Ευθύς, ειλικρινής, ευγενικός και παρουσιάζοντας τον εαυτό του στον καθένα ανάλογα με τη σχέση που ήθελε να αναπτύξει μαζί του, όπως δήλωνε και ο ίδιος, ο νομπελίστας Λουίτζι Πιραντέλλο υπήρξε πρωτοπόρος της ιταλικής, αλλά και της διεθνούς θεατρικής συγγραφής. Με τον μοναδικό ρεαλισμό του, μα κυρίως αποδεχόμενος την πρόκληση της εξερεύνησης της πολυδιάστατης και συνεχώς μεταβαλλόμενης ανθρώπινης φύσης, ο Πιραντέλλο καταξιώθηκε στο χώρο των γραμμάτων, αφήνοντας διαχρονικά έργα που εξακολουθούν να εμπνέουν και να γοητεύουν.
Ο νεαρός Πιραντέλλο
Γεννημένος το 1867 στο Αγκριτζέντο της Σικελίας (28 Ιουνίου), το μέλλον του έμοιαζε προδιαγεγραμμένο από τον έμπορο πατέρα του. Ο χώρος του θειαφιού, στον οποίο δραστηριοποιούταν, ήταν πολλά υποσχόμενος, ωστόσο δε συμβάδιζε με την φιλομάθεια του νεαρού Πιραντέλλο, που από νωρίς στράφηκε στα γράμματα. Ούτε στο χώρο αυτό, όμως, ακολούθησε τη συμβατική πορεία. Αν και έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης στα είκοσί του χρόνια, οι έντονες αντιπαραθέσεις του με τη φιλοσοφία των εκεί καθηγητών, τον οδήγησαν μόλις την επόμενη χρονιά στη Βόννη, όπου και ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή πάνω στη διάλεκτο της πατρίδας του (1891).
Ο πατέρας του, βέβαια, για άλλη μία φορά προσπάθησε να “φροντίσει” για το μέλλον του και κυρίως για την οικονομική του αποκατάσταση, κανονίζοντας το γάμο του με κόρη εύπορου εμπόρου και επιχειρηματία (Αντονιέττα Πορτουλάνο). Ο Πιραντέλλο, ενόψει του ονείρου της συγγραφικής του ελευθερίας, φυσικά και δέχθηκε το εν λόγω συνοικέσιο. Τα πρώτα του συγγραφικά βήματα περιλάμβαναν τιμητικές παραθέσεις σε αγαπημένους του συγγραφείς, μικρές ποιητικές συλλογές, μεταφράσεις, σύντομες εκδόσεις σε εφημερίδες και περιοδικά (“La Critica”) και άκρως ρεαλιστικά μυθιστορήματα που ακολουθούσαν το μοτίβο του ήρωα που μάχεται έναντι των εξωτερικών εμποδίων (“Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ”, 1904). Η οικονομική του ανεξαρτησία, ωστόσο, δεν κράτησε για πολύ. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η οικονομική κατάρρευση του ορυχείου θειαφιού, στο οποίο είχαν επενδύσει ο πατέρας, ο πεθερός και η γυναίκα του, οδήγησε έναν άπορο, πλέον, Πιραντέλλο στη συγγραφή προς βιοπορισμό, στην ανάληψη θέσης δασκάλου Ιταλικών σε κολλέγιο της Ρώμης και στην ανάγκη αντιμετώπισης των μανιών καταδίωξης και της υστερικής ζήλειας που εμφάνισε η γυναίκα του (που τελικά νοσηλεύτηκε για τα επόμενα 40 χρόνια της ζωής της σε ειδικό θεραπευτήριο).
Η ενδοοικογενειακή αυτή κρίση, παράλληλα με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αιχμαλωσία του γιου του, αποτέλεσαν καθοριστικά στοιχεία για την μετέπειτα συγγραφική έμπνευση του Πιραντέλλο, ο οποίος άρχισε να δελεάζεται έντονα από τον άνθρωπο και τον εσωτερικό του κόσμο. Αναπόφευκτη ήταν η στροφή του στη μελέτη κειμένων ψυχολόγων (πχ Άλφρεντ Μπίνετ), καθώς και στη συγγραφή δοκιμιακών μελετών (ήδη πριν ακόμα έρθει σε επαφή με το έργο του Φρόϋντ), όπου, εξετάζοντας τις αρχές που διέπουν τον άνθρωπο, τον ίδιο, αλλά και την τέχνη του, εκδηλώθηκε η έντονα συναισθηματική ηθική του (“Η αισθητική του χιούμορ”, 1908).
