Απόψεις για τα δακρυγόνα - Άποψη των κυβερνήσεων και των εταιρειών...

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Χειροβομβίδα δακρυγόνου που μόλις έχει εκραγεί.>>>

Το δακρυγόνο είναι χημικό αέριο που προσβάλλει τους βλεννογόνους ιστούς του αναπνευστικού συστήματος και κάνει τα μάτια να δακρύζουν.

Χρησιμοποιείται για τον έλεγχο διαδηλώσεων. Παλιότερα χρησιμοποιήθηκε και στο πεδίο της μάχης, αλλά η χρήση του στον πόλεμο είναι πλέον απαγορευμένη κατά τη Συνθήκη για τα Χημικά Όπλα.

Πίνακας περιεχομένων: 1 Είδη Δακρυγόνων 2 Συμπτώματα 3 Μέτρα Προστασίας 3.1 Μάτια 3.2 Πρόσωπο και λαιμός 3.3 Αναπνοή 3.4 Υπόλοιπο Σώμα 4 Θάνατοι από τη χρήση δακρυγόνων 5 Απόψεις για τα δακρυγόνα 5.1 Άποψη των κυβερνήσεων και των εταιρειών παρασκευής 5.2 Άποψη της Ελληνικής Αστυνομίας 5.3 Άποψη των συνδικάτων των ελλήνων αστυνομικών 6 Νομικά ζητήματα 7 Παραπομπές 8 Πηγές

Είδη Δακρυγόνων

Υπάρχουν πολλά είδη δακρυγόνων, τα οποία παίρνουν την ονομασία τους από τα στοιχεία που περιέχουν.

Έλληνας αστυνομικός των δυνάμεων ΜΑΤ εξοπλισμένος με την "φυσούνα" (εκτοξευτήρας δακρυγόνου σε μορφή σπρέι).

• CN (Chloroacetophenone): Είναι η πιο διαδεδομένη ουσία για την παραγωγή δακρυγόνων. Είναι στέρεο σε θερμοκρασία δωματίου και εξατμίζεται με τη θερμότητα της έκρηξης. Είναι διαλυτό σε οργανικούς διαλύτες και γι' αυτό αποτελεί την πρώτη ύλη στους εκτοξευτήρες δακρυγόνου με μορφή σπρέι (γνωστοί σαν φυσούνες). Δεν αντιδρά με το νερό, κάτι που κάνει εύκολη την ανάμειξη του με το νερό των πυροσβεστικών αντλιών στην καταστολή διαδηλώσεων. Πήρε το όνομά της από τον αμερικανικό στρατό. Παρασκευάστηκε πρώτη φορά το 1871 από το γερμανό χημικό Γκρέμπε και πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα τέλη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου από τους Αμερικανούς.

• CS (Orthochlorobenzalmalononitrile): Αντικατέστησε το ευρέως διαδεδομένο CN για δύο λόγους. Ο πρώτος και πιο σημαντικός είναι ότι σχετικά με το CN παρατηρήθηκε ότι οι διαδηλωτές ανέπτυσσαν ανοχή στην ουσία και έτσι μειωνόταν η επίδρασή του. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι έχει σχετικά χαμηλό σημείο τήξεως (58 βαθμούς C) και έτσι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ευκολότερα από τους Βρετανούς στο τροπικό κλίμα των αποικειών τους. Δημιουργήθηκε από τους Βρετανούς Κόρσον και Στόκτον τον Μάιο του 1928. Η παραγωγή του ξεκίνησε τη δεκαετία του '50 από την εταιρεία Chemical Defence Experimental Establishment στο Πόρτον της Αγγλίας. Η πρώτη εφαρμογή του έγινε από τα βρετανικά στρατεύματα στην Κύπρο το 1961.

• CR (Dibenz-1, 4-oxazepin): Παρασκευάζεται επίσης από την Chemical Defence Experimental Establishment. Οι πρώτες αναφορές στην ουσία αυτή έγιναν το 1962. Η ακριβείς ιδιότητές του αποκρύπτονται με μεγάλη μυστικότητα. Λέγεται ότι είναι πολύ αποτελεσματικότερο από το CN και το CS.

