ΕΥΡΩ-ΡΩΣΙΑ:Τυχόν ένωση της Ρωσίας με την Ε.Ε. θα ήταν αμοιβαία επωφελής – πόσο μάλλον αφού θα εξασφάλιζε την Ευρώπη από ενδεχόμενες εσωτερικές κυριαρχικές βλέψεις των ισχυρών κρατών της, καθώς επίσης από άλλου είδους απειλές
Γράφει ο κ. Β. Βιλιάρδος,
Εν τούτοις, ανεξάρτητα από τις όποιες αντιρρήσεις της ηγέτιδας δύναμης της ΕΕ, η οποία μάλλον δεν θα ήθελε να «καθαιρεθεί» στη δεύτερη θέση, αξίζει κατά την άποψη μας να μελετηθεί σοβαρά. Ενδεχομένως δε θα αποτελούσε μία ιδανική λύση, αφού αφενός μεν θα λειτουργούσε υπέρ της ενεργειακής αυτονομίας της περιοχής, αφετέρου υπέρ της «αμυντικής» ανεξαρτησίας της – ταυτόχρονα με πολλά άλλα πλεονεκτήματα (επενδύσεις από και προς τη Ρωσία, ανάπτυξη, αυτάρκεια κλπ).
Υποθέτουμε βέβαια ότι, ένα τέτοιο γεγονός δεν θα ενθουσίαζε τις Η.Π.Α., ιδιαίτερα μετά την απόβαση του ΔΝΤ στην Ευρώπη. Επίσης μάλλον όχι την Κίνα, η οποία διαθέτει ήδη δύο μεγάλες «μονάδες» εφοδιασμού της Ευρώπης - στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Όμως, αυτό που ενδιαφέρει όλους εμάς τους Ευρωπαίους είναι αναμφίβολα το καλύτερο δυνατόν για την περιοχή μας - σε συνθήκες ελευθερίας και ειρήνης. ...
Σε σχέση λοιπόν με τη ρωσική πρόταση, θεωρούμε σκόπιμη την επανάληψη ενός άρθρου μας από το Σεπτέμβριο του 2009, εμπλουτισμένου με καινούργιους συνδέσμους (link), στο οποίο αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο ενδεχόμενο, παράλληλα με διάφορα άλλα θέματα, τα οποία απασχολούσαν τότε τον πλανήτη.
****************************
02.09.2009 ΣΥΣΤΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ: Η ελπίδα μας για μία αυτόνομη κοινωνία, τα τρία διαδοχικά στάδια της ύφεσης, η εξέλιξη της παγκόσμιας αναδιανομής εισοδημάτων, οι διεθνείς εξαρτήσεις και το δίλλημα της Ευρώπης
Ήδη από το ξεκίνημα της χρηματοπιστωτικής κρίσης είχαμε την άποψη ότι δεν πρόκειται για ένα «μεμονωμένο» φαινόμενο, για την αρχή (ή το τέλος) ενός συνηθισμένου οικονομικού κύκλου - πόσο μάλλον για μία απλή επανάληψη του παρελθόντος. Θωρήσαμε ότι πρόκειται για ένα γεγονός ευρύτερης σημασίας, για έναν πρωτοφανή, παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο «εν εξελίξει», ο οποίος δεν θα έχει μόνο «υλικές» συνέπειες για τον πλανήτη – όπως, για παράδειγμα, μία παγκόσμια αναδιανομή εισοδημάτων, στην οποία θα συμμετέχουν με αξιώσεις οι νέες καπιταλιστικές Οικονομίες (σύμφωνα με δημοσιεύματα, 800 εκ. νέα άτομα έχουν εισέλθει στη μεσαία καπιταλιστική τάξη – πολύ περισσότερα δηλαδή από τα αντίστοιχα στην Ε.Ε., στην Ιαπωνία και στις Η.Π.Α. μαζί).
Κατά τη γνώμη μας, με κριτήριο αυτά που ήδη φαίνεται καθαρά ότι συμβαίνουν, η παρούσα οικονομική κρίση θα καταγραφεί σαν εκείνο το σημείο καμπής στην Ιστορία, στο οποίο έγινε απολύτως κατανοητό ότι τελείωσε η, από πολλούς αιώνες τώρα, κυριαρχία της «Δύσης» στον πλανήτη. Οι «φυγόκεντρες εξαρτήσεις» που έχουν «εξ ανάγκης» δημιουργηθεί, οι ενδεχομένως απλές εξαρτήσεις και οι μάλλον «κεντροφόρες» (θα τις αναλύσουμε παρακάτω), δε μπορεί παρά να οδηγήσουν σε αλλαγές συσχετισμών παγκοσμίως οι οποίες, αθροιζόμενες στα μεγάλα οικονομικά αδιέξοδα (αυτονόμηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, νέα χρηματιστηριακά όπλα μαζικής καταστροφής, υπερχρέωση των Η.Π.Α. και της Μ. Βρετανίας, πιστωτική παγίδα, ετεροβαρές ρίσκο κλπ) που παρατηρούνται, θα προκαλέσουν πιθανότατα έντονες πολιτικές αντιδράσεις, ποικίλες κοινωνικές αναταραχές και ευρύτερες «πλανητικές» αναταράξεις.
