Ο χειρισμός κρίσεων από την ΕΕ και οι προσφυγικές ροές

Του Υπτχου (Ο) ε.α. Δημητρίου Δρόσου

(MBA, MSc, PM, MA, LLB) Μέλους ΔΣ/ΣΕΕΘΑ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

H Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να βοηθά τα θύματα ανθρωπογενών και φυσικών καταστροφών σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνδράμει πάνω από 120 εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο. Από κοινού με τα κράτη μέλη της, η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός ανθρωπιστικής βοήθειας παγκοσμίως. Η Συνθήκη της Λισαβόνας (ΣΛΕΕ) παρέχει τη νομική βάση για τη βοήθεια. Στόχος είναι η στήριξη ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ανεξαρτήτως ιθαγένειας, θρησκείας, φύλου ή εθνοτικής καταγωγής. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να πρωτοστατεί στην παροχή βοήθειας σε περιπτώσεις καταστροφών. Επίσης μέσω της ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΕΠΑΑ) η Ε.Ε. επιδιώκει και με στρατιωτικές δυνατότητες την ανάπτυξη δυνατοτήτων διαχείρισης κρίσεων με στρατηγεία, κέντρα επιχειρήσεων, δορυφορικά συστήματα, μέσα διοίκησης-επικοινωνιών. Έχει συγκροτήσει επίσης και πολυεθνικές δυνάμεις ταχείας επέμβασης.

  Από το 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαθέτει έναν ισχυρότερο και αποτελεσματικότερο Ευρωπαϊκό μηχανισμό αντίδρασης σε καταστροφές. Η ανθρωπιστική βοήθεια  και η πολιτική προστασία  ανήκουν πλέον στην αρμοδιότητα ενός ενιαίου οργανισμού, γεγονός που βελτιώνει την αποτελεσματικότητα. Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας  (EUCPM) λειτουργεί συμπληρωματικά με τη χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση αναγκών λόγω συγκρούσεων ή καταστροφών, όπως η επιδημία Ebola   (από το 2014 και μετά). Ο μηχανισμός συνέβαλε στην προμήθεια ειδών έκτακτης ανάγκης από χώρες της ΕΕ, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χορήγησε πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια.

  Η ανθρωπιστική βοήθεια όσο και η πολιτική προστασία, είναι οι δύο κύριοι μηχανισμοί, μέσω των οποίων η Ε.Ε., μπορεί να διασφαλίζει την ταχεία και αποτελεσματική παροχή αρωγής σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τις άμεσες συνέπειες των καταστροφών. Η ανθρωπιστική βοήθεια που προσφέρει η Ε.Ε. συνδράμει τους ανθρώπους που την χρειάζονται περισσότερο σε τρίτες χώρες. Εξασφαλίζει την επιβίωση σε ανθρώπους που επλήγησαν από φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, και προετοιμάζει τις κοινότητες που πλήττονται από επαναλαμβανόμενες κρίσεις να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες μελλοντικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Συμπληρωματικά προς την ανθρωπιστική βοήθεια, οι επιχειρήσεις πολιτικής προστασίας προσφέρουν άμεση υποστήριξη με ομάδες εμπειρογνωμόνων, εξοπλισμό διάσωσης και παρακολούθηση των εν εξελίξει καταστροφών σε πραγματικό χρόνο, τόσο εντός όσο και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε περίπτωση καταστροφής, απαιτείται άμεση παροχή βοήθειας. Στο πλαίσιο αυτό, η έγκαιρη & αποτελεσματική παρέμβαση της ΕΕ μπορεί να σώσει ζωές. Το ήμισυ περίπου της παγκόσμιας χρηματοδότησης για την κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων που επλήγησαν από φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές προέρχονται από  τα Κ-Μ της ΕΕ. Μέσω των ανθρωπιστικών της δράσεων, η ΕΕ αντιμετωπίζει άμεσα τις καταστροφές, προετοιμάζει τις κοινότητες για επερχόμενες προκλήσεις και προωθεί ενεργά τον σεβασμό για το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. ...

