Ρώτησα ένα φίλο τραπεζίτη να αξιολογήσει το νέο …επίτευγμα Βενιζέλου. Ιδού πως συνόψισε τα πράγματα: «Πρόκειται για μια τυπική συμφωνία…..Βενιζέλου! Καλή στη θεωρία, αλλά με …λειτουργικά προβλήματα στην εφαρμογή!!»Ξεκινώντας, νομίζω, ότι πρέπει να δώσουμε απαντήσεις σε τρία βασικά ερωτήματα:
Γιατί οι πιστωτές της Ελλάδος δέχθηκαν το PSI;
Την απάντηση την έδωσε ο γνωστός μας Ρουμπινί, που έγραφε την Πέμπτη στους FT:
«Η αλήθεια όμως είναι ότι οι ιδιώτες πιστωτές εξασφάλισαν μια πολύ… γλυκιά συμφωνία, ενώ οι πλέον ουσιώδεις και οι μελλοντικές ζημίες έχουν μεταφερθεί στους επίσημους πιστωτές. Οι ιδιώτες πιστωτές της Ελλάδας θα πρέπει να σταματήσουν να παραπονιούνται και να δεχτούν τη συμφωνία που τους προσφέρεται αυτήν την εβδομάδα. Θα υποστούν κάποιες ζημίες, αλλά θα είναι περιορισμένες και, με βάση την αξία στην αγορά, η συμφωνία ανταλλαγής τους δίνει τη δυνατότητα ακόμη και κέρδους επί του κεφαλαίου.»
Τουτέστιν, με τη συμφωνία του Βενιζέλου, το χρέος της Ελλάδος από ιδιωτικό μετατρέπεται σε …κρατικό και δεύτερον οι ιδιώτες ομολογιούχοι μπορεί στο τέλος να έχουν και κέρδος επί του κεφαλαίου! Και εμείς νομίζουμε ότι τους…κουρεύουμε!
Το PSI δίνει οριστική λύση στο πρόβλημά μας;
Την απάντηση δίνει ο Richard Milne επίσης από τους FT:
«Αν κοιτάξουμε από μια απόσταση, τα μεγάλα ζητήματα στην κρίση της ευρωζώνης παραμένουν άλυτα. Η συμφωνία ανταλλαγής είναι μόνο ένα ακόμη βήμα στην μακρά στρατηγική της Ευρώπης να προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Είναι γεγονός ότι το κλείσιμο της ελληνικής συμφωνίας μαζί με την φθηνή ρευστότητα της ΕΚΤ θα επιτρέψουν στους ρυθμιστές να πάρουν μια ανάσα. Όμως, όπως είπε ένας κεντρικός τραπεζίτης εκτός της ευρωζώνης «Το να κερδίζεις χρόνο αποδίδει, μόνο όταν χρησιμοποιείς αυτό το χρόνο με κάποιο σκοπό.» Από αυτή την άποψη, η στρατηγική δεν μπορεί να ανακηρυχθεί απόλυτη επιτυχία, παρά τις περιχαρείς δηλώσεις των Ευρωπαίων ηγετών στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής. Εξακολουθούν να πρέπει να διασφαλίσουν ότι το οχυρό για την προστασία της Ιταλίας και της Ισπανίας, κυρίως, είναι επαρκές. Ο κίνδυνος τώρα, ακόμη και την ώρα που η Ελλάδα κλείνει την συμφωνία με τους πιστωτές της, είναι να επαναληφθεί το γνωστό μοτίβο: Οι ρυθμιστές να πετύχουν κάτι, οι αγορές να εφησυχάσουν και να χαθεί ο δυναμισμός πριν τελειώσει η δουλειά…»
Μετά το PSI το χρέος μας καθίσταται βιώσιμο;
Την απάντηση έδωσε ο, εκ των «σοφών» οικονομολόγων της Γερμανίας και οικονομικός σύμβουλος της γερμανικής κυβέρνησης Πέτερ Μπόφινγκερ, στο Bloomberg; «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι μία πραγματική ελάφρυνση του χρέους για την Ελλάδα και πρέπει να γίνει στους επόμενους 12 μήνες. Το χρέος της χώρας θα παραμείνει «σε πολύ υψηλά επίπεδα» και μετά το PSI, ανέφερε, σημειώνοντας πως για τον λόγο αυτό οι πολιτικοί θα πρέπει να αρχίσουν να σκέπτονται για μία περαιτέρω ελάφρυνσή του, η οποία μπορεί να συμπεριλάβει μειώσεις για τους «επίσημους ομολογιούχους»! Αυτά όσον αφορά στο …μέλλον.