Έχουμε την ελπίδα ότι επειδή ο χρόνος, ο ρυθμός δηλαδή με τον οποίο το μέλλον εισβάλλει στο παρόν, έχει σε μεγάλο βαθμό διαφοροποιηθεί, η Πολιτική θα υποχρεωθεί κάποια στιγμή να ηγηθεί των εξελίξεων, επιταχύνοντας τες. Εάν μέσα από αυτές τις διαδικασίες προκύψει μία «αυτόνομη κοινωνία» (ένα δίκαιο και αξιοπρεπές πολιτικό σύστημα, συνεχώς ρυθμιζόμενο σύμφωνα με τη βούληση των ελεύθερων Πολιτών που τελικά θα το δημιουργήσουν, χωρίς εθνικούς ή άλλους περιορισμούς και επεκτεινόμενο σε διακρατικά σχήματα όπως η Ε.Ε.), τότε οι αναταράξεις θα έχουν αναμφίβολα συνεισφέρει τα μέγιστα στη μακροπρόθεσμη πορεία μας προς την ουσιαστική παγκοσμιοποίηση.
ΤΑ ΤΡΙΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ
Ξεκινώντας την ανάλυση μας από την οικονομική κρίση, διαπιστώνουμε εύκολα ότι πρόκειται για ένα γεγονός που εξελίσσεται σε τουλάχιστον τρία διαφορετικά στάδια, με απώτερη πιθανότερη κατάληξη (τίποτα δεν είναι βέβαιο στην Οικονομία στην οποία, όπως ήδη και σε πολλές «θετικές» επιστήμες, κυριαρχεί η θεωρεία των πιθανοτήτων) μία Ύφεση «τύπου L» (σχετικά απότομη πτώση – σταθεροποίηση στο κατώτερο επίπεδο). Φαίνεται ότι δεν αφήσαμε την Ύφεση πίσω μας, δεν την ξεπεράσαμε δηλαδή ολοκληρωτικά, αλλά μόνο το αρχικό στάδιο της, ενώ η παγκόσμια Οικονομία θα βιώσει «κατ’ ελάχιστον» έναν οικονομικό κύκλο τριών έντονων διαδοχικών αναταράξεων, μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Αναμφίβολα το πρώτο στάδιο, η χρηματοπιστωτική κρίση δηλαδή, ξεπεράστηκε με τις συντονισμένες ενέργειες των Κυβερνήσεων και των Κεντρικών τραπεζών παγκοσμίως. Οι τεράστιες ποσότητες ρευστότητας που διοχετεύθηκαν στο σύστημα διεθνώς, κατάφεραν τελικά να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα - αν και για πολλούς δημιούργησαν τις πλέον κατάλληλες προϋποθέσεις για ένα επόμενο, κατά πολύ μεγαλύτερο («δημοσιονομικό»).
Το δεύτερο στάδιο που θα ακολουθήσει, θα οφείλεται στην περαιτέρω αύξηση της ανεργίας, η οποία θα προέλθει από τη μείωση της βιομηχανικής παραγωγής (για παράδειγμα, οι εξαγωγές της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και άλλων χωρών έχουν μειωθεί κατακόρυφα, η αυτοκινητοβιομηχανία συντηρήθηκε σε κάποιο βαθμό από τις εκπτώσεις, καθώς επίσης από τις επιδοτήσεις, η ανεργία από τη μερική απασχόληση κλπ.). Το γεγονός αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα τη συνεχή μείωση των εισοδημάτων, κάτι που θα προκαλέσει αναπόφευκτα τον περιορισμό της ζήτησης - οπότε τη δεύτερη συνεχόμενη Ύφεση, πάρα πολύ σύντομα. Σε κάποιο σημείο της βέβαια θα διακοπεί «προς στιγμήν», όχι μόνο επειδή η προηγηθείσα πτώση ήταν εξαιρετικά έντονη, αλλά κυρίως λόγω του ότι η κρίση άφησε πίσω της «άδειες αποθήκες», οι οποίες θα πρέπει να γεμίσουν ξανά για να ανταποκριθούν στην έστω μειωμένη ζήτηση.
Το τελευταίο στάδιο υπολογίζεται ότι θα ακολουθήσει κάπου στο τρίτο τρίμηνο του 2010, όταν βέβαια οι κεντρικές τράπεζες, εάν τελικά το «επιτρέψει» η ανεργία, «δρομολογήσουν» τον περιορισμό των μέτρων στήριξης της Οικονομίας – ειδικά όταν η Fed αρχίσει (εάν) να «απορροφάει» την τεράστια ποσότητα των χρημάτων που έχει διοχετεύσει στις Η.Π.Α. για πρώτη φορά στην Ιστορία της (οπότε μειονεκτεί σε εμπειρία) και (εάν) αυξήσει τα επιτόκια της. Οι ενέργειες αυτές («αναρρόφηση» της ρευστότητας), θα προβληματίσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τις ήδη καταπονημένες Οικονομίες, οπότε το τρίτο «κύμα» της Ύφεσης θεωρείται εξαιρετικά πιθανό.
