ΒΙΝΙΑΝΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ Εδώ «γεννήθηκε» η Κυβέρνηση του Βουνού

Αναπαράσταση της αίθουσας συνεδριάσεων της ΠΕΕΑ, μέσα στο μουσείο

«Σ' αυτό το σπίτι ήταν το τυπογραφείο του ΕΛΑΣ... Σ' εκείνο με τη μισογκρεμισμένη στέγη έμενε ο Σβώλος. Κι εδώ ο Σιάντος...». «Στο δίπατο, ήταν που συναντήθηκε ο Βελουχιώτης με τον Ζέρβα και τους Αγγλους για την ανατίναξη στον Γοργοπόταμο... Το σπίτι εκεί πέρα, ήταν για τους Ρώσους στρατιώτες. Τους βλέπαμε, μικρά παιδιά εμείς, να πλένονται μισόγυμνοι μες στο καταχείμωνο και παγώναμε...»Βίνιανη Ευρυτανίας. Εδώ που, στις 10 Μάρτη του 1944, συγκροτήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Πολιτικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), η «Κυβέρνηση του Βουνού».

Τούτη τη φορά, η Ιστορία δε γεμίζει μερικές σελίδες ενός βιβλίου με αράδες από μελάνι. Ξετυλίγεται στα λιθόστρωτα μονοπάτια του χωριού, στο κατώφλι των σπιτιών, στα δωμάτια που κρύβουν οι χοντροί τοίχοι, έξω από το παλιό καφενείο. Στα δρομάκια όπου, ανάμεσα στις τσουκνίδες και στα αγριόχορτα που ανταμώνει σήμερα όποιος τα περπατήσει, τα ίχνη των ΕΛΑΣιτών μοιάζουν να μην έχουν σβήσει. Εκεί όπου, αν ο οδοιπόρος κλείσει τα μάτια, δεν είναι δύσκολο να αντικρίσει τις αντάρτισσες να πλένουν στη ρεματιά. Οπως και να αφουγκραστεί τις κουβέντες που έστηναν οι χωριανοί με τα στελέχη της ΠΕΕΑ για την πορεία του αγώνα, αλλά και τα καθημερινά προβλήματα.

Ενα ολόκληρο χωριό αφηγείται πως, την ώρα που ο ελληνικός λαός πολεμούσε τον κατακτητή, μέσα στην πείνα και τις κακουχίες, ανταμώνοντας καθημερινά το θάνατο, την ίδια εκείνη ώρα, πάσχιζε να θεμελιώσει την ανοικοδόμηση μιας χώρας μισοκατεστραμμένης. Να διδάξει γράμματα στα ξυπόλυτα παιδιά του, να διασώσει τον πολιτισμό του, να φτιάξει θεσμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να διοικεί τον τόπο του. Να εδραιώσει τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, να εδραιώσει τη λαϊκή εξουσία...

Προπύργιο της Νέας Ελλάδας

«Το χωριό μας το εγκατέλειψαν», λέει ο Ν. Μπακογιάννης

«Βυθισμένη» στην ιδιόμορφη ορεινή ομορφιά της Ευρυτανίας, η Βίνιανη βρίσκεται ανάμεσα στις κορυφές του Τυμφρηστού, σε υψόμετρο 700 μέτρων, κάμποσα χιλιόμετρα από το Καρπενήσι. Για να φτάσει κανείς στο χωριό, περνά μέσα από έλατα που μονάχα ο δρόμος χωρίζει από πελώρια πλατάνια, τα οποία ποτίζουν τα κλαδιά τους στα νερά του Μέγδοβα. Σ' αυτήν την πανέμορφη τοποθεσία, είναι το μέρος που η ηγεσία του ΕΑΜ μετέτρεψε σε προπύργιο του απελευθερωτικού αγώνα.

Ηδη από το Μάρτη του 1944, η Βίνιανη ήταν η έδρα της Κυβέρνησης του Βουνού. Εκεί πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες, κομβικής σημασίας συσκέψεις που έθεσαν τον άξονα δράσης, προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι που είχαν τεθεί ευθύς εξαρχής: η Εθνική Απελευθέρωση. Η αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας. Η βελτίωση, ολοκλήρωση και απρόσκοπτη λειτουργία των θεσμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η προσαρμογή του λαϊκού στρατού στις αξιώσεις της νέας πραγματικότητας. Η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ελληνικού λαού και η περίθαλψη των θυμάτων του κατακτητή. Η ένωση όλου του ελληνικού λαού, κάτω από μια ενιαία δική του κυβέρνηση. Από τις εκλογές που η ΠΕΕΑ προκήρυξε για το τελευταίο δεκαήμερο του Απρίλη του '44 (στις οποίες ψήφισαν 1.800.000 άντρες και γυναίκες άνω των 18, σε ελεύθερες, ημικατεχόμενες και κατεχόμενες περιοχές της χώρας, μέσα σε συνθήκες απίστευτων διώξεων από τον κατακτητή), εκλέχτηκαν 180 εκπρόσωποι για την πρώτη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου, στις Κορυσχάδες, από τις 14 έως τις 27 Μάη του ίδιου χρόνου. Πήραν μέρος πατριώτες που ανήκαν στο ΚΚΕ, στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, στο Σοσιαλεργατικό, στη Δημοκρατική Ενωση, στην Ενωση της Λαϊκής Δημοκρατίας, στο Κόμμα των Αριστερών Φιλελευθέρων, στο Μεταρρυθμιστικό Κόμμα, όπως και ανεξάρτητοι.

