Η κρίση οδηγεί σε «ντόμινο»

Του Δημήτρη Καζάκη

οικονομολόγου - αναλυτή

«Πάμε, λένε πολλοί, ούτως ή άλλως για χρεοκοπία. “Η πολιτική μας δεν έχει πετύχει, είναι αδιέξοδη, δεν οδηγεί πουθενά”. Δεν υπάρχει πιο διαβρωτική, πιο επικίνδυνη και πιο άδικη συζήτηση απ’ αυτήν που συντηρούν ορισμένοι για τη χρεοκοπία της χώρας. Ναι, βρεθήκαμε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Η χώρα σήμερα, όμως, είναι διασφαλισμένη με τη χρηματοδότηση και με ένα πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής που μειώνει δραστικά τα ελλείμματα και ξαναβάζει τη χώρα σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης...¨
Σήμερα το ζήτημα του χρέους το αντιμετωπίζουμε με σύνεση, συστηματικά και οργανωμένα. Όχι μόνο με το πρόγραμμά μας, αλλά και με ευνοϊκές ρυθμίσεις, όπως με τις προσεκτικές διαπραγματεύσεις μας για την επιμήκυνση της αποπληρωμής του χρέους. Αυτή η ευεργετική για την Ελλάδα και τον φορολογούμενο αντιμετώπιση θα έχει συνέχεια μόνο εάν παραμείνουμε συνεπείς στις προσπάθειές μας». ...

Αυτό ισχυρίστηκε ο πρωθυπουργός λίγο πριν από την ψήφιση του κρατικού προϋπολογισμού του 2011 στις 22 του μηνός. Την αμέσως επόμενη ημέρα γίνεται γνωστό ότι η Ελλάδα ηγείται πάλι στις τρελές αυξήσεις στα κόστη ασφάλισης των ελληνικών ομολόγων, διότι οι αγορές θεωρούν αναπόφευκτη μια αναδιάρθρωση του χρέους της χώρας (Bloomberg, 23.12). Την ίδια ημέρα, η εταιρεία πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch Ratings ανακοινώνει ότι θέτει υπό καθεστώς αυξημένης επιτήρησης με το ερώτημα της υποβάθμισης πέντε εγχώριες τράπεζες, την Εθνική, την Alpha, την Eurobank, την Πειραιώς και την Αγροτική.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Fitch, η κίνηση αυτή κρίθηκε επιβεβλημένη από το γεγονός ότι είναι «πιθανό αυτές να λάβουν υποστήριξη αν κριθεί σκόπιμο» (Bloomberg, 23.12) Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει σε απλή γλώσσα ότι οι τράπεζες αυτές βρίσκονται στο χείλος της χρεοκοπίας και ως εκ τούτου είναι υποψήφιες για άμεση κρατική ενίσχυση. Σε ξεχωριστή ανακοίνωση της Fitch την ίδια ημέρα τέθηκαν υπό το ίδιο καθεστώς επιτήρησης και οι θυγατρικές της Εθνικής και της Eurobank στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Νότια Αφρική.
Γκρεμίστηκαν τα ομόλογα

