Από τα φιλοβασιλικά μορφώματα στο ΛΑΟΣ

 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡ. ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗ, ΛΕΚΤΟΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ
ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ V-PRC
Η εξέλιξη της ακροδεξιάς στην Ελλάδα κατά τη μεταπολίτευση

Κατ’ αρχάς ας προσδιορίσουμε την πολιτική επιρροή και τις ιδεολογικές αναφορές της ακροδεξιάς, καθώς και τις εκλογικές της καταγραφές από το 1974 και μετά.
Ο χώρος της άκρας δεξιάς πριν την εμφάνιση του ΛΑΟΣ δεν είχε καταγραφεί ιστορικά ως υπολογίσιμη δύναμη. Το ’74, στις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης, εμφανίστηκε η ΕΔΕ του Π. Γαρουφαλιά, η οποία κατέγραψε ένα ποσοστό κοντά στο 1%. Το 1977 εμφανίστηκε στις βουλευτικές εκλογές η Εθνική Παράταξις, η οποία εκινείτο μεν στο χώρο της υπερσυντηρητικής δεξιάς, αλλά δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή μορφή της άκρας δεξιάς. Ήταν περισσότερο ένα μόρφωμα φιλοβασιλικών τάσεων με επικεφαλής τον Σπ. Θεοτόκη, γνωστό καθεστωτικό και φιλομοναρχικό παράγοντα της προδικτατορικής περιόδου. Η Εθνική Παράταξις επιχείρησε να εκπροσωπήσει όσους είχαν ψηφίσει υπέρ της μοναρχίας στο δημοψήφισμα του 1974, συγκροτώντας ένα φιλομοναρχικό πόλο στο κομματικό σύστημα. Ήταν, λοιπόν, ένα ιδεολογικά παραδοσιακό συντηρητικό κόμμα, το οποίο κέρδισε το 6,8% του εκλογικού σώματος, το μεγαλύτερο ποσοστό που κατέγραψε ποτέ αυτός ο χώρος. Ωστόσο το μόρφωμα αυτό δεν «περπάτησε». Οι βουλευτές του προσχώρησαν στη ΝΔ λίγο πριν το ’80, στα πλαίσια μιας αμφίπλευρης διεύρυνσης που είχε επιχειρήσει η ΝΔ μετά το 1978, παίρνοντας βουλευτές από την Εθνική Παράταξη, όπως ο Θεοτόκης, αλλά και άλλους προερχόμενους από τον χώρο του Κέντρου, όπως ο Θαν. Κανελλόπουλος και ο Κ. Μητσοτάκης, καθώς και άλλους παλιούς πολιτευτές του ίδιου ...
χώρου.
Στις εκλογές του 1981 εμφανίστηκε ως εκπρόσωπος του χώρου ο Σπ. Μαρκεζίνης με το Κόμμα των Προοδευτικών και έλαβε 1,7%. Στις ευρωεκλογές του 1984 εμφανίστηκε η ΕΠΕΝ και έλαβε ποσοστό 2,3% περίπου. Η ΕΠΕΝ δημιουργήθηκε ως κόμμα καθαρά «χουντικό», ένα κόμμα που στηρίχθηκε στους Απριλιανούς και έθετε το ζήτημα της αμνηστίας των απριλιανών πραξικοπηματιών. Ως και τις βουλευτικές εκλογές του 2000 η αθροιστική επιρροή που καταγράφουν τα κόμματα της άκρας δεξιάς φτάνει περίπου το 0,5%, ενώ στις ευρωεκλογές κινούνται λίγο παραπάνω, στα επίπεδα του 1-1,5%.
Μέχρι τη δημιουργία του ΛΑΟΣ λοιπόν, τα κόμματα αυτού του χώρου είναι στην πραγματικότητα περιθωριακές ομάδες, που άλλοτε προσπαθούν να καλύψουν έναν χώρο φιλοχουντικό, άλλοτε έναν χώρο φιλοβασιλικό, άλλοτε την παράδοση του ηθικού συντηρητισμού στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά, σύμφωνα με τα σύγχρονα ευρωπαϊκά δεδομένα, έχουμε ένα ακροδεξιό κόμμα, τον ΛΑΟΣ.