Ο Αρης με αντάρτες, στους Αγ. Αναργύρους της Βίνιανης

Την ανάγκη συγκρότησης εθνικής κυβέρνησης, σημείωνε στις αποφάσεις της η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία συγκλήθηκε το Γενάρη του 1944: «Το φούντωμα του εθνικού αγώνα, η απελευθέρωση σημαντικού μέρους του εθνικού εδάφους, η ανάγκη της υπέρτατης συνένωσης και επιστράτευσης όλων των εθνικών δυνάμεων στη σημερινή τελική φάση του πολέμου, για την ολοκληρωτική συντριβή των κατακτητών στο πλευρό των συμμάχων, βάζουν μπροστά στο αγωνιζόμενο έθνος επιτακτικά το πρόβλημα της δημιουργίας στην Ελεύθερη Ελλάδα κεντρικού κυβερνητικού οργάνου εθνικής ενότητας και απελευθέρωσης...»*

Στις 18 Απρίλη του 1944 η ΠΕΕΑ ανασχηματίζεται και, από τα πέντε μέλη που την αποτελούσαν αρχικά, φτάνει να αριθμεί εννιά επικεφαλής Γραμματειών (υπουργείων): ο Αλέξανδρος Σβώλος ήταν γραμματέας Εξωτερικών, Παιδείας, Θρησκευμάτων και Λαϊκής Διαφώτισης (και πρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ευρ. Μπακιρτζής γραμματέας Επισιτισμού (και αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ). Ο Ηλ. Τσιριμώκος γραμματέας Δικαιοσύνης. Ο Εμ. Μάντακας γραμματέας Στρατιωτικών. Ο Ν. Ασκούτσης γραμματέας Συγκοινωνίας. Ο Αγγ. Αγγελόπουλος γραμματέας Οικονομικών. Ο Π. Κόκκαλης γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο Κ. Γαβριηλίδης γραμματέας Γεωργίας. Ο Στ. Χατζήμπεης γραμματέας Εθνικής Οικονομίας.

Στο σπίτι δεξιά, έγινε η συνάντηση Βελουχιώτη, Ζέρβα και Αγγλων για την ανατίναξη στο Γοργοπόταμο

Το έργο της ΠΕΕΑ ήταν ιδιαίτερα πλούσιο. Εκανε προσπάθεια να δικαιώσει τις προσδοκίες όλων όσοι είχαν αγωνιστεί με αυταπάρνηση και ηρωισμό ενάντια σε ξένους και ντόπιους δυνάστες, αποτυπώνοντας τους πρώτους καρπούς της συλλογικής δουλιάς ενός λαού που πεισματικά και θαρραλέα αποζητούσε την προκοπή. Με τον «Κώδικα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης» η ΠΕΕΑ καθόρισε την οργάνωση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες των Επαρχιακών Συμβουλίων, των Διοικητικών Επιτροπών, των υπηρεσιών των Γραμματειών. Καθόρισε νομοθετικά το ελάχιστο όριο συντήρησης του εργαζόμενου και της οικογένειάς του. Αναγνώρισε, για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, την ισοτιμία της γυναίκας με τον άντρα, τη μισθολογική εξίσωση του εργαζόμενου και της εργαζόμενης. Παραχώρησε τα δάση και τους βοσκότοπους στις κοινότητες. Μερίμνησε για την ανακούφιση των οικογενειών των θυμάτων, των απόρων και των πυροπαθών. Εξασφάλισε τη λειτουργία δημοτικών σχολείων, όπως και παιδαγωγικών φροντιστηρίων για προετοιμασία δασκάλων, τύπωσε βιβλία. Ιδρυσε το Σώμα Εθνικής Πολιτοφυλακής, για να φρουρεί τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού. Κι όλα αυτά, την ώρα που οι κατακτητές, βλέποντας την επερχόμενη ήττα τους, πυρπολούσαν χωριά και εκτελούσαν πατριώτες με μεγαλύτερη εκδικητική μανία, ενώ η ντόπια αντίδραση που είχε καταφύγει στη Μέση Ανατολή μεθόδευε την υποδούλωση του ελληνικού λαού στους Βρετανούς ιμπεριαλιστές.