Επίσης με τη δημιουργία δύναμης ταχείας επέμβασης ανέλαβε η Ε.Ε. αποστολές τύπου «Petersberg». Οι εν λόγω αποστολές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ΕΠΑΑ, έχουν συμπεριληφθεί ρητά στη συνθήκη της ΕΕ (άρθρο 17) και στη ΣΛΕΕ (άρθρο 42). Τα Κ-Μ της ΕΕ θέτουν στη διάθεση του ΝΑΤΟ-Ε.Ε. τις συμβατικές στρατιωτικές τους μονάδες. Μέσω της ΕΠΑΑ η Ε.Ε. δημιούργησε το 2004 τα 5 «Battle Groups» μεταξύ αυτών και το Ελληνικό στη Λάρισα. Το 2013, ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ε.Ε. (EUCPM), αποτελούνταν από 32 κράτη (28 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και την τότε FYROM, την Ισλανδία, το ΛιχτενστάΪν και τη Νορβηγία), τα οποία συνεργάζονται στον τομέα της πολιτικής προστασίας. Ο EUCPM θεσπίστηκε με σκοπό να στηρίξει τις προσπάθειες των κρατών για αποτροπή, προετοιμασία και αντιμετώπιση των φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών είτε εντός είτε εκτός ΕΕ (συνδρομή άνω των 90 χωρών έως τώρα). Η συνδρομή μπορεί να λάβει τη μορφή βοήθειας σε είδος, εξοπλισμού και ομάδων, ή να περιλαμβάνει την αποστολή εμπειρογνωμόνων για την πραγματοποίηση αξιολογήσεων. Οι δράσεις του EUCPM απεικονίζονται:

Βασίζεται σε κρατικούς πόρους και, αν απαιτείται βοήθεια σε χώρες εκτός ΕΕ, συνήθως λειτουργεί παράλληλα με την ανθρωπιστική βοήθεια. Το επιχειρησιακό κέντρο του EUCPM λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα. Κάθε χώρα εντός ή εκτός της ΕΕ η οποία έχει πληγεί από καταστροφή συντριπτικού μεγέθους, μπορεί να απευθύνει έκκληση βοήθειας. Βασικά στοιχεία και αριθμοί:

• Υπήρξε πρωτοφανής συντονισμένη κινητοποίηση της ΕΕ κατά την τεράστια καταστροφή που προκλήθηκε από τον τυφώνα Haiyan στις Φιλιππίνες, οι δωρεές από την ΕΕ ανήλθαν σε 180 εκατ. € , ενώ προσφέρθηκε και βοήθεια σε είδος
• Θεσπίστηκε η πρωτοβουλία εθελοντών ανθρωπιστικής βοήθειας της ΕΕ που θα προσφέρει 18.000 ευκαιρίες εθελοντισμού μεταξύ 2014 – 2020 (Κανονισμός Ε.Ε. 375/2014).

Ορόσημο αποτέλεσε η συγκρότηση του Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών (ΚΣΑΕΑ), το οποίο διευκολύνει ιδιαίτερα τη διαχείριση των επιχειρήσεων, ειδικά όσον αφορά τον συντονισμό και την απόκριση στις καταστροφές, με επιχειρησιακή στήριξη και ένα πλήρως ανεπτυγμένο σύστημα καθηκόντων τα οποία και εκτελεί καθημερινά, σε 24ωρη βάση.

     Σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρείται αύξηση των φυσικών καταστροφών, ενόπλων συγκρούσεων, παρατεταμένων κρίσεων σε συχνότητα, πολυπλοκότητα και σοβαρότητα, οι οποίες επιδεινώνονται από προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η ταχεία αστυφιλία, η υποανάπτυξη, οι προσφυγικές ροές υπερβαίνοντας οι ανάγκες τους διαθέσιμους πόρους, με το κέντρο πολιτικής προστασίας να έχει σημαίνοντα ρόλο (EUCPM). Έχει βοηθήσει:

• Τριπλή καταστροφή στην Ιαπωνία, τυφώνες σε Μπαγκλαντές και Κούβα
• Εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και Ουκρανία
• Δασικές πυρκαγιές   στη Νότια Ευρώπη και τα Βαλκάνια
• Πλημμύρες σε Κεντρ. Ευρώπη & Βαλκάνια (Σερβία,  Βοσνία-Ερζεγοβίνη), Κένυα  
• Επιδημία Έμπολα  στη Δυτική Αφρική, επιδημίες σε Μπουρκίνα Φάσο
• Σεισμός στην Αϊτή (δράσεις DIPECHO), Ινδονησία 
• Επισιτιστική κρίση στο Σάχελ (EUCAP), Κέρας Αφρικής (πρωτοβουλία SHARE)
• Ξηρασίες σε Ινδοκίνα, Μεξικό, Τζιμπουτί και Αιθιοπία.