Η φιλομοναρχική ψήφος στο δημοψήφισμα του ’74 πέρασε στη ΝΔ;
Η ΝΔ στις εκλογές του ’74 πήρε 54%, ενώ το «Ναι» στη μοναρχία είχε πάρει περίπου 30%. Έκτοτε, το φιλομοναρχικό αυτό ποσοστό του 30% έχει σαφώς μειωθεί. Όσοι και σήμερα ακόμη τάσσονται υπέρ της μοναρχίας το κάνουν κυρίως λόγω παράδοσης και εντοπίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές, π.χ. στη Λακωνία ή σε κάποιες περιοχές της Β. Ελλάδας. Οι βασιλόφρονες δεν αποτέλεσαν μεταπολιτευτικά ένα δυναμικό πολιτικό ρεύμα που να θέτει ζητήματα πολιτειακά και να τα συνδέει με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Σ` αυτό συνέβαλε το σταθεροποιημένο πολιτικό και συνταγματικό πλαίσιο, εντός του οποίου δεν τέθηκε ποτέ ζήτημα αλλαγής του πολιτεύματος από κάποιο πολιτικό χώρο. Γι’ αυτό και σήμερα ο Καρατζαφέρης δεν αναφέρεται πλέον, τουλάχιστον ευθέως, στον φιλοβασιλισμό. Ούτε και στους χουντικούς άλλωστε αναφέρεται, αφού οι περισσότεροι από αυτούς έχουν πεθάνει, ενώ στη φυλακή αυτή τη στιγμή βρίσκονται μόνο ο Ιωαννίδης και ένας-δύο ακόμα.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Πολιτική Άνοιξη, με την οποία φλέρταρε ο Καρατζαφέρης παλιότερα, ήταν ένα κόμμα ακροδεξιό;
Η αποχώρηση του Σαμαρά από τη ΝΔ είχε ως κίνητρο τη διαφωνία του με την κυβέρνηση της ΝΔ στο Μακεδονικό ζήτημα. Ως κόμμα όμως η Πολιτική Άνοιξη έθεσε τις «εθνικιστικές» της ρίζες σε δεύτερη μοίρα. Η Πολιτική Άνοιξη σε καμία περίπτωση δεν ήταν ακροδεξιό κόμμα. Προσπάθησε πολύ συνειδητά να παίξει τον ρόλο του μεσαίου χώρου ανάμεσα στη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, να μιλήσει για «υπέρβαση» των αντιθέσεων με τις προτάσεις της στα εθνικά και κοινωνικά ζητήματα και την κορυφαία επιλογή να εκλέξει μαζί με το ΠΑΣΟΚ Πρόεδρο της Δημοκρατίας το 1995 τον Κ. Στεφανόπουλο.
Η προσπάθεια του Σαμαρά να ενσφηνωθεί στο «κέντρο» και ταυτόχρονα οι αναφορές του στα εθνικά θέματα ανησύχησαν τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος διέβλεπε τον κίνδυνο να χαθεί ένα κομμάτι του λεγόμενου «πατριωτικού ΠΑΣΟΚ», γι’ αυτό και επιχείρησε, στην αρχή τουλάχιστον της κίνησης Σαμαρά, να τον «εξωθήσει» στον χώρο της ακροδεξιάς, πολιτική που απέτυχε αλλά και δεν είχε κατόπιν συνέχεια.
Η Πολιτική Άνοιξη λειτούργησε κατά κάποιον τρόπο ως «Κόμμα του Μακεδονικού»;
Όχι, το «Κόμμα του Μακεδονικού» διαχεόταν εκείνη την εποχή παντού: και στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ και στην ΠΟΛΑΝ. Δεν υπήρξε ένα συγκεκριμένο κόμμα, μια αυτοδύναμη πολιτική συγκρότηση γύρω από αυτό το θέμα.

