Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν: Μια παγκόσμια πρόκληση

 

 Γράφει: Γιώργος Κέντας 

Το 2002, όταν η διεθνής κοινότητα διαπίστωσε ότι το Ιράν είχε αναπτύξει ένα πυρηνικό πρόγραμμα μακριά από τον έλεγχο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), προκλήθηκε παγκόσμιος προβληματισμός. Τα δυτικά κράτη, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, υποστήριξαν ότι η επιδίωξη του Ιράν να παραγάγει πυρηνική ενέργεια, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πυρηνικών όπλων, αποτελεί κίνδυνο κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Με βάση αυτό το σκεπτικό, το Ιράν θα έπρεπε να εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει το πρόγραμμά του. Άλλα κράτη, όπως η Ρωσία και η Κίνα, αναγνώρισαν το δικαίωμα του Ιράν στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, αλλά υποστήριξαν ότι θα έπρεπε να διασφαλιστεί τόσο ο τρόπος παραγωγής όσο και ο τρόπος χρήσης αυτής της ενέργειας προκειμένου να μην διοχετευθεί σε κάποιο πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων. Με βάση αυτό το σκεπτικό και στο πλαίσιο της Συνθήκης για την μη-διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής ο ΔΟΑΕ θα έπρεπε να αναλάβει δράση με στόχο τον έλεγχο του προγράμματος του Ιράν. ...
Γιατί το Ιράν επιδιώκει πυρηνική ενέργεια;
Η απόφαση του Ιράν για οργάνωση προγράμματος πυρηνικής ενέργειας χρονολογείται από την δεκαετία του 1950. Τότε το καθεστώς του Ιράν βρισκόταν στη Δυτική σφαίρα επιρροής. Κύριος αρωγός στην προσπάθεια της Τεχεράνης να αποκτήσει πυρηνική ενέργεια ήταν οι ΗΠΑ, οι οποίες το 1957 είχαν υπογράψει συμφωνία με το Ιράν για συνεργασία στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας και το 1967 είχαν παραχωρήσει στην χώρα αυτή 5.545 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου και 112 κιλά πλουτωνίου για ερευνητικούς σκοπούς.
Η επανάσταση του 1979 πάγωσε για ένα μεγάλο διάστημα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά δεν ακύρωσε την προσπάθεια της χώρας να αποκτήσει την τεχνογνωσία και την δυνατότητα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Σταδιακά το πρόγραμμα εξελίσσεται και -σε συνεργασία με κράτη του ανατολικού μπλοκ (κυρίως την Ρωσία και την Κίνα)- το Ιράν προσπαθεί να επιτύχει τον στόχο του. Κανείς όμως δεν πρόκειται να μοιραστεί με την Τεχεράνη τα μυστικά για ένα επιτυχημένο πυρηνικό πρόγραμμα. Το Ιράν θα έπρεπε να επενδύσει σε εθνικούς πόρους και να εκπαιδεύσει τους δικούς του ανθρώπους προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του.
Οι λόγοι για τους οποίους το Ιράν επιδιώκει πυρηνική ενέργεια ποικίλλουν. Η κατοχή της τεχνογνωσίας και της δυνατότητας παραγωγής τέτοιου είδους ενέργειας προσδίδει ισχύ και κύρος, όπως επίσης προκαλεί δέος και σεβασμό από τρίτα μέρη. Ταυτόχρονα, το Ιράν θεωρεί ότι η Δύση διατηρεί δύο μέτρα και δύο σταθμά όσον αφορά στην χρήση πυρηνικής ενέργειας στην Μέση Ανατολή, αν λάβουμε υπόψη ότι το Ισραήλ έτυχε βοήθειας και ανοχής για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας και την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Το ισραηλινό πυρηνικό πρόγραμμα άρχισε το 1958 και μέχρι το 1969 το κράτος αυτό είχε αποκτήσει την δυνατότητα παραγωγής πυρηνικών όπλων.
Παρόλ’ αυτά, τα αίτια της ιρανικής φιλοδοξίας για πυρηνική ενέργεια είναι πολύ πιο βαθιά. Για αρκετές δεκαετίες, το Ιράν βρισκόταν κάτω από την επικυριαρχία ξένων ή ξενοκίνητων καθεστώτων. Αυτά τα καθεστώτα δεν επέτρεψαν στην χώρα και τον λαό της να ξεδιπλώσουν τις αρετές και τις ικανότητές τους. Όπως επίσης, στέρησαν από τον λαό την πρόσβαση σε βασικές τεχνολογίες, οι οποίες ήταν αναγκαίες για την επιβίωση και την ευημερία του. Πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι ξένες κατοχικές δυνάμεις δεν επέτρεψαν την κατασκευή ενός σιδηροδρομικού δικτύου, το οποίο θα ένωνε την χώρα και θα διευκόλυνε την ζωή των ανθρώπων. Όταν τελικά αυτό κατασκευάστηκε, οι αγγλικές, ρωσικές και αμερικανικές κατοχικές δυνάμεις το αξιοποίησαν στον αγώνα τους κατά της ναζιστικής Γερμανίας. Αργότερα, την δεκαετία του 1950, η Βρετανία αντιτάχθηκε σε κάθε πρωτοβουλία εθνικοποίησης του φυσικού πλούτου της χώρας. Οι Ιρανοί δεν θα ξεχάσουν ποτέ την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας (κυρίως του πετρελαίου) από ξένες δυνάμεις και τις δυνατότητες που στερήθηκαν για να αναπτύξουν την οικονομία του κράτους τους.
