Κομπόστ από τα κλαδεύματα του ελαιώνα

Κλαδεύουν τις ελιές (μόνο) όταν γεράσουν;
Τι καταλαβαίνουμε όταν ένας ιταλός καθηγητής πανεπιστημίου έρχεται στη χώρα μας για να διδάξει «κλάδεμα ελιάς»;

Οι χυμοί κυκλοφορούν σε ένα λεπτό εξωτερικό στρώμα του φλοιού. Ετσι εξηγείται πώς γίνεται να καρποφορεί αποδοτικά ένα γηραιό δέντρο που του λείπει σχεδόν όλο το εσωτερικό του κορμού του

Ο Ελαιώνας, πέρα από τη συμβολική αξία του για την πόλη της Αθήνας, μας θυμίζει και το πόσο μακρόβιο δέντρο είναι η ελιά, παρ’ όλες τις ταλαιπωρίες που μπορεί να υποστεί από την άγνοια ή την αδιαφορία των ανθρώπων. Και στη χώρα που ο μύθος επιμένει ότι πρωτοεμφανίστηκε ως θεϊκό δώρο συναντάς σήμερα άφθονα δέντρα όχι απλώς αφρόντιστα αλλά και κακοποιημένα από λάθος κλαδέματα ή από καθόλου κλαδέματα, τη στιγμή που το θεωρούμε το υπ’ αριθμόν 1 εξαγωγικό προϊόν μας. Οταν λοιπόν ήλθε στην Ελλάδα ο ιταλός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας Riccardo Gucci, προσκεκλημένος από το oliveoilseminars.com, το ΒΗΜΑScience ήταν εκεί και παρακολούθησε τις ομιλίες του αλλά και τον ακολούθησε υπομονετικά σε όλη την περιήγησή του σε ελαιώνες της Αττικής όπου ο καθηγητής έκανε υποδειγματικά κλαδέματα που τα συνόδευε με καίριες παρατηρήσεις σχετικά με το πώς και το γιατί κόβουμε έστω και μερικά φύλλα από το κάθε δέντρο. Το κλάδεμα, όπως έχει γράψει σε μερικές από τις μελέτες του που έχουν γίνει σημείο αναφοράς στη διεθνή βιβλιογραφία αλλά και επανέλαβε εδώ όταν τον ρωτήσαμε σχετικά, όταν γίνει σωστά, δίνει χρόνια και καρπό παραπάνω στην ελιά. 

Στις επόμενες σελίδες λοιπόν θα βρει ο αναγνώστης το καταστάλαγμα των όσων είπε και έδειξε ο ιταλός ειδικός. ...
Είναι υπερβολή να νιώσεις κάποια στιγμή ενοχικά απέναντι στα δέντρα του σπιτιού σου; Δεν το αποκλείω, αλλά έτσι ένιωθα γυρίζοντας μια Κυριακή αργά το απόγευμα από ολοήμερο σεμινάριο αφιερωμένο στα κλαδέματα και ιδιαίτερα σε αυτά που έχουν σχέση με τα ελαιόδεντρα. Εκτός από τις ώρες θεωρίας σε κλειστό χώρο είχα περάσει, μαζί με άλλους τριάντα, και κάτι παραπάνω από τέσσερις ώρες στα Μεσόγεια παρακολουθώντας τον ιταλό καθηγητή Ricardo Gucci, από το Πανεπιστήμιο της Πίζας, να σκαρφαλώνει στα δέντρα ενός ελαιώνα, να κάνει κύκλους περπατώντας γύρω τους, να αγκαλιάζει τις φυλλωσιές τους, αλλά και να κόβει μελετημένα και αποφασιστικά όσα κλαδιά πίστευε πως έπρεπε να απομακρυνθούν από ένα δέντρο ακλάδευτο επί 7-8 χρόνια.