Τι άλλο πέτυχε ο κ. Βενιζέλος;
Πρώτον, να διασώσει (;) του εγχώριους τραπεζίτες (και όχι μόνον). Είναι δείγμα των συμφερόντων που εξυπηρετεί και του πώς αντιλαμβάνεται τα πράγματα ο κ. Βενιζέλος, το γεγονός ότι …έδωσε μάχη για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, αλλά παρέλειψε να μεριμνήσει για την ανακεφαλαιοποίηση των ασφαλιστικών ταμείων, τα οποία είναι τα μεγαλύτερα θύματα του PSI. Περιορίστηκε μόνο σε κάποιες γενικόλογες υποσχέσεις.
Δεύτερον, η συμφωνία των Βενιζέλου –Παπαδήμου αφήνει εκτός PSI τα ομόλογα που διακρατεί η ΕΚΤ, τα οποία μάλιστα απέκτησε στη δευτερογενή αγορά, πολύ χαμηλότερα της ονομαστικής τους αξίας και τα οποία ανανεώθηκαν για να μη «κουρευτούν»! Ο κ. Ντράγκι μας είπε ότι η ΕΚΤ δεν μπορεί να συμμετάσχει στο PSI επειδή «διαχειρίζεται χρήματα των φορολογουμένων»! Πολύ ωραία! Το ΙΚΑ και ο ΟΑΕΕ ποίων χρήματα διαχειρίζονται;
Τρίτον, για να μη ξεχνιώμαστε, δεν ξέρω τι συμφωνία θα μας είχε παρουσιάσει ως «επιτυχία» ο κ. Βενιζέλος, αν δεν επέμεναν για μεγαλύτερο «κούρεμα» το ΔΝΤ και η γερμανική πλευρά!
Με το PSI η Ελλάδα δεν λύνει τα προβλήματά της, απλώς αγόρασε, και μάλιστα ακριβά, χρόνο.
Όταν καταλαγιάσουν οι πανηγυρισμοί, θα επανέλθουμε στη σκληρή οικονομική πραγματικότητα, όπου τα πράγματα καθημερινώς επιδεινώνονται:
*Το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 7,5% στο τέταρτο τρίμηνο του 2011. Η ύφεση σε ετήσια βάση, διαμορφώθηκε στο 6,95% .
*Το δημοσιονομικό έλλειμμα το 2011 ανήλθε στα 24,9 δισ. ευρώ, έναντι στόχου 20,46 δισ. ευρώ στον Προϋπολογισμό 2012, δηλαδή κατέγραψε απόκλιση ύψους 4,43 δισ. ευρώ.
*Το δημόσιο χρέος, ακόμα και μετά το PSI και με την προϋπόθεση όλα θα πάνε καλά, το 2020 θα βρίσκεται στο 120.5%, όπου ήταν περίπου και το 2009!
*Η ανεργία για πρώτη φορά, τον περασμένο Δεκέμβριο υπερέβη το 21% και εκφράζονται φόβοι ότι το 2012 μπορεί να φτάσει ακόμα και στο 24%!
Συμπέρασμα: Καλό το ΄”κούρεμα”, αλλά αν η οικονομία μας δεν μπεί σε τροχιά ανάπτυξης, το χρέος μας δεν πρόκειται να καταστεί βιώσιμο. Και για να εισέλθουμε σε τροχιά ανάπτυξης πρέπει πρωτίστως να εγκαταλείψουμε την πολιτική που δημιουργεί την ύφεση.