Μετά τον πόλεμο, το “μετά-θέατρο”
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πιραντέλλο ξεκίνησε, διστακτικά στην αρχή, και τη συγγραφή θεατρικών κειμένων. Δεν άργησε, φυσικά, να εγκαταλείψει το συμβατικό και να εισαγάγει στην παγκόσμια θεατρική σκηνή το “μετά-θέατρο” ή αλλιώς “θέατρο εν θεάτρω”, για το οποίο οι περισσότεροι τον θυμούνται. Η πρόθεση “μετά” δεν είναι χρονική. Αντίθετα, παραπέμπει στον σκληρό ρεαλισμό της συνειδητοποίησης, ότι αυτό που γράφει ο συγγραφέας ή αυτό που βλέπει ο θεατής είναι θέατρο. Μοιάζει περίπλοκο κι όμως εκφράζει την αλήθεια του θεατρικού φαινομένου. Κείμενα που ενσωματώνουν το θέατρο μέσα σε ένα άλλο θέατρο, εμφανίζονται σαν καθρέφτες του θεατή και έρχονται να σπάσουν τον τοίχο ανάμεσα στη σκηνή και το κοινό. Με τέτοια έργα, ο ηθοποιός-ερμηνευτής μπαίνει στη θέση του θεατή και βιώνει ένα θεατρικό κείμενο υπό την οπτική του τρίτου, ενώ παράλληλα ο θεατής ταυτίζεται μαζί του, δεδομένου ότι και οι δύο αντιμετωπίζουν μια δραματουργική εκτέλεση ύπο παρόμοιο πρίσμα. Θεατής και ηθοποιός (και συγγραφέας;) βρίσκονται στο μεταίχμιο ρεαλιστικού και φανταστικού, εισέρχονται σε μία διαδικασία εσωτερικού διαλογισμού, κριτικής επικοινωνίας με το κείμενο και πειραματισμού με τα όρια. Ο ευθύς διάλογος με το κοινό, η συνειδητοποίηση της ύπαρξης κοινού και ηθοποιών, η διάκριση ερμηνευτή-χαρακτήρα, η αίσθηση του αληθινού (σε αντίθεση με τον θεατρικό) χρόνου και χώρου, η διάχυτη χρήση της όρασης και της ακοής σαν μέσα επαφής με την πραγματικότητα, συνθέτουν θέατρα μέσα σε άλλα θέατρα, με μία αριστουργηματική τεχνική που λανθασμένα υποστηρίζεται πως επινόησε ο Πιραντέλλο.
Στην πραγματικότητα, το κόνσεπτ του “μετά-θεάτρου” και τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι γνωστά ήδη από την εποχή του Τόμας Κίντ (“Η Ισπανική Τραγωδία”) και του Σαίξπηρ (σύντομη εκδοχή “Άμλετ”). Ο τελευταίος, εξάλλου, είχε συνοψίσει το νόημα και τη σημασία της τεχνικής του θεάτρου μέσα στο θέατρο, δηλώνοντας πως: “Όλος ο κόσμος (είναι) μία σκηνή”.
Με το “Έξι Πρόσωπα Αναζητούν Συγγραφέα” (1921) ο Πιραντέλλο δίχασε και ανέλαβε επίσημα τον τίτλο του συγγραφέα του θεάτρου μέσα στο θέατρο. Ένας θίασος με το σκηνοθέτη του, που κάνει πρόβα επί σκηνής ενός έργου (επίσης του Πιραντέλλο), έξι περίεργα πρόσωπα που εμφανίζονται ξαφνικά και αναζητούν έναν συγγραφέα να ολοκληρώσει την ιστορία τους και όλες οι μεταξύ τους ίντριγκες. Θεατρικό παράλογο και “τρέλα!”, όπως αποκάλεσαν την ιδέα οι πρώτοι θεατές του έργου, απορρίπτοντάς το. Φυσικά, το παιχνίδι αυτό με τα όρια του συγγραφέα, του ηθοποιού και του θεατή, δεν άργησε να αναδείξει διεθνώς τον Πιραντέλλο σε κορυφαίο δημιουργό του παράλογου “μετά-θεάτρου”.
