Βιογραφικό
Ο Ιπποκράτης ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός κι έζησε στην Ελλάδα κατά το χρυσούν αιώνα του Περικλή. Αιώνας έντονου διανοητικού προβληματισμού που ανέδειξε μεγάλους άνδρες, όπως ήταν ο Σοφοκλής, ο Σωκράτης κι ο Θουκυδίδης. Τον 5ο αι. π.Χ., λοιπόν, γεννήθηκε ο ορθολογισμός αλλά κι ο ουμανισμός, με τη προϋπόθεση να δώσουμε στον όρο αυτό την ευρεία έννοια της σκέψης του ανθρώπου για τον εαυτό του. Μαθήτευσε κοντά σε σοφιστές, φιλοσόφους, ίδρυσε τη σχολή του την εποχή που σ’ όλη τη χώρα άκμαζαν τα Ασκληπιεία στα οποία κύρια θεραπεία αποτελούσε ο εξαγνισμός του σώματος και της ψυχής, εφόσον η ασθένεια θεωρούνταν θεόσταλτη. Ήταν αυτός που έφερε την επανάσταση διδάσκοντας την ορθολογική σκέψη στην αντιμετώπιση των ασθενειών, χρησιμοποίησε πρώτος στην Ιατρική το πείραμα, ανάγοντάς την από εμπειρική τέχνη σε επιστήμη. Τα αίτια είναι λογικά κι απαιτούνε λογικά θεραπευτικά μέσα υποστήριζε, δεν υπάρχει το στοιχείο της θεϊκής παρέμβασης. Αποθεοποίησε την ιατρική και τη διαχώρισε από τη φιλοσοφία. Ήρθε για πρώτη φορά ανατριχιαστικά κοντά στον άνθρωπο. Καταρρέουν τα πάντα, φιλοσοφικές θεωρίες κι ιδέες.
Ήταν ο 1ος που ταξινόμησε συστηματικά την ιατρική κι επιχείρησε μια μεθοδευμένη θεραπεία των νοσημάτων. Έκανε προσιτές τις ιατρικές γνώσεις και σε μαθητές πέραν της οικογένειας των Ασκληπιαδών, κάτι καινοτόμο για την εποχή του αφού τότε επικρατούσε η παράδοση που ήθελε τη μετάδοσή της μόνο μέσα στους κόλπους της οικογένειας των Ασκληπιαδών, από πατέρα σε γιο. Ήτανε δημιουργός του περίφημου Όρκου της Ιατρικής, έν εξαιρετικό κείμενο που εισάγει και τις δεοντολογικοηθικές αρχές της ιατρικής κι εκφωνείται και σήμερα από τους μελλοντικούς γιατρούς.
Ο Ιπποκράτης, Δωριεύς στη καταγωγή, απόγονος του Νέβρου (γιός του Ποδαλείριου) γεννήθηκε στη Κω στις 27 του μήνα Αγριανίου (12 Οκτώβρη), το 460 π.Χ., όμως για τη χρονολογία γέννησης του υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες. Με βάση αυτές γεννήθηκε το 501ή το 490 ή το 475 ή το 460 π.Χ. Από τους περισσότερους Ιπποκρατιστές γίνεται αποδεκτό το 460, στο 1ο έτος της 80ής Ολυμπιάδας, επί επωνύμου άρχοντος Αβριάδα κι ανήκε στον ενδοξότατο κλάδο των Ασκληπιαδών (Ασκληπιάδες είναι αυτοί που κατάγονται απ’ τον Ασκληπιό, είτε είναι γιατροί είτε ασκούν κάποιαν άλλη δραστηριότητα, σύμφωνα με τον Ι. Τζέτζη). Σύμφωνα με τη παράδοση, εκ πατρός (ιατρού Ηρακλείδη, (ιερέας στο Ασκληπιείο της Κω, ήτανε γιος του Ασκληπιάδη Ιπποκράτη, που 'τανε γιος του Γνωσιδίκου. Κατά τη παράδοση το Ασκληπιείο της Κω ίδρυσε ο γιος του Ασκληπιού, Ποδαλείριος όταν γύρισε από τον Τρωικό πόλεμο κι εγκαταστάθηκε στο νησί)* καταγόταν από το θεό της ιατρικής Ασκληπιό (Ο Ασκληπιός ήταν άρχοντας της Τρίκκης στη Θεσσαλία που φημιζότανε για τις ιατρικές του γνώσεις. Στον Όμηρο εξελίχθηκε σ’ ημίθεο- θεραπευτή. Στο τέλος, εξυψώθηκε σε ένα θεό γιατρό) κι εκ μητρός (Φαιναρέτης) απ’ τον ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή. Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα υπονοούνται οι 2 γιοι του, Ποδαλείριος και Μαχάων. Ο Ιπποκράτης λέγεται ότι ανήκει στους Ασκληπιάδες που κατάγονται από τον Ποδαλείριο (20ός απόγονος του Ηρακλή και 19ος του Ασκληπιού). Απόγονοι του Ποδαλείριου ήτανε κι αυτοί που ιδρύσανε την ιατρική σχολή της Κνίδου, που ίσως να ‘τανε παλιότερη της ιατρικής σχολής της Κω αλλά εκείνη απέκτησε μεγαλύτερη φήμη λόγω της γέννησης του Ιπποκράτη. Άλλωστε στη Κω λειτουργούσε ήδη κέντρο λατρείας του Ασκληπιού, όπου ο πατέρας του αλλά κι ο πάππος του Ιπποκράτης Α’, λαμπροί Ασκληπιάδες, ήσαν ιερείς του Ασκληπιείου της Κω κι εξαίρετοι ιατροί. Αλλά κι η συγγενική σύνδεσή του με τον ημίθεο Ηρακλή μπορεί να αιτιολογηθεί: Ο Ηρακλής γλυτώνει τους ανθρώπους από τις καταστρεπτικές δυνάμεις. Ο Ιπποκράτης απαλλάσσει τους ανθρώπους από τις ολέθριες ασθένειες. Ο πρώτος θεωρείται μυθικός ευεργέτης της ανθρωπότητας. Ο δεύτερος είναι ο υπαρκτός ευεργέτης των ανθρώπων.
Η πόλη της Κω δημιουργήθηκε στη σημερινή τοποθεσία με συνοικισμό μόλις το 366 π.Χ. Μεταξύ 450 και 366 π.Χ. υπήρχε η Κως η Μεροπίς κοντά στη σημερινή τοποθεσία. Συνεπώς ο Ιπποκράτης γεννήθηκε είτε στη Κω τη Μεροπίδα είτε σε κάποια άλλη κώμη του νησιού. Άλλη άποψη που επίσης υφίσταται: κατά τη παράδοση γεννήθηκε στην αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, την Αστυπάλαια, το 460 π.Χ., χρονολογία που μας υποδεικνύει ο Ιστόμαχος ο Εφέσιος.