Κώστας Ροδινός
Υ.Γ. Απέφυγα να επαναλάβω όσα αναφέρονται εδώ:
http://www.antinews.gr/2012/03/09/151065/
Γιατί το PSI δεν εξασφαλίζει την βιωσιμότητα του χρέους
Το ελληνικό PSI ήδη αποτελεί πρώτο θέμα σχεδόν σε όλα τα δίκτυα – οικονομικά και μη – διεθνώς. Λογικό, καθώς υπάρχουν και αρκετές γωνίες για να το δει κανείς, αρκετά και διαφοροποιημένα συμφέροντα που στοιχίζονται από πίσω και αρκετή σπέκουλα – κυρίως πολιτική – που οι παίκτες θα προσπαθήσουν να εξαργυρώσουν κατάλληλα. Ήδη οι πρώτες αναλύσεις είναι στον αέρα: από τη ψυχρή αποτίμηση της jp morgan, στην πιο αναλυτική του Αριάν της Pimco έως θεωρίες συνωμοσίας για τους μηχανισμούς που οι μεγάλοι ιδιώτες «ενεργοποίησαν» για να συμμετέχουν και οι μικροί. Κάποιοι τολμηροί άρχισαν δε, να αναλύουν και την ανάγκη του επόμενου πακέτου και το επόμενου PSI. Το eurogroup έδωσε το πράσινο φως για την ενεργοποίηση των cacs (βλέπε cds). Όλα δικαιολογημένα, αναμενόμενα και τιμολογημένα. Κάθε ένα με μία – μικρότερη ή μεγαλύτερη – δόση αλήθειας.
Ένας από όλους αυτούς είπε – ανάμεσα σε άλλα – αυτό:
«Όμως, η βιωσιμότητα του χρέους δεν εξασφαλίζεται: Oύτε μόνο με το «κούρεμα», που έγινε αναπόφευκτο με τις πολιτικές της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, που ανέβασαν το χρέος από το 120% του ΑΕΠ το 2009 στο 170% σήμερα. Ούτε με την επιμήκυνση της αποπληρωμής, τα χαμηλότερα επιτόκια και τη νέα δανειακή συμφωνία, που δείχνουν και την τεράστια διαφορά σε σχέση με το Μνημόνιο του 2010. Απαιτείται, άμεσα, η λήψη μέτρων για την Ανάκαμψη και την Ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας»
Αυτό εμπεριέχει την αλήθεια. Γυμνή, ξερή και απόλυτη. Αυτή είναι η Νέα Δημοκρατία και το παραπάνω απόσπασμα της χθεσινής της δήλωσης (αριστερή στήλη antinews). Γιατί όμως είναι η αλήθεια; Ας αναρωτηθούμε:
Αποτελεί το αποτέλεσμα του PSI μία θετική εξέλιξη στην υπόθεση του Δημοσίου Χρέους;
Ναι, υπό την έννοια ότι και ένα ευρώ μικρότερο χρέος είναι καλύτερο από ένα χρέος με ένα ευρώ περισσότερο. Όχι, υπό την έννοια της δομής των κατόχων του Ελληνικού Χρέους. Πριν την ολοκλήρωση του PSI περίπου το 57% των ελληνικού χρέους (ομολόγων) το κατείχαν “ιδιώτες” και 24% οι Εταίροι μας (δάνεια – βλέπε ευρωζώνη). Μετά το PSI αυτή η κατανομή πρακτικά αντιστρέφεται. Ο κύριος δανειστής της Ελλάδας θα είναι τα κράτη (βλέπε πάλι κατά Βρυξέλες, Βερολίνο). Συνυπολογίζοντας και το χρέος που έχει η ΕΚΤ και οι λοιπές κεντρικές ευρωπαϊκές τράπεζες (χωρίς απομείωση από αυριανή συμμετοχή τους στο πρόγραμμα) πάνω από 70% του χρέους μας θα είναι σε “κρατικά χέρια”. Με ό,τι αυτό σημαίνει…. Και σίγουρα ένα σημείο που έχει σημασία είναι αυτό που περιέγραφαν πριν από λίγες εβδομάδες ξεκάθαρα οι ίδιοι οι Γερμανοί (του Σόϊμπλε, αν θυμάστε) στην πρώτη παράγραφο του non paper (εκείνου που στην δεύτερη μίλαγε για τον επίτροπο και που ως σαΐνια τα ελληνικά μέσα στόχευσαν χάνοντας το σημαντικό σημείο)… : “η de facto εξαφάνιση της πιθανότητας ελληνικής χρεοκοπίας θα καταστήσει την απειλή για μη καταβολή κάποιας δόσης στο μέλλον στην Ελλάδα πολύ πιο αξιόπιστη..”! (De facto elimination ….). Αυτά, ως προς το μέλλον, δηλαδή τον Ιούνιο..