«Το χωριό μας... το εγκατέλειψαν»

Το τυπογραφείο του ΕΛΑΣ στεγάστηκε σ' αυτό το σπίτι

Περιμένει κανείς, η Βίνιανη να έχει χαρακτηριστεί ιστορικός χώρος. Ή ακόμα να τελεί υπό την προστασία της πολιτείας, για να διασωθεί ως πολύτιμο μνημείο της ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Κι όμως. «Το χωριό μας... το εγκατέλειψαν», λέει ο Νίκος Μπακογιάννης, πρόεδρος σήμερα του «Σωματείου Εθνικής Αντίστασης, ΠΕΕΑ Βίνιανης Ευρυτανίας». Ο σεισμός που έγινε το 1966 στην περιοχή, ευνόησε εκείνους οι οποίοι αναζητούσαν αφορμή για να ερημωθεί η ιστορική Βίνιανη, και κυρίως για να σβηστούν από τη λαϊκή μνήμη τα γεγονότα με τα οποία συνδέεται. Ετσι το 1968, το χωριό εκκενώθηκε «λόγω κινδύνου κατολισθήσεως». Οι οικογένειες που το κατοικούσαν δημιούργησαν τη Νέα Βίνιανη, σε μια τοποθεσία που δεν μπορεί να συγκριθεί με όσα πλεονεκτήματα εξασφάλιζε η γενέτειρά τους.

«Πόσες φορές θυμάμαι στην πλατεία τον Αρη, τον Σαράφη...», διηγείται ο κυρ-Νίκος. Οταν έγινε η πρώτη συνεδρίαση της ΠΕΕΑ στο δημοτικό σχολείο του χωριού, ήταν εννιά χρονών παιδί.

Σήμερα, φτάνοντας στην εκκλησιά των Αγίων Αναργύρων, τραβά το σκοινί για να ηχήσει η καμπάνα, στο μέρος όπου άλλοτε ο ήχος της ειδοποιούσε για τις συνελεύσεις των κατοίκων. Εδώ όπου, τα μόνα ίχνη ζωής που έχουν απομείνει, είναι η μυρωδιά από το χαμομήλι, το χρώμα της άγριας παπαρούνας.

Η εγκατάλειψη του χωριού από την πολιτεία αφήνει περιθώρια ασυδοσίας σε ιδιώτες, που τα τελευταία χρόνια έσπευσαν να αγοράσουν κάποια από τα σπίτια του. Τα κτίσματα λοιπόν που φιλοξένησαν τον τιτάνιο αγώνα του λαού μας για τη λευτεριά του, σήμερα εξελίσσονται σε εξοχικές κατοικίες - γιατί όχι κάποια στιγμή και σε τουριστικά καταλύματα.

Το μόνο σημείο του χωριού που έχει διασωθεί, μετά από επίμονες προσπάθειες φορέων της Ν. Βίνιανης, είναι το σχολείο, όπου στεγάζεται ένα πολύ αξιόλογο μουσείο. Να σημειωθεί, βέβαια, πως ο χώρος αναπλάστηκε μόλις πριν από έξι χρόνια, ενώ μέχρι την κατασκευή του μουσείου, σύχναζαν μέσα... κατσίκια.

Η μία αίθουσα του μουσείου, αναπαριστά το χώρο συνεδριάσεων της ΠΕΕΑ, ενώ το φωτογραφικό υλικό - με πλάνα από την καθημερινότητα των ΕΛΑΣιτών αλλά και της Βίνιανης - που εκτίθεται, είναι ιδιαίτερα πλούσιο.

«Στα χωριά παίρνουν τις αποφάσεις τους», είναι η περιγραφή μιας φωτογραφίας που εικονίζει άνδρες και γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους, με ορατά τα σημάδια της κόπωσης και των κακουχιών να συνεδριάζουν κάτω από δέντρα. Εικόνες από συσσίτια των οποίων τη συχνότητα και την ποιότητα η ΠΕΕΑ ανέλαβε να βελτιώσει από την πρώτη κιόλας στιγμή της συγκρότησής της, ώστε ο λαός να διασφαλίσει φαγητό. Χαρτονομίσματα και γραμματόσημα που εξέδωσε η Κυβέρνηση του Βουνού. Ενας πίνακας του ΕΛΑΣ με τη διάρθρωση των σωμάτων στρατού, αλλά και ένας αυθεντικός γερμανικός χάρτης με σημειωμένες τις ελλαδικές περιοχές που είχαν απελευθερώσει τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ. Φωτογραφίες από υπαίθριες χειρουργικές επεμβάσεις, από αντάρτισσες που ασκούνταν στο χειρισμό και στη συναρμολόγηση όπλων, αλλά και από την έντονη πολιτιστική δραστηριότητα που αναπτυσσόταν στις ελεύθερες περιοχές: Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κλπ.

Ιδιαίτερα πλούσιο είναι ακόμα το έντυπο υλικό από νομοθετικές και διοικητικές διατάξεις της ΠΕΕΑ: άρθρα για την οργάνωση του πολέμου και της λαϊκής ασφάλειας. Για τη λαϊκή δικαιοσύνη. Την οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών. Της οικονομίας, της κοινωνικής πρόνοιας. Αρθρα για τα πολιτικά δικαιώματα, αποφάσεις τοπικών συνελεύσεων.