• OC (Oleoresin Capsicum): Είναι ευρέως γνωστό με το όνομα pepper spray. Είναι φυσική ουσία και εξάγεται από τις πιπεριές καγιέν (εξού και το όνομά του). Κατά την εκτόξευσή του δεν εξατμίζεται, όπως τα παραπάνω στοιχεία, γι' αυτό και απαιτείται άμεση επαφή με τα ευαίσθητα σημεία και τις βλεννογόνους του διαδηλωτή για να είναι αποτελεσματικό. Πρωτοπαρακευάστηκε το 1930. Πρώτη χρήση του έγινε από την αμερικανική αστυνομία τη δεκαετία του '70. Μετά το 1989 χρησιμοποιείται μαζικά από το FBI.

• CN/CS, CN/OC, CS/OC: Επίσης είναι δυνατή ανάμειξη των παραπάνω στοιχείων, κάτι που επιτείνει τη δηλητηριώδη δράση τους. Πιο διαδεδομένη ανάμειξη είναι το OC/CS, το οποίο και αποκαλείται ενισχυμένη δόση.

Η χρήση των δακρυγόνων μπορεί να γίνει με πολλές μορφές.

• Με χειροβομβίδα δακρυγόνου. Λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο όπως μία χειροβομβίδα. Μετά την απασφάλιση και τη ρίψη της, η χειροβομβίδα αρχίζει και απελευθερώνει το δακρυγόνο σε αέρια μορφή. Η χειροβομβίδα δακρυγόνου μπορεί να ριφθεί με το χέρι ή εναλλακτικά από εκτοξευτήρα χειροβομβίδων.

• Με εκτοξευτήρα δακρυγόνου σε μορφή σπρέι (γνωστό και ως φυσούνα). Η δακρυγόνα ουσία που εκτοξεύει είναι oρθοχλωροβενζαμαλονονιτρίλη (CS) αναμεμιγμένη, για τις ανάγκες της εκτόξευσης, με συμπιεσμένο διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Το ψεκαστήρι αδειάζει με συνεχή χρήση 16 δευτερολέπτων, φτάνει αμέσως σε απόσταση 20-30 μέτρων και το δακρυγόνο διαχέεται σε απόσταση 200-300 μέτρων. Οι κατασκευαστές του ισχυρίζονται οτι δεν επηρεάζεται από τη βροχή ή τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας. Ωστόσο, πολλοί έχουν παρατηρήσει ότι το δροσερό νερό μέσα σε 15 λεπτά έχει εξουδετερώσει τη μισή δράση του δακρυγόνου.

Συμπτώματα

Χρήστη δακρυγόνων από τα ΜΑΤ μπροστά στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο στις κινητοποιήσεις της 29ης Ιουνίου 2011.

Η ευαισθησία στα δακρυγόνα διαφέρει από άτομο σε άτομο. Εξαρτάται από τη συναισθηματική κατάσταση, τη νευρικότητα, τη φυσική δραστηριότητα, τη θερμοκρασία και την υγρασία του σώματος. Όσο πιο θερμό και υγρό είναι το σώμα τόσο μεγαλύτερη είναι η δράση των δακρυγόνων.
Ειδικά τα άτομα που πάσχουν από άσθμα ή υπέρταση μπορεί να αντιμετωπίσουν πολύ σοβαρότερα προβλήματα και να χρειαστεί η άμεση εισαγωγή τους σε νοσοκομείο.
Η κάθε δραστική ουσία έχει τα δικά της συμπτώματα. Χαρακτηριστικά για το CS, το οποίο είναι και το πιο ευρέως διαδεδομένο δακρυγόνο που χρησιμοποιείται σήμερα, εγχειρίδιο χημείας του γερμανικού στρατού γράφει:
Προκαλεί έντονο ερεθισμό στα μάτια και τα ανώτερα αναπνευστικά όργανα. Μέσα σε δευτερόλεπτα δημιουργείται έντονο κάψιμο, πόνος και φλεγμονή. Συνήθως η επίδραση στις αναπνευστικές οδούς οδηγεί σε ανικανότητα αντίδρασης. Όταν η δηλητηρίαση είναι πιο έντονη, προκαλείται πανικός, ο οποίος επιτείνει τα συμπτώματα και το άτομο δεν είναι ικανό ούτε να εισπνεύσει, ούτε να εκπνεύσει. Η έκθεση του ατόμου σε υψηλές συγκεντρώσεις CS προκαλεί ερύθημα και φουσκάλες.
Σε πολύ μικρές ποσότητες, το CS έχει απλά μια ερεθιστική μυρωδιά. Σε πολύ μεγάλες δόσεις προκαλούνται επικίνδυνα εγκαύματα στο δέρμα και εκτεταμένη καταστροφή των ιστών. Η άμεση επαφή με τα μάτια μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή του κερατοειδούς. Επίσης προκαλούνται προβλήματα στο γαστρεντερικό σύστημα.
Τα αποτελέσματα του δακρυγόνου αρχίζουν να διαφαίνονται 20 με 60 δευτερόλεπτα μετά τη ρίψη του και διαρκούν από 10 έως 30 λεπτά από τη στιγμή που θα μετακινηθεί το άτομο σε καθαρή ατμόσφαιρα.