Την ίδια ώρα, τα spreads και τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων στις αγορές γνωρίζουν νέα ιστορικά ρεκόρ. Ο Νοέμβριος μπορεί να χαρακτηριστεί ο χειρότερος μήνας των ελληνικών ομολόγων, μια και κατά τη διάρκειά του η Ηλεκτρονική Δευτερογενής Αγορά Τίτλων (ΗΔΑΤ) υποχώρησε κατά 52% σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα. Τη μεγαλύτερη άνοδο κατά 258 μονάδες βάσης σημείωσε η απόδοση του τριετούς ομολόγου αναφοράς, η οποία στο τέλος του μήνα ανήλθε σε 13,23%, όταν τον προηγούμενο μήνα βρισκόταν στο 9,64%. Η απόδοση αυτή είναι η μεγαλύτερη του έτους, η οποία δεν ξεπέρασε το 11,65% όλους τους προηγούμενους μήνες, αλλά και η μεγαλύτερη της τελευταίας τουλάχιστον δεκαετίας. Πρόκειται για απόδοση που προεξοφλεί ότι η χώρα δεν θα βγάλει την τριετία.
Στις μακροπρόθεσμες διάρκειες η απόδοση του 10ετούς ομολόγου αναφοράς αυξήθηκε κατά 124 μονάδες βάσης σε 12,00%, από 9,57% του προηγούμενου μήνα. Κι αυτή η απόδοση αποτελεί ρεκόρ έτους, μια και όλους τους προηγούμενους μήνες του 2010 η απόδοση του 10ετούς ομολόγου δεν ξεπέρασε το 11,34%. Ενώ η απόδοση του 30ετούς αυξήθηκε κατά 48 μονάδες βάσης, δηλαδή σε 9,32% από 8,39% του προηγούμενου μήνα. Και η τιμή του 30ετούς είναι η υψηλότερη τέλους του μήνα που έφτασε μέσα στο 2010, με τον περασμένο Ιούνιο να φτάνει τα 9,11% μέγιστη τιμή.
Όσον αφορά τις τιμές των τίτλων αναφοράς, η τιμή του 3ετούς ομολόγου υποχώρησε σημαντικά σε 82,70 στα τέλη Νοεμβρίου από 87,00 στα τέλη Οκτωβρίου, του 5ετούς ομολόγου σε 78,02 από 80,51, του 10ετούς σε 68,14 από 73,58 και του 30ετούς ομολόγου σε 52,90 από 55,85. Η αξία των συναλλαγών στην ΗΔΑΤ υποχώρησε σε 926 εκατ. ευρώ τον Νοέμβριο του 2010 από 1,94 δισ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2010 και 50,21 δισ. ευρώ τον Νοέμβριο του 2009. Η μέση ημερήσια αξία συναλλαγών διαμορφώθηκε σε 42,1 εκατ. ευρώ από 97,1 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα. Το μεγαλύτερο ποσοστό συναλλαγών συγκέντρωσε το 10ετές ομόλογο αναφοράς, καταγράφοντας συναλλαγές αξίας 211 εκατ. ευρώ. Από τις 800 εντολές που εκτελέσθηκαν στην ΗΔΑΤ, το 63,6% αφορούσε εντολές πώλησης και το 36,4% εντολές αγοράς.
Αφηνιασμένες αγορές

Από κάθε άποψη ο Νοέμβριος αποτέλεσε τον χειρότερο μήνα για τους ελληνικούς κρατικούς τίτλους. Οι επενδυτές ξεφορτώθηκαν μαζικά κρατικούς τίτλους, κυρίως 10ετούς διάρκειας, που θεωρούν ότι σε μια ενδεχόμενη αναδιάρθρωση χρέους θα είναι οι πιο ευάλωτοι, και οδήγησαν τους 30ετείς τίτλους στο να χάσουν σχεδόν το 45% της ονομαστικής αξίας τους στην αγορά. Αν προσθέσουμε και το ότι μέσα στον ίδιο μήνα, δηλαδή στις 9 και 16 Νοεμβρίου, ολοκληρώθηκαν οι δημοπρασίες εντόκων γραμματίων του ελληνικού Δημοσίου διάρκειας 6 και 3 μηνών, με αποδόσεις ρεκόρ της τάξης του 4,82% και 4,10% αντίστοιχα, τότε δικαιολογημένα μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι οι αγορές αντιμετωπίζουν την Ελλάδα ως ήδη πτωχευμένη χώρα.
Το ίδιο σκηνικό συνεχίζεται και μέσα στον Δεκέμβριο, με τις αγορές να έχουν κυριολεκτικά αφηνιάσει. Η Ελλάδα σε ετήσια βάση, αν συνεχίσει να δανείζεται με 3μηνα και 6μηνα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, έχει φτάσει σχεδόν να πληρώνει επιτόκια της ίδιας τάξης με εκείνα που πληρώνει, π.χ., η πτωχευμένη Αργεντινή. Με μια μεγάλη διαφορά. Η Αργεντινή έχει ξεφορτωθεί ένα πολύ μεγάλο μέρος του χρέους της και δεν βρίσκεται υπό καθεστώς θεσμοθετημένης κατοχής του ΔΝΤ και της Ε.Ε. Όπως πάει, είναι σίγουρο ότι πολύ σύντομα και τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων θα χτυπάνε τιμές ρεκόρ σε παγκόσμιο επίπεδο, δηλαδή θα φτάσουν στα ύψη των χωρών που έχουν βαρέσει κανόνι.
Το αδιέξοδο της ΕΚΤ