* Αναφέρονται όλοι οι πρόγονοί του και βέβαια τον χωρίζουνε 18 γενιές απ' το θεό Ασκληπιό και 19 από τον Απόλλωνα. Σύμφωνα με τη παράδοση, ο Απόλλωνας ήταν ο πατέρας του Ασκληπιού και βέβαια σα γιος του Διός, που θεωρείται ο Απόλλωνας, ο Μέγας Ιπποκράτης είναι 20ός της σειράς των απογόνων του Διός. (Ο Απόλλωνας ήτανε θεός της Ιατρικής, του Φωτός και της Μουσικής). Όμως ήταν κι από μητέρα Δωριεύς. Η μητέρα του Φαιναρέτη κόρη της Πραξιθέας, καταγόταν επίσης από τους Ηρακλείδες. Οι γιοι του Ιπποκράτη, ο Θεσσαλός κι ο Δράκων, καθώς κι ο γαμπρός του Πόλυβος (σύζυγος της κόρης του) υπήρξαν μαθητές, συνεχιστές του έργου του και συγγραφείς ορισμένων βιβλίων της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Ippocraticum). Τα βιογραφικά στοιχεία του Ιπποκράτη δεν είναι βέβαια. Πολλοί ασχολήθηκαν με το γενεαλογικό του δένδρο και με το βίο του, αλλά τα στοιχεία δεν τεκμηριώνονται. Οι τρεις μέχρι σήμερα πιο συμπληρωμένες βιογραφίες του είναι του Σωρανού του Εφεσίου, του Σούδα και του I. Τζέτζη. Αλλά κι ο χρόνος του θανάτου του δεν είναι ακριβώς γνωστός. Η παράδοση μνημονεύει το θάνατό του στη Λάρισα σε μια από τις περιοδείες του στη Θεσσαλία, στη διάρκεια της 102ας Ολυμπιάδας, σε προχωρημένη ηλικία. Κατά τους βιογράφους του I. Τζέτζη και Σουίδα απέθανε σε ηλικία 104 ετών, ενώ κατά τον Σωρανό σε ηλικία 90.
Ήτανε προικισμένος με μεγάλη εργατικότητα και ροπή για μάθηση και σπούδασε ιατρική στο φημισμένο Ασκληπιείο της Κω. Αρχικά υπήρξε μαθητής του ίδιου του πατέρα του, αφού η παράδοση των Ασκληπιαδών ήθελε τη μετάδοση της ιατρικής γνώσης από τον πατέρα στο γιο. Κατόπιν του γυμναστή-ιατρού-διαιτολόγου Ηρόδικου του Σηλυμβριανού, που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής γυμναστικής. Επίσης, διδάχτηκε φιλοσοφία από το Δημόκριτο τον Αβδηρίτη και ρητορική από το Γοργία το Λεοντίνο, αν κι αρκετοί ερευνητές ισχυρίζονται πως η σχέση του με τους 2 τελευταίους, ήτανε πιότερο πνευματική και λιγότερο σχέση μαθητείας. Μετά την εκπαίδευσή του άρχισε ν’ ασκεί ιατρική στη γενέτειρά του τη Κω, όπου και νυμφεύτηκε, με τη σύζυγό του, Αβλαβία, έκανε δύο γιους, που αναδείχθηκαν σε επιφανείς ιατρούς, (Θεσσαλός & Δράκων) καθώς και μία μη ονομαζόμενη κόρη, που παντρεύτηκε τον ιατρό Πόλυβο.
Μεγάλο μέρος της άσκησής του στην ιατρική οφείλει στο Ασκληπιείο της γενέτειράς του, όπου πολλοί ασθενείς προσέρχονται για θεραπεία από διάφορα μέρη του τότε γνωστού κόσμου. Γνωρίζοντας όμως πόσο βυθισμένοι στην άγνοια και στη πρόληψη βρίσκονταν οι άλλοι γιατροί της εποχής του, θεώρησε χρέος του να ταξιδέψει και σ’ άλλα μέρη επειδή ήθελε να συμπληρώσει τη μόρφωσή του αλλά και να διαδώσει την πίστη του στον καθαρό αέρα, στο νερό και στον ήλιο.
Ο Στράβων μας περιέσωσε παράδοση, κατά την οποία ο Ιπποκράτης ασκήθηκε ειδικά στη δίαιτα ασθενειών μελετώντας τις θεραπευτικές περιγραφές που βρίσκονται στο Ασκληπιείο της Κω. Ταξίδευσε σε διάφορες πόλεις με κίνητρο τη φιλομάθειά του. Η πρόθεσή του, όπως αναφέρεται στη βιογραφία του Σωρανού, ήταν να δει από κοντά τα συμβαίνοντα σ’ άλλες χώρες και ν’ ασκηθεί καλύτερα στη τέχνη του. Ήθελε να γνωρίσει τη φύση και τις κλιματολογικές συνθήκες διαφόρων τόπων, να μελετήσει τις ενδημικές ασθένειες, τον τρόπο διαβίωσης των κατοίκων, την επίδραση του περιβάλλοντος και να μάθει τις παρατηρήσεις και άλλων ανθρώπων. Ερεύνησε επισταμένως την ιατρική των ιερέων στα Ασκληπιεία, εξέτασε την ιατρική των μάγων και των πρακτικών ιατρών, μελέτησε την ιατρική των Γυμναστών, ερεύνησε την ιατρική των φιλοσόφων και χάραξε με τη μεγαλοφυΐα του νέες μεθόδους του ανθρώπινου οργανισμού. Μελέτησε τη φύση, το κλίμα, τα έθιμα και το χαρακτήρα των λαών τους και συγκέντρωσε πολύτιμες γνώσεις.
Μετά λοιπόν, το θάνατο των γονιών του έφυγε από τη Κω, περιπλανώμενος σ’ όλη την Ελλάδα, άλλωστε δεν ήταν σπάνιο το γεγονός εκείνη την εποχή κάποιος που εξασκούσε το επάγγελμα του γιατρού να εγκαταλείπει τον τόπο καταγωγής του ή τον τόπο όπου εκπαιδεύτηκε, προκειμένου να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του και σ’ άλλες περιοχές. Ωστόσο δεν υπάρχει ακριβής ένδειξη σχετικά με το πότε αναχώρησε από το νησί, ίσως αυτό να ‘γινε στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου, τότε που φαίνεται να συμπίπτει κι η φάση της ακμής της δραστηριότητάς του. Θεωρούσε ξεπερασμένο τον τρόπο που ασκούνταν η ιατρική μέχρι τότε και πίστευε πως ταξιδεύοντας, θα μπορούσε να εφοδιαστεί με την απαραίτητη γνώση, αλλά κι εμπειρία για να εξασκήσει την ιατρική. Επιστρέφοντας στην Κω από ένα ταξίδι του στην Αίγυπτο, ξεκίνησε τον «πόλεμο» εναντίον της σχολής της Κνίδου, που είχε επικεφαλής τον γιατρό Ευρυφόντα. Η σχολή αυτή ήταν, μέχρι τότε, ό,τι ανώτερο υπήρχε κι η γνώμη του ήτανε σεβαστή σ’ όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τη σχολή της Κνίδου, η ιατρική ασκούνταν μες σε ναούς κι ιερούς χώρους, ενώ τον ρόλο των ιατρών αναλάμβαναν ιερείς, που κρατούσαν μυστικές τις μεθόδους τους.