Για την ισχυροποίηση της άποψης αυτής ίσως οφείλουμε να αναφέρουμε ότι, το 40% των ευρωπαίων managers (σε δείγμα 500 ερωτηθέντων) πιστεύει ότι η αναθέρμανση της Οικονομίας θα διαρκέσει μόλις μερικούς μήνες. Κατά του ίδιους, ενισχυτικό των φόβων τους είναι η παρατηρούμενη αστάθεια του τραπεζικού συστήματος (72%), αμέσως μετά η διαφαινόμενη αύξηση των τιμών των πρώτων υλών (45%), καθώς επίσης ο «προστατευτισμός» που θεωρούν ότι τελικά θα επικρατήσει διεθνώς (41%).
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ
Όσον αφορά τώρα την παγκόσμια αναδιανομή εισοδημάτων, τη μείωση δηλαδή των μισθών (εσόδων, κερδών κλπ) στη «δύση», καθώς επίσης την αύξηση τους στα αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το σημείο ισορροπίας τους, έως το «σημείο τομής» καλύτερα, οι πίνακες που ακολουθούν είναι αρκετά αντιπροσωπευτικοί:
- Δεκαετής πρόγνωση της οικονομικής ανάπτυξης
ΔΥΤΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Η.Π.Α. | 2,6 | Κίνα | 9,8 |
Γαλλία | 2,1 | Ινδία* | 7,1 |
Γερμανία | 1,5 | Ρωσία | 6,9 |
Ιαπωνία | 1,3 | Βραζιλία | 3,4 |
Πηγή: MM (Goldman Sachs, EKT, Thomson Datastream, ΔΝΤ)
* Η Ινδία, σε αντίθεση με την Κίνα, στηρίζει την ανάπτυξη στην εσωτερική αγορά
- Συναλλαγματικά Αποθέματα σε δις $
BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα) | 2.769 |
Ευρωπαϊκή Ένωση | 590 |
Η.Π.Α. | 75 |
Πηγή: MM (Goldman Sachs, EKT, Thomson Datastream, ΔΝΤ)
- Δημόσιο χρέος σε ποσοστά του ΑΕΠ, πρόγνωση για το 2014
Μέσος όρος των αναπτυγμένων Οικονομιών του G20 | 114% |
Μέσος όρος των αναπτυσσόμενων Οικονομιών του G20 | 35% |
Πηγή: MM (Goldman Sachs, EKT, Thomson Datastream, ΔΝΤ)
Όπως φαίνεται καθαρά, υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην οικονομική ανάπτυξη και στα συναλλαγματικά αποθέματα, ενώ διαπιστώνονται τα υψηλά «περιθώρια χρέωσης» των αναπτυσσομένων Οικονομιών, σε σύγκριση τουλάχιστον με την υπερχρέωση των ανεπτυγμένων. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν με σχετική ασφάλεια στο συμπέρασμα ότι, η αναδιανομή των εισοδημάτων παγκοσμίως έχει πάρει ήδη το δρόμο της. Συμπληρωματικά οφείλουμε να τονίσουμε πως η προβλεπόμενη ανάπτυξη των μεγάλων «δυτικών» οικονομιών θα είναι κατά πάσα πιθανότητα «εντάσεως ανεργίας» (θα στηριχθεί στη γνώση, στην υψηλή τεχνολογία δηλαδή κ.α.), ενώ αυτή των αναπτυσσομένων «εντάσεως απασχόλησης» (θα στηριχθεί κυρίως στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, στις υποδομές κλπ).
Περαιτέρω, σε σχέση με τις διάφορες, μη ισορροπημένες εξαρτήσεις «διπλής κατεύθυνσης» που έχουν δημιουργηθεί (θα οδηγήσουν πιθανότατα στις αλλαγές συσχετισμών που αναφέραμε), θα περιορισθούμε στις τρείς σημαντικότερες: Στην εξάρτηση Η.Π.Α. και Κίνας, στην εξάρτηση Ευρώπης και Ρωσίας, καθώς επίσης στην εξάρτηση των χωρών της Ε.Ε. μεταξύ τους.
Η ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ Η.Π.Α. & ΚΙΝΑΣ
Μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, τόσο η Κυβέρνηση, όσο και η Κεντρική τράπεζα της χώρας (Fed) δραστηριοποιήθηκαν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Κρατικοποίησαν τράπεζες, εξαγόρασαν άχρηστα περιουσιακά στοιχεία και τροφοδότησαν με τόση ρευστότητα την Οικονομία τους, όσο ποτέ άλλοτε στην Ιστορία. Μέχρι στιγμής, υπάρχουν στη διάθεση της αμερικανικής Οικονομίας για τη διάσωση της περίπου 11 τρις $ - ποσόν που είναι ίσο με όλα τα κέρδη των αμερικανικών επιχειρήσεων αυτόν τον αιώνα (πηγή: Spiegel).
