Τα πρώτα βήματα της Δημοκρατίας του Θρασύβουλου (403 – 399 π.Χ.)

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Θρασύβουλος υπερασπίστηκε τη δημοκρατία στην Αθήνα από τους εχθρούς της. Αποτέλεσε έναν από τους λίγους επιφανείς Αθηναίους πολίτες τον οποίο οι Σαμιώτες εμπιστεύτηκαν να υπερασπιστεί τη δική τους δημοκρατία, και τον οποίο ο στόλος κάλεσε να τους οδηγήσει κατά τη διάρκεια δύσκολων καιρών, όταν έπρεπε να νικηθούν οι 400.
Αργότερα, πολεμώντας τους Τριάκοντα, ο Θρασύβουλος ρίσκαρε τη ζωή του όταν ελάχιστοι άλλοι θα το έκαναν, και ήταν οι δικές του πράξεις που συνέβαλαν στη γρήγορη επαναφορά της δημοκρατίας. Όπως αναφέρει ο Κορνήλιος Νέπος:
Αυτή η ευγενική πράξη, τότε, ανήκει αποκλειστικά στο Θρασύβουλο. Επειδή όταν οι Τριάκοντα Τύραννοι, τους οποίους διόρισαν οι Λακεδαιμόνιοι, καταπίεζαν την Αθήνα σε μια κατάσταση δουλείας, και που εν μέρει έδιωξαν από τη χώρα τους, κι εν μέρει θανάτωσαν, μεγάλο αριθμό πολιτών των οποίων την τύχη είχαν λυπηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, και είχαν μοιραστεί μεταξύ τους την περιουσία τους που είχε κατασχεθεί, δεν ήταν απλά ο πρώτος, αλλά και ο μοναδικός άνδρας που από την αρχή τους κήρυξε τον πόλεμο.

Του Γ. Η. Ορφανού

Είδαμε σε προηγούμενο δημοσίευμά μας πώς πολιτεύτηκαν οι Τριάντα Τύραννοι στην Αθήνα το 404 – 403 π.Χ., ας ιδούμε, βασισμένοι εκ νέου σε σύγχρονα των γεγονότων αρχαία ελληνικά κείμενα (ρητορικά, φιλοσοφικά, ιστοριογραφία), σήμερα και πώς διήλθαν μετά την ανατροπή τους τα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας υπό το Θρασύβουλο.

Το Δεκέμβρη, λοιπόν, του 404 π.Χ., ενώ οι Τριάντα Τύραννοι καταδυνάστευαν τον αθηναϊκό λαό και έσπερναν παντού τρόμο και φόβο με τις προγραφές και τις δημεύσεις των περιουσιών των Αθηναίων πολιτών, ο Θρασύβουλος με άλλους 70 εξόριστους Αθηναίους δημοκράτες μπήκαν κρυφά στην Αττική και κατέλαβαν το φρούριο της Φυλής, στην Πάρνηθα. Αφού οι Τριάντα απέτυχαν να την κυριέψουν εκ νέου, η Φυλή έγινε τόπος συνάθροισης και πολλών άλλων δημοκρατικών, των οποίων τον αγώνα κατηύθυνε, με αντρεία, φιλοπατρία και σύνεση, ο Θρασύβουλος, ο γιος του Λύκου που ήταν τότε 36 ετών περίπου. Έκτοτε, πύκνωσαν οι επιθέσεις κατά του τυραννικού καθεστώτος.

Το Σεπτέμβρη του 403 π.X., αφού κυρίευσε τον Πειραιά και κατανίκησε τους ολιγαρχικούς στη μάχη της Μουνιχίας (Φάληρο), όπου βρήκαν το θάνατο ο Κριτίας, ο Χαρμίδης και πολλοί οπαδοί και συνεργάτες τους, ο Θρασύβουλος εισέρχεται θριαμβευτής στην Αθήνα και κατέλυσε την αρχή των Τριάκοντα. ...