Φεύγοντας απ’ το νησί, έκανε επιστημονικά ταξίδια σε πολλές περιοχές. Πρώτα στη Θεσσαλία κι αργότερα στη Μακεδονία. Πέρασε επίσης από τα παράλια της Μ. Ασίας, τη Θράκη, την Αθήνα., επισκεπτόμενος τη Δήλο, τη Θάσο, τη Σκυθία, την Αίγυπτο και τη Σμύρνη. Η φήμη του απλώθηκε γοργά σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα όριά της, στη κραταιά Περσία. Επίσης λένε πως λύτρωσε τα Άβδηρα από λοιμό. Μάλιστα πως εκεί εξέτασε το Δημόκριτο, που θεωρούνταν από κάποιους ότι ήτανε τρελός επειδή γέλαγε μ’ όλα. Ο Ιπποκράτης διέγνωσε ότι απλά βρισκότανε σε χαρούμενη διάθεση κι από τότε ο Δημόκριτος αποκαλούνταν "ο γελαστός φιλόσοφος". Ωστόσο οι σχετικές πληροφορίες δεν φαίνεται να ευσταθούν. Το μόνο βέβαιο είναι πως ο Ιπποκράτης είχε προνομιακή πρόσβαση στη συσσωρευμένη γνώση ενός από τα κορυφαία ιατρικά ιδρύματα της εποχής του και κατά πάσα πιθανότητα πήρε όλη την εγκύκλια μόρφωση, που είχαν οι σημαντικοί Έλληνες του 5ου π.Χ. αι.
Κατά τη θεσσαλική περίοδο της σταδιοδρομίας του υπήρξανε 2 αξιοσημείωτα γεγονότα. Μια ιστορία που αφορά το βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκκα Β’ , που είχε διαγνώσει ψυχολογικό μαρασμό από μια ερωτική απογοήτευση και τον θεράπευσε. Το 2ο γεγονός είναι η βοήθεια που αρνήθηκε στους βαρβάρους, την οποία προσέφερε μόνο στους Έλληνες κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας. Πιο συγκεκριμένα, Ο Αρταξέρξης Α’ λέγεται πως έστειλε απεσταλμένους για να ζητήσουνε τη βοήθειά του προκειμένου να αντιμετωπίσει επιδημία που ‘χεν εξαπλωθεί στο στράτευμά του. Ο Ιπποκράτης όχι μόνο αρνήθηκε, παρά τις εξαιρετικά δελεαστικές προσφορές, αλλά ρωτώντας τους απεσταλμένους σχετικά με τις κλιματικές συνθήκες και το καθεστώς των ανέμων στον τόπο τους, από τις απαντήσεις τους κατάφερε να προβλέψει τη πορεία της ασθένειας στον ελλαδικό χώρο και να υποδείξει τη κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Αν κι αρχαίες πηγές αποδέχονται τα γεγονότα αυτά σαν αληθινά, ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές τ’ αμφισβητούν.
Επιπλέον, λέγεται, πως βοήθησε τους Αργείους και τους Αθηναίους, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα κατά της εξάπλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι τελευταίοι, ως ένδειξην ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια του στον ιδιαίτερα θανατηφόρο λοιμό των Αθηνών, τον μυήσανε στα Ελευσίνια Μυστήρια και τον ανακηρύξανε πολίτη των Αθηνών. Επίσης, παραχωρήσανε δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο γι' αυτόν και τους απογόνους του, αν κι οι σύγχρονοι ερευνητές αμφισβητούνε την ανάμιξή του σε γεγονότα της αττικής γης. Απόλαυσε τιμές, τόσο από τους Αθηναίους που τον στεφάνωσαν με χρυσό στεφάνι όσο και από τους Κώους συμπατριώτες του, που τίμησαν την μνήμη του με απεικονίσεις σε πολλά νομίσματα της Πολιτείας της Κω. Χάρη στον Ιπποκράτη, το μικρό νησί της Κω προσέφερε πολλά στην ελληνική σκέψη και στον πολιτισμό. Η μεγαλοφυΐα του Ιπποκράτη, ιεροφάντη και μύστη της πιο ζωντανής ανθρωπιστικής θρησκείας και θεμελιωτή κι αναμορφωτή της ιατρικής τέχνης, ανέδειξε το νησί στην οικουμένη.
Αξίζει να αναφερθούμε στη μεγάλη του ανακάλυψη όταν έσωσε την Αθήνα από τη φοβερή αρρώστια τον λοιμό. Ήταν αρρώστια που θέρισε χιλιάδες πολίτες. Το πόσοι Αθηναίοι πολίτες πέθαναν δεν είναι γνωστόν ακριβώς. Είναι γνωστό όμως πόσοι πέθαναν στο στρατό από την ασθένεια αυτή: 300 ιππείς και 4.400 οπλίτες. 7 ολάκερα χρόνια μάστιζε την Αθήνα ο λοιμός. Και θα προχωρούσε το κακό αν δεν εμφανιζόταν ο Ιπποκράτης, που ήτανε τότε στην ακμή της ηλικίας του και της επιστημονικής του καριέρας. Κουράστηκε αρκετά μελετώντας ώρες ατελείωτες τη καταστρεπτική επιδημία. Παρατήρησε λοιπόν, πως όσοι προσβάλλονταν ελαφριά ή και καθόλου ήτανε σιδηρουργοί. Η φωτιά λοιπόν συμπέρανε πως ήτανε το σωτήριο φάρμακο. Και συμβούλεψε τους Αθηναίους ν’ ανάψουνε μεγάλες φωτιές σ’ όλη τη πόλη και να καίνε μέρα-νύχτα. Έτσι η καταραμένη αρρώστια εξαφανίστηκε. Από τότε ο Ιπποκράτης ονομάστηκε πατέρας της ιατρικής.