Ακόμη και το 2008, τα κέρδη του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού κλάδου αποτελούσαν το 40% των κερδών όλων των επιχειρήσεων της χώρας. Μόνο το προηγούμενο έτος, η ποσότητα των χρημάτων που τέθηκαν σε κυκλοφορία (Μ3 όπως ονομάζεται, ενώ διατηρείται μυστική) αυξήθηκε κατά 17% (για σύγκριση, στην ΕΕ αυξήθηκε την ίδια περίοδο κατά 6%).
Οι Ισολογισμοί των αμερικανικών τραπεζών είναι σήμερα (σκόπιμα) πιο αδιαφανείς και νεφελώδεις από ποτέ. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, μόλις το 33% των τοξικών δανείων έχουν «αποσβεσθεί» από τους Ισολογισμούς των διαφόρων τραπεζών, με αποτέλεσμα οι τιμές των μετοχών τους να στηρίζονται ακόμη σε φανταστικές αξίες.
Το πρόβλημα της υπερσυγέντρωσης, της δημιουργίας δηλαδή όλο και μεγαλύτερων επιχειρήσεων μονοπωλιακού χαρακτήρα και «συστημικού» κινδύνου, όχι μόνο δεν λύνεται, αλλά διογκώνεται περαιτέρω.
Η Wells Fargo εξαγόρασε την τέταρτη μεγαλύτερη αμερικανική τράπεζα, τη Wachovia, διαθέτοντας πλέον 138% περισσότερο ενεργητικό από αυτό που είχε πριν από την κρίση. Η J.P. Morgan Chase, μετά την εξαγορά της Bear Sterns και της Washington Mutual αύξησε το ενεργητικό της κατά 39%. Η Bank of America διπλασίασε το ενεργητικό της, μετά την εξαγορά της Countrywide και της Merrill Lynch. «Τα ολιγοπώλια ισχυροποίησαν τη θέση τους», μας λέει χαρακτηριστικά ο πρώτος οικονομολόγος της Moody’s.
Παρεμπιπτόντως η Fed, αγοράζοντας η ίδια τα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου που δεν βρίσκουν αποδέκτη κλπ, αύξησε τον Ισολογισμό της κατά περίπου 144%, αποκτώντας έτσι τον τίτλο της πλέον αναπτυσσόμενης τράπεζας στον κόσμο (κατά την άποψη μας, της πλέον επικίνδυνης). Τέλος, οι επισφάλειες των πιστωτικών καρτών αυξήθηκαν σε ύψος ρεκόρ τον Αύγουστο, προϊδεάζοντας τους αμερικανούς για την ακόμη πιο αρνητική πορεία της οικονομίας τους στο κοντινό μέλλον.
Επομένως, εάν προσθέσουμε όλα τα παραπάνω (τα οποία φανερώνουν μια έξαρση του μονοπωλιακού καπιταλισμού) και τα συνδυάσουμε με το προβλεπόμενο έλλειμμα των Η.Π.Α. στο 12% του ΑΕΠ το 2009, με τα υπερχρεωμένα αμερικανικά νοικοκυριά και με το δημόσιο χρέος που έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, ο δανεισμός από την Κίνα (περί τα 1,5 τρις $ επενδυμένα σε αμερικανικά ομόλογα) φαίνεται η μοναδική δυνατότητα διατήρησης της υπερδύναμης στη ζωή. Το ίδιο επίσης συμβαίνει και με τα φθηνά κινέζικα προϊόντα, τα οποία οι Η.Π.Α. έχουν απόλυτη ανάγκη για να αποφύγουν το τεράστιο «πληθωριστικό κύμα» που απειλεί να κατακλύσει τη χώρα τους.
Εάν δεχθούμε βέβαια ότι οι Η.Π.Α. ευρίσκονται πράγματι σε μία μη ανατρέψιμη πορεία παρακμής, μία υπόθεση που ενισχύεται σημαντικά από τη «φυγή προς τα εμπρός» (front running) που διαπιστώνεται ότι επιχειρείται μέσω του πιστωτικού κλάδου (High Frequency Trading, Dark Pools, υπόγειες συναλλαγές κ.α.), η Ύφεση δεν θα περιορισθεί μόνο στα τρία στάδια που περιγράψαμε - η υπερδύναμη είναι «υπεύθυνη» για το 25% περίπου του παγκοσμίου ΑΕΠ, ενώ είναι αναμφίβολα η πλέον ισχυρή στρατιωτική δύναμη σον κόσμο.