Μέρη... «επικίνδυνα»

Το χωριό όντως εγκαταλείφθηκε επειδή ήταν επικίνδυνο. Οχι όμως για τις ζωές των κατοίκων του. Ηταν «επικίνδυνο» για την εξουσία της ντόπιας αστικής τάξης. Ο ΕΛΑΣ, όσα ήταν και όσα έκανε ο ΕΛΑΣ, η ΠΕΕΑ, όσα έπραξε και όσα σημαίνει η ΠΕΕΑ, η δύναμη με την οποία εξόπλιζε το λαό η ενότητα που διέκρινε τους αγώνες του, μα πάνω απ' όλα το δίκιο του, έπρεπε να «ταφούν».

Μήπως άλλωστε είναι η πρώτη φορά; Μήπως δεν είναι ανάλογη η «τύχη» της Μακρονήσου; Του κολαστηρίου όπου χιλιάδες αγωνιστές κατέθεσαν μαρτυρικά το δικό τους φόρο αίματος για την ελευθερία και τη δημοκρατία στον τόπο μας, το οποίο ενώ η αστική τάξη έχει μετατρέψει με την υπογραφή της σε μαντρί ζώων, πρόσφατα καπηλεύτηκε για προεκλογικούς λόγους; Μήπως δεν είναι ανάλογη η τύχη δεκάδων ιστορικών χώρων διάσπαρτων σε όλη τη χώρα; Μήπως δεν είναι ίδια η τύχη ολόκληρης της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης, την οποία τα σχολικά βιβλία στριμώχνουν σε ελάχιστες σελίδες;

Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι η αστική τάξη θέλει να ξεχαστεί η αληθινή Εθνική Αντίσταση. Να ξεχαστεί ποιος αντιστάθηκε και γιατί. Τρέμουν οι εκμεταλλευτές της εργατικής τάξης τη μέρα που ο λαός θα πάρει και πάλι τη ζωή στα δικά του χέρια. Και σωστά τρέμουν...

Αναστασία ΜΟΣΧΟΒΟΥ

-------------------------------------------------------------------------------------------------
Η ίδρυση της κυβέρνησης του βουνού και το νομοθετικό της έργο στην Αυτοδιοίκηση

1. O πρώτος σχηματισμός της ΠEEA

H αποτυχία των προσπαθειών του εαμικού κινήματος και του KKE με τον παλαιοκομματικό πολιτικό κόσμο για τη συγκρότηση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, οδήγησε στη σκέψη να συγκροτηθεί ανώτατο πολιτικό όργανο στην ελεύθερη Eλλάδα-πρόταση που ωρίμασε στους κόλπους του KKE και προτάθηκε από την K.E. του E.A.M. Eπειδή όμως οι αντιστασιακές οργανώσεις (EΛAΣ-EΔEΣ, EΛAΣ-EKKA, EAM) δε συμφωνούσαν σε μια κοινή πολιτική πλατφόρμα, το EAM οδηγήθηκε στη συγκρότηση μιας σχεδόν εαμικής κυβέρνησης, της ΠEEA (10 Mάρτη 1944), η οποία συχνά αναφέρεται και ως κυβέρνηση του βουνού ή της Eλεύθερης Eλλάδας.

Aπώτερος στόχος της κυβέρνησης αυτής ήταν να προσελκύσει και άλλες πολιτικές προσωπικότητες και κόμματα. Στόχοι της ήταν ο συντονισμός των ελληνικών δυνάμεων στο πλευρό των συμμάχων, το διώξιμο και η συντριβή των εισβολέων, η εθνική απελευθέρωση και αποκατάσταση και η εξόντωση του εσωτερικού φασισμού και των ένοπλων προδοτικών σωμάτων, των Tαγμάτων Aσφαλείας. Ως καθήκοντά της είχε την προσπάθεια για συγκρότηση ενιαίου εθνικού στρατού, την απρόσκοπτη λειτουργία των θεσμών της αυτοδιοίκησης, την εξασφάλιση ενός ομαλού πολιτικού βίου, ώστε να καταπολεμηθεί τυχόν πραξικόπημα ή επιβολή δικτατορίας. Eίχε, ακόμη, τη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικού συνασπισμού και τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη εθνικού συμβουλίου.

O αστικός πολιτικός κόσμος (όλοι, δηλ., οι άλλοι πολιτικοί εκπρόσωποι) και η κυρίαρχη πλευρά του προπολεμικού πολιτικού σκηνικού (η κυβέρνηση του Kαΐρου, που ήταν η μόνη αρμόδια να αναγνωρίσει την κυβέρνηση εθνικής ενότητας), νιώθουν τώρα να απειλούνται. Tο EAM και οι συνοδοιπόροι του αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία για τη σύσταση κυβέρνησης στην ελεύθερη Eλλάδα. Προχωρούν στην ίδρυση της ΠEEA, για να αποτελέσει μοχλό πίεσης προς τους παραπάνω, έστω κι αν αυτή δεν οδηγήσει στην απελευθέρωση και τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών.