Μετά την επιστροφή του στην πατρίδα του, ιδρύει την ονομαστή σχολή του στην Κω. Βέβαια με τον όρο σχολή τον 5ο αι. θα πρέπει να εννοήσουμε πως ένας δάσκαλος, που ‘ταν ενταγμένος στο ευρύτερο πλαίσιο μιας οικογενειακής παράδοσης 100ετιών, διαιώνιζε αυτή τη διδασκαλία σε γιους του και μαθητές. Ο Ιπποκράτης θα ‘ρθει ν’ αποθεοποιήσει την ιατρική και να διαχωρίσει αυστηρά τα όριά της από τη φιλοσοφία. Κατά τον Ιπποκράτη και τους αποκαλούμενους Ιπποκρατικούς, ο γιατρός όφειλε ν’ απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να ‘ναι καθαρός στο σώμα κι αχώριστος της ηθικής. Διέδωσε, επίσης, το ανθρωπιστικό του δόγμα: «ωφελέειν ή μη βλάπτειν» (να ωφελείς, ή μην βλάπτεις) κι έθεσε ως κορωνίδα των ηθικών αξιών του το περίφημο: «ην γαρ παρή φιλανθρωπίη, πάρεστι και φιλοτεχνίη» (όπου υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο, υπάρχει αγάπη και για τη τέχνη). Για τον Ιπποκράτη, μεγάλος οδηγός ήταν η Μητέρα Φύση. Θεωρούσε την ιατρική άρρηκτα συνδεδεμένη με την φιλοσοφία, γεγονός που τον έκανε να πιστεύει ότι ικανός γιατρός μπορεί να γίνει μόνον ο φιλοσοφικά σκεπτόμενος. Γι’ αυτόν ο γιατρός έπρεπε να είναι μεταξύ άλλων θεοσεβής, φιλάνθρωπος, σεμνός, καθαρός, αφιλοχρήματος, υπομονετικός, ευγενής, εχέμυθος και μετριόφρων.
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, θεράπευε και δίδασκε, έγραφε παρατηρήσεις, θεωρίες, ανακαλύψεις και τα ιδανικά του. Μετά το θάνατό του, το έργο συγκεντρώθηκε κι αποτέλεσε αυτό που ‘ναι γνωστό ως Ιπποκρατική Συλλογή. Τα έργα που την αποτελούν είναι 59 και γραφτήκανε στην ιωνική διάλεκτο (ανάλογα με τους μελετητές η περιλαμβάνει 53 ή 57 ή 60 ή 64 ή 74 έργα γραμμένα στην ιωνική διάλεκτο, ενώ οι Κώοι μιλούσαν τη δωρική, μόνο αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα, καθώς η ιωνική ήταν η διάλεκτος των λογίων ανεξαρτήτως της καταγωγής τους). Η Ιπποκρατική Συλλογή περιέχει εγχειρίδια, διαλέξεις, έρευνες, σημειώσεις και φιλοσοφικά δοκίμια για διάφορα θέματα στο τομέα της ιατρικής, χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Τα έργα αυτά γραφτήκανε για διαφορετικά ακροατήρια, για ειδικούς και μη ειδικούς και μερικές φορές παρουσιάζονται σημαντικές αντιφάσεις μεταξύ των έργων. Μερικά δε από τα άρθρα έχουνε γραφεί απ’ άλλους ιατρούς που γνωρίζανε πως καθετί που ‘χε την υπογραφή του θα τύχαινε ευρείας αποδοχής.
Οι ασθένειες γι’ αυτόν έχουνε λογικά αίτια και δε πηγάζουν από θεϊκή παρέμβαση. Έτσι, η θεραπεία τους θα πρέπει να γίνεται επίσης με λογικά μέσα που προέρχονται από την άμεση παρατήρηση. Η ασθένεια εξετάζεται ως μια γενική πάθηση κι όχι εντοπισμένη σε κάποιο όργανο. Ήταν ο 1ος που μίλησε για τη σημασία και την αναγκαιότητα της ασηψίας και της αντισηψίας. Τόνισε την ανάγκη για καθημερινή καθαριότητα κι υγιεινή. Υποστήριζεν ακόμη πως στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν ουσίες που ονόμασε αίμα & βλέννη, κίτρινη & μελανή χολή. Απ’ την ισορροπία των ουσιών αυτών εξαρτάται ή υγεία του ανθρώπου. Όταν υπάρχει ισορροπία μεταξύ τους τότε ο άνθρωπος είναι υγιής, ενώ στο αντίθετο, ασθενεί σωματικά και ψυχολογικά. Γι’ αυτό, στις εξετάσεις του δοκίμαζε ακόμα και τα πτύελα και τα ούρα των ασθενών. Πίστευε ακόμη πως στο σώμα ενυπάρχει ζωική δύναμη, η φύσις από την οποίαν εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη κι η θεραπεία του σώματος, όπως κι επαναφορά του από τη παθολογική στη φυσιολογική κατάσταση. Τα φάρμακα για τους Ιπποκρατικούς είναι βοηθήματα της φύσις.
Ο Ιπποκράτης δε περιορίστηκε μόνο στη πρακτική πλευρά της ιατρικής, αλλά τη δίδαξε κιόλας. Καταρχάς όπως το όριζε η οικογενειακή του παράδοση, τη μετέδωσε στους γιους του. Έπειτα όμως, ήταν ο πρώτος που μετέδωσε τις γνώσεις της ιατρικής και σε ανθρώπους που δεν κατάγονταν από την οικογένεια των Ασκληπιαδών. Αυτό το άνοιγμα στην εποχή του έδωσε μεγάλη διάδοση στη φήμη της ιατρικής στη Κω. Με το άνοιγμα της διδασκαλίας δόθηκε η αφορμή να συνταχθεί από το μεγάλο γιατρό ο περίφημος Όρκος της Ιατρικής. Αυτός εκφωνούνταν μόνον από μαθητές που δεν ανήκαν στην οικογένεια Ασκληπιαδών, πριν από τη στιγμή που επρόκειτο ν’ αρχίσουνε την εκπαίδευση από το δάσκαλο.
Ανέλαβε την Ιατρική Σχολή της Κω, έθεσε νέες βάσεις στη διδασκαλία της ιατρικής κι έδωσε ξεχωριστή λάμψη στην επιστήμη. Με την ευρύτητα του πνεύματός του διέβλεψε ότι η ιατρική τέχνη δε θα μπορούσε ν’ αναπτυχθεί μες στα οικογενειακά πλαίσια, ούτε να ωφελήσει με τη μυστική μετάδοση της τέχνης από πατέρα σε γιο. Γι’ αυτό ακριβώς έσπασε τον κλειστό οικογενειακό κύκλο κι επεξέτεινε τη διδασκαλία του πέρα από τους γιους των ιατρών σ’ όλους εκείνους που ‘χανε τη κλίση και την ικανότητα να μάθουν την τέχνη.