Ως απόρροια του ρόλου του EUCPM, ήταν το 2016 η ολοκλήρωση της ανάπτυξης των επιχειρήσεων στο πλαίσιο της πρώτης ενεργοποίησης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας (ΕΜΠΠ) για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής προσφυγικής κρίσης στη Χώρα μας, με την οργάνωση, έλευση & ταξινόμηση του ανθρωπιστικού υλικού, και το συντονισμό συναρμόδιων φορέων για την απαραίτητη μεταφορά του στις δομές υποδοχής και φιλοξενίας προσφύγων ανά την ελληνική επικράτεια.  Η πρώτη αυτή ενεργοποίηση παρείχε το πλαίσιο ώστε τότε 9 κράτη μέλη της ΕΕ, να χορηγήσουν στην Χώρα μας 190 τόνους ανθρωπιστικής βοήθειας, η οποία στο σύνολό της και από τις 16/01/2016  είχε ήδη μεταφερθεί στους τελικούς προορισμούς όπως αυτοί υποδεικνύονταν από τις αρμόδιες εθνικές υπηρεσίες και φορείς ώστε να συγκροτηθούν οι απαραίτητες δομές υποδοχής και φιλοξενίας προσφύγων. Τα 9 Κ-Μ ήταν: Κύπρος, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία, Τσεχία, Ολλανδία, Σλοβακία και Λουξεμβούργο όπου προσέφεραν εξαιρετικά χρήσιμα υλικά: σκηνές, κουβέρτες, κινητές τουαλέτες, γεννήτριες, αντλίες νερού, κοντέινερ στέγασης στρώματα & κρεβάτια, οχήματα μεταφοράς προσωπικού, υπνόσακους, κυτία Α’ Βοηθειών, ντουζιέρες, θερμαντικά σώματα για σκηνές καθώς & είδη ένδυσης.

Ακολούθησε νέο Ελληνικό αίτημα στις 29 Φεβρουαρίου 2016 για ανάλογες επιχειρήσεις μεταφοράς ανθρωπιστικού υλικού προς τη Χώρα μας, στο πλαίσιο της δεύτερης ενεργοποίησης του Μηχανισμού.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε. ΚΑΙ Η ECHO

Η Ε.Ε. ήταν και είναι παρούσα σε περιοχές σοβαρών εσωτερικών ένοπλων συγκρούσεων & κρίσεων στον κόσμο, π.χ.: Νότιο Σουδάν (Darfur) Ουκρανία,  την πληγείσα παλαιότερα από τον Ebola Δυτική Αφρική, στη Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (RCA), καθώς και σε χώρες όπου οι συγκρούσεις δημιούργησαν συνθήκες αστάθειας, όπως στην Ακτή Ελεφαντοστού. Με τη δράση της σώζει ζωές, ανακουφίζει από τον πόνο και προστατεύει την ακεραιότητα και την αξιοπρέπεια όσων πλήττονται από την κρίση. Η ΕΕ έχει παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια ως χορηγός από το 1992 σε περισσότερες από 140 χώρες.  Χρηματοδοτεί δράσεις που υλοποιούνται μέσω οργανώσεων, εταίρων που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση Πλαίσιο Εταιρικής Σχέσης (ΣΠΕΣ) με την ΕΕ. Εταίροι της ΕΕ μεταξύ άλλων είναι: ΜΚΟ – Ερυθρός Σταυρός, υπηρεσίες του ΟΗΕ που η Επιτροπή υπέγραψε χρηματοδοτική – διοικητική συμφωνία πλαίσιο (FAFA). Στέκεται στο πλευρό περίπου 120 εκ. ανθρώπων ετησίως. Ενδεικτικά φαίνονται στον παρακάτω χάρτη οι εστίες κρίσης, όπου το 2013 συμμετείχε η ECHO:

Η ΕΕ συμβάλλει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης για τις «ξεχασμένες κρίσεις» και συνήθως παρατεταμένες κρίσεις που σταδιακά δεν απασχολούν πια τα ΜΜΕ και την διεθνή κοινότητα, π.χ., συνέβαλε στην ευαισθητοποίηση της ανθρωπιστικής κρίσης στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (επιχείρηση EUFOR RCA), στις συγκρούσεις στο Μάλι (EUTM), σε επιχειρήσεις ασφάλειας στη Σομαλία (EUNAVFOR«ΑΤΑLANTA») και στη Γεωργία (EUMM), σε αστυνομική επιτήρηση στο Αφγανιστάν (EUPOL), σε ειρηνευτικές αποστολές όπως στη EULEX Kossovo, και στην ALTHEA – EUFOR (Βοσνία – Ερζεγοβίνη).