Η ακροδεξιά στην κάλπη

•Βουλευτικές Εκλογές 1974
Εθνική Δημοκρατική Ένωσις
(ΕΔΕ) Π. Γαρουφαλιάς: 1,08%
•Βουλευτικές Εκλογές 1977
Εθνική Παράταξις (ΕΠ)
Στ. Στεφανόπουλος: 6,82% (4ο κόμμα)
•Βουλευτικές Εκλογές 1981
Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ)
Σπ. Μαρκεζίνης 1,69%
•Ευρωεκλογές 1981
Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ)
Σπ. Μαρκεζίνης: 1,95% (μία έδρα)
•Ευρωεκλογές 1984
Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ)
Σπ. Μαρκεζίνης 0,17%
Εθνική Πολιτική Ένωσις (ΕΠΕΝ) 2,29% (μία έδρα)
Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα (ΕΝΕΚ) 0,09%
•Βουλευτικές 1985
Εθνική Πολιτική Ένωσις (ΕΠΕΝ) 0,6%
•Βουλευτικές Ιούνιος 1989
Εθνική Πολιτική Ένωσις (ΕΠΕΝ) 0,32%
•Ευρωεκλογές Ιούνιος 1989
Εθνική Πολιτική Ένωσις (ΕΠΕΝ) 1,16%
Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα (ΕΝΕΚ) 0,23%
•Βουλευτικές 1990
Εθνικό Κόμμα (μετονομασία της ΕΠΕΝ)
και Εθνική Συμπαράταξις 0,13%
•Βουλευτικές 1993
Εθνικό Κόμμα - ΕΠΕΝ 0,13%
•Ευρωεκλογές 1994
Εθνικό Κόμμα - ΕΠΕΝ 0,78%
Χρυσή Αυγή 0,11%
Εθνικιστική Παράταξις 0,06%
•Βουλευτικές1996
ΕΠΕΝ 0,24%
Κόμμα Ελληνισμού 0,18%
Χρυσή Αυγή 0,07%
•Ευρωεκλογές 1999
Πρώτη Γραμμή Κ. Πλεύρης
(πρώην Κόμμα της 4ης Αυγούστου) 0,75%
Ελληνικό Μέτωπο Μ. Βορίδης 0,12%
•Βουλευτικές 2000
Εθνική Συμμαχία Γρ. Μιχαλόπουλος 0,21%
Πρώτη Γραμμή 0,18%
Κόμμα Ελληνισμού 0,09%
•Νομαρχιακές 2002 Αθήνα-Πειραιάς
Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός (ΛΑΟΣ)
Γ. Καρατζαφέρης 13,6%
•Βουλευτικές 2004
ΛΑΟΣ 2,19 %
•Ευρωεκλογές 2004
ΛΑΟΣ 4,12% (μία έδρα)

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο «Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα 2004» του Ινστιτούτου VPRC, εκδόσεις Σαβάλλα

ΛΑΟΣ: Μια ακροδεξιά ευρωπαϊκών προδιαγραφών

Και το 2000 κάνει την εμφάνισή του ο ΛΑΟΣ. Ποια ποιοτική διαφοροποίηση σηματοδοτεί;
Από τη δεκαετία του ‘80 και μετά η ακροδεξιά κινήθηκε σε πολύ περιθωριακά πολιτικά σχήματα. Αυτή τη στιγμή όμως μπορούμε να μιλάμε για τη συγκρότηση ενός πραγματικού κόμματος της άκρας δεξιάς. Έχουμε, δηλαδή, ένα κόμμα με κοινωνική ατζέντα, που δεν αναφέρεται πια στο πολιτειακό, στους χουντικούς και στη μοναρχία, αλλά συγκροτείται και αναφέρεται στις σημερινές κοινωνικές διαιρέσεις, που έχουν να κάνουν με τη μετανάστευση, την ανεργία, τη μείωση των λαϊκών εισοδημάτων κ.α. Όλες αυτές τις αντιθέσεις η ακροδεξιά τις ερμηνεύει με έναν συγκεκριμένο τρόπο, προφανώς διαπλέκοντας τον εθνικισμό με τον αντιαμερικανισμό και τον αντιευρωπαϊσμό. Προσπαθεί δηλαδή να δημιουργήσει μια ευρωσκεπτικιστική εκδοχή δεξιάς αντίληψης, έχοντας επικεφαλής έναν αρχηγό ικανό, δημοφιλή, δημαγωγό και λαϊκιστή. Πρώτη φορά ο χώρος της άκρας δεξιάς αποκτά πραγματικές σχέσεις κοινωνικής εκπροσώπησης. Η παρουσία μεταναστών είναι μία από τις υπαρκτές αντιθέσεις επί των οποίων συγκροτείται αυτός ο χώρος. Ταυτόχρονα ενσωματώνει και παραδοσιακές «αριστερές» αναφορές αντιαμερικανισμού, αντιπλουτοκρατισμού, όπως κάνει και ο Λεπέν.
