίτια της πτώσης της Λακεδαιμόνιας πολιτείας ήταν η λειψανδρία, αυτό έχει λεχθεί από παλιά, αλλά εμείς προχωρήσαμε ήδη ένα βήμα πιο βαθειά στο απύθμενο πηγάδι των αιτίων της φύσης, στην «πατρουχία», δηλαδή τη δυνατότητα που έδινε στη γυναίκα το δικαίωμα να κληρονομεί τον πατέρα που μόνο στη Σπάρτη υπήρχε. Αυτό θεωρούμε ως αίτιο της λειψανδρίας και σχετίζεται με το ότι οι Σπαρτιάτισσες παντρευόντουσαν πολύ αργότερα από τις υπόλοιπες Ελληνίδες (μετά τα 20 ενώ οι άλλες Ελληνίδες παντρευόντουσαν περί τα 14), εκδηλώνοντας υπογεννητικότητα η οποία αρχίζει συγχρόνως με το που οι Σπαρτιάτισσες κατείχαν εκτάσεις, γενόμενες «φεουδαρχίνες».

  Η Σπαρτιάτισσα

 «Πίσω απ’ όλα είναι οι γυναίκες», λέει ο συμπαθής Ηρόδοτος εξετάζοντας τα αίτια των Ελληνο-Περσικών πολέμων, και επεξηγεί, «γιατί αν δεν ήθελαν αυτές τίποτα δεν θα γινόταν, διότι…, κ.λπ.». Ο Αριστοτέλης, χαρακτηρίζει την πολιτεία - πρότυπο του Πλάτωνα, τη Σπάρτη, «γυναικοκρατούμενη». Ας εξετάσουμε εν τάχει αν είναι σωστό αυτό.

Κατ’ αρχήν, αν δεν ήταν ό,τι ήταν οι λακώνισες μανάδες δεν θα υπήρχε όπως την ξέρουμε η Σπάρτη. Το «ταν ή επι τας», το έλεγαν εκείνες. Αν υπήρξε Καιάδας ή αποθετήρια ανάπηρων βρεφών, εκείνες ήταν από πίσω, διότι κανείς δεν μπορεί να πάρει από μια μάνα το παιδί αν δεν το επιθυμεί η ίδια. Και όπως η σκληρότητα των Σπαρτιατισσών δημιούργησε το σύμβολο της Σπάρτης, η ίδια η σκληρότητα, που πήγαζε από το δείκτη ασφάλειας/ανασφάλειας που ποτέ δεν έπαψε να διατηρείται σταθερός, επέφερε και το χαμό της.

Τα αίτια που οδηγούν στην ανάδυση ενός πολιτισμού γίνονται και αίτια της πτώσης, λένε με μια φωνή οι Σπένγκλερ και Τάουνμπυ. Μέσα από την αυστηρή μητριαρχία αναπτύχθηκε η αγωγή ενός λαού που το θηλυκό ένστικτο προσπαθούσε να επιβιώσει μέσω των ανδρών προάγοντας έναν ισχυρό επιβιωτικό πυρήνα, εκκινώντας μια εποχή που ήταν λύκαινα η φύση. Και ενώ η φύση άλλαζε, δεν άλλαζαν, φοβούμενες αντιστροφή, εκείνες. Και όταν ασφαλίστηκαν, πάλι δεν σταμάτησαν να τους «κατασκευάζουν», αλλά, τότε, σταμάτησαν σταδιακά να γεννάνε.

Οι Σπαρτιάτες κατά τον 8^ο αιώνα θεωρούνται 9000, στον 6^ο γίνονται 7000 και στα μέσα του 4^ου καταλήγουν 700, αναγκασμένοι να εντάσσουν στον κορμό τους όλο και περισσότερους περίοικους ως νεοδαμώδεις (νεοδημότες) παίρνοντας στο τέλος είλωτες και μισθοφόρους. 

Αν κάποιος παρατηρήσει τους πίνακες των Σπαρτιατών νικητών των Ολυμπιακών αγώνων, βλέπει μια εποχή που κανείς δεν τους απειλεί ένα κενό (κατά μέσα του 6^ου αιώνα) το οποίο κρατάει 32 χρόνια. Η Σπάρτη εμφανίζει από πολύ νωρίς, τριγμούς στα δημογραφικά της.

