ΖΟΥΜΕ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΒΙΑ

Ο δρ Άρης Κουτούγκος περιγράφει στην «Ε.Ε.»

το φαινόμενο της βίας στις σύγχρονες κοινωνίες

κι αναλύει τα αίτια, που το δημιουργούν

     - Μία αθώα περιγραφή της βίας είναι, ότι πρόκειται για μία αντίδραση φυσιολογική, όταν αισθάνεται κανείς, ότι του έχουν αφαιρεθεί από την ζωή του κάποιες δυνατότητες δράσης, τις οποίες το ίδιο αυτό άτομο είτε πραγματικά, είτε στην φαντασία του είχε θεωρήσει, ότι του προσφέρονται. Εάν λοιπόν συμβεί κάτι από μία επέμβαση είτε από πλευράς κράτους, είτε από πλευράς κοινωνίας, ομάδας ή από τον περίγυρο και αισθανθεί το άτομο, ότι ένα κομμάτι των δυνατοτήτων του «φεύγει», τότε θα προσπαθήσει βίαια να το επαναφέρει ή να δημιουργήσει ξανά αυτές τις δυνατότητες, που κατά την γνώμη του έχασε.

    

     - Σήμερα, τα πάντα ρέπουν προς την βία. Ζούμε μέσα στην βία. Είναι  ένας πρακτικός κανόνας, από τον οποίο εξαρτάται η επιβίωση του ανθρωπίνου είδους· να  ακολουθούμε τον οικονομικότερο δρόμο, αυτόν, που είναι πιό εύκολος και η βία είναι εύκολη.

     Αυτά τονίζει -μεταξύ άλλων- ο δρ Άρης Κουτούγκος στην συνέντευξη που ακολουθεί, την οποία παραχώρησε στην «Ελεύθερη Έρευνα».

Ο Άρης Κουτούγκος είναι διδάκτορας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αναπληρωτής καθηγητής στον Τομέα Ανθρωπιστικών Σπουδών της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Ε.Μ.Π. και συνεργάτης μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών με το τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διδάσκει Θεωρία της Γνώσης και Μεταηθική.

 Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΔΡ ΑΡΗ ΚΟΥΤΟΥΓΚΟΥ.

     «Ε.Ε.»: Κύριε καθηγητά, οι πανεπιστημιουπόλεις διεθνώς αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη εγκληματικότητα. Βιασμοί και  δολοφονίες φοιτητών σε Αμερικανικά Πανεπιστήμια με αποκορύφωμα την ομαδική εκτέλεση προ διετίας των 33 φοιτητών στην Βιρτζίνια. Στη χώρα μας τι γίνεται;

      - Θα ήθελα να δούμε κατ΄ αρχήν πού μπορεί να βρίσκονται τα αίτια της βίας δεδομένου, ότι δεν πρόκειται περί μικροβίου, που κάποιοι το έχουν και κάποιοι άλλοι όχι και ότι αρκεί να αναζητήσουμε κάποιο αντιβιοτικό. Βία έχουμε όλοι μέσα μας και, όπως όλοι μπορούμε να προσβληθούμε από κάποια αρρώστια, έτσι μπορούμε να προσβληθούμε και από την βία, άλλοι δυσκολότερα, άλλοι πιο εύκολα και ενδεχομένως,  επειδή η ζωή είναι πεπερασμένη,  μπορεί σε κάποιον να μήν τύχει ποτέ και σε κάποιον άλλον να συμβαίνει συνεχώς.

Πέραν αυτών όμως, υπάρχουν και οι εξελίξεις αυτού του φαινομένου με ομαδικό τρόπο, που ανάμεσα στους πολλούς παίρνει μεγάλη έκταση και ολοένα αυξάνεται. Μία αθώα περιγραφή της βίας είναι, ότι πρόκειται για  μία αντίδραση φυσιολογική, όταν αισθάνεται κανείς, ότι του έχουν αφαιρεθεί από την ζωή του κάποιες δυνατότητες δράσης, τις οποίες το ίδιο αυτό άτομο είτε πραγματικά, είτε στην φαντασία του είχε θεωρήσει, ότι του προσφέρονται. Εάν λοιπόν  συμβεί κάτι από μία επέμβαση είτε από πλευράς κράτους, είτε από πλευράς κοινωνίας, ομάδας ή από τον περίγυρο και αισθανθεί το άτομο, ότι ένα κομμάτι των δυνατοτήτων του «φεύγει», τότε θα προσπαθήσει βίαια να το επαναφέρει ή να δημιουργήσει ξανά αυτές τις δυνατότητες, που κατά την γνώμη του έχασε.

  

     «Ε.Ε.»: Έτσι δεν αισθάνονται οι νέοι σήμερα; Ανασφαλείς, αγχώδεις, με ελάχιστες δυνατότητες  επαγγελματικής αποκατάστασης.