Αν ισχύουν τα παραπάνω, πώς εξηγείται ότι ο «ηγέτης» Καρατζαφέρης στέλνει μετανάστες ως εκπροσώπους του ΛΑΟΣ σε αντιρατσιστικά φόρουμ, δίνει συνεντεύξεις σε γκέι περιοδικά και απαρνείται τον Λεπέν, τον «πνευματικό πατέρα» του νυν συναγωνιστή του Μάκη Βορίδη;
Ο Γ. Καρατζαφέρης γνωρίζει ότι το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα θα προσπαθήσει να τον απωθήσει στα άκρα. Γνωρίζει επίσης ότι στην πολιτική δεν μπορείς να περιχαρακωθείς σε ένα άκρο – πολύ περισσότερο όταν το άκρο αυτό συνειρμικά παραπέμπει στον φασισμό – γιατί τότε θα εξουδετερωθείς ευκολότερα. Πρέπει να μπορεί ο λόγος και η πολιτική του να διεκδικήσει πολιτικές υποστηρίξεις «νομιμοποιημένες».
«Μετατοπίζεται», λοιπόν, σε πολιτικές θέσεις που διεκδικούν το κοινωνικώς «αυτονόητο»: δεν χτυπά τους μετανάστες, αλλά τους «λαθρομετανάστες» ζητώντας κρατική ρύθμιση του προβλήματος. Δεν βγαίνει να πει «όπου βλέπω ξένο τον κυνηγάω».
Ο Καρατζαφέρης δεν είναι ακροδεξιός επειδή εμείς θέλουμε να τον ονομάσουμε έτσι, ούτε επειδή θέλουμε να τον δυσφημήσουμε ως τέτοιον. Είναι ακροδεξιός γιατί συναρθρώνει ιδεολογικά μορφώματα σε μια κατεύθυνση συγκεκριμένη: εθνικιστική, λαϊκιστική, ξενοφοβική, την ίδια στιγμή που στα οικονομικά ζητήματα ή στη φιλοσοφία περί διεθνούς παράγοντα, συμφωνεί με το ΚΚΕ.
Δηλαδή κοινωνικά είναι «αριστερός», ενώ «εθνικά» πατριώτης.
Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον Λεπέν στη Γαλλία. Ο λόγος του Λεπέν είναι ένας καθαρά ταξικός λόγος. «Εσείς οι εργάτες», λέει, με αμεσότητα που κάθε αριστερό κόμμα θα ζήλευε. Γι` αυτό και η «ταξική ψήφος» σήμερα στη Γαλλία αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου, σε μεγάλο βαθμό, δεν εκπροσωπείται δια της αριστεράς, αλλά μέσω τέτοιων μορφωμάτων.
Ο Καρατζαφέρης, δηλαδή, επιδιώκει να εκφράσει άλλα κοινωνικά στρώματα απ’ αυτά που εκφράζει ιστορικά η δεξιά;
Η ιστορική δεξιά στην Ελλάδα εκφράζει την αστική τάξη και τα μεσοαστικά στρώματα, ενώ διαθέτει και μια ισχυρή αγροτική υποστήριξη, που της προσδίδει μεγάλη λαϊκότητα. Η δεξιά στην Ελλάδα ήταν πάντα «λαϊκή». Με την κοινωνική μάλιστα διεύρυνση που πέτυχε μετά το 2000 σε κοινωνικά στρώματα μη εξασφαλισμένων πολιτών, κατέστη πολύ περισσότερο «λαϊκή» από ό,τι στο παρελθόν. Η δεξιά στην Ελλάδα δεν ήταν μια επιχειρηματική δεξιά, όπως πήγε να τη μετατρέψει ο Μητσοτάκης με τον νεοφιλελευθερισμό του. Αυτή τη «γραμμή» εκπροσωπούν και τα κόμματα που προκύπτουν από τη ΝΔ. Σήμερα, όμως, πολύ περισσότερο ο Γ. Καρατζαφέρης απευθύνεται στα κοινωνικά στρώματα που επιβιώνουν κάτω από το όριο της φτώχειας, που έχουν επικριτική διάθεση απέναντι στο πολιτικό σύστημα, είτε το εθνικό, είτε το διεθνές, και μένουν εκτός των μηχανισμών αναδιανομής του πλούτου. Είναι, εν γένει, οι «μη προνομιούχοι», σαφώς δε, ομάδες που πλήττονται από την ανεργία.