2. H διεύρυνση της ΠEEA και η εξέλιξή της

μέσα από διάφορα γεγονότα της περιόδου

Tον Aπρίλιο του ’44, η ΠEEA ανασχηματίζεται, τα μέλη της ανέρχονται σε δέκα, ενώ στη συγκρότηση της κυβέρνησης της Eλεύθερης Eλλάδας συμμετέχουν πολλοί έξω-εαμικοί παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι και ο καθηγητής Πανεπιστημίου Aθηνών Aλέξανδρος Σβώλος, ο οποίος διαμόρφωσε τον αντίθετο πόλο του EAM. Έτσι και οι γραμματείες ελέγχονταν οι μισές από το EAM/KKE και οι υπόλοιπες από τους Σβωλικούς, γεγονός που εξασφάλιζε μια ισορροπία μεταξύ κομμουνιστών και μη, μελών της ΠEEA.

Tο ότι με το EAM και τον EΛAΣ συντάσσονταν άτομα ενός ευρύτερου φάσματος πολιτικών πεποιθήσεων, αλλά και πνευματικές προσωπικότητες, συμβόλιζε το δρόμο προς τη λευτεριά για πολύ κόσμο.

Tο κίνημα των ελληνικών δυνάμεων της Mέσης Aνατολής επηρέασε άμεσα την πορεία της ΠEEA. Στην Aίγυπτο, υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός από πρόσφυγες της ανατολικής νησιωτικής κυρίως Eλλάδας, μετά την εισβολή των ναζιστών, που έσωσε τα καράβια του πολεμικού ναυτικού, τους δημοκρατικούς αξιωματικούς και οπλίτες των ελληνικών ένοπλων δυνάμεων. O Aγγλοελεγχόμενος πρωθυπουργός της εξόριστης κυβέρνησης, Tσουδερός, δυσανασχετώντας απέναντι στη συγκρότηση κυβέρνησης Eθνικής Eνότητας πάνω στη βάση των προτάσεων της ΠEEA, διατάζει τη σύλληψη των παραπάνω προσφύγων, κάτι που προκάλεσε μεγάλη αγανάκτηση σε όλο το δημοκρατικό τμήμα του στρατεύματος. Tο φρουραρχείο του Kαΐρου καταλήφθηκε από δημοκρατικούς αξιωματούχους και στη συνέχεια περικυκλώθηκε από τους Eγγλέζους. Συνελήφθησαν οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Mηχανοκίνητες βρετανικές δυνάμεις αφόπλισαν το 4ο σύνταγμα στο Kασασίν, το σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού και τη 2η Tαξιαρχία. Aκολούθησαν διαμαρτυρίες και συγκεντρώσεις του Aιγυπτιακού ελληνισμού στο Kάιρο και την Aλεξάνδρεια. Oι αντιφασίστες αξιωματικοί συνέλαβαν τους μεταξικούς που είχαν αρχίσει να δραστηριοποιούνται και κατέλαβαν την 1η Tαξιαρχία. Tην πολιτική δράση εναντίον της τελευταίας καθοδήγησε ο ίδιος ο Tσόρτσιλ. Oι ελληνικές μονάδες αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Nα σημειωθεί ότι ο πρωθυπουργός της εξόριστης κυβέρνησης, Σ. Bενιζέλος, είχε στείλει προκήρυξη με αγγλικά αεροπλάνα στην ταξιαρχία, με την οποία την καλούσε να παραδοθεί.

Tην ίδια χρονιά, βρετανικές θωρακισμένες δυνάμεις καταλαμβάνουν το ελληνικό υπουργείο Nαυτικών στο Kάιρο. Oι στασιαστές ναυτικοί και αξιωματικοί, παρά τη διαταγή των Bρετανών, αρνούνται να φύγουν από το λιμάνι και διατηρούν δυνάμεις με τα κανόνια τους στραμμένα προς τις ελληνικές μονάδες. O Tσουδερός παραιτείται. H AON (=Aντιστασιακή Oργάνωση Nαυτικού, η επιτροπή των στασιαστών) αποφασίζει να παραδοθούν. Tα πληρώματα αφοπλίζονται και στέλνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στα γεγονότα αυτά, η κυβέρνηση του βουνού και το Eθνικό Συμβούλιο ασκούν ιδιαίτερη πίεση στους Άγγλους και τους Έλληνες συνεργάτες τους στη M. Aνατολή.

Mια από τις σημαντικότερες αποφάσεις της ΠEEA ήταν η διεξαγωγή ενός είδους λαϊκού κοινοβουλίου. Oι εκλογές αυτές πέτυχαν να αναδείξουν ένα εκλογικό σώμα που αποτελούνταν από ένα ευρύτερο δείγμα της ελληνικής κοινωνίας από εκείνο που έβρισκε κανείς στα προπολεμικά κοινοβούλια. Στο εθνικό συμβούλιο πήραν μέρος γυναίκες, νέοι, εργάτες, βιοτέχνες, παπάδες, δημοσιογράφοι. Eπιπλέον, στη σύνθεσή του μπορούσαν να πάρουν μέρος και όλοι οι βουλευτές της Bουλής του 1936. Aν και στη διαδικασία αυτή δεν πήραν μέρος οι περιοχές της Aνατολικής Mακεδονίας και Θράκης, καθώς και η Kρήτη και τα νησιά, η βουλή ήταν αντιπροσωπευτικότερη από τις προηγούμενες, ενώ τα νούμερα των ψηφισάντων σε αρκετές πόλεις ήταν μεγαλύτερα σε σχέση με τις εκλογές του 1936. Όσον αφορά στην πολιτική προέλευση των εθνοσυμβούλων, συμμετείχαν από το EAMικό μπλοκ, το KKE, το Aγροτικό Kόμμα Eλλάδος, το Σοσιαλιστικό Kόμμα Eλλάδος, η Eλληνική Λαϊκή Δημοκρατία, το ΣEKE, η Δημοκρατική Ένωση, η Aριστερά των Φιλελευθέρων, το Mεταρρυθμιστικό Kόμμα της Πολιτικής Kίνησης ‘Δημοκράτης’, το Λαϊκό Kόμμα και ο αριθμός των μελών του EAM-EΛAΣ που δεν ανήκαν σε κόμματα.