Προφανώς οι αγορές δεν πιστεύουν ότι η επιμήκυνση του χρέους που επικαλούνται ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση αποτελεί ένα δώρο του ΔΝΤ και της Ε.Ε. γιατί είμαστε καλά παιδιά και πειθαρχούμε στις εντολές τους. Το σκηνικό που στήνεται αυτήν τη στιγμή μοιάζει πάρα πολύ με το σκηνικό που στήθηκε τους πρώτους μήνες του 2010 για να οδηγηθεί η Ελλάδα στον λεγόμενο μηχανισμό στήριξης. Μόνο που αυτήν τη φορά είναι ακόμη χειρότερα τα πράγματα.
Στην πράξη, η αντιμετώπιση της κρίσης στη ζώνη του ευρώ μέσα από τη δημιουργία ενός μόνιμου ταμείου ευρωπαϊκής σταθερότητας, που θα εποπτεύει και θα κηδεμονεύει τις χώρες υπό χρεοκοπία, αποτελεί την καλύτερη δυνατή ενθάρρυνση για τις αγορές να πιέζουν όλο και περισσότερο. Μετά την Ελλάδα και την Ιρλανδία, η πίεση έχει αυξηθεί δυσβάσταχτα για την Πορτογαλία και την Ισπανία. Οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού στις αγορές έχουν πειστεί πως ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουν τις επενδύσεις στα κρατικά και τραπεζικά χρεόγραφα αυτών των χωρών, αλλά και τα προσδοκώμενα κέρδη τους, είναι να τις οδηγήσουν στον μηχανισμό.
Μόνο που αυτός ο μηχανισμός όσο περισσότερο διευρύνεται τόσο περισσότερο εξαντλεί τις δυνατότητες χρηματοδοτικής ενίσχυσης της ΕΚΤ, αλλά και των ισχυρών χωρών της ευρωζώνης. Ήδη η ΕΚΤ έχει πάψει να παρεμβαίνει στον βαθμό που παρενέβαινε για τα ελληνικά ομόλογα στη δευτερογενή αγορά τίτλων με σκοπό να συγκρατήσει τις ανοδικές τάσεις. Δεν διαθέτει πια τα αναγκαία ρευστά διαθέσιμα, ενώ η προσοχή της έχει στραφεί, εκτός βεβαίως της Ιρλανδίας, στην Πορτογαλία και την Ισπανία, οι οποίες αποτελούν τώρα πια τη μερίδα του λέοντος στις αγορές ομολόγων της ΕΚΤ.
Αρχίζει το ντόμινο!