Η επανάσταση του 1979 άλλαξε τα πράγματα. Το νέο θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν ακολούθησε τον δικό του δρόμο εθνικοποίησης του πλούτου της χώρας και ελέγχου του εδάφους και των θεσμών, μέσω ενός στυγνού πολιτικού μοντέλου οργάνωσης. Ανάμεσα σε άλλα, το νέο καθεστώς συνέχισε και το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας. Σήμερα το Ιράν βρίσκεται πολύ κοντά στην κατάκτηση της γνώσης και των μέσων παραγωγής και χρήσης πυρηνικής ενέργειας.
Ποιες ανησυχίες προκαλούνται;
Αν το Ιράν επιτύχει στις προσπάθειές του για κατάκτηση της τεχνογνωσίας και της δυνατότητας παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, τότε θα είναι σε θέση, αν το θελήσει, να παραγάγει και πυρηνικά όπλα. Μέχρι στιγμής, το Ιράν κατάφερε να αποκτήσει την τεχνολογία εμπλουτισμού ουρανίου για πειραματικούς σκοπούς και προβλέπεται ότι σε περίοδο μικρότερη των 5 ετών θα είναι σε θέση να προχωρήσει στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς ή/και στρατιωτικούς σκοπούς.
Σε διεθνές επίπεδο, η συζήτηση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν επικεντρώνεται σε δύο σημεία. Πρώτο, αναζητείται τρόπος με τον οποίο το πρόγραμμα θα τεθεί κάτω από τον έλεγχο του ΔΟΑΕ. Δεύτερο, γίνεται προσπάθεια έτσι ώστε το Ιράν να μην προχωρήσει στον εμπλουτισμό ουρανίου για κατασκευή πυρηνικών όπλων. Αυτοί οι στόχοι επιδιώκονται μέσω της διεθνούς διπλωματίας σε τέσσερα επίπεδα. Στο επίπεδο του ΔΟΑΕ γίνεται προσπάθεια για συνεργασία με τις αρχές του Ιράν, έτσι ώστε το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας να συνάδει με το διεθνές δίκαιο. Στο επίπεδο του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει εκδώσει μια σειρά ψηφισμάτων τα οποία καλούν το Ιράν να συμμορφωθεί με τις Διεθνείς Συμβάσεις και να συνεργαστεί με τον ΔΟΑΕ. Στο επίπεδο της ΕΕ, η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία έχουν συστήσει μια ομάδα επαφής, η οποία προσπαθεί να πείσει το Ιράν να συμμορφωθεί με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και τις αποφάσεις του ΔΟΑΕ, στο πλαίσιο ενός πακέτου κινήτρων. Τέλος, σε διμερές επίπεδο, διάφορα κράτη (κυρίως η Ρωσία) προσπαθούν να διαμεσολαβήσουν προκειμένου να υπάρξει μια λύση στο πρόβλημα. Για παράδειγμα, η Μόσχα έχει προτείνει να παρέχει στο Ιράν πυρηνική ενέργεια για αντιδραστήρες παρα-γωγής ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι ώστε το Ιράν να μην χρειάζεται να έχει την δική του τεχνολογία παραγωγής πυρηνικής ενέργειας.
Ο ρόλος των ΗΠΑ είναι σίγουρα καθοριστικός. Είναι προς το συμφέρον της Ουάσιγκτον να εγκαταστήσει ένα κανάλι επικοινωνίας με την Τεχεράνη, έτσι ώστε να δημιουργηθεί η απαραίτητη εμπιστοσύνη προκειμένου να βρεθεί μια αμοιβαία αποδεκτή λύση στο πρόβλημα. Για να υπάρξει λύση, πρέπει να γίνουν αμοιβαία αποδεκτοί τρεις όροι: Πρώτο, ότι το Ιράν έχει δικαίωμα στην παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Δεύτερο, ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα μπει κάτω από την εποπτεία του ΔΟΑΕ. Τρίτο, ότι πρέπει να υπάρξει αμοιβαία δέσμευση από όλα τα κράτη της περιοχής για αποπυρηνικοποίηση της Μέσης Ανατολής. Η μόνη περίπτωση αποτροπής του ενδεχομένου παραγωγής πυρηνικών όπλων από το Ιράν είναι η δέσμευση του Ισραήλ σε ένα τέτοιο σχέδιο, στο πλαίσιο ενός χρονοδιαγράμματος το οποίο θα επιβλέπει ο ΔΟΑΕ.
Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό από όλες τις πλευρές είναι ότι ο δόμος για την απόκτηση τεχνογνωσίας για παραγωγή πυρηνικής ενέργειας είναι εξαιρετικά επίπονος και δύσκολος, αφού περνά μέσα από μια διαδικασία συνεχών δοκιμών και αποτυχιών. Όταν ένα κράτος φτάσει τόσο κοντά, όσο το Ιράν, είναι πολύ δύσκολο να σταματήσει, εκτός και αν τα οφέλη που θα αποφέρει μια τέτοια απόφαση είναι τόσο μεγάλα και αξιόπιστα που να υποσκελίζουν ένα τόσο σπουδαίο εθνικό επίτευγμα.
==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"