Από την άλλη πλευρά, η Κίνα είναι άμεσα εξαρτημένη από τις Η.Π.Α., όχι μόνο γιατί διακινδυνεύει το τεράστιο ποσόν που έχει επενδύσει σε αμερικανικά ομόλογα και αλλού (υποτίμηση δολαρίου κλπ), αλλά, κυρίως, λόγω της εξάρτησης της ανάπτυξης της από τις εξαγωγές – άρα από τους αμερικανούς καταναλωτές (ας σημειώσουμε εδώ πως η άμεση προτεραιότητα της Κίνας είναι η απασχόληση του πληθυσμού της παρά η ευημερία του, αφού διαφορετικά είναι αδύνατον να διατηρήσει την έννομη τάξη – ο απολυταρχικός καπιταλισμός «προτάσσει» την ασφάλεια, εις βάρος της Δημοκρατίας).
Εάν πιστέψουμε δε πολλούς οικονομικούς αναλυτές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι κινεζικές τράπεζες ευρίσκονται στα όρια της αντοχής τους (για παράδειγμα, το 1990 οι ιαπωνικές τράπεζες είχαν εκχωρήσει πιστώσεις ίσες με το 17% του ΑΕΠ της χώρας τους, ενώ οι κινεζικές τραπεζικές πιστώσεις σήμερα είναι της τάξης του 30-40% του ΑΕΠ), η εξάρτηση της Κίνας από τις Η.Π.Α., αλλά και από την Ευρώπη, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη. Ταυτόχρονα όμως, η ίδια χώρα σχεδιάζει την ανάδειξη της στη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Ασίας. Για την τεκμηρίωση της θέσης μας, θα αναφέρουμε απλά το παράδειγμα της Αυστραλίας.
Ο πρωθυπουργός της χώρας έδωσε το Μάιο στη δημοσιότητα έναν κατάλογο με τα οπλικά συστήματα που προγραμματίζει να αγοράσει, ενώ ανακοίνωσε ότι μέχρι το 2018 οι δαπάνες εξοπλισμού που θεωρούνται απαραίτητες από το κόμμα του, θα αυξάνονται ετησίως κατά 3%. Τα 6 νέα υποβρύχια, τα 3 καταδρομικά, οι 8 φρεγάτες, τα 2 ελικοπτεροφόρα, τα 100 πολεμικά αεροπλάνα, τα 46 ελικόπτερα και τα 100 τανκς αποτελούν το μεγαλύτερο εξοπλιστικό πρόγραμμα, το οποίο ψήφισε η Αυστραλία μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Η αιτιολογία της απόφασης αυτής είναι αρκετά αποκαλυπτική: «Οι Η.Π.Α. δεν μπορούν πια να εγγυηθούν την ασφάλεια της χώρας μου. Η Κίνα ευρίσκεται στο δρόμο να γίνει η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στην Ασία, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εντάσεις με τις Η.Π.Α., την Ιαπωνία, την Ινδία ή τη Ρωσία. Η Αυστραλία πρέπει να είναι προετοιμασμένη για πολλαπλά ενδεχόμενα», προειδοποίησε ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας.
Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΡΩΣΙΑΣ & ΕΥΡΩΠΗΣ
Επειδή στα πλαίσια ενός άρθρου δεν μπορούμε να επεκταθούμε υπερβολικά, θα αναφέρουμε μόνο επιγραμματικά το ότι, η Ευρώπη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό κυρίως «ενεργειακά» από τη Ρωσία, από την οποία εισάγει, μεταξύ άλλων, περί το 40% των αναγκών της σε φυσικό αέριο. Εκτός αυτού, πιθανολογούμε ότι (όπως και η Αυστραλία) δεν μπορεί να υπολογίζει στην αμυντική ασφάλεια της από τις Η.Π.Α., ευρίσκεται δίπλα σε μία στρατιωτική υπερδύναμη και η ίδια διαθέτει πολύ περιορισμένο πολεμικό εξοπλισμό.
Από την άλλη πλευρά η Ρωσία, παρά τον πλούτο του υπεδάφους της και τα τεράστια έσοδα που αποκομίζει από την πώληση πετρελαίου, φυσικού αερίου κλπ., δεν κατάφερε να αναπτύξει τον παραγωγικό μηχανισμό της. Είναι λοιπόν άμεσα εξαρτημένη από την Ευρώπη, κυρίως γιατί η Ε.Ε. αποτελεί το μεγαλύτερο, με μεγάλη απόσταση, ενεργειακό πελάτη της. Επ’ αυτού, η δραστηριοποίηση των δύο σημαντικών πολιτικών της Γερμανίας (Schroeder, Genscher) στους ρωσικούς ενεργειακούς αγωγούς, είναι αρκετά χαρακτηριστική. Εμείς βέβαια έχουμε την πάγια άποψη ότι, τυχόν ένωση της Ρωσίας με την Ε.Ε. θα ήταν εξαιρετικά επωφελής και για τις δύο «δυνάμεις» – πόσο μάλλον αφού θα εξασφάλιζε την Ευρώπη από ενδεχόμενες εσωτερικές κυριαρχικές βλέψεις των ισχυρών κρατών της, καθώς επίσης από άλλου είδους απειλές.