Οι ψηφοφόροι αυτοί πού θα κατανέμονταν αν δεν υπήρχε ο ΛΑΟΣ;
Σε όλα τα κόμματα ή το πιθανότερο, θα επέλεγαν πρακτικές μη συμμετοχικές (αποχή). Πρόκειται για απαξιωμένα κοινωνικά στρώματα και μερίδες, τα οποία έχουν «ξεχάσει» την παλαιότερη πολιτική τους προέλευση (αριστερή ή δεξιά) και βιώνουν συνθήκες πολιτικού αναλφαβητισμού. Είναι πατριώτες, φτωχοί άνθρωποι που ζητάνε μια θέση στον ήλιο. Κι όσο οι κοινωνικές αντιθέσεις οξύνονται, αυτός ο λόγος ο επικριτικός, ο απολίτικος – που βασίζεται πολύ στην κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στα κόμματα και γενικότερα στους πολιτικούς θεσμούς – θα ενισχύεται.
Παρά τις «αντισυστημικές» κορώνες του πάντως, ο Καρατζαφέρης έχει δηλώσει ότι προτίθεται να συγκυβερνήσει με ένα απ’ τα δύο κόμματα εξουσίας, αν παραστεί ανάγκη…
Ο ΛΑΟΣ δεν θέλει να καταγραφεί ως εξωσυστημικό πολιτικό κόμμα. Θέλει να εκπροσωπήσει αυτό το ρεύμα και να του δώσει μια πολιτική νομιμοποίηση. Ο Καρατζαφέρης επιδιώκει να εκμεταλλευθεί αυτή την κοινωνική δυσαρέσκεια – που μπορεί να εκδηλώνεται και με ρατσίζουσες και εθνικίζουσες πλευρές – και να την εκπροσωπήσει μέσα στο πολιτικό σύστημα. Π.χ. στον Δήμο Αθηναίων θα στηρίξει τον Νικήτα Κακλαμάνη. Πρέπει να τού αναγνωριστεί ότι κινείται έξυπνα στην πολιτική σκακιέρα.
Εν τέλει, ποια είναι η σχέση του Καρατζαφέρη με τους υπόλοιπους ακροδεξιούς «ηγέτες»;
Θέλει να δουλεύουν εκλογικά γι` αυτόν, αλλά θα προσπαθήσει να μην τους χρεωθεί, τουλάχιστον 100%. Πολλές φορές άλλωστε, πολιτικά μορφώματα και στον χώρο της αριστεράς περιθωριοποιήθηκαν και οδηγήθηκαν στο άκρο. Το ζήτημα δεν είναι να λες πράγματα ακραία και να τα κάνεις με ακραίο τρόπο, αλλά να μπορείς να εκπροσωπήσεις αυτή την ακρότητα και να τη «δέσεις» σε μια πολιτική κατεύθυνση. Ο Καρατζαφέρης προσπαθεί να δημιουργήσει ρεύμα, να κερδίσει δήμους, νομαρχίες. Αυτό θα το πετύχει μόνο με συμμαχίες, πολιτικές και κοινωνικές.
Διαθέτει στηρίγματα στον κρατικό μηχανισμό;
Δεν νομίζω ότι έχει ερείσματα στο κράτος και μάλιστα στις κορυφές του. Έχει ερείσματα στην κοινωνία, και γι` αυτόν ακριβώς τον λόγο μιλάμε για υπαρκτό κοινωνικό ρεύμα.