Αποτελεί το PSI την καταλυτική παράμετρο επίλυσης του προβλήματος βιωσιμότητας του χρέους μας;
Όχι, γιατί δεν ικανοποιεί τη συνθήκη βιωσιμότητας που μας έχει θέσει ως στόχο τη μείωση του χρέους στο 120% του αεπ, έως το 2020. Και γιατί δεν ικανοποιεί αυτή τη συνθήκη? Γιατί ποτέ κανένας δεν μας είπε ότι μόνο του το PSI θα οδηγούσε την Ελλάδα στο στόχο του 120% το 2020. Μας είπαν ότι χρειάζεται και η νέα δανειακή σύμβαση των 130δις. Ωραία, αποτελεί το PSI μαζί με το νέο δάνειο των 130δις την καταλυτική παράμετρο επίλυσης του προβλήματος βιωσιμότητας του χρέους μας; Όχι, γιατί υπάρχει χρηματοδοτικό κενό. Δηλαδή λείπουν χρήματα ώστε να μπορέσει η Ελλάδα να έχει αντιστρέψει την πορεία του χρέους της και να έχει μειώσει το λόγο χρέους προς ΑΕΠ στο 120% έως το 2020. Και γιατί λείπουν χρήματα για αυτό; Λείπουν, γιατί τα μέρη που συνεισφέρουν αυτά τα χρήματα εξ’ αρχής είχαν όρια χρηματοδότησης που δεν ήθελαν να ξεπεράσουν και γιατί όταν εκλήθησαν (τον Οκτώβριο) να κάνουν το αναγκαίο τελικό βήμα, δεν το έκαναν. Και ποια είναι αυτά μέρη; Η Ελλάδα, πρώτη, που βάζει τα «μη δανειακά», βάζει τα μικρότερα ελλείμματα και αυριανά πλεονάσματα, τις αποκρατικοποιήσεις. Έως ένα σημείο, ορθά τα βάζει αυτά η Ελλάδα στο τραπέζι. Όμως υπάρχουν και όρια. Και κυρίως υπάρχουν και αντοχές. Και κυριότερα υπάρχει και η αποτελεσματικότητα. Γιατί από ένα σημείο και πέρα όσο και να πιέζεις, τα ίδια κεφάλαια της Ελλάδας δεν μπορούν να αυξηθούν.
Δεύτερο μέρος της χρηματοδότησης, οι Εταίροι μας. Αυτοί βάζουν τα δάνεια. Τα κύρια, τα senior δάνεια με όλες τις εξασφαλίσεις και όλους τους μηχανισμούς εξασφάλισης. Δεν εννοούμε το δίκαιο. Εννοούμε αυτό που εννοούν και οι Γερμανοί (του Σόιμπλε). Τρίτο μέρος οι ιδιώτες. Αυτοί, ό,τι είχαν να δώσουν το έδωσαν με το PSI. Πρακτικά μας έδωσαν μία μικρή «επιδότηση», εάν στα ονομαστικά ποσά αφαιρέσουμε τα 30δις για το PSI και τα 30-40δις της ανακεφαλαιοποίησης που δανειζόμαστε για να την πάρουμε. Αυτά είναι τα μέρη και αυτά είχαν να δώσουν.