Πολλοί αναλυτές και επενδυτές πιστεύουν ότι το 2011 θα είναι το έτος της Γαλλίας. Με άλλα λόγια, και αυτή θα συρθεί στον μηχανισμό στήριξης υπό το βάρος όχι τόσο του δημόσιου, όσο του ιδιωτικού χρέους που έχουν σωρεύσει οι γαλλικές τράπεζες. Πριν απ’ αυτήν θα έχει προσφύγει στον μηχανισμό το Βέλγιο, το οποίο ήδη βρίσκεται σε άθλια κατάσταση, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και την Ιταλία.
Αυτή η διαδικασία - ντόμινο, που έχει ήδη αρχίσει, ξεπερνά κατά πολύ τις αντοχές της ΕΚΤ. Γι’ αυτό πολλοί ασχολούνται με το ευρωομόλογο. Από την άποψη της προσωρινής αντιμετώπισης των χρηματοδοτικών δυσκολιών, ιδίως των μεγάλων χωρών, το ευρωομόλογο μπορεί να αποτελέσει μια πρόσκαιρη λύση. Για πόσο, ουδείς μπορεί γνωρίζει. Όμως η έκδοση του ευρωομολόγου προϋποθέτει μια πολύ σοβαρή δημοσιονομική δέσμευση της Γερμανίας, της οποίας η ηγεσία δεν είναι καθόλου έτοιμη να αναλάβει. Γνωρίζει πολύ καλά πως σε τέτοιες κρίσεις πρέπει να διατηρεί τον μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας κινήσεων και τις λιγότερες δυνατές δεσμεύσεις, ώστε να μπορεί να επιλέξει εναλλακτικές στρατηγικές με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.
Το ευρωομόλογο, όμως, αφαιρεί από τη δικαιοδοσία των κρατών το τελευταίο αποκούμπι της δημοσιονομικής τους πολιτικής: να αποφασίζουν τα ίδια πότε, πώς και με ποιον τρόπο θα προσφύγουν στις αγορές κεφαλαίου για δανεισμό. Αν χάσουν κι αυτό το προνόμιο, τότε η ίδια η υπόστασή τους δεν έχει κανένα νόημα. Είναι σαν να αναθέτει ένα νοικοκυριό σε κάποιον άλλο να δανείζεται στο όνομά του, με τους όρους και τις προϋποθέσεις που αποφασίζει αυτός. Είναι ποτέ δυνατόν να αποβεί προς όφελος του νοικοκυριού αυτού μια τέτοια ενέργεια; Απλώς θα βρεθεί υπό καθεστώς πενίας, δηλαδή κολίγος στην υπηρεσία των δανειστών του. Κι αυτό ανεξάρτητα από τα επιτόκια που θα πετύχει.

Το σκληρό και μαλακό ευρώ οδηγεί την ευρωζώνη στη διάσπαση

Τα λέμε όλα αυτά επειδή μας κάνει αλγεινή εντύπωση η προσπάθεια ορισμένων, που, παρά τη δίκαιη κριτική τους στο μνημόνιο και τη δανειακή σύμβαση, εμφανίζονται ως υπέρμαχοι του ευρωομολόγου. Λες και δεν καταλαβαίνουν ότι με το ευρωομόλογο παραδίδουμε ολοσχερώς τη δημοσιονομική και εθνική κυριαρχία της χώρας, χωρίς να χρειάζεται καν η υπογραφή στη δανειακή σύμβαση. Τι μας λένε δηλαδή; Με τη δανειακή σύμβαση παραδίδεται η χώρα στους δανειστές της και εκτίθεται έτσι η κυβέρνηση που το επιχειρεί με τόσο εξόφθαλμα παράνομο τρόπο. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα, ας παραδώσουμε ολοσχερώς τη χώρα στους δανειστές της μέσω του ευρωομολόγου, για να μην εκτίθεται η εκάστοτε δωσίλογη κυβέρνηση με το να υπογράφει τέτοιες κατάπτυστες δανειακές συμβάσεις. Αυτό και μόνο το νόημα έχει η υποστήριξη του ευρωομολόγου.
Αυτό που μας σώζει μέχρι σήμερα είναι το γεγονός ότι η έκδοση ευρωομολόγου θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε τόσο ασφυκτικές πιέσεις στη ρευστότητα του ευρώ, ώστε θα οδηγήσει σε αναθεώρηση ολόκληρου του οικοδομήματος της ευρωζώνης. Αυτό το γνωρίζουν πολλοί καλά οι ιθύνοντες της ευρωζώνης και γι’ αυτό διστάζουν. Ήδη πολλοί από τους θιασώτες του ευρωομολόγου μιλούν επίσης για έκδοση πρόσθετου χρήματος από την ΕΚΤ, όπως ακριβώς κάνει και η αμερικανική Fed.
Πληθωριστικός φαύλος κύκλος
Γενικά δεν έχουν άδικο. Για να υποστηριχθεί το ευρωομόλογο και για να εξασφαλίζει χαμηλά επιτόκια, θα χρειαστεί αφενός πληθωριστικό χρήμα, πληθωριστικό ευρώ, και αφετέρου να απομονώσει όσο το δυνατόν τις πιο αδύνατες οικονομίες. Κι αυτό, για να γίνει με όρους που συμφέρουν τους ισχυρούς εταίρους, μπορεί να συμβεί μόνο ή κύρια με την εισαγωγή ενός ευρώ πολλών ταχυτήτων. Ενός σκληρού και σταθερού ευρώ για τις ισχυρές οικονομίες και ενός μαλακού, πληθωριστικού και υποτιμώμενου ευρώ για τις πιο αδύναμες οικονομίες της ευρωζώνης. Έτσι θα διευρύνεται ο κύκλος κυκλοφορίας του σκληρού ευρώ φορτώνοντας τις πληθωριστικές πιέσεις και τις υποτιμήσεις στο μαλακό ευρώ.