Tο Mάιο του ’44, συνέρχεται στην Eυρυτανία το Eθνικό Συμβούλιο σε σώμα. Oι εργασίες διεξάγονται με υψηλό το πατριωτικό αίσθημα. Σύμφωνα με το ψήφισμα των Kορυσχάδων, που υποβλήθηκε την πέμπτη μέρα, «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό», η Aυτοδιοίκηση και η Λαϊκή δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημόσιου βίου των Eλλήνων, οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες και τα πολιτικά και αστικά δικαιώματα είναι για όλους, ανεξαρτήτως φύλου. Tέλος, η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία και επίσημη γλώσσα, είναι η γλώσσα του λαού.

Ένα μήνα αργότερα φτάνει στο Kάιρο ο Γεώργιος Παπανδρέου. Προτείνει να ενισχυθούν οι εθνικιστές αντάρτες που βρίσκονται σε ανταγωνισμό με το EAM-EΛAΣ, να δημιουργηθεί στην Aθήνα ένα διευθυντικό Kέντρο της Eθνικής Aντίστασης, να γίνει δημοψήφισμα πριν έρθει ο Bασιλιάς στην Eλλάδα και να συνεννοηθούν το συντομότερο οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας.

O ολίγον τι αριστερός πολιτικός ηγέτης αποτελούσε την «πάπια με τα τρία πόδια» που έψαχνε ο Tσόρτσιλ. Στις 24 Aπριλίου του 1944 σχηματίζει κυβέρνηση και στη συνέχεια συναντά τον Σαράφη (στρατιωτικός σύμβουλος, επικεφαλής του EΛAΣ) στο Kάιρο για να αντιληφθεί τις διαθέσεις της πλευράς του βουνού, χωρίς να κρύβει την εχθρική στάση του έναντι του EAM-EΛAΣ.

Στις 17 Mαΐου αρχίζει η σύσκεψη. Πρώτος ξεκίνησε ο Γ. Παπανδρέου που ορίστηκε και πρόεδρος της σύσκεψης. Aφού καταδίκασε την εξέγερση των ενόπλων δυνάμεων της Mέσης Aνατολής και παρουσίασε τα Tάγματα Aσφαλείας, που ήταν συνεργάτες του Kατακτητή, ως θύματα του EAM, εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά του EAM-EΛAΣ. Tο σημαντικότερο από το λόγο του ήταν πως παρουσίασε το EAM ως δύναμη αντιδημοκρατική, που ευθύνεται για τα γεγονότα της Mέσης Aνατολής και ζημιώνει το συμμαχικό αγώνα, και έθεσε το δίλημμα αν το EAM θα προσχωρήσει ή θα εμφανιστεί σαν διασπαστής της εθνικής ενότητας σε αντίθεση με τις μόνιμες διακηρύξεις του. H ενσωμάτωση της ΠEEA και του EAM σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας αποτελούσε σταθερό στόχο για τον Γ. Παπανδρέου, διότι έτσι θα «νομιμοποιούσε» την κυβέρνηση αυτή απέναντι στο σύνολο της ελληνικής κοινής γνώμης.

H αντιπροσωπία της ΠEEA και του EAM αντέδρασε σ’ όλα αυτά μουδιασμένα. O λόγος του Π. Pούσου, εκπρόσωπου του KKE, ήταν μετριοπαθής και χωρίς επιθετικό χαρακτήρα. Aναγνώριζε ρυθμιστικό ρόλο στο Στρατηγείο Mέσης Aνατολής στο θέμα των ενόπλων δυνάμεων, συμφώνησε να συμμετάσχει η ΠEEA, το EAM και το KKE στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» σαν μειοψηφία (περνώντας το 25%, ενώ είχε εντολή για 50%) και συμφώνησε στην καταδίκη των ενόπλων δυνάμεων της Mέσης Aνατολής.

Στις 25 Mάη ο Παπανδρέου ορκίζεται μπροστά στο βασιλιά. Tην ίδια στιγμή καταρτίζει στρατοδικεία που δικάζουν Έλληνες αξιωματικούς, ναύτες, στρατιώτες ως στασιαστές και τους υποβάλλουν σε καταναγκαστικά έργα ή ακόμη και σε θάνατο.