Είχε μαζί του τότε ο γιος του Λύκου και φανατικούς δημοκρατικούς (Επικράτης π.χ. , Κέφαλος από Κολλυτό κ.α.) και μετριοπαθείς ολιγαρχικούς (Άνυτος, Αρχίνος, Φορμίσιος κ.α.). Με την επαναφορά της Δημοκρατίας, ο Θρασύβουλος ως επικεφαλής της Αθήνας, συνήψε νέα ειρήνη με τους Λακεδαιμόνιους και το βασιλιά τους, Παυσανία, που κατέφτασε στην Αττική. Οι κυριότεροι όροι – σύμφωνα με το Λατίνο βιογράφο Νέπωτα – εκείνης της συμφωνίας ήσαν: «Να μην τιμωρηθεί κανένας, εκτός από τους 30 Τυράννους και όσοι από τους 10 του Πειραιά έπειτα, αφού εξελέγησαν στρατηγοί, είχαν κάμει χρήση του τρόπου της προηγούμενης σκληρότητας, και να μη δημευτεί η περιουσία του. Να αποδοθεί στο λαό η φροντίδα για το πολίτευμα».

Αμνηστία

Δεν ξέρουμε εάν είναι σωστό, αλλά, αμέσως μετά τις συνεννοήσεις με τον Παυσανία, προσπάθησε, για το καλό της Αθήνας, ο Θρασύβουλος να χορηγήσει αμνηστία σε όσους είχαν συνεργαστεί με τους ολιγαρχικούς και, συνάμα, για να ανταμείψει τους δούλους και τους απλούς ανθρώπους που τον είχαν βοηθήσει στην επαναφορά της δημοκρατίας, πρότεινε να δοθούν τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη στους μετοίκους και σ’ όσους δούλους πολέμησαν εναντίον της τυραννίδας.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την «Αμνηστία του Ευκλείδη», η οποία οφείλει το όνομά της στον επώνυμο άρχοντα των Αθηνών για την εξεταζόμενη χρονική στιγμή και γι’ αυτήν κατεβλήθη κάθε προσπάθεια πανταχόθεν, για ν’ αποχτήσει ακλόνητο νομικό υπόβαθρο, η υπό το Θρασύβουλο νικήτρια δημοκρατική μερίδα δεσμεύθηκε ενόρκως «να παραιτηθεί από τη μνησικακία» («μη μνησικακείν», κατά λέξη «να μην θυμάται τα κακά που υπέστη, να μην εκτρέφει κακές μνήμες») έναντι των αντιπάλων της. Ως εκ τούτου, οι δημοκράτες αναγνώρισαν ότι είχε λάβει χώρα εμφύλιος πόλεμος και ότι απαιτούνταν τώρα μια στιγμή μη-μνήμης, «αμνηστίας», για να συμφιλιωθεί η πόλη. Παρά την αντίθεση των πιο ακραίων δημοκρατικών, όπως ο Λυσίας, που ζητούσαν την υποδειγματική τιμωρία των Τριάκοντα (Λόγος «εναντίον Ερατοσθένους») , ο όρκος πράγματι τηρήθηκε, επειδή βρέθηκαν πολλοί, όπως ο Άνυτος ή ο Αρχίνος π.χ., πρώην μετριοπαθείς ολιγαρχικοί, οι οποίοι λειτούργησαν «πυροσβεστικά» για τα πάθη, που χώριζαν τους πολίτες.

Τότε, στην αναζήτηση των νομοθετικών «στηριγμάτων» της δοσμένης αμνηστίας, επανεμφανίστηκε και ο αλλοτινός ολιγαρχικός ρήτορας Αριστοφώντας. Πρότεινε και έγινε νόμος του αθηναϊκού κράτους, ο οποίος, όμως, δημιούργησε κάποια προβλήματα στην, ηθικά τρωθείσα πλέον, αθηναϊκή κοινωνία, να θεωρούνταν από τότε (403 π.Χ.) νόθα όσα παιδιά δε γεννήθηκαν από ελεύθερη Αθηναία μάνα. Έκτοτε, αφότου, επί Θρασύβουλου και μετά, ξαναγύρισε η δημοκρατία στην Αθήνα χωρίς φόβο ανατροπής της από πουθενά, ο Αριστοφώντας προτείνει πολλούς νόμους, που και του χαρίζουν σημαντική δημοτικότητα και ωθούν τους πολίτες να τον εμπιστεύονται περισσότερο. Κι η πειθώ του προς τους Αθηναίους ήταν έκδηλη στο ότι η κατάθεσή του και μόνο τούς έφτανε να καταδικάσουν, αργότερα, στα μέσα του 4ουαιώνα π.Χ. πια, το γιο του Κόνωνα και πολυνίκη Αθηναίο στρατηγό, Τιμόθεο!