Ετσι, συναντώντας ξανά τις τέσσερις ελιές του σπιτιού μου, δύο μέσα στον κήπο και δύο στην πρόσοψη, βλέποντας με άλλο μάτι πλέον την κατάστασή τους, κατάλαβα πόσο έδειχναν αλλά και πόσο ήταν παραμελημένες. Το βλέμμα κόλλησε και στα ακρωτηριασμένα από τους βιαστικούς εργάτες του δήμου τμήματα των δύο δέντρων στον δρόμο (για να περνούν εύκολα τα φορτηγά), στην ασύμμετρη εμφάνιση όλων, στα (λαίμαργα) παρακλάδια που έμαθα να βλέπω πλέον σαν απειλή και στα πανύψηλα κλαδιά που ορθώνονταν στο κέντρο, εντελώς κατακόρυφα, όχι καμαρωτά, όπως πίστευα ως τότε, αλλά μέσα στην απόγνωσή τους, διψώντας για περισσότερο φως.

Ποιος είναι ο στόχος ενός κλαδέματος;

Ο καθηγητής Ricardo Gucci στο κλάδεμα-μάθημα στα Μεσόγεια

Απαντώντας κατά κάποιον τρόπο στην ερώτηση αν το κλάδεμα γίνεται για διευκόλυνση των ανθρώπων που εκμεταλλεύονται το δέντρο ή γιατί έτσι νιώθει αυτό καλύτερα ο κ. Gucci ισχυρίζεται ότι «κλαδεύουμε το δέντρο για να ξανανιώσει», δείχνοντας μάλιστα προς ένα δέντρο που μόλις το είχε απαλλάξει από αρκετά περιττά κλαδιά. Κλαδιά όμως όχι πεταμένα κάτω για να μείνουν εκεί όπως έτυχε, σκορπισμένα άτακτα, αλλά προσεκτικά τοποθετημένα μπροστά στο δέντρο. Γιατί εκεί, αν και κομμένα, μπορεί να έχουν ακόμη αξία και υλική αλλά και ως πληροφορία (!) για όποιον ξέρει κάτι παραπάνω.

Σε ένα βιβλίο που μου έχει μάθει πολλά για τα φυτά (Γ. Μανέτα Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών, εκδόσεις ΠΕΚ) είχα διαβάσει: «Τα φυτά δεν είναι λιγότερο πολύπλοκα από τα ζώα. Αντιλαμβάνονται το περιβάλλον, στην κυριολεξία το μετρούν, καταγράφουν και ανταποκρίνονται στα ερεθίσματα, ρυθμίζουν τη χημεία του εσωτερικού του σώματός τους, τρέφονται με χαρακτηριστικό και αυτάρκη τρόπο» και λίγο παρακάτω: «Ναι, δεν σηκώνονται να φύγουν όταν δουν τα σκούρα, όταν κάνει κρύο  ή ζέστη, απλώς αλλάζουν ιδιότητες εκεί που βρίσκονται ώστε να αντεπεξέλθουν και αυτό αποτελεί μέρος της φυτικής συμπεριφοράς. Πρόκειται για συμπεριφορά άγνωστη σε μας, αδύνατη για τους ανθρώπους  ή για τα ζώα, ωστόσο πετυχημένη για τα φυτά». Με άλλα λόγια, παρασυρόμαστε και θεωρούμε κατώτερη μορφή ζωής τα φυτά γιατί το μάτι μας εντυπωσιάζεται περισσότερο από αυτά που κινούνται και πολύ λιγότερο από τα ακίνητα.

«Μην ψάχνετε στα δέντρα αναλογίες με τους ζωντανούς οργανισμούς. Το δέντρο όμως είναι μια σοφή ύπαρξη. Οταν, π.χ., αισθάνεται ανασφάλεια στο περιβάλλον όπου μεγαλώνει, δεν (θέλει να) παράγει» μας είπε εκείνο το πρωινό και ο κ. Gucci. Εκτός όμως από αυτό, μάθαμε ότι, όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους, ανάλογα θα πρέπει να σκεπτόμαστε και για τα ελαιόδεντρα: αντιμετώπιση με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την ηλικία τους.