Η ΚΕΝΤΡΟΦΟΡΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
Σύμφωνα με ένα μυστικό «crash test» του ΔΝΤ, με την εσωτερική ονομασία «Early Warning Exercise», η «προσομοίωση» που διενεργήθηκε με τη βοήθεια εξειδικευμένων Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (Computer Simulation) προέβλεψε δυστυχώς ακόμη περισσότερες χρεοκοπίες τραπεζών, καθώς επίσης μία περαιτέρω μείωση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Τα αποτελέσματα ενός τέτοιου ενδεχομένου σοκάρισαν όλους τους συμμετέχοντες. Σε μία τέτοια περίπτωση, σε μία επόμενη Ύφεση δηλαδή που προφανώς ταιριάζει με τη θεωρεία των τριών σταδίων που περιγράψαμε, η Ιρλανδία, πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και η Μ. Βρετανία δεν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν από μόνες τους και θα πρέπει να αναζητήσουν ξένη βοήθεια.
Παρά το ότι όμως η συγκεκριμένη «προσομοίωση» δεν ανάδειξε άλλες «υποψήφιες χώρες», κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι δεν θα ακολουθούσε μία αλυσιδωτή αντίδραση (Domino Effect), με συνέπειες που δεν θα περιοριζόταν στα παραπάνω κράτη. Είναι προφανές ότι, στην περίπτωση που θα συνέβαιναν τα γεγονότα που προέβλεψε το «Early Warning Exercise», θα διακινδύνευαν επίσης όλες οι επενδύσεις των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών στις τρείς «υποψήφιες» χώρες, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τη συνοχή και τη βιωσιμότητα της Ε.Ε. (ευτυχώς η Μ. Βρετανία δεν ανήκει στο χώρο του Ευρώ).
Οι προβληματισμοί όμως της Ευρώπης δεν περιορίζονται εδώ. Όπως είναι γνωστό, η πρώτη αιτία της κρίσης, από μακροοικονομικής πλευράς, ήταν (συνεχίζει να είναι) η μη ισορροπημένη κατανομή των ελλειμμάτων και των πλεονασμάτων παγκοσμίως (ιδιαίτερα τα υπερβολικά ελλείμματα των Η.Π.Α. και τα τεράστια πλεονάσματα της Κίνας). Δυστυχώς, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και εντός της Ευρώπης, όπου άλλες χώρες διακρίνονται για τα πλεονάσματα τους και άλλες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) για τα συνεχώς διευρυνόμενα ελλείμματα τους. Αναλυτικότερα, το αποκαλούμενο από διάφορους οικονομολόγους «Ευρωπαϊκό δίλλημα» έχει ως εξής:
Από το ξεκίνημα της Ευρωζώνης το 1999, οι αρκετά «ανομοιογενείς» χώρες που συμμετείχαν, ακολούθησαν εντελώς διαφορετικές οικονομικές πορείες. Για παράδειγμα, άλλες λειτούργησαν με αύξηση της κατανάλωσης, άλλες με μεγάλες αποταμιεύσεις, άλλες με επικέντρωση στις εξαγωγές, άλλες με κύριο πυλώνα το χρηματοπιστωτικό τους σύστημα, άλλες με την οικοδομική δραστηριότητα, άλλες με τις υποδομές και με τις δημόσιες επενδύσεις.
Για παράδειγμα, η Ελλάδα στήριξε την ανάπτυξη της στην οικοδομή, στις υποδομές και στην εσωτερική κατανάλωση. Σε σύγκριση δε με τη Γερμανία (η οποία στηρίχθηκε στη βαριά βιομηχανία και στις εξαγωγές), σχεδόν διπλάσιοι Έλληνες μένουν σε ιδιόκτητα ακίνητα ενώ, αντίθετα, οι αποταμιεύσεις των Γερμανών είναι κατά πολύ υψηλότερες. Όμως, τα ιδιόκτητα ακίνητα των Ελλήνων δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τη χώρα τους (δεν είναι «ρευστοποιήσιμα», είναι μη παραγωγικά), ενώ οι αποταμιεύσεις των Γερμανών χρησιμοποιούνται από τη δική τους χώρα (ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, οι προβληματικές χώρες γύρω της, η υψηλού κόστους «σύνδεση» με τα νησιά της και ιδίως τα αμυντικά προγράμματα εξοπλισμού της, την έχουν αναγκάσει σε πολύ μεγαλύτερες επιβαρύνσεις των προϋπολογισμών της, από αυτές των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών – δυστυχώς όμως οι πολίτες της, όλοι εμείς δηλαδή, επιλέγουμε να επικρίνουμε μονότονα τα, υπαρκτά φυσικά, ελαττώματα των πολιτικών ηγεσιών, παρά την αυτοκριτική και την ενεργητική προστασία των ευρύτερων συμφερόντων της χώρας μας).