Μέτρα Προστασίας

Τα δακρυγόνα της παλιότερης εποχής, όπως αυτά που χρησιμοποιήθηκαν από την αστυνομία το 1973 στο Πολυτεχνείο, ήταν βασικές ουσίες και για την εξουδετέρωσή τους απαιτούταν η ένωσή τους με όξινες ουσίες (π.χ. λεμόνι).
Τα σημερινά δακρυγόνα είναι όξινες ουσίες και για την εξουδετέρωσή τους απαιτείται η αντίδρασή τους με βασικές ουσίες. Διαδεδομένη είναι η χρήση της αντιοξέας ουσίας Maalox, η οποία κανονικά χρησιμοποιείται για την εξουδετέρωση ή μείωση των στομαχικών οξεών σε άτομα που έχουν προβλήματα.

Μάτια

Διαδηλώτρια με μάσκα προστασίας αναπνοής και ματιών για την αποφυγή επαφής αυτών με δακρυγόνα.

Όσοι φορούν φακούς επαφής ενδείκνυται να τους αντικαθιστούν με γυαλιά. Για ανακούφιση από τα δακρυγόνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί κολύριο, το οποίο είναι τεχνητό υποκατάστατο δακρύου.

Πρόσωπο και λαιμός

Ο λαιμός και γενικά το πρόσωπο είναι πιο ευπαθείς περιοχές. Μια καλή προστασία είναι να πλένονται οι συγκεκριμένες περιοχές με πολύ αλκαλικά στερεό σαπούνι, αφήνοντας πυκνό διάλυμα σαπουνιού πάνω στο δέρμα για περίπου ένα δίλεπτο.
Θα πρέπει να αποφεύγονται λιπαρές ουσίες, όπως λιπαρή κρέμα στο δέρμα ή τα χείλη (π.χ. βαζελίνη, liposan ή μακιγιάζ). Η βαζελίνη και τα λεμόνια είναι καταστρεπτικά για το δέρμα. Η χρήση πούδρας στο δέρμα μετά το πλύσιμο το βοηθάει να παραμείνει ξηρό.
Τα βαμβακερά υφάσματα μειώνουν την αίσθηση του καψίματος και αποφεύγεται η άμεση επαφή του δέρματος με τις χημικές ουσίες. Συνήθως διαδηλωτές φοράνε μαντήλια στο λαιμό τους και καλύπτουν το στόμα όταν γίνει χρήση δακρυγόνων. Το μαντήλι είναι καλό ν' αλλάζεται, ειδικά αν η ποσότητα δακρυγόνων είναι μεγάλη γιατί τ'αποτελέσματα θα είναι αρνητικά. Αν το μαντήλι βραχεί θα πρέπει ν' αλλαχθεί αμέσως γιατί κατακρατάει ποσότητα χημικών ουσιών και μπορεί να επέλθει ξαφνική λιποθυμία.

Αναπνοή

Μάσκες οι οποίες βοηθούν την αναπνοή σε περιβάλλον όπου έχουν ριχθεί δακρυγόνα είναι οι μάσκες με εσωτερικά ψήγματα ενεργού άνθρακα. Είναι οι ίδιες που χρησιμοποιούνται και από τους άνδρες της Ελληνικής Αστυνομίας. Η κατοχή τους όμως σε διαδήλωση θεωρείται παθητική αντίσταση κατά της αρχής.

Υπόλοιπο Σώμα

Επειδή η δράση του δακρυγόνου ενισχύεται από τη λιπαρότητα του δέρματος, ένα μέτρο προστασίας είναι το πλύσιμο του σώματος για να εξαφανιστούν οποιαδήποτε ίχνη λιπαρότητας και να μειωθεί η ικανότητα του ατόμου να ιδρώνει.
Για να μειωθεί η επαφή του σώματος με τη χημική ουσία, είναι προτιμότερο να καλύπτεται όσο μεγαλύτερη επιφάνεια του δέρματος είναι δυνατή. Τα συνθετικά ρούχα (πχ. μπουφάν flying) απορροφούν μεγαλύτερη ποσότητα χημικών, ενώ επιπλέον ενισχύουν τον ιδρώτα που βοηθά τη δράση τους. Τα βαμβακερά υφάσματα (κολεγιακά, φούτερ, τζην, βαμβακερές φόρμες) είναι προτιμότερα.
Μετά την έκθεση των ρούχων σε δακρυγόνα, θα πρέπει να πλένονται με άφθονη ποσότητα σαπουνιού ή εναλλακτικά σε διάλυμα σόδας για περίπου 15 λεπτά. Μετά μπορεί να γίνει κανονικό πλύσιμο τους.