Ασκήσεις «γιόγκα» για δέντρα

Με ασκήσεις «χειροπρακτικής» στα νεαρά δέντρα μπορεί κανείς να οδηγήσει τα κλαδιά σε οριζόντια ανάπτυξη ώστε να μαζεύουν τον ήλιο που τόσο χρειάζονται

Ανεξάρτητα πάντως από την ηλικία, είναι λάθος πρώτα από όλα να σκεπτόμαστε ότι η περιποίηση ενός δέντρου ταυτίζεται μόνο με το κόψιμο μερικών ξερόκλαδων κάθε τόσο. Από όσο κατάλαβα εγώ τουλάχιστον, όλα πρέπει να αρχίζουν με το βλέμμα που ρίχνουμε ή καλύτερα «χαρίζουμε» στο δέντρο μας κάθε ημέρα. Οταν είναι ακόμη σε ηλικία ενός ή δύο ετών, «τα χέρια μας να είναι... κοντά, κυρίως όταν κρατούν το κλαδευτήρι» προειδοποιεί ο κ. Gucci. Διότι τα φύλλα χρειάζονται πολύ σε ένα δέντρο μικρής ηλικίας, αφού με τη φωτοσύνθεση που κάνουν το εφοδιάζουν με την απαραίτητη ενέργεια. Οταν λοιπόν δεν είναι ακόμη πολλά, το δεντράκι τα έχει ανάγκη όλα τα φύλλα του. Γι' αυτό πρέπει να φροντίζουμε, όπως και με τους εφήβους, να γίνει καλό ξεκίνημα, να μπουν καλές βάσεις και να μην του προκαλέσουμε αναπηρία από νωρίς.

Μας δείχνει ένα νεαρό δέντρο που έχει έξι κλαδιά όλα κι όλα. Εχουν φροντίσει πολύ αυτοί που το φύτεψαν εκεί να φεύγουν κατακόρυφα δύο μόνο κλαδιά από τον νεαρό κορμό και το καθένα από αυτά να διακλαδίζεται σε άλλα δύο αυστηρά και επίσης κατακόρυφα. Προσεγμένα, δηλαδή, όλα αλλά και όλα λάθος οδηγημένα, καθώς αυτό που χρειάζονται τα δέντρα και ακόμη περισσότερο η ελιά είναι τα κλαδιά να βγαίνουν και να κατευθύνονται προς το πλάι, αν είναι δυνατόν με κλίση γύρω στις 45 μοίρες ή και μεγαλύτερη σε σχέση με την κάθετη στο έδαφος γραμμή, για να μαζεύουν όσο γίνεται περισσότερο φως. Σε ένα μάλιστα από τα νεαρά δέντρα πιάνει μια δέσμη από κλαδιά που είχαν κλίση αρκετά κατακόρυφη και τα λυγίζει προς τα κάτω, όχι μία αλλά αρκετές φορές, σαν να τους κάνει γυμναστική. Μια περίεργη άσκηση «γιόγκα» που, όπως λέει, το δέντρο την καταλαβαίνει και, αν αυτό επαναληφθεί μερικές φορές από όποιον περνάει συχνά για να δει πώς εξελίσσεται, το δέντρο θα πάρει μια πρώτη αρκετά σωστή κατεύθυνση προς την επιθυμητή μορφή. Επίσης διάφορα κατακόρυφα κλαδιά που δεν θέλει να τα απομακρύνει τα μπλέκει με το ζόρι ανάμεσα σε άλλα για να προχωρήσουν σχεδόν οριζόντια.

Και ποια είναι άραγε αυτή η ιδανική μορφή όπου πρέπει να φθάσουν, ασυμπτωτικά έστω, μεγαλώνοντας τα ελαιόδεντρα;