Σημαντική υπηρεσία είναι η Υπηρεσία Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ECHO / European Civil Protection & Humanitarian Aid Operations), που διαχειρίζεται τη βοήθεια που χρηματοδοτεί η ΕΕ. Παρέχει βοήθεια έκτακτης ανάγκης (Emergency Assistance) αμερόληπτα, είναι υπεύθυνη για την υπερπόντια ανθρωπιστική βοήθεια και πολιτική προστασία, ανεξαρτήτως φυλής, εθνοτικής ομάδας, θρησκείας, φύλου, ηλικίας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων. Η ECHO δεν υλοποιεί η ίδια προγράμματα αρωγής για τις ανθρωπιστικές της παρεμβάσεις, αλλά χρηματοδοτεί επιχειρήσεις μέσω ενός δικτύου. Η ανθρωπιστική βοήθεια διοχετεύεται μέσω 200 και πλέον οργανώσεων και οργανισμών που δραστηριοποιούνται επιτόπου, όπως:

• Mη Kυβερνητικές Oργανώσεις (ΜΚΟ ή NGOs)
• Διεθνείς Οργανώσεις, ο Ερυθρός Σταυρός, η Ερυθρά Ημισέληνος
• Οργανώσεις του ΟΗΕ (π.χ. Ύπατη Αρμοστεία / UNCHR)

Επιπλέον της παροχής χρηματοδότησης στην ανθρωπιστική βοήθεια, η ECHO είναι επίσης υπεύθυνη για το Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ. Με έτος ιδρύσεως το 2001, ο Μηχανισμός καλλιεργεί τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών πολιτικής προστασίας σε όλη την Ευρώπη. Ο Μηχανισμός δημιουργήθηκε για να επιτρέψει τη συντονισμένη βοήθεια από τα συμμετέχοντα κράτη προς τα θύματα των φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών στην Ευρώπη και αλλού. Ο Προϋπολογισμός ΕCHO (μερίδια τομέων ανθρωπιστικής βοήθειας), φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣEIΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ – ΑΙΓΑΙΟ:

              Α. «SOPHIA» Διεξάγεται συμπληρωματικά με την επιχείρηση του ΝΑΤΟ SNMG II, με σκοπό την ανάσχεση των μεταναστευτικών–προσφυγικών ροών στο Αν. Αιγαίο. Η επιχείρηση είχε λάβει μέρος σε αποστολές που αφορούσαν και στη θαλάσσια ασφάλεια (SOLAS). Έχει προβεί η επιχείρηση, σε διασώσεις μεταναστών – προσφύγων, σε συλλήψεις λαθροδιακινητών, έχουν διασωθεί και σε απόσυρση βαρκών. Η επιχείρηση αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα στα διεθνή ύδατα η οποία περιορίζει εν μέρει την ελευθερία κινήσεων των λαθρεμπόρων και των διακινητών στα χωρικά ύδατα.

                 Β. «POSEIDON» Επιχείρηση της FRONTEX σε συνεργασία και με την Ελληνική Ακτοφυλακή – Λιμενικό Σώμα ανάσχεσης των προσφυγικών ροών. Ασκεί border management and surveillance και χρηματοδοτείται από το ταμείο συνοχής ISF της ΕΕ. Σκοπός εντός της συνθήκης Schengen η προστασία των εξωτερικών Ευρωπαϊκών συνόρων ειδικότερα από όταν έκλεισε ο Βαλκανικός διάδρομος (Western Balkans Route).

ΑΡΧΙΚΗ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Ε.Δ. ΣΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ

         Το Φεβρουάριο 2016, αποφασίσθηκε η συμμετοχή των ΕΕΔ, στη μείζονα κρίση των προσφυγικών – μεταναστευτικών ροών, των οποίων η καθημερινή είσοδος αυξανόταν κάθε μέρα με γεωμετρική πρόοδο. Στις 02/03/2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα μέσο Βοήθειας Έκτακτης Ανάγκης προς χρήση εντός της Ε.Ε. για την επίτευξη ταχύτερης και πιο στοχευμένης αντιμετώπισης μεγάλων κρίσεων και παροχής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής βοήθειας προς τα κράτη μέλη για να αντεπεξέλθουν σε μεγάλους αριθμούς προσφύγων. Η πρωτοβουλία ελήφθη καθώς η προσφυγική κρίση ελάμβανε έκταση πρωτοφανούς κλίμακας και δημιουργούσε την ανάγκη παροχής επείγουσας υποστήριξης σε ορισμένα Κ-Μ τα οποία υποδέχονταν μεγάλους αριθμούς προσφύγων στα εδάφη τους. Η χώρα μας από 01/01/2016 μέχρι 15/03/2016 είχε δεχθεί 143.205 πρόσφυγες δια θαλάσσης. Κατά τη διάρκεια μόνο του Ιανουαρίου 2016, 68.245 (TCNs) πολίτες τρίτων χωρών, κατεγράφησαν δημιουργώντας μία εκθετική αύξηση 3.886% συγκρινόμενη με την αντίστοιχη περίοδο του 2015. Επίσης εκείνη το χρονικό διάστημα, η Βουλγαρία, η τότε FYROM και η Αλβανία έκλεισαν τα σύνορά τους με αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό των προσφύγων στη Β. Ελλάδα. Εκείνη την περίοδο σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία υπήρχαν πολλές ευάλωτες ομάδες (35% παιδιά, 20% γυναίκες, άρρωστοι, έγκυοι, ασυνόδευτα, ορφανά, ηλικιωμένοι, ανάπηροι κλπ).

Η Επιτροπή δεσμεύτηκε να υποστηρίξει τα Κ-Μ της με κάθε διαθέσιμο μέσο, η δε πρότασή της αποτελούσε συνέχεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 18ης-19ης Φεβρουαρίου, στο οποίο οι κυβερνήσεις κάλεσαν την Επιτροπή να αναπτύξει την ικανότητα παροχής βοήθειας έκτακτης ανάγκης στο εσωτερικό της Ε.Ε. Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Ανθρωπιστική Βοήθεια και Διαχείριση Κρίσεων κ. Χρ. Στυλιανίδης δήλωσε τότε: «Με την εν λόγω πρόταση, θα παρέχουμε βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε κρίσεις εντός της ΕΕ πολύ γρηγορότερα από πριν. Δεν πρέπει να χάσουμε χρόνο στην ενεργοποίηση κάθε δυνατού μέσου προκειμένου να αποτρέψουμε την ανθρωπιστική κρίση εντός των συνόρων μας. Με τη σημερινή πρόταση θα διατεθούν 700 εκατ. ευρώ (EMAS) για την παροχή βοήθειας όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη. Απευθύνομαι τώρα στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να στηρίξουν ταχύτατα την πρόταση». Τα Κ-Μ των οποίων οι δυνατότητες επέμβασης είχαν υπερφορτωθεί από επείγουσες & εξαιρετικές περιστάσεις, όπως η ξαφνική τότε εισροή προσφύγων μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτό το νέο μέσο.

Η εμπλοκή των Ε.Δ. κατέστη εφικτή με το ν.4368/16 (άρθρο 96) όπου ετέθη το θεσμικό πλαίσιο και έκτοτε ακολούθησαν και άλλοι νόμοι όπως ο ν.4375/16 άρθρο 19, διάφορες ΚΥΑ και άλλες εξουσιοδοτικές διατάξεις. Στο δυσμενές τότε δημοσιονομικό πλαίσιο αναζητήθηκαν χρηματοδοτικά εργαλεία πέραν του Προϋπολογισμού του ΥΠΕΘΑ και του Υπουργείου Οικονομικών και η Ελλάδα, προέβη σε έκτακτο αίτημα ενίσχυσης από τον μηχανισμό έκτακτων αναγκών της Ε.Ε. (Emergency Assistance Funds), στο πλαίσιο των προγραμμάτων ασύλου – μετανάστευσης και εξωτερικών συνόρων (AMIF – ISF/B), στη συνδρομή μίας κρίσης που τότε εξελισσόταν σε ανθρωπιστική καταστροφή. Προκειμένου οι αιτήσεις να ήταν επιτυχείς με δεδομένο ότι ανάλογο εγχείρημα πραγματοποιούνταν για πρώτη φορά, υιοθετήθηκαν αρχές του project management, ενώ αντλήθηκαν χρήσιμα συμπεράσματα από την περιπτωσιολογική εξέταση μελετών του Norwegian Refugee Council (NRC), όπου η Νορβηγία καίτοι δεν αποτελεί χώρα της Ε.Ε. εν τούτοις έχει μακρά εμπειρία στη διαχείριση του προσφυγικού.  Το αποτέλεσμα τελικά ήταν η ενίσχυση του κρατικού προϋπολογισμού, η οποία συνεχίζεται και μέχρι σήμερα. Η παροχή βοήθειας έκτακτης ανάγκης βασίσθηκε στο άρθρο 122 παρ. 1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη Λισαβόνας).