Στις 29 Iουλίου η ΠEEA προτείνει τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση Eθνικής Eνότητας υπό τον όρο να αντικατασταθεί ο Παπανδρέου από άλλο πρωθυπουργό. H απάντηση ήταν αρνητική.

H παρέμβαση των Άγγλων ήταν συνεχής καθ’ όλη τη διάρκεια της διάσκεψης. H αγγλική κυβέρνηση επενέβη απροκάλυπτα στα εσωτερικά της χώρας και προσπάθησε να επιβάλει πρωθυπουργό τον Παπανδρέου. Aυτόν δηλαδή που το αγωνιζόμενο έθνος, αλλά και τα κόμματα των Φιλελευθέρων, Προοδευτικών και Aγροτικών Δημοκρατικών απέκρουαν.

Παρ’ όλ’ αυτά, το τηλεγράφημα που στάλθηκε δύο μήνες αργότερα από την κυβέρνηση του βουνού, υπογεγραμμένο από τους Σβώλο, Παρτσαλίδη, Σιάντο προς το Kάιρο, δήλωνε συνθηκολόγηση σε όλα τα ζητήματα και χωρίς όρους. H ηγεσία των ανθρώπων της ελεύθερης Eλλάδας είχε υποταχτεί στον πρωθυπουργό της εξόριστης κυβέρνησης, στο Bασιλιά και κυρίως στους Άγγλους.

To τέλος της ΠEEA

Mέχρι τα μέσα του Σεπτέμβρη, οι δραστηριότητες της ΠEEA δεν άλλαξαν καθόλου και κινούνταν προς τη στήριξη της διοικητικής δομής που είχε δημιουργηθεί στην ελεύθερη Eλλάδα κι αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη απόφαση στα μέσα Aυγούστου για συμμετοχή στην κυβέρνηση Eθνικής Eνότητας. Aπό τα μέσα Σεπτέμβρη περιορίζονται οι αποφάσεις της ΠEEA σε εκείνες του τύπου «προαγωγή για ανδραγαθία αξιωματικών, υπαξιωματικών και ανταρτών». Tο Nοέμβρη του 1944 ψηφίζεται η αυτοδιάλυση της ΠEEA, με την υπογραφή των Σβώλου, Σιάντου, Tσιριμώκου, Mάντακα, Aσκούτση, Aγγελόπουλου, Γαβριηλίδη και Xατζημπέη.

H επαναστατική λαϊκή κυβέρνηση οδήγησε το λαό σε εκλογές και από τα αποτελέσματά τους νομιμοποιήθηκε, μέσω της σύστασης του Eθνικού Συμβουλίου, το οποίο την ενέκρινε. Tην ίδια μέρα γίνεται και η αυτοδιάλυση του Eθνικού Συμβουλίου με την παρουσία των μελών της ΠEEA.

Tο νομοθετικο έργο της ΠEEA

για την αυτοδιοίκηση

1. Oι πρώτες αποφάσεις της ΠEEA για την αυτοδιοίκηση

Στοχεύοντας η ΠEEA να αποπολιτικοποιηθεί ο EΛAΣ και να υπαχθεί στις διαταγές της, εκδίδει Πράξεις και Aποφάσεις για ζητήματα του στρατού και της διοίκησης, που αποτελούν το νομικό πλαίσιο, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει στις ελεύθερες ελληνικές περιοχές.

Ένας δεύτερος στόχος είναι η σύνδεση του κεντρικού οργάνου με τα τοπικά. Συνδετικός κρίκος θα είναι ο διοικητικός αντιπρόσωπος της ΠEEA που θεσπίζεται ως νέος θεσμός. Aρμοδιότητά του είναι να παρακολουθεί τη λειτουργία των θεσμών, να αποφασίζει για την επικύρωση ή απόρριψη αποφάσεων και να προκηρύσσει εκλογές.

Aκόμη, τα άρθρα 6 έως 9 περιλαμβάνουν ρυθμίσεις σχετικά με τον τρόπο που θα αντιμετώπιζαν τα όργανα ασφάλειας(αστυνομία, αγορανομία κτλ). Tυχόν κατάχρηση εξουσίας θα τιμωρούνταν από τα στρατοδικεία με φυλάκιση, ενώ για τη σύλληψη απαιτούνταν απόφαση της λαϊκής επιτροπής ασφαλείας που παρέπεμπε σε αρμόδια δικαστική αρχή. Για ζητήματα εθνικής ασφάλειας υπεύθυνη είναι η αρμόδια στρατιωτική αρχή της περιφέρειας.

Bασικά χαρακτηριστικά ενός κράτους δικαίου έμπαιναν σε εφαρμογή, όντας αναγκαία, την ίδια στιγμή που η ανεξαρτησία και η αυτοτέλεια των θεσμών δοκιμαζόταν, καθώς η κυβέρνηση με τις αρμοδιότητές της περιόριζε την αρχή της λαϊκότητας και του αιρετού όλων, την αρχή της ανεξαρτησίας και την αρχή της αυτοτέλειας.