Αυτά όμως δεν φτάνουν για να πιάσει η Ελλάδα το στόχο του 120% το 2020! Χρειάζονται πολλά άλλα – πέραν του PSI/νέας δανειακής, με νέους όρους. Με δύο λόγια, πρέπει να επιτύχει η χώρα μας τα επόμενα χρόνια κινέζικους ρυθμούς ανάπτυξης, σκανδιναβικούς δημοσιονομικούς τρόπους και το 100% των στόχων από αποκρατικοποιήσεις. Αυτά γράφαμε τόσο καιρό, αυτά βλέπουν τώρα οι αναλυτές και γράφουν ότι δεν αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της βιωσιμότητας.
Συμπερασματικά, το PSI είναι ένας μηχανισμός μείωσης, αλλά - κυρίως – είναι ένα πρόγραμμα αλλαγής των κατόχων του ελληνικού χρέους. “Φεύγουν” οι ιδιώτες και “έρχονται” οι θεσμικοί. Το PSI είναι μηχανισμός απομάκρυνσης κινδύνου μετάδοσης χρεοκοπιών στην ευρωζώνη με ταυτόχρονο γερμανικό παραδειγματισμό των “άτακτων χωρών και αγορών” στην πλάτη της Ελλάδας. Μας βάζει σε δυσκολότερη – πολιτικά – θέση.
Και η συνέχεια, τότε, ποια είναι;
Πριν μιλήσουμε για τη συνέχεια πρέπει να μιλήσουμε για την ανάγκη. Την αδήριτη ανάγκη της μεταστροφής της πορείας της Οικονομίας σε αναπτυξιακή τροχιά. Σε τροχιά που δεν θα χάνουμε άλλο ΑΕΠ! Σε πορεία που το ΑΕΠ θα αυξάνει – ανάπτυξη. Μπορεί να έρθει. Μπορεί. Συμφωνούμε όλοι. Έχει όμως σημασία να συμφωνούμε, εάν δεν έχουμε συμφωνήσει τον τρόπο, τα συγκεκριμένα μέτρα; Μάλλον, καμία.
Υπάρχουν όμως τέτοια μέτρα, τέτοιες κινήσεις που μπορούν να βάλουν την οικονομία σε άλλο μονοπάτι; Υπάρχουν, αλλά δεν είναι οι ελαφρότητες του Χρυσοχοϊδη, της Διαμαντοπούλου και όλων όσων πιστεύουν ότι με ευχολόγια ή προσευχές ή επιτροπές ή νομοσχέδια προθέσεων θα έρθουν τα καλά. Τα μέτρα είναι συγκεκριμένα, οι προτεραιότητες συγκεκριμένες και οι προϋποθέσεις συγκεκριμένες. Έχουν διατυπωθεί έως σήμερα από κανένα; Από τον Πρόεδρο της ΝΔ Αντώνη Σαμαρά – έγκαιρα, όταν δεν ήθελε να ακούσει κανείς.
Και πως μπορούν να εισαχθούν αυτά τα μέτρα στην οικονομική μας πορεία; Πρώτον, με εκλογές στις οποίες ο Αντώνης Σαμαράς θα λάβει την καθαρή εντολή να το κάνει. Αυτό αποτελεί την πρώτη προϋπόθεση που είναι πολιτική.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι τεχνική και αφορά τη συνθήκη βιωσιμότητας του χρέους μας όπως μας την έχουν «φορέσει» – θεός ξέρει ποιος. Η συνθήκη / παραδοχή / αξίωμα “ότι η επίτευξη λόγου χρέους/ΑΕΠ 120% έως το 2020 είναι η συνθήκη που κρίνει μονοσήμαντα τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους” αποτελεί μία πολιτική θέση παρά μία συνθήκη των αγορών. Και είναι λάθος συνθήκη και επικίνδυνη. Δημιουργεί την ανάγκη να υπάρχει ένα συγκεκριμένο ποσό «στο τραπέζι» για να επιτευχθεί ο χρονικός στόχος, καθιστά την αναγκαία χρηματοδότηση για την κάλυψη των όποιων χρηματοδοτικών κενών κατά καιρούς παρουσιάζονται απόλυτη προτεραιότητα και ταυτόχρονα «αποκλείει» οποιαδήποτε υιοθέτηση εναλλακτικών πολιτικών (καθώς αναζητά ισοδύναμα μέτρα που όσο περνάει ο χρόνος θα λιγοστεύουν, έως τη στιγμή που δεν θα υπάρχουν, απλά). Αυτή η προτεραιότητα στόχευσης θα ήταν εφικτή εφόσον υπήρχε ήδη επαρκής χρηματοδότηση στο σύστημα. Όμως δεν υπάρχει. Δεν υπήρχε ακόμα και όταν την σκαρφίστηκαν. Και δεν θα υπάρχει όσο η Ελλάδα παραμένει σε καθεστώς ύφεσης. Και όσο μένει σε καθεστώς ύφεσης, είτε το 2020 θα μετατίθεται χρονικά ή θα πιέζεται περαιτέρω η οικονομία μας. Και νέα μέτρα θα απαιτούνται και ξεπούλημα περιουσίας. Και τίποτα από αυτά δεν θα αποδίδει. Η μόνη περίπτωση που θα μπορούσε να λειτουργήσει η σημερινή συνθήκη βιωσιμότητας είναι να συμβάλουν με ίδια κεφάλαια και οι δανειστές μας, δηλαδή να αποδεχτούν “κούρεμα” των δανείων τους. Αυτό όμως δεν είναι ακόμα το βασικό σενάριο.