      - Ακριβώς εκεί θέλω κι εγώ να καταλήξω. Αυτή τη στιγμή εάν πάρουμε  μία μερίδα νέων  ηλικίας 17-23 ετών κι αυτό είναι κάτι, που το βιώνω εγώ σαν καθηγητής τους στο πανεπιστήμιο, παιδιά, που έχουν ξεπεράσει την αρχική κρίση του ερωτήματος «θα μπω στο πανεπιστήμιο ή όχι;» και κατόπιν  αντιμετωπίζουν το επόμενο σκληρό ερώτημα, τού τί θα κάνουν στο μέλλον και εάν θα αποκατασταθούν επαγγελματικά, τότε συνειδητοποιούν, ότι μεγάλο κομμάτι απο το σύνολο των δυνατοτήτων τού καθενός -τις οποίες οι νέοι νομίζουν, ότι πράγματι υπάρχουν- διαπιστώνουν, ότι τους έχουν αφαιρεθεί.

     Να τονίσω εδώ, ότι ο μέσος όρος των ανθρώπων  κατευθύνονται πάντα προς τις δυνατότητες που υπάρχουν. Πάντοτε όμως, αυτές τις δυνατότητες όλοι μας τις εμπλουτίζουμε και τις διογκώνουμε, ειδικότερα δε, ένας νέος, που έχει  δικαίωμα σε όνειρα και ξεκινάει με αυτά. Κάθε τι λοιπόν απρόβλεπτο, που συμβαίνει, θα ερμηνευθεί απο τους νέους σαν παρέμβαση, σαν αποτροπή και  σαν αφαίρεση ενός σημαντικού κομματιού αυτόφυτων δυνατοτήτων και αυτό δημιουργεί μια εξέγερση, διότι το σύνολο των επιθυμιών μας είναι συντονισμένο με την πραγματικότητα, η οποία όμως, δεν είναι μόνον  αυτό που «αγγίζουμε» μπροστά μας.

     Είναι και αυτό, που εμείς νομίζουμε, ότι μπορούμε να ανακαλύψουμε, εάν ψάξουμε και συνεπώς, μια παρέμβαση, έχει μια διπλή επίπτωση: Πρώτον, ότι αυτό που υπάρχει μπροστά μας, ξαφνικά βλέπουμε ή νομίζουμε ότι εξαφανίζεται, γιατί ξεφεύγουν οι δυνατότητες να  βρούμε δουλειά, δεύτερον διαλύονται  οι ελπίδες μας και αυτό το θυμικό, εάν μείνει για πολύ καιρό «ξεκρέμαστο», είναι κάτι, το οποίο  ή θα συρρικνωθεί και θα μαραζώσει, με όλες τις επιπτώσεις στην ψυχολογία του ανθρώπου, ή θα μείνει εκεί, χωρίς  να μαραζώσει, σαν τον καρκίνο  που έχουμε μέσα μας και θα έχει άλλου είδους απρόβλεπτες συνέπειες, ή θα επιδιωχθεί η αποκατάστασή του με τη βία.

Τι σημαίνει βία στην προκειμένη περίπτωση;  Σημαίνει, ότι: «Μου αφαιρέσατε αυτό, κι εγώ θα το ξαναδημιουργήσω με όποιο τρόπο εγώ έχω στο μυαλό μου». Αυτή είναι μια αφηγημένη περιγραφή  του μοντέλου των κινήτρων της βίας.

    

     «Ε.Ε.»: Ο μετεωρισμός όμως, είναι πραγματικός, δεν είναι στην φαντασία των νέων.

      - Ασφαλώς και είναι πραγματικός, μολονότι τα όρια μεταξύ πραγματικού και μή θεωρώ, ότι δεν είναι ασφαλή. Εάν όμως εγώ θεωρώ, ότι μου αφαιρεθηκε ένα ολόκληρο σύνολο δυνατοτήτων, τότε θα συμπεριφερθώ  ανάλογα  με την προσωπικότητα μου, κάτι που κυμαίνεται από την απάθεια μέχρι την απόλυτη έκρηξη. Και η απόλυτη έκρηξη μπορεί να έχει την καλή, αλλά και την κακή της μορφή.

     Μια καλή μορφή είναι, ότι το θιγόμενο άτομο θα βελτιωθεί, θα αποκτήσει και μιά άλλη επί πλέον ειδικότητα ή θα βρει μιά άλλη δουλειά. Η αρνητική μορφή είναι να θεωρήσει τούς γύρω του και όλο το σύστημα υπεύθυνο λέγοντας, ότι: «όπως μου καταστρέψατε εσείς τη ζωή μου, θα καταστρέψω κι εγώ τις δικές σας». Και τότε η διοχέτευση του αρνητικού συναισθήματος του μετεωρισμού είναι άρρωστη πιά και απευθύνεται προς όλους τους αποδέκτες. Αυτό τώρα είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό θέμα, που αντιμετωπίζουμε καθημερινά σε όλα τα επίπεδα των ανθρώπων και σε  όλες τις ηλικίες, που έχει σχέση με μιά παράπλευρη τάση της διοχέτευσης του θυμικού προς τα έξω και αυτό δέν είναι μόνον να υλοποιήσουμε κάποιες δυνατότητες, αλλά να εμπλουτίσουμε και να διογκώσουμε την ταυτότητα μας. Είμαστε άτομα ελάχιστα μέσα σε ένα άπειρο σύνολο  και έχουμε συνεχώς την τάση  να μεγαλώσουμε αυτήν την ελαχιστότητά μας.