Πληγές και κουφάλες

Εκτός από το καθαυτό κλάδεμα, πρέπει να παρατηρούμε την κατάσταση του κορμού και να αποφεύγονται οι κακουχίες. Οι χυμοί κυκλοφορούν σε ένα λεπτό εξωτερικό στρώμα του φλοιού και εκεί δεν πρέπει να υπάρχουν χαράγματα ή βαθιές τομές. Ετσι δικαιολογείται και το γνωστό φαινόμενο ένα μεγάλης ηλικίας δέντρο να στερείται ακόμη και όλο το εσωτερικό του κορμού του κι όμως να καρποφορεί πολύ αποδοτικά. Ο κ. Gucci μάλιστα ήταν κατηγορηματικός. Το ξυλώδες κέντρο κάθε κλαδιού και του κορμού αντίστοιχα δεν συμμετέχει στη βλάστηση, γι' αυτό και δεν ασχολείται με το να βάζει κάποια αλοιφή ή έστω λάσπη στις τομές που προκύπτουν όταν κόβονται κάπως χοντρά κλαδιά. Λέει ότι είναι χάσιμο χρόνου και φαίνεται πως δεν τον απασχολεί η πιθανότητα να εισχωρήσουν από την πληγή αυτή βλαβεροί για το δέντρο μικροοργανισμοί.

Κύπελλο, μπάλα ή... χριστουγεννιάτικο δέντρο

Κάτι που μάλλον διαφεύγει από μερικούς μανιακούς κλαδευτές είναι πως όταν κόψεις διάφορα χοντρά κλαδιά δημιουργείς, κατά τον κ. Gucci, ένα τέρας. Οπου έχεις ρίζες και κορμό ανεπτυγμένα και επάνω μια ογκώδη κόμη με ένα πλήθος φύλλων σε λεπτά κλαδιά. Κάτι εντελώς ασύμμετρο, δηλαδή. Οσο για το ιδανικό σχήμα, μπορεί να είναι συνήθως το ανεστραμμένο κύπελλο, φαρδιά κόμη κάτω που γίνεται πιο στενή όσο ανεβαίνουμε. Εμφανίζονται όμως κατά περιοχές και άλλα, όπως με κορμό που διχάζεται χαμηλά (Ανδαλουσία, για το μάζεμα επιτραπέζιας ελιάς), σφαιρικό σχήμα (Ελλάδα, Γαλλία), με πολλαπλούς κώνους, έναν για κάθε μεγάλο κλαδί (σε περιοχές της Ιταλίας) και το «χριστουγεννιάτικο έλατο» με κέντρο την Καλιφόρνια, που ταιριάζει με τα μηχανήματα ταλαντώσεων του κορμού κατά τη συγκομιδή. Βέβαια από τα ελαιόδεντρα που εμείς αντικρίσαμε εκεί στα Μεσόγεια ήταν πολλά σε προχωρημένη ηλικία, εγκαταλελειμμένα, και χρειάζονταν γενναία επέμβαση. Μου φαίνεται σαν ένα πράσινο ορυχείο που έχει ακόμη πολλά να δώσει αλλά είναι προς το παρόν εγκαταλελειμμένο.

Η σωστή αναλογία

Και ο κ. Gucci μάς δείχνει πώς μπορεί να ξεκινήσει κάτι ξανά. Δεν δίνει την εντύπωση ότι έχει και πολλές  αναστολές. Τον βλέπω να πηγαίνει γύρω από τα δέντρα με κινήσεις που μου θυμίζουν καλλιτέχνη σε γκαλερί ενώ ετοιμάζει επί τόπου κάποιο έργο του. Με στέρεα προσχέδια. Κάθε κλαδί που κόβει είναι ένας σταθμός. Κοιτάζει λίγο και προχωρεί χωρίς δισταγμούς. Τα κομμένα κλαδιά τοποθετούνται προσεκτικά σε έναν σωρό και δεν αφήνονται στο έδαφος σκόρπια γιατί, όπως εξηγεί, δεν πρέπει να χάσουμε τον λογαριασμό κόβοντας ασυλλόγιστα. Συνήθως και στις πιο βαριές περιπτώσεις δεν υπερβαίνουμε το 40% της κόμης, ενώ σε ένα σωστά κλαδεμένο δέντρο το πολύ να απομακρύνουμε το 20%, μόνο το 10% ίσως να είναι καλύτερο και το 5% ακόμη ίσως πολύ καλύτερο. Ολα αυτά τα κλαδιά με τα φύλλα τους μπορούν με ειδικά και όχι ακριβά μηχανήματα να θρυμματιστούν σε πολύ μικρά κομμάτια και ή να τροφοδοτήσουν κομπόστ ή να σκορπιστούν δημιουργώντας ευπρόσδεκτη εδαφοκάλυψη τους θερινούς μήνες που κινδυνεύει ο κορμός, ειδικά στα νεαρά δέντρα, να καεί. Και την όποια στοργή μας είναι έτοιμα να την ανταποδώσουν. Τα ελαιόδεντρα δεν είναι άλογα, όπως εξηγήθηκε αρκετά ελπίζω. Γιατί, λοιπόν, να τα σκοτώνουμε όταν γεράσουν με το να τα αφήνουμε ακλάδευτα και απεριποίητα; Ούτε βέβαια πρέπει, αντίθετα, να θυμόμαστε να τα κλαδέψουμε μόνο όταν γεράσουν αρκετά, σαν να είναι κάποιος ηλικιωμένος συγγενής που μας συγκίνησε στα τελευταία η κατάστασή του. Χωρίς να πιστεύουμε ότι θα είναι πολλές οι ημέρες του. Νομίζω ότι οι ελιές είναι σαν τις γάτες. Αργούν να σε εμπιστευθούν και να σου δώσουν καρπούς, αλλά όταν τις κερδίσεις μπορούν και μένουν για πάντα μαζί σου.