Το ότι η Γοργώ, η κόρη του βασιλιά Κλεομένη, ρωτάει τον σύζυγό της, Λεωνίδα, έχοντας κοντά της τον μικρό τους γιο Πλείσταρχο, τι να κάνει μετά τον επικείμενο θάνατό του στις Θερμοπύλες, κι εκείνος της απαντάει «να ξαναπαντρευτείς καλό άντρα και να κάνεις και άλλα παιδιά», δεν της το λέει επειδή ήταν 60 ετών και εκείνη δεν είχε κλείσει τα 30. Το λέει διότι η Σπάρτη μαστιζόταν από υπογεννητικότητα (φθάνοντας να μη θεωρεί άξιο πολίτη τον άτεκνο).

 Για την ιστορία, η Γοργώ δεν ξαναπαντρεύτηκε ούτε έκανε άλλο παιδί.

          Γυναικοκρατία – Απολλώνια και Φαουστική ψυχή

Ένα στοιχείο που συντελεί στην ύπαρξη της ηγετικής θέση των Σπαρτιατισσών είναι ο γάμος τους. Έκοβαν τα μαλλιά τους κοντά, πράγμα που σήμαινε πένθος (προφανώς για την ελευθερία που έχαναν), και φορούσαν ρούχα αντρικά, που παρέπεμπε ότι αυτές θα ήταν στο σπίτι τους οι άνδρες. Το ότι δεν τιμωρήθηκαν όταν γέννησαν ένα πλήθος εξώγαμα κατά τον Β΄ Μεσσηνιακό πόλεμο, είναι επίσης στοιχείο που συνηγορεί στην ηγετική τους θέση.

Όμως, μια εικόνα για την πληρέστερη ψυχοσύνθεση των Λακώνισων μανάδων, εκδηλώνεται κατά την άλωση της Σπάρτης από τους Θηβαίους του Επαμεινώνδα. Εμφάνισαν μια πρωτοφανή κατάσταση υστερίας και πανικού, σε σημείο που όπως καταγράφεται «προκάλεσαν στην πόλη τους μεγαλύτερο κακό από τους εισβολείς Θηβαίους». Συνήθως πίσω από ένα ισχυρό ego υποκρύπτεται ένα άλλο, αντίθετο, alter ego.

Σκληρότητα, φόβος, πειθαναγκασμός, περηφάνια και ηγεμονία, είναι μερικά στοιχεία που συνθέτουν το πλαίσιο της ψυχοσύνθεσης των Σπαρτιατισσών μανάδων, τις μόνες στην Ελλάδα που «κουμαντάριζαν» τους άντρες τους, «διότι ήταν οι μόνες που γεννούσαν άνδρες», κατά το απόφθεγμα της Γοργώς. Και δεν σταμάτησαν να τους «χτίζουν» ούτε όταν εφησύχασαν, αλλά τότε, όταν το δίπολο της Φαουστικής και Απολλώνιας ψυχής τους καταλάγιασε, σταμάτησαν να γεννάνε.

          Η Σπαρτιάτισσα μάνα είναι η πιο σκληρή, η πιο ανασφαλής, και συγχρόνως η πιο υπερήφανη μητέρα. Μεγαλώνει τα παιδιά της μέχρι 7 ετών, μαθαίνοντάς τους τι επιτρέπεται και όχι τι απαγορεύεται, και είναι πολύ σημαντικό αυτό, διότι οι βάσεις της αγωγής ενός ατόμου διαμορφώνεται από τα 1,5 έως τα 3,5 χρόνια της ζωής, κατά την Φροϋδική παιδοψυχολογία. Η Λακώνισα μάνα δεν επιτρέπεται ούτε να κλάψει για το παιδί που χάνει, αλλά να κλαίνε για αυτήν οι άλλες που χάνει ένα τέτοιο παιδί εκείνη και η πατρίδα. Και δεν στεκόμαστε τώρα στο γιατί και πώς, αλλά στο ότι πράγματι ξέρει να «φτιάχνει» άντρες. 

Και ειδικά στην κατάσταση που βρισκόμαστε σαν λαός σήμερα, θαρρώ πως δυο φορές στην ακρόπολη των Αθηνών, ανάμεσα στους κίονες τους Δωρικούς, της αξίζει ανδριάντας.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Παρακαλώ, επιτρέψετε μου να αφιερώσω αυτή την ομιλία σε ένα μεγάλο δάσκαλο που με έμαθε να αγαπώ και να σέβομαι τη Σπάρτη. Δημήτρη Λιαντίνη, Σε Ευχαριστώ…

==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"