Ο δρ Άρης Κουτούγκος με τη συνεργάτιδα της «Ελεύθερης Έρευνας», κ. Αγγελική Ρέτουλα.

     «Ε.Ε.»: Ποια είναι η κοινή απειλή; Η μέθη, οι «αδελφότητες» εντός των πανεπιστημίων, η  ανία, η  θρησκεία;

      - Είναι  όλα αυτά μαζί κάτω απο συγκεκριμένες συνθήκες. Εάν κάποιος έχει ιδιαιτέρα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα του, αλλά δεν νοιώθει ποτέ ανία, τότε δεν κατευθύνεται απο την ανία και αντιστρόφως. Όλα όσα αναφέρατε παίζουν ρόλο και στατιστικά μπορούμε να πούμε, ότι όλα αυτά συμβάλλουν. Επειδή όμως, αναφέρατε τις αδελφότητες μέσα στα πανεπιστήμια, θέλω να επισημάνω, ότι ακόμη και να μήν υπάρχουν αυτές, αρκούν οι γύρω μας, οι παρέες μας, για να μας δώσουν μια λαβή από τις πολλές, που ενδεχομένως και με διαφόρους τρόπους η κοινωνία προσφέρει· να εμπλουτίσω την ταυτότητα μου δείχνοντας με τη βία, ότι εγώ δεν είμαι το ασήμαντο απλό ανθρωπάκι, είμαι κάτι περισσότερο. Υπάρχουν στόχοι, οράματα, αιτήματα, τα οποία  φυσιολογικά ένας νέος τα έχει και είναι καλό να μήν μένει αδρανής, αλλά παράλληλα  με αυτούς τους στόχους, η δράση του καθορίζεται και από το «αγαθό» του εμπλουτισμού της ταυτότητας, που θα αποκτήσει μέσα απο την σκληρή  διαδικασία της ενηλικίωσης.

     «Ε.Ε.»: Νέοι, που εκδήλωσαν βίαιες συμπεριφορές μπορεί αγρότερα να αλλάξουν;

      - Φυσικά. Εάν δεν καταστραφούν μέχρι να φύγουν από αυτή τη διαδικασία. Δέν τίθεται  θέμα ευφυΐας, διότι οι σχέσεις μεταξύ ευφυΐας και τέτοιων αντιδράσεων είναι παρά πολύ ασαφείς και αστάθμητες.  Εγώ δεν  μπορώ να κάνω μιά εκτίμηση και να πω,  ότι αυτοί είναι οι  έξυπνοι και οι άλλοι δεν είναι.

     Θα υπενθυμίσω  την τριάδα, που είναι ο ευγενής στόχος, που έχει ο νέος: Ένας είναι ο βιοποριστικός, η δουλειά που θα βρει και είναι ο πρόσκαιρος, που θα κρατήσει την φοιτητική πενταετία και συνδέεται με το πόσο θα ενδυναμώσει την ταυτότητά του κερδίζοντας την αναγνώριση του περιγύρου, ότι είναι ικανός, ηγέτης - ηγέτιδα, που παίζει καλά το ρόλο του.

     Άν κάνουμε  ένα άλμα μερικών χιλιάδων αιώνων πίσω, τότε που εμφανίζονται οι βραχογραφίες, αυτές  δεν είχαν στόχο μόνον τη διακόσμηση, αλλά έχουν κάποια χρήση, όπως να δώσουν ένα σήμα, να διώξουν το κακό κ.λπ.. Στην εξέλιξη συνειδητοποιεί ο άνθρωπος, ότι αυτό που σκαλίζει  δεν έχει μόνο χρήση, αλλά μπορεί να γίνει ακόμη πιό ωραίο και τελικά αποσπά την προσοχή το καλλιτεχνικό  στοιχειό πολύ περισσότερο από τη χρησιμότητα, που αρχικά είχε.