Θάνατοι από τη χρήση δακρυγόνων

H διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει το θάνατο ενός ατόμου στο Αμβούργο το 1960 και τριών άλλων στις φυλακές της Ν. Υόρκης το 1975, ενός νεαρού διαδηλωτή στο γερμανικό Μπρόκντορφ το 1986 και δύο Κορεατών φοιτητών το 1987. Πολυάνθρωπη ήταν επίσης η αντίστοιχη "σοδειά" στις πόλεις και τα προσφυγικά στρατόπεδα της κατεχόμενης Παλαιστίνης, όπου 68 άτομα, στην πλειοψηφία τους ηλικιωμένοι και μικρά παιδιά, βρήκαν μεταξύ Δεκεμβρίου 1987 και Οκτωβρίου 1988 το θάνατο από εισπνοή υπερβολικής ποσότητας δακρυγόνων -από αυτά που έριχνε μαζικά ο ισραηλινός στρατός για να καταστείλει την Ιντιφάντα. Στην Ελλάδα, δύο από τα θύματα του Πολυτεχνείου το 1973, ο δικηγόρος Σπύρος Κοντομνάρης και ο ιδιωτικός υπάλληλος Δημήτριος Παπαϊωάννου, αναφέρονται στο πόρισμα του αντεισγγελέα Τσεβά ως θανόντες από την ίδια αιτία. Η εκτεταμένη χρήση του pepper spray στις ΗΠΑ σχετίζεται με 60 τουλάχιστον θανάτους συλληφθέντων από το 1992 μέχρι σήμερα. Όσο για το CS, που χρησιμοποιείται και στην Ελλάδα, ο πρώτος νεκρός από "φυσούνα" σημειώθηκε στη Βρετανία το Μάρτιο του 1996. Λεγόταν Ιμπραήμ Σέι και ήταν 29 χρονών^[1].

Απόψεις για τα δακρυγόνα

Άποψη των κυβερνήσεων και των εταιρειών παρασκευής

Οι κυβερνήσεις όλων των κρατών δικαιολογούν τη χρήση των δακρυγόνων εναντίον του εσωτερικού εχθρού με επιστημονικά επιχειρήματα. Αναφέρονται δύο κυρίως πορίσματα, τα οποία πιστοποιούν την υποτιθέμενη ακίνδυνη χρήση των χημικών. Ενα πόρισμα του Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν και ένα του καθηγητή Κλίμερ της Βόννης. Το πρώτο πραγματοποιήθηκε κατ' εντολή της τοπικής αστυνομικής διεύθυνσης, ενώ το δεύτερο παραγγέλθηκε από τη γνωστή βιομηχανία όπλων Smith and Wesson. Πρόκειται για τη μητρική εταιρεία της General Ordnance Equipment Company που παρασκευάζει τα δακρυγόνα.
Βέβαια η αξιοπιστία των ερευνών αμφισβητείται λόγω του ότι έχουν διεξαχθεί από αμφιβόλου αντικειμενικότητας παράγοντες και οτι οι αυστηρές προδιαγραφές που θέτουν στη χρήση των χημικών, στην ουσία την καθιστούν αδύνατη. Για παράδειγμα, αναφέρουν:

1. Να μην ψεκάζετε κοντύτερα από 3-4 μέτρα, αναλόγως τη συσκευή, διότι αλλιώς μπορεί να προκληθεί σοβαρή βλάβη των οφθαλμών και του δέρματος.
2. Ποτέ να μην ψεκάζετε απευθείας το πρόσωπο του διαδηλωτή, διότι αυτό θα οδηγήσει οπωσδήποτε σε βαριά βλάβη των ιστών του οφθαλμού.
3. Ο χρόνος ψεκασμού να είναι ελάχιστος. Ο ψεκασμός ατόμων που διαλύονται δεν είναι μόνο απάνθρωπος, αλλά οδηγεί και σε βλάβες της υγείας των διαδηλωτών.
4. Επιτρέπεται ο ψεκασμός μόνο ατόμων που έχουν τις αισθήσεις τους και είναι υγιή. Δεν επιτρέπεται ψεκασμός σε κλειστούς χώρους.