Ο αγορητής, εξάλλου, της «Δήμου Καταλύσεως Απολογίας», η οποία εγράφη από το Λυσία και εκφωνείται μετά την ανατροπή των 30, απευθυνόμενος στους Αθηναίους λέει, μεταξύ άλλων, και τα ακόλουθα: «Νομίζω, άνδρες δικαστές, ότι δε θα μισούσατε δίκαια αυτούς που στην περίοδο της ολιγαρχίας δεν είχαν πάθει κανένα κακό, ενώ πρέπει να οργίζεσθε εναντίον εκείνων που βασάνισαν το λαό, ούτε να νομίζετε εχθρούς όσους δεν έφυγαν (από την Αθήνα) αλλά αυτούς που σας εξόρισαν, ούτε αυτούς που επιδίωξαν να σώσουν την περιουσία τους αλλά αυτούς που αφαίρεσαν την περιουσία από άλλους, ούτε αυτούς που έμειναν στην πόλη για να σώσουν τη ζωή τους αλλά αυτούς που συνεργάστηκαν με τους τριάντα τυράννους γιατί ήθελαν να καταστρέψουν άλλους. Αν, πάλι, νομίζετε ότι πρέπει να εξοντώσετε εσείς όσους εκείνοι ξέχασαν να αδικήσουν, δε θα εξαιρεθεί κανένας πολίτης».

Ο Αρχίνος και ο Φορμίσιος

Αλλά ενώ ο δήμος ψήφισε την πρόταση του Θρασύβουλου, ο νόμος τελικά ποτέ δεν βρήκε πρακτική εφαρμογή, καθώς ακυρώθηκε στο δικαστήριο της Ηλιαίας. Η πρότασή του, λοιπόν, δεν πέρασε, γιατί την «πολέμησε» δικαστικά ως παράνομη ο [μέχρι το 405 π.Χ. μετριοπαθής ολιγαρχικός και από το 404 π.Χ. (Φυλή) έως το θάνατό του (: μερικούς μήνες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 403 ή το 402;) συντηρητικός δημοκρατικός πολιτικός] Αρχίνος.

Ο Αρχίνος, όμως, τότε, καθώς λέγεται, όταν κάποιος από τους επανελθόντες με το Θρασύβουλο δούλους άρχισε να διατυπώνει διάφορες κατηγορίες, τον συνέλαβε, τον οδήγησε ενώπιον της Βουλής και έπεισε τους βουλευτές να τον θανατώσουν χωρίς δίκη. Έλεγε, μάλιστα, δε ότι στην περίπτωση αυτή οι βουλευτές θα δείξουν εάν θέλουν να διαφυλάξουν τη νεοπαγή δημοκρατία και να σεβαστούν τους όρκους, διότι, εάν άφηναν ελεύθερο αυτόν τον άνθρωπο, θα ενεθάρρυναν και άλλους να τον μιμηθούν, εάν, όμως, τον θανάτωναν, η τιμωρία του θα ήταν για όλους υποδειγματική. Ο Αρχίνος έτσι κατόρθωσε να υποστεί ο Θρασύβουλος σημαντική πολιτική «ήττα», αν και δεν είχε περάσει πολύς καιρός που είχε ευεργετήσει την πόλη, κάτι, όμως, που οι δικαστές δεν έλαβαν υπόψη καθόλου. Επιπλέον, την περίοδο εκείνη (403/2 π.Χ.), ο Αρχίνος έπεισε τους Αθηναίους και να εγκαταλείψουν το παλαιό αττικό αλφάβητο και να χρησιμοποιήσουν τα ιωνικού τύπου γράμματα!

Μαζύ, όμως, με την πρόταση του Θρασύβουλου, λέγεται πως είχε και ο ένας άλλος Αθηναίος, μετριοπαθής ολιγαρχικός ίσως, πολιτευτής, ο Φορμίσιος, καταθέσει μιαν πρόταση, να τεθεί όριο έγγειας ιδιοκτησίας σ’ όσους κατά τη μεταπολίτευση του 403 π.Χ. επρόκειτο να πάρουν το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Στον «Περί του μη καταλύσαι την πάτριον πολιτείαν Αθήνησι», όμως, λόγο του λογογράφου Λυσία, εξάλλου, που εκφωνείται το ίδιο έτος, έχουμε τον αντίλογο: Ο ομιλητής αντιτίθεται στο Φορμίσιο και προτείνει να επιτραπεί ελεύθερα η επάνοδος όσων εξορίστηκαν από τους Τριάκοντα τυράννους και στην άσκηση της εξουσίας, σύμφωνα με τις αρχές μιας λαϊκής συμμετοχικής δημοκρατίας, να συμμετέχουν όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από οικονομική δύναμη και καταγωγή.