     Μεταφέροντας τώρα αυτήν την αναλογία στην εποχή μας, είναι σαν να μας λέει ο νέος: «ναι, εγώ ζω για τον ευγενή στόχο, αλλά ταυτόχρονα,  ασκώ και έναν ρόλο» Όμως, η παρατεταμενη άσκηση αυτού του ρόλου τού  αποσπά την προσοχή απο όλους τους άλλους και γίνεται το κύριο πράγμα στην ζωή του. Συνεπώς μήν ψάχνουμε πολλές φορές για λογική, όταν κάποιος ασκεί βία, επειδή θεωρεί, ότι του αφαιρέθηκε ένα σύνολο από τις δυνατότητές του. Είναι πλέον κάτι σαν την Λερναία Ύδρα, που εμφανίζεται παντού και σε όλους τους τομείς  και αν μέσα στον στενό κύκλο του ατόμου κινδυνεύσει και η δυνατότητα του να εμφανισθεί σαν  αρχηγός, τότε θα ασκήσει βία και προς αυτή την κατεύθυνση και παντού, όπου του αφαιρείται κάποια δυνατότητα πρόσκαιρη ή μακροπρόθεσμη.

     Οι αδελφότητες, που ενδεχομένως να δρουν στα πανεπιστήμια, είναι απλώς ταμπέλες, που τα άτομα δανείζονται, για να εμπλουτίσουν την ταυτότητα τους. Η βία είναι ο ευκολότερος τρόπος να αποσπάσει κάποιος την προσοχή, αρκεί ψυχικά να έχει φθάσει σε τέτοιο σημείο ανάγκης, που για  να αποσπάσει αυτή την προσοχή, δεν τον ενδιαφέρουν οι συνέπειες. Εύκολοτερα  γίνεται  κανείς πρωτοσέλιδο ασκώντας την  βία, παρά μοχθώντας μέσω της επιστήμης και της εργασίας του.

«Ε.Ε.»: Μόνον η  οργή παράγει την βία; Δεν ευθύνεται η έκθεση των παιδιών, σε συνεχείς σκηνές βίας στην τηλεόραση;      - Ασφαλώς και η έκθεση σε σκηνές βίας, επηρεάζει τον ευαίσθητο ψυχισμό των παιδιών. Δεν θέλω να κάνω τον ειδικό, αλλά υπάρχει και ο κοινός νούς. Οι σκηνές βίας στην τηλεόραση δεν δίνουν το περιθώριο στο παιδί να αναρρωτηθεί εάν  αυτό που βλέπει μπορεί να γίνει ή όχι. Αντίθετα, όταν  βλέπει να  γίνεται τόσο εύκολα, το  υιοθετεί.  Είναι προφανές, ότι υπάρχει πλέον ο εθισμός.

     Ο Ντέιβιντ  Χιούμ, του οποίου οι θέσεις του υιοθετούνται ακόμη και σήμερα από τα ρεύματα  εμπειρισμού και ορθολογισμού, δήλωσε, ότι όλη η επιστήμη, είναι συνήθεια. Τα θεμέλια της γνώσης ξεκινάνε από τις αισθήσεις και ο ορθολογισμός από σχήματα ορθού λόγου. Οι αισθήσεις ξεκινάνε και τροφοδοτούν τον εγκέφαλο, συντίθενται και δημιουργούν πιό σύνθετες εντυπώσεις και ιδέες, αλλά όλη αυτή  η διαδικασία δεν μπορεί  τελικά να εξηγηθεί  με μία αιτιοκρατική ερμηνεία, το γιατί τα πράγματα συμβαίνουν έτσι ή αλλοιώς. Είναι επειδή  συνηθίσαμε να τα βλέπουμε έτσι. Η συνήθεια είναι ένα τεράστιο θέμα, που θα γέμιζε χιλιάδες βιβλιοθήκες. Δεν ξέρω εάν όσοι εμφανίζονται ψύχραιμοι σε σκηνές βίας εννοούν, ότι βλέποντας συνεχώς το ίδιο θέμα, σου δίνεται η ευκαιρία να το απομονώσεις και να το  ξεπεράσεις.  

     «Ε.Ε.»:  Θα  συνηθίσουμε δηλαδή τη βία, ώστε τελικά θα παράγουμε μόνον βία;

      - Και δεν είναι, ότι θα παράγουμε μόνο βία. Είναι, ότι μόλις βρεθούμε σε μια κρίσιμη στιγμή, που ούτως ή άλλως όλοι μας  κάποτε βρισκόμαστε, εκείνος, που από παιδί είναι εξοικειωμένος με την βία, θα ενεργήσει βίαια πιό γρήγορα και πιό εύκολα, επειδή το συνήθισε να το θεωρεί πιό εύκολο. Συνήθεια σημαίνει ακριβώς αυτό, να θεωρείς κάτι εύκολο. 