Ο γνωστός επιγραφολόγος Carratelli θεωρεί το άνοιγμα αυτό ένδειξη θαρραλέου πνεύματος του ευφυούς Κώου, που χάραξεν αριστοτεχνικό δρόμο για το Ελληνικό Πνεύμα. Η φήμη των ιατρών της Κω και προ πάντων η ακτινοβολία του Ιπποκράτη προσείλκυσαν στη Σχολή της Κω πολλούς νέους από διάφορες περιοχές που αναδείχθηκαν εξαίρετοι ιατροί. Όταν αργότερα σε προχωρημένη ηλικία αποφάσισε ν’ αναχωρήσει από τη Κω για τη Θεσσαλία, φρόντισε να εξασφαλίσει τη περαιτέρω λειτουργία της Σχολής αναθέτοντας τη διεύθυνση στο γαμπρό και μαθητή του Πόλυβο.
Η απόφαση του Ιπποκράτη να κάνει προσιτή την ιατρική γνώση και σε άτομα εκτός των στενών κόλπων της οικογενείας, οφείλεται στον πολύ μικρό αριθμό των μελών της οικογένειας που ήτανε πρόθυμα να συνεχίσουνε την ιατρική παράδοση στη Κω. Για το λόγο αυτό πρέπει να συνέταξε και τον Όρκο που σώθηκε γιατί έχει όλα τα γνωρίσματα ενός προτύπου. Αποτελεί σήμερα όπως και στην αρχαιότητα έν είδος συμβολαίου για τη ηθική εξάσκηση της ιατρικής.
Ο όρκος ουσιαστικά χωρίζεται σε 2 μέρη. Στο 1ο προσδιορίζονται οι υποχρεώσεις του νεοεισαγόμενου μαθητή και προσφέρονται ηθικές κι οικονομικές εγγυήσεις στο δάσκαλο της ιατρικής τέχνης. Υπόσχεται να τιμά το δάσκαλό του σα γονέα όπως θα κάνει τα προβλήματα του διδασκάλου και δικά του. Επίσης δέχεται τη δέσμευση να διδάξει κι ο ίδιος αν χρειαστεί την ιατρική τέχνη στους γιους του αλλά και στους γιους του διδασκάλου του. Το 2ο μέρος θεωρείται και το σπουδαιότερο καθώς αναφέρεται στις ηθικές αρχές πάνω στις οποίες θα βασιστεί για ν’ ασκήσει το επάγγελμά του ως αυριανός γιατρός. Βασική του επιθυμία είναι να ασκήσει τη τέχνη «αγνώς και καθαρώς». Οι υποχρεώσεις που συνεπάγεται αυτή η επιθυμία είναι να επιδιώκει μόνο το καλό των ασθενών του και να μη χρησιμοποιήσει ποτέ θανατηφόρο φάρμακο έστω κι αν του ζητηθεί. Δε θα βοηθήσει ποτέ γυναίκα να χάσει παιδί που κουβαλά μέσα της. Θα σέβεται το σπίτι κάθε αρρώστου που θα μπει και θ’ αποφεύγει κάθε αφροδισιακήν επαφή με τον ίδιο τον ασθενή αλλά και με μέλη της οικογένειάς του. Τέλος, θα ‘ναι έμπιστος και δε θα αποκαλύπτει μυστικά που του γίνονται γνωστά κατά την άσκηση του επαγγέλματός του.
Ήδη, όμως, από την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή μέχρι και σήμερα υπήρχνε έντονος προβληματισμός σχετικά με το αν η πατρότητα του συγκεκριμένου έργου ανήκει στον Ιπποκράτη. Θα ‘ταν ουτοπία να πιστεύαμε πως όλες έχουνε γραφεί από τον ίδιο. Οι ιατρικές αυτές πραγματείες μπορεί να διαπνέονται απ' το ίδιο ορθολογικό πνεύμα μιας ιατρικής απαλλαγμένης από κάθε μαγική επίδραση, αλλά το έργο δεν είναι ομοιογενές. Υπάρχουν διαφορές στο λεξιλόγιο, στο ύφος και το περιεχόμενο. Κάποιες φαίνεται να μη γράφτηκαν από τον ίδιο το δάσκαλο, κάποιες είναι διαφόρου προελεύσεως και διαφορετικής χρονολογίας. Το σίγουρο είναι ότι πολλά απ’ τα έργα της συλλογής γράφτηκαν από μαθητές κι οπαδούς του μεγάλου γιατρού που εμπνεύστηκαν από αυτόν.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Α. Κούζη η Ιπποκρατική Συλλογή από άποψη περιεχομένου χωρίζεται σε 12 κατηγορίες. Αυτές και τα’ αντίστοιχα βιβλία τους είναι:
Γενικά (Όρκος, Νόμος, Περί αρχαίης ιατρικής, Περί ιητρού, Περί τέχνης, Περί ευσχημοσύνης, Παραγγελίαι, Αφορισμοί.)
Κάποια στιγμή, έφυγε από τη Κω και περιόδευσε για άγνωστο χρονικό διάστημα σε πόλεις και μέρη, για τα οποία δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες. Αυτό φαίνεται πως έγινε περισσότερες από μία φορές κι ορισμένοι μελετητές αποδίδουνε τις μακροχρόνιες περιοδείες του στη ταραγμένη εποχή, που 'ζησε. Όντως ο Πελοποννησιακός Πόλεμος διήρκεσε από το 431 (όταν ήταν 29 ετών) ως το 404 π.Χ. (όταν ήτανε 56 ετών), δηλαδή διήρκεσε στο παραγωγικότερο μέρος της ζωής του. Ωστόσο η επιλογή του να γίνει περιοδευτής ιατρός, μάλλον του επεβλήθη από λόγους γνωστικούς και μεθοδολογικούς, αφού η προώθηση των επιστημών απαιτεί γνώσεις κι ερεθίσματα, που κατά πάσα πιθανότητα ο Ιπποκράτης αναζητούσε κι εκτός Κω.
Ανατομία-Φυσιολογία (Περί Ανατομής, Περί Καρδίης, Περί σαρκών, Περί αδένων, Περί οστέων φύσιος, Περί φύσιος ανθρώπου, Περί γονής, Περί φύσιος παιδίου.)
Διαιτητική (Περί τροφής, Περί διαίτης, Περί διαίτης υγιεινής.)
Παθολογία (Περί αέρων, υδάτων, τόπων, Περί χυμών, Περί κρίσεων, Περί κρισίμων ημερών, Περί εβδομάδων, Περί φυσών.)
Προγνωστική (Προγνωστικόν, Προρητικόν, Κωακαί προγνώσεις.)
Ειδική νοσολογία (Περί επιδημιών, Περί παθών, Περί νούσων, Περί των εντός παθών, Περί ιερής νόσου, Περί τόπων των κατ’ άνθρωπον.)
Θεραπευτική (Περί διαίτης οξέων, Περί υγρών χρήσιος.)