Με άλλα λόγια, η υιοθέτηση του ευρωομολόγου το πιθανότερο είναι να επιταχύνει τις διαδικασίες εσωτερικής διάσπασης της ευρωζώνης ανάμεσα σε δυο κύριες ομάδες χωρών: σε εκείνες που θα χρησιμοποιούν το σκληρό ευρώ και σε άλλες που θα χρησιμοποιούν μια ολόκληρη ποικιλία μαλακών ευρώ. Όλα αυτά τα νομίσματα θα κυκλοφορούν και θα καθορίζεται η μεταξύ τους ισοτιμία από την ΕΚΤ. Φανταστείτε τότε τι έχει να γίνει. Το ελληνικό κράτος, που θα του έχει δοθεί το δικό του μαλακό ευρώ, θα δανείζεται μέσω ευρωομολόγου σε σκληρό ευρώ, το οποίο θα πληρώνει στην τρέχουσα αξία του δικού του πληθωριστικού και υποτιμημένου ευρώ. Το ίδιο και οι ελληνικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, τα οποία θα δανείζονται από την ενιαία διατραπεζική αγορά σε σκληρό ευρώ και θα πληρώνουν με μαλακό.
Κατοχικό… ευρώ
Στην πράξη, το ευρωομόλογο θα μετατρέψει το ευρώ από «κοινό νόμισμα» σε κατοχικό νόμισμα για όσες οικονομίες και χώρες δεν κριθούν άξιες για τη σκληρή εκδοχή του. Κι αυτό θα έχει τις ίδιες ακριβώς συνέπειες με την επιβολή του στρατιωτικού ράιχσμαρκ στην κατοχή, που εκδιδόταν στην Ελλάδα από τις γερμανικές αρχές κατοχής, όπως και με την επιβολή της στρατιωτικής βρετανικής λίρας που οι Βρετανοί εξέδωσαν στην Ελλάδα αμέσως μετά την απελευθέρωση. Φανταστείτε τι θα σημαίνει να αμείβεστε με πληθωριστικό νόμισμα, που η ΕΚΤ θα έχει το δικαίωμα να υποτιμά κατά το δοκούν, οι καταθέσεις στις τράπεζες να είναι στο ίδιο νόμισμα, αλλά οι υποχρεώσεις σας προς τις τράπεζες να είναι σε σκληρό ευρώ. Αυτή τη λύση στην ουσία προτείνουν όσοι ζητούν ευρωομόλογο.