Συνεπώς, όσο παραμένει αμετάβλητη η υφιστάμενη συνθήκη βιωσιμότητας του χρέους μας (120% έως το 2020), η συνέχεια θα ονομάζεται αβεβαιότητα και νευρικότητα. Και το ενδιαφέρον σημείο εδώ είναι ότι αυτή η συνθήκη δεν εξυπηρετεί κανέναν. Ούτε την Ελλάδα, καθώς βάζει την οικονομία σε συνεχές στρες να συμπληρώνει ίδια κεφάλαια κάθε φορά που το πρόγραμμα παρουσιάζει χρηματοδοτικό κενό, ενόψει της υποχρέωσης να κλείσει η καμπύλη στο 120% το 2020, ούτε τους ξένους που θέλουν ασφάλεια αποπληρωμής των δανείων τους περισσότερο από δικαστικά κυνήγια εξασφαλίσεων. Και δεν λέει τίποτα στις αγορές. Οι αγορές θα εκτιμήσουν περισσότερο μία οικονομία που επιτυγχάνει μία γρήγορη αναστροφή της καμπύλης χρέους/ΑΕΠ και διασφαλίζει δομικά μία αξιόπιστη και βιώσιμη καθοδική πορεία του χρέους. Υπό μία τέτοια συνθήκη, αποδεσμευμένη από το «ψυχολογικό» (και άχρηστο) ορόσημο του 2020, η πρώτιστη υποχρέωση της οικονομίας μας καθίσταται η αναστροφή της καμπύλης χρέους στο δυνατόν ενωρίτερο χρόνο (ραγδαίες μεταρρυθμίσεις) και η σταδιακή αξιόπιστη μείωση του χρέους/ΑΕΠ, με βιώσιμο τρόπο, έστω και με μικρότερη αρχική ταχύτητα. Οι αγορές θα αναγνωρίσουν αυτήν την διάσταση.
Και αυτή η αλλαγή προτεραιότητας θα μπορέσει να απελευθερώσει τη δυνατότητα υιοθέτησης αναπτυξιακών πολιτικών ως πρόσθετο οπλοστάσιο δημιουργίας ισχυρών και βιώσιμων πλεονασμάτων. Για αυτό – δεν είναι απλά καλό, χρήσιμο – απαιτείται άμεση προσφυγή στο λαό και ξεκάθαρη εντολή προς εκεί όπου ο λαός έχει συμφέρον. Αν έχει και μνήμη και θυμηθεί ποιος είπε πρώτος τα «σωστά», ποιος πήρε κόστος υποστηρίζοντας τη θέση του, ποιος πήρε κόστος για να υπάρχει το περιθώριο να αλλάξει η πορεία, ποιος του λέει σήμερα πάλι την αλήθεια, τότε ξέρει προς τα πού πέφτει η αντίληψη, η συνέπεια και η επιμονή που απαιτούνται για να πετύχει η προσπάθεια.
==========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.