Χειρουργική (Κατ’ ιατρείο, Περί ελκών, Περί αιμορροΐδων, Περί συρίγγων, Περί των εν κεφαλών τρωμάτων, Περί αγμών, Περί άρθρων εμβολής, Μοχλικός.)
Οφθαλμολογία (Περί όψεως.)
Μαιευτική (Περί παρθενίων, Περί γυναικείης φύσιος, Περί γυναικείων Α,Β, Περί αφορών, Περί επικυήσεως, Περί επταμήνου κι οκταμήνου, Περί εγκατατομής εμβρύου.)
Παιδιατρική (Περί οδοντοφυΐης.)
Διάφορα (Επιστολαί, Λόγοι, Το δόγμα των Αθηναίων, Επιβώμιος, Πρεσβευτικό.)
Έν απ’ τα σημαντικότερα έργα, που αξίζει να αναφερθούμε και χαρακτηρίζεται πολλές φορές ως ορόσημο στην ιστορία της ευρωπαικής επιστήμης, είναι το Περί ιερής νόσου. Αποτελεί τη 1η έκφραση στη πνευματική ιστορία της ανθρωπότητας του διαρκούς αγώνα που διεξάγουν οι επιστημονικά σκεπτόμενοι άνθρωποι εναντίον της δεισιδαιμονίας. Το θέμα του έργου είναι η ιερή νόσος όπως συνήθιζαν να χαρακτηρίζουν την επιληψία. Το έργο ουσιαστικά αντιμάχεται με όλους τους μάγους-εξαγνιστές που διακηρύσσουν ότι η αρρώστια έχει υπερφυσικό χαρακτήρα. Ο ίδιος πιστεύει πως η αρρώστια αυτή οφείλεται σε φυσικά αίτια, όπως κι όλες οι αρρώστιες κι η θεραπεία της θα πρέπει να γίνεται με φυσικά μέσα. Κατά τη γνώμη του η επιληψία ξεκινά από τον εγκέφαλο.
Τελευταίος του σταθμός ήταν η γη των προγόνων του, η Θεσσαλία, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 85 ή 90 ή 104 ή 109 ετών και τάφηκε μεταξύ Γυρτώνος (Μακρυχωρίου) Τυρνάβου και Λάρισας, από τους γιους του, που ‘ταν επίσης ιατροί. Σύμφωνα με τον Άνθιμο Γαζή, -λέει πως είδε αλλά δεν κατέγραψε την επιγραφή του- το μνήμα του διατηρήθηκε μέχρι και το 2ο μ.Χ. αι. Ο Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του Βίοι Ιατρών, σχετικά με τον τάφο του αναφέρει: «τέθαπται δέ μεταξύ Γύρτωνος καί Λαρίσης καί δεικνυται άχρι δεϋρο τό μνήμα». Επίσης αναφέρει ότι για πολλά χρόνια στο μνήμα του υπήρχε σμήνος μελισσών, που το μέλι των είχε την ιδιότητα να θεραπεύει τις άφθες των παιδιών. Ο τάφος του τον 18ο αι. φέρεται να εντοπίστηκε από το Ρήγα Φερραίο βρισκότανε στο οθωμανικό νεκροταφείο του Αρναούτ Μαχαλά έξω από τη Λάρισα,
Στη Λάρισα και στην ομώνυμη συνοικία, υπάρχει κενοτάφιο κι ο μαρμάρινος ανδριάντας του που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Καλακαλλάς. Την ανέγερση του μνημείου εμπνεύστηκε ο αρχίατρος Δημήτριος Παλιούρας. Η διαδικασία ανέγερσης του μνημείου ξεκίνησε το 1966 και τα εγκαίνια έγιναν το 1978. Στο χώρο του κενοταφίου, το 1986 ιδρύθηκε Ιατρικό Μουσείο από τον Δημήτριο Παλιούρα. Στο χώρο του εκτίθενται χάλκινες προτομές της Υγείας, του Ασκληπιού, του Απόλλωνα, του Φλέμινγκ, του Γ. Παπανικολάου και του ιδρυτή. Επίσης υπάρχει αρχείο μ’ έγγραφα που αναφέρονται στη προσπάθεια του Παλιούρα να δίνουν οι απόφοιτοι των Ιατρικών Σχολών Ελλάδας τον όρκο του Ιπποκράτη.
Εκτός από τα παραπάνω έργα, περιλαμβάνονται και 24 Επιστολές και το Περί Μανίας Λόγος, όπου περιγράφεται η πρόσκληση του Ιπποκράτη από τους Αβδηρίτες για την υποτιθέμενη θεραπεία του Δημόκριτου. Όμως, οι πολλές διασκευές των έργων του κι η προσθήκη ψευδεπίγραφων από αρχαιοτάτων χρόνων, οδηγήσανε τους μεταγενέστερους μελετητές στην αδυναμία διάκρισης των νόθων έργων από τα γνήσια. Άλλωστε, η συλλογή στη σημερινή μορφή της έγινε στους Αλεξανδρινούς Χρόνους, οπότε κι άρχισε, μ’ εντολή του Πτολεμαίου, η περισυλλογή των συγγραμμάτων του Ιπποκράτη. Έτσι, κρίθηκε αναγκαίο να περιληφθούν όλα τα συγγράμματα που έφεραν το όνομά του, ακόμη κι αν υπήρχανε βάσιμες υποψίες πως ήτανε ψευδεπίγραφα, αρκεί ν’ ανήκανε στους προ-αριστοτελικούς χρόνους. Το πρόβλημα επιτείνεται από την παραδοχή ότι κάποια έργα ανήκουνε στη Σχολή της Κνίδου.
Η 1η απόπειρα έκδοσης της πλήρους συλλογής αποδίδεται στο Βακχείο τον Ταναγραίο τον 3ο π.Χ. αι. Ήδη από την αρχαιότητα μελετητές και σχολιαστές, όπως ο Γαληνός ο Περγαμηνός, αρνούνταν να συνδέσουν με τον Ιπποκράτη όλα τα έργα, που του αποδίδονταν. Η μελέτη των γλωσσικών κι άλλων χαρακτηριστικών χρονολογεί τον κύριο όγκο της Ιπποκρατικής Συλλογής μεταξύ 450 και 340 π.Χ. Βέβαια, το ζήτημα της γνησιότητας απασχόλησε για πολύ τους ερευνητές, με αποτέλεσμα να καταγραφούν πολλές και παράδοξες απόψεις. Ο Ερωτιανός, για παράδειγμα, παραδέχεται μόνο 31 συγγράμματα, ενώ ο Γαληνός σε περίπου 13. Από τους νεότερους ο Γάλλος ιστορικός της ιατρικής Εμίλ Λιτρέ, στηριζόμενος στην ιωνική διάλεκτο γεμάτη με τους δωρισμούς του Ιπποκράτη, εξαιτίας της δωρικής καταγωγής του, παραδέχεται γνήσια, εκτός του Όρκου και του Νόμου, άλλα 11 έργα. Ο Ντιλς παραδέχεται μόνο 3. Σημαντικότερη από τις εκδόσεις του έργου του παραμένει η 10τομη έκδοση του Εμίλ Λιτρέ (1829-1861), στο Παρίσι, μ’ ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση. Η νεότερη έκδοση των έργων ανήκει στον Κουλβάιν (Λειψία 1894 & 1902), αλλά παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Από τους Έλληνες άριστη κριτική στα έργα του έκανε ο Αδαμάντιος Κοραής στα Περί Αερίων Υδάτων και Τόπων και Περί Διαίτης Οξέων και Αρχαίας Ιατρικής.