Σήμερα, τα πάντα ρέπουν προς την βία.  Ζούμε μέσα στην βία. Είναι  ένας πρακτικός κανόνας, από τον οποίο εξαρτάται η επιβίωση του ανθρωπίνου είδους· να  ακολουθούμε τον οικονομικότερο δρόμο, αυτόν, που είναι πιό εύκολος και η βία είναι εύκολη. Παράλληλα, σκοπίμως αποκρύπτονται τα θετικά και τα καλά θέματα και προβάλλεται  μόνο ό,τι καταστρέφει και απελπίζει τον άνθρωπο, δηλαδή οι φόνοι και η βία. Αποσιωπούνται οι βραβεύσεις  κι αυτό, είναι  ένα κομμάτι της συνήθειας. Ο φαύλος κύκλος ξεκινάει, επειδή ο άνθρωπος εντυπωσιάζεται από εκείνο, που «ενοχλεί» τη  συνήθειά του και την αίσθηση της ησυχίας του. Από την στιγμή λοιπόν, που επηρεάζεται,  προφανώς και θα προβληθούν  αυτά τα πράγματα, υπάρχει αυτό που λέμε «ζήτηση» για να ξεφύγουν από το συνηθισμένο. Το κοινό παρακολουθεί αχόρταγα ειδήσεις με φόνους, εμπρησμούς, καταστροφές, ενώ αντίθετα, βαριούνται τα θετικά πράγματα, τις συζητήσεις επιπέδου, που δεν περιέχουν βία και συμφορές, γιατί όλοι έχουμε μία διάθεση να ταραχθεί λίγο η σταθερή μας κατάσταση και τα Μ.Μ.Ε.  το εκμεταλλεύονται αυτό στο έπακρο.

«Ε.Ε.»: Δηλαδή, ούτε  τα θετικά στοιχεία δεν είναι αντίδοτο στη βία;      Δέν φτάνουν αυτά. Σίγουρα καλό θα κάνουν εάν τονισθούν, αλλά δεν τονίζονται. Ποιός σταθμός θα πάρει την πρωτοβουλία για κάτι τέτοιο; Θα πέσει η ακροαματικότητά του. Ο κόσμος δεν θα ανοίξει ένα κανάλι, που δείχνει μόνον τις βραβεύσεις και τα θετικά στοιχεία. Διψάει  να δεί ποιός σκοτώθηκε, ποιός ληστεύθηκε, ποιόν έδειραν, πού γίνεται τσουνάμι και πώς τα κύματα, πνίγουνε τους ανθρώπους κ.λπ..

      Υπάρχουν ορισμένες φυσιολογικές τάσεις για την επιβίωση του ανθρώπου  μέσα σ΄ ένα επίπεδο πολιτισμού πάρα πολύ σύνθετου, όπως αυτού που ζούμε τώρα. Φαντασθείτε τα δίκτυα του εγκεφάλου μας πόσο πολύπλοκα είναι, αφού μέσα από εκεί περνάνε παραστάσεις αυτού του σύνθετου κόσμου, ότι η αίσθηση επιβίωσης  φιλτράρεται από χίλια-δύο πράγματα και φθάνω εγώ, ο σύγχρονος άνθρωπος, αυτό το οποίο έχω συνηθίσει να διαχειρίζομαι καθημερινά με σχετική  ευκολία, δηλαδή τη βία, να μου παρέχει μία αίσθηση της κάποιας διατάραξης. Αυτή η ανάγκη «ευχάριστης διατάραξης» από κανέναν μας δεν λείπει. Γιατί άλλωστε πηγαίνουν οι άνθρωποι και βλέπουν τις ταινίες τρόμου; 

     «Ε.Ε.»: Μιλάμε για μια μορφή ηδονής δηλαδή;

    - Δεν είναι ακριβώς ηδονή, είναι κάτι σαν τον καφέ, που πίνουμε για να ξυπνήσουμε. Αυτό είναι κάτι, που το ζητάει ο άνθρωπος μέσα στους αιώνες και στις άπειρες διαστάσεις της ζωής του, ενώ παράλληλα υπάρχει και το αντίθετο, εκεί δηλαδή, που το ένστικτό σου, σε προειδοποιεί για κάποιον κίνδυνο, οπότε κάνεις στην άκρη, αποσύρεσαι. Είναι σαν  το εμβόλιο,  που θέλεις να βάλεις μέσα στον οργανισμό σου το μικρόβιο, σε ασφαλή όμως δόση. Ζητάμε το επικίνδυνο και το αποφεύγουμε ταυτόχρονα, καθένας ανάλογα με την προσωπικότητά του. Η μειοψηφία (ελπίζω δηλαδή) δεν υπολογιζει το επικίνδυνο, προκειμένου να δώσει πόντους στην ταυτότητα της κάτι το οποίο, σε κανέναν μας δεν λείπει. Μόνον όταν ξεπερνάμε τα  όρια, τα οποία είναι ασαφή, τα καταλαβαίνουμε.

Εάν με την ενεργεία  Α αποσπάσω μόνον 5 χειροκροτήματα και με την ενεργεία Β 150 χειροκροτήματα, στατιστικά, ο κόσμος θα προτιμήσει τη δεύτερη ενεργεία. Μόνον ένα μικρό ποσοστό θα καθίσει να σκεφθεί τις μακροπρόθεσμες συνεπειες των πράξεων του και ακόμη πιο λίγοι θα είναι οι σώφρονες, που δεν θα επηρεάζονται πιά απο το χειροκρότημα, αλλά χρησιμοποιούν την κρίση τους.