Ο δεκάλογος του κλαδευτή
1. Με τον όρο κλάδεμα εννοούμε ένα σύνολο χειρισμών που χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση της κόμης, τη ρύθμιση της ανάπτυξης των βλαστικών και αναπαραγωγικών οργάνων και τη διαμόρφωση της ανάπτυξης των τμημάτων του δέντρου με σκοπό τη μεγιστοποίηση παραγωγής και ποιότητας.

2. Επειτα από ένα πολύ γερό και απερίσκεπτο κλάδεμα ένα ελαιόδεντρο μπορεί να κάνει και τρία χρόνια για να ξαναδώσει καρπό.

3. Είναι καταστροφή όταν στο μάζεμα της ελιάς το φθινόπωρο κόβουμε κλαδιά για να μαζέψουμε πιο βολικά τον καρπό. Γιατί στις άκρες αυτών των κλαδιών βρίσκονται τα «καρποφόρα μάτια» που θα δώσουν τον καρπό της επόμενης χρονιάς.

4. Οταν πρόκειται να αγοράσουμε νεαρά φυτά ελιάς προτιμούμε αυτά που διακλαδίζονται και τα κλαδιά τους κατευθύνονται προς τα πλάγια και όχι να έχουν δύο ή τρία το πολύ κλαδιά με κατακόρυφη κατεύθυνση.

5. Η κόμη, δηλαδή όλα τα κλαδιά με τα φύλλα από το πιο χαμηλό ως την κορυφή, καλό είναι να ξεκινάει από το 1,5 μέτρο και να μην υπερβαίνει τα 4,5 μέτρα.

6. Ανάλογα με τις συνθήκες και τους ανέμους της περιοχής, μπορεί τα νεαρά δέντρα να χρειάζονται στήριγμα ακόμη και για τα πρώτα τέσσερα ή πέντε χρόνια της ζωής τους.

7. Οι ζωηροί βλαστοί που βγαίνουν από τις ρίζες του δέντρου και οι «λαίμαργοι βλαστοί» που φαίνεται ότι είναι δυνατοί, κάθετοι στον κορμό, πρέπει να απομακρύνονται αμέσως.

8. Μπορεί να φαίνεται κάπως τραβηγμένο το κλασικό «το κέντρο του δέντρου να είναι τόσο αραιό που να μπορεί να το διασχίσει και ένα πουλί» αλλά δείχνει προς τη σωστή κατεύθυνση αν φανταστούμε το φως ως κάτι στέρεο και απτό. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι το φως του ηλίου είναι απαραίτητο ως και τη στιγμή που ο καρπός κόβεται από το κλαδί του για να πάει στο ελαιοτριβείο.