Έτσι, ενώ η Γερμανία, η Ολλανδία και κάποιες ακόμη αύξαναν τα πλεονάσματα τους στο εξωτερικό εμπόριο, η Ισπανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα γίνονταν όλο και περισσότερο ελλειμματικές. Η πρώτη ομάδα λοιπόν κέρδιζε συνεχώς σε ανταγωνιστικότητα (ακόμη και με τη βοήθεια της διαφθοράς ή των υπερτιμολογήσεων, όπως αποδεικνύεται από τις «μεθοδεύσεις» της Siemens, της MAN κλπ – δεν θα έπρεπε αλήθεια να επιστραφούν άμεσα τα χρήματα που κλάπηκαν; δεν αποτελεί αθέμιτο ανταγωνισμό;), εξάγοντας όλο και μεγαλύτερες ποσότητες εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ενώ η δεύτερη ομάδα έχανε ραγδαία σε ανταγωνιστικότητα – επομένως και σε εξαγωγές.
Το αποτέλεσμα ήταν να διευρύνεται συνεχώς η ανισορροπία εντός της Ε.Ε., με το δημόσιο χρέος για την «ελλειμματική» δεύτερη ομάδα κρατών να λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Εάν τώρα στην απώλεια της ανταγωνιστικότητας προστεθούν οι τεράστιες επιβαρύνσεις από τα αυξημένα επιτόκια (οι ελληνικές τράπεζες, για παράδειγμα, χρεώνουν ανέκαθεν με υπερβολικά επιτόκια τόσο το δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα, παρά το ότι δανείζονται σήμερα με 1%), τους τόκους και τα χρεολύσια των δημοσίων χρεών λόγω και των υποδομών (η Ασιατική κρίση προήλθε εν μέρει από τις υπερβολικές επενδύσεις σε ακίνητα), το να καταφέρει η δεύτερη ομάδα των ευρωπαϊκών χωρών να κερδίσει τη χαμένη ανταγωνιστικότητα της (την οποία έχει «ανταλλάξει», μεταξύ άλλων, με την αυξημένη ακίνητη περιουσία και τις υποδομές της), ιδιαίτερα το να εξοφλήσει κάποτε τα χρέη της υπό αυτές τις συνθήκες, είναι μάλλον αδύνατο.
Για την καλύτερη κατανόηση του θέματος, εξωτερικά ελλείμματα όπως τα σημερινά, ήταν εντελώς άγνωστα μεγέθη στο παρελθόν. Έγιναν δυστυχώς εφικτά μόλις τη δεκαετία του 1990, κυρίως μετά το άνοιγμα των αγορών και μετά την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Για παράδειγμα, στον πίνακα που ακολουθεί, αναγράφονται τα εξωτερικά χρέη (2007 σε $) μερικών επιλεγμένων Ευρωπαϊκών χωρών. Στην τελευταία στήλη, αναφέρεται η σχέση μεταξύ ΑΕΠ και εξωτερικού χρέους, από την οποία διαπιστώνεται τόσο το τεράστιο πρόβλημα της Μεγάλης Βρετανίας, όσο και μία από τις «ιδιαιτερότητες» της χώρας μας – το χαμηλότερο «άνοιγμα» της δηλαδή στο εξωτερικό:
ΧΩΡΕΣ | Α.Ε.Π.* | ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ | ΕΞ. ΧΡΕΟΣ/ΑΕΠ |
Γερμανία | 3,024 τρις | 4,489 τρις | 1,48 |
Μ. Βρετανία | 2,472 τρις | 10,45 τρις | 4,22 |
Ολλανδία | 644,4 δις | 2,28 τρις | 3,53 |
Αυστρία | 328,4 δις | 752,5 δις | 2,29 |
Δανία | 268,8 δις | 492,6 δις | 1,83 |
Ελλάδα | 237,9 δις | 371,5 δις | 1,56 |
* 2007 σε δις $ , f.o.b. Πληροφορίες: ip Πίνακας: Β. Βιλιάρδος (σε $)
Συνεχίζοντας, πριν από την περίοδο αυτή, όταν μία ευρωπαϊκή Οικονομία έχανε σε ανταγωνιστικότητα και παρουσίαζε μεγάλα ελλείμματα, υποτιμούσε το νόμισμα της, «εξισορροπώντας» έτσι τις απώλειες της. Σήμερα όμως κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν, αφού υπάρχει το κοινό νόμισμα για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης.
Έτσι στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα γερμανικά προϊόντα είναι κατά περίπου 10% υποτιμημένα ενώ, αντίθετα, τα ισπανικά (οι Ισπανοί έχουν επενδύσει ακόμη περισσότερο σε ακίνητα) και τα ελληνικά είναι κατά 12% υπερτιμημένα (αυτό σημαίνει διαφοροποίηση της τάξης του 22% - ένα πραγματικά τρομακτικό εύρος). Η αιτία της «διαστρέβλωσης» είναι κυρίως το ότι, το κόστος παραγωγής αυξήθηκε περισσότερο στις ελλειμματικές χώρες, από ότι στις πλεονασματικές. Λογικά λοιπόν, οι «ελλειμματικές» χώρες όχι μόνο δεν θα μπορούν να παράγουν ανταγωνιστικά, πόσο μάλλον να εξάγουν, αλλά σύντομα δεν θα μπορούν ούτε καν να εμπορεύονται τα ξένα προϊόντα - είτε θα εισάγονται απ’ ευθείας από τους καταναλωτές (μέσω του διαδικτύου), είτε θα διακινούνται από αλλοδαπές, «επιθετικές» αλυσίδες χαμηλού κόστους λειτουργίας.