Πώς εξηγείται η υπερπροβολή του απ’ τα ΜΜΕ;
Κατ` αρχήν οφείλεται στον γνωστό κυνισμό των ΜΜΕ και στο δόγμα «εφόσον ο Καρατζαφέρης ‘πουλάει’ προβάλλεται». Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση. Κομμάτι του καθεστωτικού ΠΑΣΟΚ προσπαθεί να τον στηρίξει επειδή αφελώς πιστεύει ότι ο Καρατζαφέρης «κόβει» από τη Νέα Δημοκρατία. Είναι μια επανάληψη του γνωστού σεναρίου με το «κόμμα Αβραμόπουλου». Ωστόσο, ο Καρατζαφέρης δεν «κόβει» μόνο από τη Νέα Δημοκρατία. Ο ΛΑΟΣ είναι ένα ρεύμα με κοινωνικά και όχι πολιτικά χαρακτηριστικά. Το ομογενοποιητικό στοιχείο του «ρεύματος Καρατζαφέρη» είναι ότι συσπειρώνει κοινωνικά στρώματα αποδιανοητικοποιημένα, εκτός εκπαιδευτικού συστήματος, εκτός εργασίας, εκτός του δημόσιου τομέα. Μπορεί αυτά να προέρχονται πολιτικά κατά μεγαλύτερο ποσοστό από τη Νέα Δημοκρατία, αλλά όταν ενισχυθεί κοινωνικά το ρεύμα αυτό το μεγαλύτερο πρόβλημα θα το δημιουργήσει στ’ αριστερά του, όπως συνέβη και με τον Λεπέν. Όχι βεβαίως ότι οι ψήφοι του τελευταίου μεταφέρθηκαν απευθείας από την αριστερά, αλλά το κοινωνικό ακροατήριο το οποίο ήταν προνομιακά συνδεδεμένο με το Κομμουνιστικό Κόμμα, μετατοπίστηκε προς τη μεριά του Λεπέν.
Λόγω, λοιπόν, του κυνισμού των ΜΜΕ και του αμοραλισμού του ΠΑΣΟΚ, δημιουργείται ένα κέντρο βάρους προς τα δεξιά, με συνέπεια τη συντηρητικοποίηση ολόκληρου του πολιτικού φάσματος. Πώς να θέσει ζητήματα το ΠΑΣΟΚ π.χ., για τον γάμο των ομοφυλόφιλων, όταν έχει συνδημιουργήσει μια κοινωνική ισορροπία προς τα δεξιά; Πώς να δεχθεί η κοινωνία κάτι τέτοιο;
Παρά τη συντηρητικοποίηση ωστόσο, το τελευταίο διάστημα παρατηρείται έντονη κοινωνική κινητικότητα. Αυτή τη διάθεση δεν την καρπώνεται η αριστερά, αν τουλάχιστον πιστέψουμε τις δημοσκοπήσεις. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Δεν την καρπώνεται, γιατί η αριστερά δεν είναι τόσο δυναμική στην κοινωνία όσο θα έπρεπε εδώ και πολλά χρόνια. Και το πρόβλημα δεν είναι σε επίπεδο λόγου, αλλά σε επίπεδο κοινωνικών σχέσεων, κοινωνικών κινημάτων. Το πρόβλημα με το ΣΥΝ είναι ότι δεν αποτελεί έναν ισχυρό πόλο των κοινωνικών κινημάτων. Το ΚΚΕ ενισχύεται έστω και οριακά γιατί διατηρεί μια κοινωνική αναφορά. Με τους ναυτεργάτες, ας πούμε, δημιούργησε ένα πολιτικό γεγονός. Τέτοια γεγονότα συντηρούν το ΚΚΕ. Ο ΣΥΝ μπορεί να λέει όσα λέει, αλλά δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα κοινωνικό γεγονός που θα το καρπωθεί. Βέβαια σήμερα με τον Αλαβάνο έχει έναν πιο ταξικό λόγο. Κατά τη γνώμη μου, ωστόσο, αυτό δεν αρκεί.

 epohi

==========================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"