9. Οι πιο πολλοί, τη χρονιά που το δέντρο παράγει υπερβολικά πολύ καρπό, σκέπτονται να το εκμεταλλευτούν αυτό στο έπακρο. Κανονικά όμως θα πρέπει να αποτρέψουμε εγκαίρως την υπερπαραγωγή τη μία χρονιά και την έλλειψη σχεδόν καρπού την επομένη, πλησιάζοντας στο ιδανικό, δηλαδή περίπου ισορροπημένες παραγωγές κάθε χρόνο.

10. Καλύτερη εποχή για κλάδεμα είναι αφού περάσουν τα κρύα του χειμώνα, άνοιξη δηλαδή, και αφού εμφανιστούν τα άνθη της επόμενης χρονιάς, ώστε να τα βλέπουμε και να αποφύγουμε κάποια στραβοψαλιδιά. Επίσης να μην ξεχνάμε πως, αν και το ελαιόδεντρο θεωρείται ξηροφυτικό, αντέχει δηλαδή χωρίς πολλά νερά, ένα καλό πότισμα τον Ιούνιο και ένα στο τέλος Αυγούστου έχει παρατηρηθεί ότι βοηθάει στην αύξηση των κιλών της συγκομιδής.

Ενοχο το κλάδεμα
Γιατί «δίνουν» οι ελιές μας χρονιά παρά χρονιά;
Το σεμινάριο του κλαδέματος εδώ στην Ελλάδα το οργάνωσε ο κ. Β. Φραντζολάς από το oliveoilseminars.com που ασχολείται με το θέμα ελιά-λάδι 24 ώρες κάθε ημέρα, ακόμη και τις Κυριακές, και ταξιδεύει παρατηρώντας από κοντά τους ελαιώνες όλης της Ελλάδας. Εδώ  λοιπόν παραθέτουμε και τη δική του άποψη για το θέμα:

Για το πώς κλαδεύουμε στην Ελλάδα την καλύτερη περιγραφή μου την έκανε προχθές ο φίλος μου Λεωνίδας Τ. από το Ρέθυμνο που αλλάζαμε μηνύματα για τα κλαδέματα των λιόδεντρων: «Στο χωριό μας κάθε παραγωγός έχει και το δικό του στυλ. Μερικοί ξεγυμνώνουν όλο το εσωτερικό του δένδρου αφήνοντάς το ανεπανόρθωτα εκτεθειμένο στον ήλιο. Αλλοι, χρονιά παρά χρονιά, κάνουν βαθύ κλάδεμα, άλλοι μια χρονιά κλαδεύουν τις ποδιές και την άλλη τις κορφές, άσε, ένα μπάχαλο. Και όλοι είναι σίγουροι ότι η δική τους τεχνική είναι αλάνθαστη. Προσωπικά κλαδεύω με μέτρο αραιώνοντας το εσωτερικό για να αερίζεται το δένδρο και περιορίζοντας τα λαίμαργα και τα πολύ υψηλά κλαδιά που είναι και δύσκολα στο μάζεμα. Παρ' όλα αυτά, "αναζητώ" το καλύτερο».

To καλύτερο μας το είπε ο Ricardo Gucci πριν από λίγες ημέρες. Το θέμα είναι ότι οι παραγωγοί είναι στη μεγάλη τους πλειονότητα ανεκπαίδευτοι, κλαδεύουν εμπειρικά με αυτά που άκουσαν ή τους μετέφερε κάποιος άλλος και αυτός με λίγες γνώσεις. Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας το κλάδεμα συνδυάζεται δυστυχώς με το μάζεμα του καρπού, με αποτέλεσμα να κατεβάζουμε κάτω πάνω από το 60% του φυλλώματος, κάτι που έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα στην παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Αυτός είναι και ο κυριότερος ίσως λόγος για την ακραία παρενιαυτοφορία (χρονιές καλές-κακές) που παρατηρείται στον ελληνικό ελαιώνα. Η λύση είναι στην παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης από ανθρώπους που ξέρουν καλά τη φυσιολογία του δέντρου, οπότε και μπορούν να εξηγήσουν τις τεχνικές που πρέπει να εφαρμόζονται για μεγιστοποίηση της καρποφορίας, που είναι και το ζητούμενο στα ελαιόδεντρα.

http://www.tovima.gr/science/article/?aid=608209

=====================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"