Η τεχνοτροπία κι η αξία των Ιπποκρατικών συγγραφών διαφέρει από έργο σ’ έργο και το περιεχόμενό τους εκφράζει κυρίως τις αντιλήψεις των δασκάλων και μαθητών της Σχολής της Κνίδου και της Κω. Γενικά θεωρεί ότι τα πάντα προέρχονται από τα 4 στοιχεία, σε καθένα από τα οποία ανταποκρίνεται η ιδιότητα του ψυχρού, του ξηρού, του θερμού, του υγρού. Στα στερεά συστατικά του σώματος υπερισχύει το γαιώδες και στα υγρά το υδατώδες. Συνεκτική ουσία των πάντων είναι το πνεύμα, έμφυτο και θερμό στον άνθρωπο, που εδρεύει στη καρδιά.
Η Ιπποκρατική μεθοδολογία έχει 3 θεμελιώδεις αρχές: την κλινική παρατήρηση, την εμπειρία και τον ορθολογισμό. Στηρίζεται στη νοσολογική τριαδική αρχή: άρρωστος, αρρώστια κι ιατρός. Στο σώμα ενυπάρχει μία ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η φύσις. Από αυτή τη δύναμη εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά κι η θεραπεία του σώματος κι η επαναφορά του από τη παθολογική κατάσταση στη φυσιολογική. Για το σκοπό αυτό, ο Ιπποκράτης πίστευε πως η ανάπαυση είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Αυτή είναι κι η σημαντικότερη σύλληψή του και δικαιώνεται σήμερα από τις σύγχρονες απόψεις περί υγείας κι ισορροπίας του βιοενεργειακού δυναμικού του οργανισμού. Άλλωστε, ο Ιπποκράτης δεν εντοπίζει τη νόσο στα όργανα. Θεωρεί πως ο άρρωστος αποτελεί ενιαία ψυχοσωματική οντότητα κι ότι ή αρρώστια διέπεται από φυσικούς νόμους. Ο ιατρός, λοιπόν, υποβοηθεί τη θεραπευτική δύναμη της φύσης κι έτσι ο ασθενής αντιμετωπίζεται με μίαν εντελώς διαφορετική οπτική.
Σύμφωνα μ' αυτό το δόγμα, το σώμα περιέχει τέσσερις χυμούς: το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και τη μαύρη χολή. Η ισορροπία της αναλογίας των χυμών συντηρεί την υγεία (ευκρασία), ενώ η διαταραχή της (δυσκρασία) προκαλεί τις αρρώστιες. Η σωστή αναλογία των χυμών χαρακτηρίζεται με τον όρο κράσις.
Τα Ιπποκρατικά κείμενα αναφέρονται διεξοδικά στη κλινική σημειολογία, τη διαγνωστική, τη πρόληψη και τη πρόγνωση. Τα κλινικά σημεία, τα συμπτώματα και μερικά από τα σύνδρομα, που περιγράφονται σ’ αυτά, αποτελέσανε τη βάση για τη κλινική εξέταση των αρρώστων.
Μία σημαντική έννοια στον τομέα της ιπποκρατικής ιατρικής είναι η κρίσις, δηλαδή η στιγμή στην εξέλιξη της νόσου όπου είτε θα επικρατήσει η ασθένεια κι ο ασθενής θα υποκύψει στο θάνατο, ή θα συμβεί το αντίθετο κι ο ασθενής θ’ ανακάμψει. Μετά από μία κρίση, μπορεί να ακολουθήσει υποτροπή και στη συνέχεια μία άλλη αποφασιστική κρίση. Σύμφωνα μ' αυτό το δόγμα, οι κρίσεις τείνουν να συμβαίνουνε στις κρίσιμες ημέρες, που υποτίθεται πως είναι συγκεκριμένη στιγμή μετά την έναρξη της θεραπείας. Αν μία κρίση σημειωθεί σε μέρα πέραν των κρίσιμων ημερών, τότε θα πρέπει ν’ αναμένεται υποτροπή. Ο Γαληνός πίστευε πως η ιδέα αυτή άρχισε με τον Ιπποκράτη, αν κι είναι πιθανό να ‘ναι προγενέστερη.
Οι Ιπποκρατικοί φρονούν ότι η κλινική εξέταση πρέπει να ‘ναι εξονυχιστική και να επαναλαμβάνεται συχνά, γιατί οι αρρώστιες δεν είναι στατικές, αλλά εξελισσόμενες κατά φάσεις, η τελευταία από τις οποίες προκαθορίζει και την έκβασή τους (λύσις ή κρίσις της νόσου). Η διάγνωση γινόταν μετά από εξαντλητική εξέταση του αρρώστου, με κριτήρια που θυμίζουν κλινικές εξετάσεις των καιρών μας. Μερικά από τα ιπποκρατικά κλινικά σημεία, όπως το ιπποκράτειον προσωπείον (η όψη, δηλαδή, του ετοιμοθάνατου), οι ιπποκρατικοί δάκτυλοι (η πληκτροδακτυλία που διαπιστώνεται συχνά σε καρδιοπνευμονικά σύνδρομα και σε συγγενείς καρδιοπάθειες) κι η ιπποκράτειος σείσις (που συνοδεύει κατά κανόνα το θωρακικό εμπύημα) είναι κλασικά ακόμη και στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία. Ωστόσο, επειδή οι κλινικές διαγνωστικές δυνατότητες ήτανε περιορισμένες, το ενδιαφέρον της ιπποκρατικής ιατρικής επικεντρώθηκε κυρίως στη πρόληψη και τη πρόγνωση, που βασιζότανε σε διάφορα κλινικά σημεία, όπως η ανισοκορία, οι ψυχροί ιδρώτες και το καθολικό οίδημα.