        

           ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΑΠΟ Ε.Ε.

          

          Η βοήθεια έκτακτης ανάγκης παρεσχέθη σε στενή συνεργασία των Κ-Μ και οργανισμών, όπως ΟΗΕ, ΔΟΜ κλπ και περιελάμβανε την παροχή ειδών έκτακτης ανάγκης, με στόχο τη διατήρηση της ζωής, την ανακούφιση του πόνου και τη διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε μεγάλους αριθμούς προσφύγων, με είδη όπως: τρόφιμα, καταλύματα, υπηρεσίες υγείας και φάρμακα, μεταφορές, υπηρεσίαες κοινής ωφέλειας, αποχέτευση. Η Επιτροπή πρότεινε τότε επειγόντως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, ως αρμόδιες για τον Προϋπολογισμό αρχές, διορθωτικό προϋπολογισμό για το 2016 με στόχο τη δημιουργία γραμμής στον προϋπολογισμό για το μέσο, ενώ προβλέφθηκαν πιστώσεις για χρήση εντός του 2017 και του 2018 αντίστοιχα. Η χρηματοδότηση δεν θα αφαιρούνταν από τα υφιστάμενα εξωτερικά προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας εκτός της ΕΕ. Με βάση την καλώς καθιερωμένη αρχή σε όλες τις προσπάθειες αρωγής σε περιπτώσεις καταστροφών, η ανθρωπιστική επιχείρηση θα υλοποιείται συμπληρωματικά και προς υποστήριξη των αρμόδιων αρχών στην πληγείσα χώρα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι αρμόδιοι για τις δράσεις επείγουσας επέμβασης   ήταν οι (κατά μείζονα λόγο) οργανισμοί παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών του ΟΗΕ, Διεθνών Οργανισμών και ΜΚΟ. Φυσικά, η στενή συνεργασία με τις εθνικές αρχές ήταν σημαντική για την βελτίωση της αποτελεσματικότητας της εν λόγω επέμβασης.

            Για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης εντός της Ε.Ε., είχαν ήδη διατεθεί σημαντικοί οικονομικοί πόροι για την παροχή βοήθειας εντός της Ευρώπης από σειρά άλλων μηχανισμών, όπως το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (AMIF), το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (ISF) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο για παροχή βοήθειας στους Απόρους (FEAD). Οι εν λόγω μηχανισμοί είχαν αποδείξει τη χρησιμότητά τους, δεν είχαν όμως σχεδιαστεί για την κάλυψη ανθρωπιστικών αναγκών μεγάλης κλίμακας. Επίσης η ανθρωπιστική βοήθεια μέχρι τότε της Ε.Ε. ήταν εξωτερική και όχι εντός της επικράτειας της Ε.Ε. Τέλος το προτεινόμενο μέσο υποστήριξης έκτακτης ανάγκης δεν περιοριζόταν στην τότε τρέχουσα προσφυγική κρίση ή για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, για παράδειγμα, σε μείζονες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με ευρείες επιπτώσεις όπως πυρηνικά ή χημικά ατυχήματα, τρομοκρατικές επιθέσεις ή επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και επιδημίες.

Αν και είχαν σχεδιαστεί για την υποστήριξη μακροπρόθεσμων και διαρθρωτικών μέτρων με στόχο την ενίσχυση των μόνιμων δυνατοτήτων των κρατών μελών της Ε.Ε. στον τομέα της μετανάστευσης και της ασφάλειας, τα ταμεία AMIF και ISF μπορούσαν, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης να χρησιμοποιούνταν για την αντιμετώπιση πολυποίκιλων βραχυπρόθεσμων αναγκών (συμπεριλαμβανομένων και αναγκών ανθρωπιστικής φύσης), ιδίως μέσω του οικείου μηχανισμού βοήθειας έκτακτης ανάγκης. Όμως διαπιστώθηκε ότι η χρήση των ταμείων AMIF και ISF από μόνη της δεν επαρκούσε και ότι η ενεργοποίηση επείγουσας χρηματοδότησης απαιτούσε την υποβολή αίτησης εκ μέρους του κράτους μέλους και τη λήψη απόφασης από επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Η διαδικασία είναι σχετικά γρήγορη, όμως εν όψει πραγματικών ανθρωπιστικών κρίσεων (π.χ. προσφυγικές ροές) δεν είναι τόσο γρήγορη. Επιπλέον, οι εθνικές αρχές παρέμεναν υπεύθυνες για την παροχή χρηματοδότησης από τα ταμεία AMIF και ISF και έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να τη διαχειριστούν. Επομένως, για την ανθρωπιστική υποστήριξη στο εσωτερικό της Ένωσης, τα υφιστάμενα μέσα ήταν απαραίτητο να συμπληρώνονται από έναν ειδικό μηχανισμό επείγουσας υποστήριξης. 