Άποψη της Ελληνικής Αστυνομίας

Η χρήση δακρυγόνων σαν μέσο καταστολής, θεωρείται απολύτως ακίνδυνο για την υγεία σύμφωνα με την Ελληνική Αστυνομία. Τα επιχειρήματα είναι δύο:

• η γενικευμένη χρήση των δακρυγόνων στις δυτικές χώρες ("όλες οι αστυνομικές δυνάμεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και των ΗΠΑ χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια την δραστική αυτή ουσία CS ως το ηπιότερο μέσο, όταν απαιτείται διάλυση συγκεντρωμένου πλήθους" ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}) και η τήρηση των προβλεπόμενων προδιαγραφών από τους κατασκευαστές.

• η χαμηλή περιεκτικότητα των δακρυγόνων αερίων σε CS ("σε ελάχιστη συγκέντρωση, πολύ κάτω του 56,3 mg/m3, που θεωρείται αβλαβής" ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}) και η, ως εκ τούτου, απουσία οποιουδήποτε κινδύνου: "Κατόπιν τούτων καθίσταται σαφές ότι δεν υπάρχουν βλαβερές συνέπειες στις ανωτέρω συγκεντρώσεις δραστικής ουσίας πέραν αυτής του συμπτώματος της δακρύρροιας, με πλήρη ανάληψη εντός δέκα λεπτών από την έκθεση" ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Άποψη των συνδικάτων των ελλήνων αστυνομικών

Ή άποψη των συνδικάτων των ελλήνων αστυνομικών διαφέρει από αυτή της επίσημης άποψης της αστυνομίας. Έχουν γίνει πολλά παράπονα από αστυνομικούς για προβλήματα που αντιμετωπίζουν από τη χρήση των δακρυγόνων. Οι μάσκες που χρησιμοποιούνται για οικονομικούς λόγους δεν αντικαθιστούν συχνά τα φίλτρα τους και επιτρέπουν έτσι την εισαγωγή αερίου, ενώ αναπόφευκτη είναι πολλές φορές η επαφή των δακρυγόνων με το δέρμα. Ακόμα και μέσα στα λεωφορεία μετακίνησης των Δυνάμεων, σχεδόν πάντα υπάρχει κάποια διαρροή από τα κουτιά στα οποία φυλάσσονται αυτά τα χημικά.
Τα συνδικάτα έχουν ζητήσει γνωμάτευση του Γενικού Χημείου του Κράτους ή κάποιας άλλης αρμόδιας υπηρεσίας που να λέει καθαρά οτι δεν υπάρχει πρόβλημα.

Νομικά ζητήματα

Η χρήση οποιουδήποτε μέσου που θεωρείται οτι γίνεται για την αποφυγή των συμπτωμάτων των δακρυγόνων σε κάποια πορεία θεωρείται παράνομη και χαρακτηρίζεται ως παθητική αντίσταση κατά της αρχής. Ενώ στην περίπτωση που κάποιος κλωτσήσει για παράδειγμα κάποιο δακρυγόνο προς την πλευρά των αστυνομικών μπορεί να κατηγορηθεί για ενεργητική αντίσταση κατά της αρχής.
Το 1969, ο ΓΓ του ΟΗΕ Ου Θαντ, πρότεινε στη γενική συνέλευση του οργανισμού:

1. να ανανεώσουν τα Ηνωμένα Εθνη την έκκλησή τους προς όλα τα κράτη να προσχωρήσουν στο Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925 και
2. να κάνουν σαφή δήλωση, ότι η απαγόρευση που περιλαμβάνεται στο Πρωτόκολλο της Γενεύης έχει εφαρμογή στην πολεμική χρήση όλων των χημικών, βακτηριολογικών και βιολογικών ουσιών (συμπεριλαμβανομένων των δακρυγόνων και άλλων βλαπτικών ουσιών), όσων υφίστανται σήμερα και όσων μπορεί να αναπτυχθούν στο μέλλον."