Με την επαναφορά της Δημοκρατίας επίσης, ο μισθός εκείνων που συμμετείχαν στην Εκκλησία του δήμου (η Εκκλησία του Δήμου συνεδρίαζε τακτικά 40 φορές τον χρόνο), ο οποίος ήταν στην αρχή ένας οβολός, με πρόταση του Αγύρριου (γύρω στο 400 π.Χ.), έφτασε στους 3 οβολούς.

Αλλαγή σελίδας, εντός – εκτός Αθηνών

Στα τελευταία έτη του πελοποννησιακού πολέμου, μα, κυρίως, και στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, μετά το 403, δηλαδή, και έως το 390 περίπου π.Χ. είναι αρκετά εμφανής η πολιτική και στρατιωτική παρακμή της Αθήνας, πορά τις προσπάθειες του Θρασύβουλου και των συν αυτώ, ενώ και η κοινωνία διάγει ημέρες σοβαρής ηθικής κρίσης.

Μια νέα, λοιπόν, «αναστάτωση» έχουμε στο εσωτερικό της πόλης των Αθηνών με την αλλαγή σελίδας. Συγκεκριμένα, εμφανίζονται και σωρός τα κρούσματα δικομανίας, αλλά και πολλοί, οι οποίοι διεκδικούν την εκλογή τους σε δημόσια πολιτικά αξιώματα, επειδή τάχα αγωνίστηκαν υπέρ της Δημοκρατίας, στο πλευρό του Θρασύβουλου και εναντίον των 30 και της ολιγαρχικής παράταξης. Κατά συνέπεια, είναι αναμενόμενο, την εποχή αυτή, παρά την αμνηστία, οι δημοκρατικοί αποστρέφονταν και αυτούς, μα και όσους είχαν συμμετάσχει στο ολιγαρχικό πολίτευμα και την τυραννική διακυβέρνηση της πόλης από τους 30, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Γι’ αυτό, και οι αντίπαλοι του Μαντιθέου, για τον οποίο ο λογογράφος Λυσίας έγραψε το σχετικό δικανικό λόγο, τον κατηγορούν ότι είχε ολιγαρχικά φρονήματα, επειδή τάχα είχε διατελέσει ιππέας την περίοδο αυτή. Αυτό ήταν, κατά τη γνώμη των κατηγόρων αλλά και πολλών Αθηναίων, αξιόμεμπτο, επειδή οι ιππείς είχαν βοηθήσει πολύ τους τυράννους στην αντιλαϊκή άσκηση της εξουσίας.

Με την πτώση των Τριάντα Τυράννων, ο μετριοπαθής έως τότε ολιγαρχικός Άνυτος «αλλάζει στρατόπεδο» και τίθεται στο πλευρό του Θρασύβουλου του Στειρέως και μαζύ του, ο Άνυτος κατέλαβε το φρούριο της Φυλής και συνέβαλε σημαντικά στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας και την κατάλυση της τυραννίας (403 π.Χ.). Λόγω, όμως, αλλοτινής του φιλίας με το Θηραμένη, που είχε θανατωθεί από τους σκληροπυρηνικούς ομοϊδεάτες του Κριτία, συμπεριφέρθηκε φιλικά προς τους ολιγαρχικούς και δεν επιδίωξε τη δίωξή τους.

Στον αντίποδα, την ίδια χρονιά έχουμε το ψήφισμα του Ισοτιμίδη (403 π.Χ.), που καταργείται, όμως, τον επόμενο χρόνο (402 π.Χ.). Σύμφωνα με το ψήφισμα αυτό, στερούνται τα πολιτικά τους δικαιώματα όσοι είχαν κριθεί από αθηναϊκό δικαστήριο ένοχοι για ασέβεια. Το ψήφισμα προτάθηκε για να «τιμωρηθούν» (: αποκλεισθούν από τη δημόσια ζωή) οι υπεύθυνοι για την κοπή των Ερμών το 415 π.Χ., παραμονές της αποτυχούσας Σικελικής εκστρατείας, κυρίως δε ο Ανδοκίδης, σε βάρος του οποίου τελικά κινήθηκαν, το 400/399 π.Χ., ο Αγύρριος και ο Καλλίας κ.α.! Ο Ανδοκίδης, όμως, τότε αποτίναξε το αστήρικτο κατηγορητήριο με το λόγο του, «Περί των μυστηρίων». Έκτοτε, απαλλαγμένος από κάθε κατηγορία, ασχολείται απερίσπαστος με τα δημόσια.