Παραμύθια…

Κι επειδή, με ευρωομόλογο ή χωρίς, η πιθανότητα μετεξέλιξης της ευρωζώνης προς μια τέτοια κατεύθυνση όπως την περιγράψαμε είναι πάρα πολύ πιθανή και ήδη μελετάται στις λεπτομέρειές της από τα επιτελεία στις δυο όχθες του Ατλαντικού, θα θέλαμε πολύ να δούμε τι έχουν να πουν όλοι αυτοί που τρομοκρατούν τον κόσμο με παραμύθια για διαρκείς υποτιμήσεις αν τυχόν και επιστρέψουμε σε εθνικό νόμισμα. Οι ίδιοι που κινδυνολογούν ασύστολα, που παρουσιάζουν την έξοδο από το ευρώ ως συνώνυμο της βιβλικής καταστροφής, συνηγορούν υπέρ μιας λύσης (ευρωομόλογο) που με μαθηματική βεβαιότητα θα οδηγήσει την Ελλάδα και αρκετές χώρες της ευρωζώνης σε κατοχικό νόμισμα, με ό,τι σημαίνει κάτι τέτοιο.
Όπως και να έχει, η αυξανόμενη αναστάτωση στις αγορές, το βάθεμα της κρίσης του ευρώ, η εκτρωματική διόγκωση των τραπεζών, που συνεχίζεται, και η αδυναμία των πολιτικών ηγεσιών να αποφύγουν την πεπατημένη που οδήγησε τα πράγματα σ’ αυτήν την κατάσταση προεξοφλούν ότι βαδίζουμε με ταχύτητα στην επίσημη πτώχευση της χώρας. Για όποιον αναρωτιέται τι σημαίνει επίσημη πτώχευση, δεν έχει παρά να διαβάσει τι συνέβη στην Αργεντινή, όταν το 1998-2000 έκανε... δώρο και σ’ αυτήν το ΔΝΤ τον μηχανισμό επιμήκυνσης που ετοιμάζει και για τη χώρα μας:
Με… ελικόπτερο!
«Όταν οι επιχειρηματίες της Αργεντινής είχαν μεταφέρει τα δολάριά τους στο εξωτερικό, η δεύτερη φάση της κατάρρευσης ξεκίνησε. Η κυβέρνηση της Αργεντινής πάγωσε όλες τις τραπεζικές καταθέσεις επιτρέποντας μόνο σε κάθε καταθέτη να κάνει ανάληψη το πολύ 250 δολ. την εβδομάδα. Οι μικροί επενδυτές, που είχαν αφήσει τα λεφτά τους στις τράπεζες, ήταν εκείνοι που επλήγησαν περισσότερο. Δεκάδες χιλιάδες απελπισμένοι πολίτες όρμησαν στις τράπεζες και πολλοί πέρασαν νύχτες να κοιμούνται μπροστά από τα ATM.
Η τελευταία φάση της κατρακύλας ξεκίνησε στα προάστια του Μπουένος Άιρες. Αφού η κατανάλωση έπεσε κατά 60%, οι νέοι άρχισαν να λεηλατούν τα σούπερ-μάρκετ. Τον Δεκέμβριο του 2001, 40.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην Πλάζα ντε Μάγιο μπροστά από το Κάζα Ροσάντα, το προεδρικό μέγαρο. Εκεί άρχισαν να χτυπούν κατσαρόλες και τηγάνια όλοι μαζί, νύχτα και μέρα, μέχρις ότου ένας νευρικός πρόεδρος, ο Φερνάντο ντε λα Ρούα, διέφυγε με ελικόπτερο» («Der Spiegel», 11.4.2008).
Όποιος νομίζει ότι μπορεί η Ελλάδα να αποφύγει μια τέτοια κατάσταση, θα τον ενημερώσουμε μόνο ότι η κυβέρνηση ακολουθεί βήμα προς βήμα τον ίδιο ακριβώς δρόμο που οδήγησε την Αργεντινή σ’ αυτήν την κατάσταση.

==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"