     «Ε.Ε.»: Τι  θα προτείνατε  εσείς;

      Το μόνο φάρμακο είναι η Παιδεία και αυτό μπορούμε να το κρατήσουμε, χωρίς κανέναν απολύτως φόβο, ότι  θα χάσουμε κάτι, γιατί η Παιδεία τα έχει όλα. Έχει την άσκηση του νου, την καλλιέργεια της πειθαρχίας της σκέψης, την ικανότητα να προσφέρεις ένα δευτερόλεπτο παραπάνω χρόνο πριν αποφασίσεις να κάνεις κάτι. Αυτά είναι τα πολύτιμα, όχι η πολυτέλεια των γνώσεων. Εγώ δεν είμαι υπέρ αυτής της συλλεκτικής και μουσειακής  συγκέντρωσης γνώσεων, είμαι  υπέρ της άσκησης του νου, συγκρίνοντας τα δικά μου  χρόνια στο Γυμνάσιο με τις ατελείωτες ώρες σκέψης, μέχρι να καταφέρω να λύσω μια άσκηση Γεωμετρίας.

     Διευκρινίζω, ότι δέν αναφέρομαι στην Αλγεβρική Γεωμετρία, αλλά στη Γεωμετρία με τον κανόνα και τον διαβήτη, που γύμναζε το νου και που έχει καταργηθεί εδώ και 25 χρόνια. Έτσι η σκέψη και η λογική αποδυναμώθηκαν κι αδρανοποιήθηκε το μυαλό των παιδιών. Έχω συναντήσει απόφοιτο Α.Ε.Ι. θετικής κατεύθυνσης, που δέν ήξερε να υπολογίσει το εμβαδόν του ορθογωνίου τριγώνου!

     Το δεύτερο, που αδρανοποιεί το μυαλό, είναι το περίφημο μάθημα της έκθεσης, που βάζουν στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, επειδή χάριν της  αντικειμενικότητας και της αντικειμενικής κρίσης, έχει πλέον τυποποιηθεί.  Οι εκατοντάδες εξεταστές, για να κρίνουν το ίδιο, πρέπει να έχουν και κάποια στερεότυπα, κι αυτό δυστυχώς σημαίνει, ότι  δεν μιλάμε πλέον για έκθεση ιδεών, αλλά για ευνουχισμό των δυνατοτήτων των παιδιών και παρ΄ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα έξυπνα παιδιά, που βραβεύονται. Γίνονται τα πάντα για να παραχθεί βλακεία. Θα μπορούσε η Παιδεία μας να είναι πολύ καλύτερη και χρησιμότερη  και φυσικά, δεν μπορεί οι σπουδές σ΄ ένα πανεπιστήμιο να μην αφορούν την κοινωνία, την κοινωνική και πολιτική ζωή.

     «Ε.Ε.»: Αφού μπορούμε να το πετύχουμε, τότε γιατί δεν γίνεται;

     - Το  εάν θα γίνει ή όχι  δεν μπορεί πλέον να το επιβάλει  κανείς. Έχει λήξει το θέμα.  Οι ιστορικές περίοδοι των μεγάλων διδασκάλων φυσιογνωμιών και ηγετών, που ενεπνεαν και δημιουργούσαν είναι κάτι, που δεν θα ξανασυμβεί. Τώρα είναι θέμα καθαρά δαρβινικής ερμηνείας. Θα επιβιώσουμε ή όχι; Το είδος μας δεν είναι απαραίτητο να επιβιώσει. Έχουμε άφθονη γνώση και έρευνα, αλλά την έχουμε «παραπλεύρως» και  δεν την χρησιμοποιούμε για να παράγουμε  το ωραίο και το αγαθό. Τόση γνώση όμως και τόση έρευνα εάν δεν ενεργοποιηθούν, τότε  τί να τις κάνουμε;  Μπορεί  να φθάσουν   σε μυαλά όχι αγαθά και καθαρά.