Καθώς τελείωνε ο ταραγμένος 5ος αιώνας (402 και 401 π.Χ.), ο Αθηναϊκός δήμος εξέλεγε τον Άνυτο και πάλι στρατηγό, το 399 π.Χ., τη χρονιά της προαναφερθείσας δίκης κατά του Ανδοκίδη, σε μιαν εποχή έντονης μεταπολεμικής δικομανίας των Αθηναίων, ο Άνυτος στρέφεται ενάντια στο φιλόσοφο Σωκράτη, μαζύ με το ρήτορα Λύκωνα, τον πατέρα του Αυτόλυκου, του Ολυμπιονίκη αθλητή που είχαν βγάλει από τη μέση οι Τριάντα Τύραννοι, και έναν απ’ τους συνδαιτυμόνες στο «Συμπόσιο» του Ξενοφώντος», και το μέτριο ποιητή Μέλητο. Μάλλον θεωρώντας το Σωκράτη εχθρό της Δημοκρατίας και «φιλικό» προς την ολιγαρχική παράταξη, ο Άνυτος, όπως βλέπουμε και στην «Απολογία» του Πλάτωνος, θα συνυπογράψει την καταγγελία που έφερε το φιλόσοφο στο δικαστήριο και εν τέλει τη θανατική του καταδίκη με την κατηγορία της «ασέβειας και διαφθοράς των νέων».

Επίσης, γύρω στα 399 π.Χ. εντάσσεται χρονικά και ο λόγος του Λυσία, «Κατά Νικομάχου». Είναι ενδιαφέρον το περιεχόμενό του, γιατί μας περιγράφει πώς ο εκ των δημοσίων αξιωματούχων Νικόμαχος δέχτηκε μομφές ότι «νόθευσε» κάποιους νόμους κατά την περίοδο των Τριάκοντα και μετά, στα πρώτα χρόνια της επιστροφής της δημοκρατίας, με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση ιδιοτελών αποκλειστικά συμφερόντων.

Μολαταύτα, ο Θρασύβουλος και οι δημοκρατικοί, παρά τις αντιρρήσεις κάποιων από τα στελέχη της παράταξής τους, τα «βρήκαν» με τους ολιγαρχικούς, για να προχωρήσει η κοινωνική γαλήνη, που είχε ανάγκη, μεταπολεμικά, η Αθήνα. Έτσι, λέγεται και ότι οι δημοκρατικοί και οι ολιγαρχικοί, λίγο μετά το 403 π.Χ., ξεπλήρωσαν από κοινού ένα δάνειο, που είχαν, επί Τριάντα, πάρει από τη Σπάρτη ο εκ των τυράννων Φείδων και οι ολιγαρχικοί, για να πλήξουν τους δημοκρατικούς! Ας δώσουμε το λόγο στον Ισοκράτη σχετικά με το δάνειο αυτό και με την αποπληρωμή του, «Όταν δηλαδή εδανείσθησαν οι ολιγαρχικοί πεντήκοντα τάλαντα από τους Λακεδαιμονίους διά την πολιορκίαν των κατεχόντων τον Πειραιά (των δημοκρατικών), αφού συνήλθεν η συνέλευσις του λαού διά να αποφασίση διά την απόδοσιν των χρημάτων και έλεγον πολλοί ότι δίκαιον είναι να πληρώσουν το προς τους Λακεδαιμονίους χρέος όχι οι πολιορκηθέντες (δημοκρατικοί) αλλ' οι δανεισθέντες (ολιγαρχικοί), απεφάσισεν ο λαός να πληρώσουν το χρέος από κοινού οι δημοκρατικοί και οι ολιγαρχικοί. Και ασφαλώς η απόφασις αύτη έκαμε τόσον πολύ να ομονοήσωμεν και τόσον να προοδεύση η πόλις, ώστε οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι εν τω καιρώ της ολιγαρχίας σχεδόν καθ' εκάστην ημέραν μας διέτασσον, να έλθουν εν καιρώ της δημοκρατίας να μας ικετεύσουν και να μας εκλιπαρήσουν να μη τους αφήσωμεν να καταστραφούν».

https://tinyurl.com/y7oxuw6k

=====================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"