Η Ασπασία η δασκάλα του Σωκράτη: Το περιεχόμενο της διδασκαλίας της παραβλέπεται, έμφαση δίνεται στο γεγονός ότι αν και γυναίκα εισέβαλε, με ιδιαίτερη μάλιστα επιτυχία, σε έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο χώρο.

Ο πίνακας εκτίθεται στο Musée Bonnat-Helleu στο Μπαγιόν της Γαλλίας.

Η Ασπασία, ο Σωκράτης κ η λήθη της γυναικείας σοφίας

Στην κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., η φιλοσοφία κ η ρητορική αναδύθηκαν ως οι δύο πνευματικοί πυλώνες του ελληνικού κόσμου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η μορφή του Σωκράτη δεσπόζει ως σύμβολο της αναζήτησης της αλήθειας μέσα από τον διάλογο. Όμως, πίσω από αυτή τη μορφή, στέκει μια γυναίκα που συχνά παραλείπεται ή παρουσιάζεται μόνο επιφανειακά: η Ασπασία της Μιλήτου.

Η Ασπασία δεν ήταν σύζυγος του Σωκράτη, ήταν σύντροφος του Περικλή, του σπουδαιότερου πολιτικού της Αθήνας. Ωστόσο, οι αρχαίες πηγές, όπως ο Πλάτωνας κ ο Ξενοφών, καταγράφουν πως ο Σωκράτης εκτιμούσε βαθιά τη σοφία κ τη ρητορική δεινότητά της. Στον Μενέξενο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης δηλώνει πως διδάχτηκε την τέχνη του λόγου από την Ασπασία , τη γυναίκα που, κατά τον ίδιο, συνέγραψε τον περίφημο επιτάφιο λόγο του Περικλή.

Αυτό δεν πρέπει να ιδωθεί ως απλή φιλολογική φάρσα. Ο Πλάτωνας, μέσα από τον λόγο του Σωκράτη, αναγνωρίζει την πνευματική δύναμη μιας γυναίκας .

Η Ασπασία υπήρξε, με σύγχρονους όρους, μια δασκάλα, διανοούμενη κ ρήτορας, που άσκησε επιρροή όχι μόνο στον Περικλή αλλά κ στους φιλοσοφικούς κύκλους της Αθήνας.

Κι όμως, η φήμη της επισκιάστηκε από αιώνες λήθης. Σταδιακά, καθώς ο ελληνικός κόσμος πέρασε από τον ελεύθερο φιλοσοφικό στοχασμό στην επιβολή του χριστιανικού δόγματος, πολλά στοιχεία της αρχαίας παιδείας κ του γυναικείου ρόλου μέσα σε αυτήν χάθηκαν ή αποσιωπήθηκαν. . . .

Στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., με τα διατάγματα του Θεοδόσιου Α΄, ο αναγκαστικός εκχριστιανισμός επιβλήθηκε με σαφή μέτρα κ ποινές θανάτου για όσους διατηρούσαν τα “ειδωλολατρικά” ήθη. Οι ναοί καταστράφηκαν ή μετατράπηκαν σε εκκλησίες· τα Μυστήρια της Ελευσίνας σίγησαν· οι σχολές των φιλοσόφων περιορίστηκαν κ σταδιακά έκλεισαν.

Μαζί με την απώλεια της αρχαίας θρησκευτικής ζωής, χάθηκε κ μεγάλο μέρος της μνήμης για τις γυναίκες που συμμετείχαν στη φιλοσοφία κ στην παιδεία. Οι μορφές τους έγιναν σκιές μέσα στις ανδροκρατούμενες αφηγήσεις που επικράτησαν. Η Ασπασία, η Διοτίμα, η Υπατία της Αλεξάνδρειας , όλες όσες είχαν σταθεί δασκάλες, ρήτορες , φιλόσοφοι έμειναν στο περιθώριο της ιστορίας που γράφτηκε εκ νέου υπό το φως του νέου δόγματος.

Η επιβολή του εκχριστιανισμού δεν ήταν απλώς μια θρησκευτική μεταστροφή· ήταν τομή σκοταδισμού.

Η αρχαία ελευθερία της αναζήτησης, όπου γυναίκες όπως η Ασπασία μπορούσαν να σταθούν σε διανοητικό διάλογο με άνδρες όπως ο Σωκράτης, αντικαταστάθηκε από ένα σύστημα όπου η φιλοσοφία υπέταχθηκε στη θεολογία. Έτσι, ο ρόλος της γυναίκας ως φορέα γνώσης κ παιδείας αποσιωπήθηκε, κ η μνήμη της πέρασε στη λήθη.

Η ιστορία της Ασπασίας συμβολίζει κάτι βαθύτερο: τον ρόλο της γυναίκας στη διαμόρφωση των μεγάλων ανδρών που θεμελίωσαν την επιστήμη, τη φιλοσοφία κ την ίδια τη σκέψη. Πίσω από κάθε εποχή δημιουργίας υπήρξαν γυναίκες που δίδαξαν, ενέπνευσαν, καθοδήγησαν , αλλά σπάνια γράφτηκαν στα βιβλία της Ιστορίας.