Από τον φασισμό στο Νόμπελ
Ο Μουσολίνι έδωσε στον Πιραντέλλο την ευκαιρία να διευθύνει το δικό του θέατρο (Teatro d’Arte, Ρώμη). Χαριτολογώντας, έλεγε πως είναι “φασίστας” μόνο και μόνο επειδή είναι Ιταλός. Το “αστείο” αυτό, όμως, σε μία Ευρώπη που έβραζε, δεν έγινε αντιληπτό. Ο Πιραντέλλο βρέθηκε αρκετές φορές σε θέση, όπου έπρεπε να ξεκαθαρίσει επιτέλους τα πολιτικά του πιστεύω. Στην πραγματικότητα, ο παράλογος ρεαλισμός του δεν επέτρεπε την ανάπτυξη πολιτικών πεποιθήσεων στον συγγραφέα. Την πολιτική του αυτή απάθεια, μάλιστα, δεν δίστασε να εκφράσει, αυτοχαρακτηριζόμενος ως “άνθρωπος του κόσμου”. Η δήλωση αυτή, καθώς και η επίσημη αποστασία του από το φασιστικό κόμμα τον κατέστησε “επικίνδυνο” και τον έθεσε υπό τον συνεχή έλεγχο της αστυνομίας του Μουσολίνι.
Το θέατρο του σύντομα βυθίστηκε στην οικονομική ένδεια (1928). Ο Πιραντέλλο, ωστόσο, δεν έπαψε να ψάχνει και να δημιουργεί. Με άλλη μία πρόβα (ορθότερα αυτοσχεδιαμό) επί σκηνής του επίσης πιραντελλικού έργου “Αντίο Λεονόρα!”, ο “πιραντελλισμός” εκδηλώθηκε μοναδικά και πάλι στο “Απόψε αυτοσχεδιάζουμε!” (1930), όπου οι ηθοποιοί κλήθηκαν, όχι απλά να συνειδητοποιήσουν τη διάστασή τους από τον χαρακτήρα που υποδύονται, μα έχοντάς την υπόψη, να επιχειρήσουν να ταυτιστούν απόλυτα με το χαρακτήρα αυτό. Είναι μοναδικά ανατριχιαστικό το πώς ο Πιραντέλλο, μέσω του σκηνοθέτη του εν λόγω “αυτοσχεδιασμού”, βάζει τους ηθοποιούς να φτάσουν σε έξι ή επτά επίπεδα ρόλων, θεάτρων μέσα σε άλλα θέατρα, μαγεύοντας με τον ασύλληπτο “φανταστικό ρεαλισμό” του!
Η πιραντελλική “τρέλα” χάρισε στο συγγραφέα το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1934. Πέθανε μόνος του, στη Ρώμη, μόλις δύο χρόνια αργότερα (10 Δεκεμβρίου 1936).
Με πάνω από πενήντα θεατρικά κείμενα, με οκτώ μυθιστορήματα και αρκετές ποιητικές συλλογές, ο Πιραντέλλο έφερε στο χώρο της συγγραφής τη δική του επανάσταση, υπενθυμίζοντας το πολυδιάστατο της δραματουργίας, ξεκαθαρίζοντας θέσεις, δοκιμάζοντας όρια και επιχειρώντας να προσεγγίσει με τον προσωπικό (οριακά “τρελό”) ρεαλισμό του την ανθρώπινη φύση και να μας θυμίσει πως όλα γύρω μας, μα και εμείς οι ίδιοι, δεν είμαστε τίποτα άλλο παρά μέρη ενός θεάτρου! Όσο κι αν τα έργα του μπερδεύουν, ο ίδιος έβλεπε τον κόσμο απλά και πίστευε αποκλειστικά και μόνο στην δράση και ποτέ στη “φιλοσοφία” πίσω από το κείμενο. Το κατά πόσο αυτό που έκανε ήταν πρωτοποριακό, έχει αμφισβητηθεί. Η διαχρονικότητά του, όμως, είναι αδιαμφισβήτητη και οι θεατρικοί (και όχι μόνο) θίασοι παγκοσμίως αντλούν κάθε χρόνο έμπνευση από κάποιο κείμενό του, όπως φαίνεται και από το παρακάτω βίντεο (αμερικάνικη τηλεοπτική θεατρική παραγωγή του “Έξι πρόσωπα αναζητούν συγγραφέα”, σε σκηνοθεσία Στέισι Κίτς).
Πηγές https://www.britannica.com/biography/Luigi-Pirandello, https://www.britannica.com/topic/Six-Characters-in-Search-of-an-Author, https://courses.cit.cornell.edu/engl3270/327.meta.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.