Η πρόταση του Ου Θαντ εγκρίθηκε με 80 θετικές ψήφους έναντι 3 αρνητικών (ΗΠΑ και Αυστραλία -που εκείνη την εποχή βομβάρδιζαν με χημικά το Βιετνάμ- και την Πορτογαλία -που επιχειρούσε να καταστείλει τις εθνικοαπελευθερωτικές εξεγέρσεις στις δικές της αποικίες) και 36 αποχών (Απόφαση 2603, 16/12/1969). Η Ελλάδα, μαζί με τις περισσότερες δυτικές χώρες απείχε. Η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Σουηδία, η Φιλανδία και η Κύπρος του Μακάριου, που είχε νωπή τη δική της εμπειρία από τα δακρυγόνα των Βρετανών (όπως και η Ιρλανδία), τόλμησαν να καταδικάσουν τα χημικά όπλα.
Δεν υπάρχει βεβαίως καμιά νομική βάση στον ισχυρισμό ότι αυτό το όπλο που απαγορεύεται μεταξύ εμπολέμων κρατών είναι δυνατόν να επιτρέπεται σε συγκρούσεις (διαδηλώσεις, εξεγέρσεις) στο εσωτερικό ενός κράτους.

Παραπομπές

1. ↑ "Τα μυστικά της φυσούνας", Ελευθεροτυπία, 13/9/1998

Πηγές

• Γενικές Οδηγίες για την Αντιμετώπιση των Δακρυγόνων (indymedia)
• Τα μυστικά της φυσούνας (άρθρο της εφημερίδας Ιός)
• Maalox in English Wikipedia

• Jacob Petry, Alfred Schrempf Chemical Mace (Direkt Verlag, Eschborn, 1977). Πλήρης τεκμηρίωση της εφαρμογής των νέων χημικών όπλων από την αστυνομία των δυτικών χωρών, και ειδικότερη αναφορά στη Γερμανία. Λεπτομερή στοιχεία για τις βλαπτικές συνέπειες της χρήσης των νέων "ψεκαστικών" συστημάτων. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι ο πρώτος συγγραφέας υπήρξε πρόεδρος του συνδικάτου αστυνομικών υπαλλήλων στο Εσεν. Ο Γιάκομπ Πέτρι, πρωτοστάτησε στην κίνηση των γερμανών αστυνομικών για την απαγόρευση των "ψεκαστηριών".

• Hans Guenter Brauch, Alfred Schrempf Giftgas in der Bundesrepublik (Fischer Verlag, Frankfurt 1982). Τα "δακρυγόνα" ως κανονικά χημικά όπλα στα χέρια της αστυνομίας. Περιγραφή του τεχνικού, ιατρικού και νομικού προβλήματος που θέτει η χρήση των όπλων αυτών κατά του "εσωτερικού εχθρού".

• Ben Alofs Harassing agents and their use in the Israeli-occupied territories (Αμστερνταμ 1988, Dutch Palestine Committee). Ενας ολλανδός νοσοκομειακός αναλύει την επικινδυνότητα των δακρυγόνων, με συγκεκριμένο παράδειγμα τις προσπάθειες καταστολής της Ιντιφάντα από τον ισραηλινό στρατό.

• Francis Kahn Utilisation par les forces americaines et leurs satellites des gaz de combat au Vietnam ("Tribunal Russel. Le jugement final", Παρίσι 1968, Gallimard, σ.141-155). Κατάθεση γάλλου καθηγητή ιατρικής στο Διεθνές Δικαστήριο Μπέρναρντ Ράσελ, σχετικά με τη χρήση αερίων CS ως πολεμικό όπλο από τον αμερικανικό στρατό στο Βιετνάμ. Επανειλημμένες αναφορές στα φονικά αποτελέσματα του συγκεκριμμένου όπλου.

• Lynne Wilson Pepper spray madness (Covert Action Quarterly, τχ.56, 1996). Δημοσιογραφική περιγραφή της θανατηφόρας κατάχρησης του "ψεκαστηριού" από τα αμερικανικά σώματα ασφαλείας.

• Hλίας Ψυχογιός Δημόσιαι Συναθροίσεις (Αθήνα 1979). Ο πατέρας των ελληνικών ΜΑΤ αναλύει, ως υπαρχηγός της Αστυνομίας Πόλεων πλέον, τις "σωστές" τακτικές για τη βίαιη διάλυση "οχλοκρατικών συναθροίσεων". Ειδικό κεφάλαιο αφιερωμένο στα δακρυγόνα, που παρουσιάζονται σαν το ιδεώδες μέσο χάρη στο οποίο "η αριθμητική υπεροχή του πλήθους δεν αποτελεί πλέον θέμα δια την Αστυνομίαν".

==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"