Ίσως λοιπόν το ουσιαστικότερο καθήκον της σύγχρονης ιστορικής έρευνας να είναι η αποκατάσταση αυτής της λήθης: να φωτίσει ξανά τη συμβολή των γυναικών που υπήρξαν σιωπηλές δασκάλες μέσα στους αιώνες. Γιατί χωρίς αυτές, η ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος παραμένει μισή.

Πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Louis Hector Leroux με τίτλο Périclès visitant l'atelier de Phidias (1898), ο οποίος απεικονίζει τον Περικλή κ την Ασπασία να επισκέπτονται το εργαστήριο του Φειδία κατά την αποκάλυψη του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς, που τοποθετήθηκε στον Παρθενώνα το 438 π.Χ.

Στην κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., η φιλοσοφία κ η ρητορική αναδύθηκαν ως οι δύο πνευματικοί πυλώνες του ελληνικού κόσμου.

Στην κλασική 

Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., η φιλοσοφία και η ρητορική αναδύθηκαν ως οι δύο πνευματικοί πυλώνες, διαμορφώνοντας την πολιτική και κοινωνική ζωή της εποχής. Η εμφάνισή τους ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία απαιτούσε την ενεργό συμμετοχή των πολιτών και την ικανότητά τους να διατυπώνουν με πειθώ τα επιχειρήματά τους. 

Ρητορική και Σοφιστές

• Οι Σοφιστές: Οι σοφιστές ήταν περιφερόμενοι δάσκαλοι που δίδασκαν επί πληρωμή την «αρετή», δηλαδή την τέχνη της πολιτικής επιτυχίας. Η διδασκαλία τους εστίαζε στη ρητορική, την τέχνη του πειστικού λόγου, που ήταν απαραίτητη για τη δικαστική και πολιτική ζωή στην Αθήνα.
• Η τέχνη της πειθούς: Η ρητορική ήταν ένα εργαλείο για την πειθώ, επιτρέποντας στους πολίτες να υπερασπίσουν τις θέσεις τους στην Εκκλησία του Δήμου και στα δικαστήρια.
• Σχετικισμός: Πολλοί σοφιστές, όπως ο Γοργίας, πίστευαν ότι η απόλυτη αλήθεια δεν είναι εφικτή, ειδικά στα πολιτικά ζητήματα, και πως η επιτυχία ενός επιχειρήματος εξαρτάται από την πειστικότητά του και όχι από την αντικειμενική του αλήθεια. 

Φιλοσοφία και Σωκράτης

• Σωκρατική αντίθεση: Ο Σωκράτης, σε αντίθεση με τους σοφιστές, υποστήριζε ότι η αλήθεια είναι απόλυτη και γνωστή. Αντιπαρατέθηκε με τη ρητορική των σοφιστών, θεωρώντας ότι αποσκοπούσε μόνο στην πειθώ και όχι στην αναζήτηση της αλήθειας.
• Διαλεκτική μέθοδος: Ο Σωκράτης χρησιμοποίησε τη διαλεκτική μέθοδο της ερώτησης και της απάντησης για να οδηγήσει τους συνομιλητές του στην ανακάλυψη της αλήθειας, διαχωρίζοντας έτσι τη φιλοσοφία από τη ρητορική.
• Πλατωνική κριτική: Ο μαθητής του Σωκράτη, Πλάτων, ανέπτυξε περαιτέρω την κριτική κατά της ρητορικής των σοφιστών, θεωρώντας την επιβλαβή για την πολιτεία, καθώς μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να πείσει το πλήθος για λάθος πράγματα.
• Φιλοσοφία ως βάση: Ωστόσο, το πλατωνικό έργο εγκαινίασε έναν διάλογο μεταξύ φιλοσοφίας και ρητορικής, με κάποιους ρήτορες, όπως ο Ισοκράτης, να κατανοούν ότι η φιλοσοφία θα μπορούσε να αποτελέσει τη στέρεη βάση για μια σωστή ρητορική παιδεία. 

Η αλληλεπίδραση των δύο ρευμάτων

• Κριτική και ανατροφοδότηση: Η αντιπαράθεση μεταξύ σοφιστών και φιλοσόφων (κυρίως Σωκράτη και Πλάτωνα) οδήγησε σε μια γόνιμη πνευματική αντιπαράθεση. Η κριτική του Πλάτωνα ώθησε τη ρητορική να εξελιχθεί και να αναζητήσει βαθύτερες φιλοσοφικές βάσεις.
• Σύνθεση: Η σχέση μεταξύ φιλοσοφίας και ρητορικής δεν ήταν πάντα ανταγωνιστική. Ήταν μια σύνθετη αλληλεπίδραση που διαμόρφωσε την πνευματική ζωή της κλασικής Αθήνας και άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της στον δυτικό πολιτισμό. 

 ===================== 

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"