                Ο Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας Ε.Ε. (EUCPM) επίσης είχε χρησιμοποιηθεί για υλική υποστήριξη, όπως: παροχή καταλυμάτων, υλικού προσωπικής υγιεινής, ιατρικών εφοδίων, και εμπειρογνωμοσύνης για την τότε υποστήριξη: Ουγγαρίας, Ελλάδας, Σλοβενίας, Κροατίας, Σερβίας προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον αυξημένο αριθμό των αφίξεων. Ωστόσο, αυτός ο μηχανισμός αλληλεγγύης είχε σχεδιαστεί για καταστάσεις στις οποίες κάποιο Κράτος Μέλος αντιμετώπιζε προβλήματα, αλλά δεν προέβλεπε χρηματοδότηση και βασιζόταν σε εθελοντικές προσφορές Κ-Μ που οι δυνατότητες υποστήριξης είχαν εξαντληθεί εκείνη την περίοδο. Το κόστος μεταφοράς τέτοιου είδους υλικής βοήθειας καλυπτόταν έως και κατά 85 % από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. Παρόλα αυτά, μετά τη διανομή του υλικού, δεν υπήρχε μηχανισμός για την περαιτέρω αξιοποίησή του, όπως, για παράδειγμα, για το στήσιμο των σκηνών ή τη σύνδεση του ηλεκτρικού ρεύματος με τις κινητές μονάδες στέγασης. Από τον Σεπτέμβριο του 2015, ο Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ έχει ενεργοποιηθεί από την Κροατία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία και τη Σερβία. Ανταποκρινόμενα, 15 κράτη μέλη της ΕΕ, συγκεκριμένα η Αυστρία, η Κύπρος, η Τσεχική Δημοκρατία, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ουγγαρία, η Ισλανδία, η Λετονία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν προσφέρει σχεδόν 780.000 είδη. Νωρίτερα μέσα στο 2015, η Ουγγαρία είχε επίσης ενεργοποιήσει τον μηχανισμό. Η Ουγγαρία έκλεισε την παραπάνω αίτηση καθώς οι ανάγκες καλύφθηκαν. Η παροχή βοήθειας περιλάμβανε αντικείμενα, όπως προστατευτικό ρουχισμό, καταλύματα, είδη κλινοστρωμνής, αποχέτευση και ιατρικό εξοπλισμό.

Επομένως, η πρόταση για υποστήριξη έκτακτης ανάγκης στόχευε στην κάλυψη ενός κενού: στη δημιουργία ενός καταλληλότερου μέσου, το οποίο θα ήταν διαθέσιμο σε επίπεδο Ένωσης για την αντιμετώπιση ανθρωπιστικών αναγκών εντός της επικράτειας της Ε.Ε. Για την καλύτερη κατανόηση απεικονίζεται στο παρακάτω διάγραμμα η δομή της Ε.Ε.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ΕΕ έχει κάνει βήματα προς μια ποιο συνεκτική πολιτική ως ενιαίος φορέας τα τελευταία έτη, όσον αφορά καταστάσεις: κρίσεων, συγκρούσεων, εκτάκτων αναγκών. Όμως δεν αρκεί μόνο η δημοσιονομική ολοκλήρωση αλλά η σύγκλιση σε αυτές τις δράσεις επιδέχεται βελτιώσεις εφαρμόζοντας μία ποιο συνεκτική προσέγγιση με κοινή ευθύνη των θεσμικών οργάνων των Κ-Μ. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να βελτιωθούν οι στρατιωτικές δυνατότητες της δύναμης ταχείας αντίδρασης της ΕΕ, και η ανταπόκριση της ΕΕ σε όλα τα θέατρα κρίσεων–συγκρούσεων και όπου υφίσταται έκτακτη ανάγκη παγκοσμίως. Η Ύπατη Εκπρόσωπος & η Επιτροπή πρέπει να υιοθετήσουν νέες προσεγγίσεις για εφαρμογή στόχων, & η Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη να δεικνύεται έμπρακτα, ιδιαίτερα σε δοκιμαζόμενες χώρες από τις προσφυγικές ροές όπως η Ελλάδα. Παραδείγματα άλλων κυβερνήσεων με ύψωση φρακτών εντός της Ε.Ε., δεν κινούνται στην κατεύθυνση της ευρωπαϊκής συνεκτικότητας- αλληλεγγύης αντιμετώπισης καταστάσεων εκτάκτων αναγκών.