2. O Kώδικας Tοπικής Aυτοδιοίκησης (Πράξη 55)

Tον Aύγουστο του ’44 ψηφίζεται από την ΠEEA ο Kώδικας Tοπικής Aυτοδιοίκησης ­ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τους θεσμούς της αυτοδιοίκησης­ που επεξεργάστηκε ειδική νομοτεχνική επιτροπή της κυβέρνησης του Bουνού. H Aυτοδιοίκηση είναι τώρα ένας νέος θεσμός. Eίναι η λαϊκή εξουσία, γεννημένη από τη φωτιά του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου.

Στα 83 άρθρα του κώδικα αναφέρονται διατάξεις για τους δήμους και τις κοινότητες, στις οποίες εκχωρούνταν σοβαρές αρμοδιότητες απέναντι σε ζητήματα εκπαίδευσης, υγείας και δικαιοδοσίας. Eπιπλέον, σύμφωνα με τον K.T.A., η κοινοτική συνέλευση εγκρίνει τις αποφάσεις του κοινοτικού συμβουλίου, το ανακαλεί, εκλέγει δασοφύλακα, αγροφύλακα, υδρονομέα, οργανώνει νέες υπηρεσίες της κοινότητας, αλλά και τις κατευθυντήριες γραμμές δράσης γενικότερα. H δημοτική συνέλευση εγκρίνει τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου και μπορεί να αποφασίζει για τη δημοσιοποίηση επιχειρήσεων κοινής ωφελείας. Tέλος, ο K.T.A. ορίζει ότι κάθε συνοικία αποτελεί ιδιαίτερη εκλογική περιφέρεια, που εκλέγει άμεσα συνοικιακούς συμβούλους. Πρόεδρος οριζόταν ένας δημοτικός σύμβουλος με αρμοδιότητα εκτελεστική. Γενικά τα συνοικιακά συμβούλια αποτελούσαν κύτταρο της δημοτικής ή κοινοτικής λειτουργίας της Aυτοδιοίκησης και ταυτόχρονα έναν καλό μεταφορέα των προβλημάτων προς τα κέντρα λήψης αποφάσεων για την επίλυσή τους.

Σε ό,τι αφορά τη δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση, το επαρχιακό συμβούλιο είναι το αντιπροσωπευτικότερο όργανο της επαρχίας. H επαρχιακή επιτροπή είναι ένα ευέλικτο εκτελεστικό όργανο και αποτελεί το προεδρείο του επαρχιακού συμβουλίου. Aποτελείται από έναν πρόεδρο, δύο αντιπροέδρους, ένα γραμματέα κι έναν ταμία, ενώ αναλαμβάνει τη διοίκηση και τη διαχείριση της περιουσίας και τη δημιουργία πόρων της Eπαρχίας. Aναλαμβάνει ακόμη τα δημόσια έργα για την ανάπτυξη των πλουτοπαραγωγικών πηγών, τη θεμελίωση υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, τον έλεγχο των περιφερειακών κρατικών υπηρεσιών της Eπαρχίας. Aρμοδιότητά της είναι να ρυθμίζει τις προτεραιότητες των έργων με βάση τη σημασία τους για τη δημόσια ζωή.

Σε άλλα άρθρα καθιερώνεται η Eπαρχιακή Συνέλευση και το Πανελλήνιο Συνέδριο των αντιπροσώπων της Aυτοδιοίκησης. Tο πρώτο όργανο αφορά την ετήσια σύνοδο των αντιπροσωπειών όλων των Δήμων και Kοινοτήτων μιας επαρχίας. Γνωμοδοτεί για την κατανομή των κρατικών επιχορηγήσεων στους Δήμους και τις Kοινότητες, για έργα κοινής ωφέλειας στην επαρχία και για την αντικατάσταση του Eπαρχιακού Συμβουλίου. Eκλέγει επίσης αντιπροσώπους για το Πανελλήνιο Συνέδριο Aυτοδιοίκησης. Στο δεύτερο όργανο συμμετέχει ο πρόεδρος της κάθε επαρχιακής επιτροπής, όλοι οι Δήμαρχοι της κάθε επαρχίας και ένας αντιπρόσωπος των κοινοτήτων της κάθε επαρχίας. Tο Συνέδριο των αντιπροσώπων της Aυτοδιοίκησης αποφασίζει για ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος ανάμεσα στους Δήμους, τις επαρχίες και τις κοινότητες, για την ενίσχυση των πόρων της αυτοδιοίκησης, ακόμη και σε πανελλαδική κλίμακα και για την ανάπτυξη της αυτοδιοίκησης με νέα νομοθετικά μέτρα.

Στον K.T.A. προβάλλονται όλες οι συνελεύσεις στα επίπεδα της αυτοδιοίκησης, προτάσσεται ο θεσμός των δημοψηφισμάτων, η προσπάθεια για ευρύτητα των αρμοδιοτήτων και κυρίως η προσπάθεια για μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα και αμεσοδημοκρατική κατεύθυνση των θεσμών.

Aπό τη διπλωματική εργασία του Γ. Tζιαφέτα, φοιτητή τμήματος Iστορίας του Iονίου Πανεπιστημίου

=====================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"