     Να διευκρινίσω, πως όταν μιλάμε για μεγάλα μεγέθη, όπως Κοινωνία - Κράτος - Παιδεία, τότε η παθογένεια που υπάρχει δεν είναι απόφαση κάποιου κλιμακίου, να έχουμε την παθογένεια επειδή έτσι μας αρέσει. Αυτό συμβαίνει, διότι ακόμη και οι υψηλότεροι άρχοντες είναι μέτρια μυαλά και συνεπώς έχουν και μέτριες δυνατότητες. Εάν λοιπόν αυτό που διαχειρίζονται, το διαχειρίζονται πλημμελώς κι αυτό που κάνουν  δέν  τον κάνουν καλά, τότε αυτό σίγουρα  δημιουργεί παθογένεια και τα αποτελέσματα τα βλέπουμε. Το πρόβλημα ξεκινάει από την πιο χαμηλή βάση και φθάνει μέχρι την πιο ψηλή κορυφή, βρίσκεται εντός κομμάτων, παρατάξεων και συλλογικών οργάνων, για να ελπίζουμε, ότι μπορεί να ανιχνευθεί. Το ποιές δυνάμεις υπερισχύουν αυτή τη στιγμή, που βρισκόμαστε στην καμπύλη της εξέλιξης, δεν το ξέρουμε. Το να ανατραπούν κάποιοι  και να έλθουν κάποιοι άλλοι, όμοιοί τους, δεν είναι λύση. Απέχουμε πολύ από την κρίσιμη ποιότητα. Εάν τώρα κληθεί το Υπουργικό Συμβούλιο και περί αυτών να αποφασίσουν ένα νέο ξεκίνημα της κοινωνίας παράγοντας κάτι  θετικό και αγαθό, πώς ακριβώς θα το έκαναν;  Σε ποιά γνώση θα στηρίζονταν και σε ποιες ατομικές βάσεις θα πατούσαν;  Για να ελπίσουμε, ότι αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πετύχουν το παραμικρό, τότε θα πρέπει να είναι όχι μόνον σοφοί, αλλά και  ενάρετοι. Άλλωστε, αυτό δεν είναι και το πλατωνικό ιδεώδες; Γνώση και αρετή. Ίσως να είναι τεράστια ουτοπία το να περιμένουμε να συμβεί κάτι τέτοιο, γιατί η εποχή, που έβγαζε τέτοιους ανθρώπους, έχει περάσει οριστικά. Απλά, να ελπίζουμε, ότι θα είμαστε τυχεροί και όχι άτυχοι.

aaaaa

ΕYΘΥΝΕΣ ΝΕΑΣ ΚΟΠΗΣ Σοφοκλέους Σε πρωινό περίπατο είδα να ανεγείρεται κτήριο νέον και έτσι όπως διαμορφωνόταν η εικόνα της οδού δεσπόζοντος του παλαιού κτηρίου διακίνησης των αξιών, φαντάστηκα το νέο κτήριο να εξυπηρετεί μια άλλη διακίνηση συμμετρικά αντίστροφη που να συμβάλει στην εκτίμηση των διακινουμένων σε μία άλλη «αγορά», την αγορά της αποποίησης των ευθυνών Και με τη σκέψη μου συμπλήρωσα αυθόρμητα τη γκρίζα παρουσία των κτηρίων με πλήθος αποποιουμένων τις παλαιού τύπου χειροποίητες ευθύνες - τις σκαλιστές σε ξύλο καρυδιάς με περιλαίμια περίτεχνα από φίλντισι και ασήμι - σε κιόσκια εγκατεστημένα στου νέου κτηρίου την είσοδο, να ανταλλάσουνε τις παλαιές με νέες εύχρηστες μεταλλικές, με γράσο ειδικά προστατευμένες απ΄ τις φθορές της τόσης διακίνησης Μα όπως είχε διαμορφωθεί στη φαντασία μου της διακίνησης των ευθυνών αυτή η εικόνα μου φάνηκε πως άκουσα έναν ψίθυρο βραχνό σαν ακαθόριστη τριβή ένα βουητό, ίσως οι άφθαρτες αντικειμενικές νέας κοπής ευθύνες ήταν που ακούγονταν σε μία έξαρση της διακίνησής τους προσεχτικά με γράσο περιβεβλημένες, μεταλλικές ευθύνες κανενός, να ξεγλιστρούν με ευκολία απ’ όσους είχαν αναλάβει ευθύνες μιας στιγμής Να όμως που δυο νέα παιδιά σφιχταγκαλιάστηκαν εκεί που είχα φανταστεί της διακίνησης των ευθυνών τα κιόσκια και τα φιλιά τους διέκοψαν τη νοσηρή μου φαντασία - νέας κοπής και παλαιάς κοπής φιλιά θα ΄μεναν πάντα ίδια και η θέα τόσο με ανακούφισε που ο έρωτας τους έδειχνε την παλαιά ευθύνη των φιλιών να μην αποποιείται.  Από την ποιητική συλλογή του Άρη Κουτούγκου, COGITO ERGO.

     «Ε.Ε.»: Η βία, που υπάρχει  σε όλες τις θρησκείες, οι θρησκευτικές φρικαλεότητες, δεν κατασκευάζουν βίαιους ανθρώπους, με βίαιες συμπεριφορές; Αντί της θρησκείας, μπορούμε να θεραπεύσουμε την βία με Ολυμπιακούς Αγώνες, που θα στοχεύουν στην ευγενή άμιλλα, όχι στην ντόπα;

      - Υπάρχει ένα φαινόμενο παμπάλαιο στην ελληνική κοινωνία, που τώρα ανθεί. Αυτό είναι η ενασχόληση των Ελλήνων με το ποδόσφαιρο.  Εκεί συμβαίνει όπου χιλιάδες κόσμος, συντηρούν ένα κομμάτι διευρυμένης ταυτότητας. Κάποιος που είναι π.χ. Ολυμπιακός ή Παναθηναϊκός ή ΑΕΚ, δεν είναι το ίδιο  με τους άλλους.