Η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων (Ίλβα Γιόχανσον) προετοιμάζει μεταρρύθμιση της μεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου στην Ε.Ε. εντός του 2020. Ο αντιπρόεδρος της Ε.Ε. Μαργαρίτης Σχοινάς αναγνωρίζει ότι ο κανονισμός του Δουβλίνου πρέπει να αλλάξει ώστε οι χώρες της Ε.Ε. που είναι στην πρώτη γραμμή να μην επωμίζονται δυσανάλογο βάρος στη διαχείριση αιτημάτων ασύλου. Ωστόσο αντιτίθενται στην αλλαγή οι χώρες του Βίσεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία), ενώ οι Γερμανοί εισηγούνται ακριβοδίκαιη κατανομή ανάλογα με το δημογραφικό και οικονομικό μέγεθος κάθε χώρας. Η Γαλλία επιμένει για τις χώρες πρώτης εισόδου να φέρουν την ευθύνη ωστόσο προτείνει μεγαλύτερη αλληλεγγύη στον έλεγχο των συνόρων και τις επαναπροωθήσεις.

Ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Donald Trump προεκλογικά είχε υποσχεθεί την κατασκευή τείχους στα σύνορα με το Μεξικό. Πέραν της αντίδρασης των Δημοκρατικών και του κοστοβόρου εγχειρήματος είναι γεγονός ότι μόνο 10% των μεταναστευτικών ροών περνούν χερσαία τα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού. Οι λοιποί έρχονται αεροπορικώς με visa ολίγων ημερών και στη συνέχεια εξαφανίζονται. Δεν γυρνούν ποτέ πίσω. Παρόμοια κατάσταση συμβαίνει και στην Ελλάδα. Σφραγίζει ο Έβρος, έρχονται δια θαλάσσης. Ασκεί αποτρεπτική πολιτική η FRONTEX στη θάλασσα, έρχονται από τον Έβρο.

Η μετακίνηση των πληθυσμών ανέκαθεν συνέβαινε και θα συμβαίνει. Θα πρέπει να ληφθούν μία σειρά συντονισμένων δράσεων (ήδη πολλές από αυτές λαμβάνονται) και είναι: η αναθεώρηση της  συνθήκης του Δουβλίνου, η έμπρακτη αλληλεγγύη της Ευρώπης προς τα κράτη πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα πέραν της οικονομικής βοήθειας, η  ασφαλέστερη όσο το δυνατόν φύλαξη των συνόρων, η ενσωμάτωση όσων μείνουν εδώ στον κοινωνικό ιστό της χώρας ομαλά και αρμονικά, η προσπάθεια για εμπλοκή της FRONTEX (εφόσον είναι εφικτό) στον προσυνοριακό έλεγχο των προσφύγων δηλαδή πριν εξέλθουν από τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας, ο δε ρόλος της πέρα από τη διάσωση να γίνει περισσότερο αποτρεπτικός, η αξιοποίηση από πλευράς ΕΛΛ-ΑΚΤ σύγχρονων μορφών τεχνολογίας εντοπισμού εισερχομένων,  η αυστηροποίηση των ποινών στους Έλληνες διακινητές που συνεργάζονται με λαθρεμπορικά κυκλώματα, το ξεμπλοκάρισμα (ήδη γίνεται) των νήσων που κινδυνεύουν και με αλλοίωση του πληθυσμού των αλλά παράλληλα βρίσκονται και σε ευαίσθητες εθνικά ζώνες, η γρήγορη καταγραφή των αιτούντων άσυλο και η επαναπροώθηση όσων δεν καλύπτονται από τη σύμβαση της Γενεύης και τα αντίστοιχα πρωτόκολλα που να εμπίπτουν στο καθεστώς των προσφύγων.

=====================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"