Οι θεωρητικές δυνατότητες επίλυσης του τεράστιου αυτού προβλήματος της Ε.Ε. είναι οι κατωτέρω:
(α) Η έξοδος των ελλειμματικών κρατών από το χώρο του Ευρώ (κάτι που θα είχε προφανώς τεράστια οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά επακόλουθα για την Ευρώπη, ενώ είναι μάλλον «απαγορευμένος καρπός», λόγω της κρίσης)
(β) Η με κάποιον τρόπο «μεταφορά» των πλεονασμάτων, από τις πλεονασματικές χώρες στις ελλειμματικές - κάτι ανάλογο με αυτό που ζήτησε ο ίδιος ο πρόεδρος της παγκοσμίως μεγαλύτερης ελλειμματικής χώρας, ο κ. Μ. Ομπάμα, από τις πλεονασματικές χώρες (Γερμανία, Κίνα κλπ), κατά τη σύσκεψη των G20.
(γ) Οι διαρθρωτικές αλλαγές, με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ελλειμματικών κρατών (κάτι όμως που όμως, στην καλύτερη περίπτωση, λειτουργεί μακροπρόθεσμα, ενώ θα «αποκαλύψει» την τεράστια κρυφή ανεργία που «συντηρείται» σε κάποια κράτη - μεταξύ άλλων από τον, δυσανάλογο του μεγέθους τους, αριθμό των υποαπασχολούμενων δημοσίων υπαλλήλων)
(δ) Ο πληθωρισμός, η «συνταγή» δηλαδή που πιθανότατα θα υποχρεωθούν αργά ή γρήγορα να αποδεχθούν τόσο οι δανειστές, όσο και οι πολίτες των Η.Π.Α. (η αύξηση κατά 17% του M3 από τη Fed, των νέων χρημάτων καλύτερα που τυπώνονται, είναι ίσως ένα «ενδιάμεσο» μέτρο προς την κατεύθυνση αυτή).
Η «πληθωριστική συνταγή», η μοναδική ρεαλιστική δυνατότητα της Ε.Ε. κατά την άποψη μας (μειώνει τεχνητά τα συσσωρευμένα χρέη, περιορίζει αισθητά το κόστος παραγωγής κλπ), δεν είναι προφανώς ανώδυνη – ειδικότερα για τους πολίτες των πλεονασματικών χωρών, οι οποίοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με αυξήσεις του κόστους διαβίωσης της τάξης του 5-10%. Εν τούτοις, φαίνεται να είναι η μοναδική λύση για να διατηρηθεί ενωμένη η Ευρώπη και να βρεθεί ο απαραίτητος χρόνος εξομάλυνσης των εσωτερικών ανισορροπιών της - ταυτόχρονα βέβαια με την, ανταγωνιστικότερη εξαγωγικά, «πληθωριστική υποτίμηση» του νομίσματος της, εν όψει της πιθανότητας μίας συνεχόμενης, πολλαπλής Ύφεσης, μίας αλλαγής των συσχετισμών παγκοσμίως και μίας περαιτέρω υποτίμησης του δολαρίου.
Με έναν τέτοιο τρόπο είναι ευκολότερο να θεραπευθούν οι ανισορροπίες (μισθοί, τιμές κλπ) των Ευρωπαϊκών Οικονομιών, παρά με τη μέχρι σήμερα πολιτική της ΕΚΤ (μέσος πληθωρισμός της τάξης του 2%). Βέβαια, εάν δεν ακολουθήσουν αμέσως μετά οι απαιτούμενες διαρθρωτικές αλλαγές στις ελλειμματικές χώρες της Ε.Ε., εάν δεν αυξήσουν την κατανάλωση τους οι πλεονασματικές χώρες (δυστυχώς οι αποταμιεύσεις των Γερμανών, εν μέσω της κρίσης, αυξήθηκαν στο 12,2% - με την κατανάλωση τους να μειώνεται), εισάγοντας κυρίως προϊόντα ή αγοράζοντας υπηρεσίες (τουρισμός κλπ) από τις ελλειμματικές χώρες της Ευρώπης και εάν δεν περιορίσουν άμεσα τα ελλειμματικά κράτη την κατανάλωση τους, καθώς επίσης τις επενδύσεις τους σε ακίνητα και υποδομές, παράλληλα με την αύξηση της παραγωγικότητας τους, η επίλυση του «Ευρωπαϊκού διλλήματος» μέσω ενός οδυνηρού πληθωρισμού, θα ήταν άδικη και προφανώς βραχυπρόθεσμη.
Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου"O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.