     Το ποδόσφαιρο τρέφει ταυτότητες. Αλλάζει κόμμα κάποιος αλλάζοντας και ιδεολογία, αλλά ποτέ δεν αλλάζει ομάδα. Για να απαντήσω «ναι» στους Ολυμπιακούς αγώνες θα έπρεπε οι ειδικευμένοι κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι κ.λπ. να έχουν ερμηνεύσει σωστά το φαινόμενο του ποδοσφαίρου, το πώς το ποδόσφαιρο  δημιουργεί αυτή τη συλλογική ταυτότητα  περισσότερο απ΄ οτιδήποτε άλλο, ώστε να δουν και το πώς θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν αυτή την ταυτότητα μέσω ευγενών αθλημάτων. Εάν δεν το κάνουν αυτό, τότε δεν υπάρχει  ελπίδα να γίνει τίποτα, διότι η δημιουργία της  ταυτότητας του ποδοσφαιρόφιλου υπάρχει σαν ένα ζωντανό φαινόμενο μπροστά μας. Άρα λοιπόν, κάτι συμβαίνει εδώ. Εγώ ξέρω και πάρα  πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι φανατίζονται, χαίρονται ή, συμπάσχουν  χωρίς  καν να πατούν στο γήπεδο, προτιμούν να βλέπουν ποδόσφαιρο απο την τηλεόραση. Τα άτομα αυτά λοιπόν, για να απολαύσουν  το παιχνίδι, έχουν επιλέξει να διευρύνουν την ταυτότητα τους με αυτόν τον τρόπο. Οι παρενέργειες αυτού του φαινόμενου (γιατί δεν είναι πάντα καλό) είναι, ότι κάποιος, που δεν έχει καθόλου ταυτότητα, αρπάζεται απο την πρώτη ευκαιρία, που του προσφέρει το ποδόσφαιρο, ακόμη και  ο χουλιγκανισμός.

     «Ε.Ε.»: Ο Ηράκλειτος είχε πει κάποτε ότι, «ει μη γαρ Διονύσω πομπήν εποιούντο και ύμναιον άσμα αιδοίοισιν, αναιδέστατα είργαστ΄ άν», σε ελεύθερη ερμηνεία δηλαδή, καλά που υπάρχουν τα διονυσιακά όργια και ξεσπούν οι άνθρωποι εκεί, γιατί άν δέν υπήρχαν, θα έκαναν χειρότερα.

      - Δεν είχε αδικο, γιατί υπάρχει και  μια μορφή βίας, που την ξέρουμε όλοι, αλλά και την αποσιωπούμε όλοι.  Είναι η βία της ταχύτητας, της παράβασης, που συχνά οδηγεί σε φόνους, που επιεικώς ονομάζουμε «τροχαία» ατυχήματα, τα οποία  ξεπερνούν  και τα θύματα του πολέμου. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν φταίνε μόνον οι δρόμοι, οι στροφές κ.λπ.,  γιατί οι οδηγοί, δεν κάνουν μόνον κινήσεις, που απαιτούν ικανότητες οδήγησης, για να αισθάνονται  ασφαλείς  σαν οδηγοί.  Ακόμη και οι πιό καλοί οδηγοί κάνουν πράγματα εντελώς ανεγκέφαλα, παράλογα  και επικίνδυνα. Προσπαθούν να προσπεράσουν, ενώ δεν υπάρχει καθόλου χώρος, απλά για να μην είναι πίσω απο τους άλλους!  Αυτή η «μαγκιά», δεν είναι  μια στιγμιαία τροφή της  ταυτότητας του «εγώ είμαι μάγκας κι εσύ δεν είσαι;» Δεν μιλάμε για απλή παραβίαση του Κ.Ο.Κ., αλλά για εγκληματική αμέλεια επί της οποίας κτίζεται απίστευτη βία.

*   *   *

  Εάν αποφασίσουν οι κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι κ.λπ. να εκπονήσουν ένα επιστημονικό πρόγραμμα για έξη μήνες, να βγουν στις τηλεοράσεις και να πουν λίγο - λίγο και διακριτικά, για να μην κινήσουν υποψίες, ότι οι άνθρωποι που συμεριφέρονται με αυτόν το τρόπο σαν οδηγοί, τρέχουν υπερβολικά  και οδηγούν παρακινδυνευμένα, έχουν σεξουαλικά προβλήματα και  είναι ανεπαρκείς σεξουαλικά. Αμέσως, όλη αυτή η   «μαγκιά», θα έφευγε απο όλους και θα οδηγούσαν με ευγένεια, για να μην κατηγορηθούν ποτέ για σεξουαλική ανεπάρκεια. Μερικά προβλήματα, που δεν τα λύνεις σφαιρικά, μόνον έτσι λύνονται, εγώ πιστεύω έτσι...

                                                                                Αγγελική Ρέτουλα

========================================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"