Στην εποχή του Ιπποκράτη, η φαρμακευτική θεραπεία δεν ήταν αρκετά ανεπτυγμένη και συχνά το καλύτερο πράγμα που μπορούσαν να κάνουν οι γιατροί ήταν να αξιολογήσουν μία ασθένεια και να προβλέψουνε τη πιθανή εξέλιξη της με βάση τα στοιχεία που είχανε καταγραφεί στο παρελθόν. Γι' αυτό κι η Ιπποκρατική ιατρική δεν επιχειρεί συστηματική ταξινόμηση των νόσων -αφού, άλλωστε, έδινε μεγαλύτερη προσοχή στον άρρωστο, παρά στην αρρώστια- αλλά τις ταξινομεί με βάση τη συμπτωματολογία. Έτσι ο Ιπποκράτης διέκρινε τις νόσους σε οξείες και χρόνιες (ανάλογα με τη κλινική διαδρομή) και σε επιδημικές, ενδημικές και σποραδικές (ανάλογα με τη κατανομή). Επίσης χρησιμοποίησε όρους όπως έξαρση, υποτροπή, ανάλυση, κρίση, παροξυσμός, κορύφωση κι ανάρρωση. Ανάμεσα από τις αξιόλογες κλινικές περιγραφές ξεχωρίζουν οι αναφερόμενες στην επιληψία, στον τέτανο και σε ορισμένα πνευμονικά νοσήματα.
Η θεραπευτική, σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της φύσης (νούσων φύσιες ιητροί). Ειδικότερα, οι φαρμακευτικές αντιλήψεις συνοψίζονται μες στην επιγραμματική φράση «ασκείν περί τα νουσήματα δύο, ωφελέειν ή μη βλάπτειν». Υποστήριζε δηλαδή πως τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μη βλάπτουν. Επιπλέον ήταν απρόθυμος να χορηγήσει φάρμακα και να συμμετάσχει σε εξειδικευμένη θεραπεία που θα μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη. Αντιθέτως, προτιμούσε μία γενικευμένη θεραπεία. Η εναντίωσή του στην πολυφαρμακία πιστοποιείται κι από τη φράση του «πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο». Ωστόσο, σ’ ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιούσε ισχυρά φάρμακα.
Η Ιπποκρατική χειρουργική δεν υστέρησε απέναντι στη κλινική νοσολογία, παρά τις περιορισμένες ανατομικές γνώσεις. Η φράση οκόσα φάρμακα ουκ ιήται σίδηρος ιήται είναι προφητική, ακόμη και για τη σημερινή εποχή. Από τις χειρουργικές ειδικότητες πιο ανεπτυγμένη ήταν η ορθοπεδική. Οι ιπποκρατικοί χειρουργοί μπορούσαν να ανατάξουν εξαρθρήματα και κατάγματα και να παροχετεύουν αποστήματα. Επίσης διενεργούσαν ανατρήσεις κρανίου, παρακεντήσεις θώρακος και κοιλιάς, νεφροτομές σε νεφρολιθιάσεις κι εκτελούσαν ακρωτηριασμούς σε περιπτώσεις γάγγραινας των άκρων. Η αφαίρεση λίθων της ουροδόχου κύστης απαγορευόταν στους χειρουργούς, που στη διάρκεια των εγχειρήσεων χρησιμοποιούσανε διάφορα αντισηπτικά κι αιμοστατικά μέσα.
Οι διδασκαλίες του Ιπποκράτη παραμένουν αντικείμενο των σημερινών μελετών στην πνευμονική ιατρική και χειρουργική. Η Ιπποκρατική ιατρική ξεχώριζε για τον αυστηρό επαγγελματισμό της, τη πειθαρχία, και την αυστηρή πρακτική. Στο έργο του με τίτλο Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων, περιγράφει εγχείρηση όπου αφαιρείται ένα μέρος από το κόκαλο του κρανίου. Έν άλλο έργο του, το Κατ' Ιατρείον, μπορεί να θεωρηθεί περιγραφή ενός σύγχρονου ολόφωτου χειρουργείου. Ο Ιπποκράτης περιγράφει πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το φυσικό και τεχνητό φως, πώς πρέπει να ετοιμάζεται ο άρρωστος, να αποστειρώνονται τα εργαλεία και τ’ άλλα αντικείμενα που ‘χουνε σχέση με την εγχείρηση. Κατά συνέπειαν, ο ιπποκρατικός γιατρός έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε όλες τις πτυχές της δουλειάς του: ακολουθούσε λεπτομερείς προδιαγραφές για το φωτισμό, το προσωπικό, τα όργανα, τη στάση του ασθενούς και τις τεχνικές που πρέπει ν' ακολουθούνται σ' ένα χειρουργείο. Διατηρούσε ακόμη και τα νύχια του σε συγκεκριμένο μήκος.
Oι απαρχές της δυτικής οδοντιατρικής παράδοσης εντοπίζονται στα κείμενα της Ιπποκρατικής Συλλογής και κυρίως στα έργα Περὶ Ὀδοντοφυΐης και Περὶ Σαρκῶν. Ονοματολογία των δοντιών: Το λήμμα ὀδούς είναι η τυπική λέξη που χρησιμοποιείται γενικά στα ιπποκρατικά κείμενα για τη περιγραφή ενός δοντιού αν κι εμφανίζονται προσπάθειες ονοματοδοσίας κάθε δοντιού ξέχωρα από τα υπόλοιπα, ώστε να προσδιοριστεί αυτό και μόνο το δόντι έναντι των υπολοίπων. Έτσι για παράδειγμα υπάρχουν αναφορές όπως: ἀριθμούμενος ὁ πεμπταῖος ἀπὸ τῶν ἔμπροσθεν , δηλαδή για το 5ο δόντι που η αρχή μέτρησης ξεκινά από τα πρόσθια δόντια. Η φύση των δοντιών: Ένα από κεντρικά ζητήματα που απασχόλησαν τους ιπποκρατικούς συγγραφείς ήταν η φύση των δοντιών τα οποία συγκαταλέγονταν στα οστά. Πρόκειται για μια κυρίαρχη αντίληψη η οποία εντοπίζεται τόσο στον Αριστοτέλη όσο και στον Γαληνό της Περγάμου.
Η Οδοντοφυΐα: Η ανατολή των δοντιών αποτελεί ένα από τα πλέον συναρπαστικά κεφάλαια της αρχαίας ελληνικής οδοντιατρικής καθώς σχετίζεται άμεσα με τα στάδια ανάπτυξης του ατόμου και σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη μιαν ηλικιακή κατηγορία στην επόμενη. Τα δόντια σχηματίζονται στο έμβρυο τελευταία μετά τα οστά και τα νύχια κατά τον 7ο μήνα της κύησης, τα νεογιλά δόντια αντικαθίστανται κατά το έβδομο έτος της ηλικίας του ατόμου κλπ. Παθολογία και Οδοντικός Φραγμός: Οι παθήσεις που εκδηλώνονται στο στόμα κι ειδικά οι σχετιζόμενες με τα δόντια εμφιλοχωρούνε σ’ ένα ευρύ φάσμα κειμένων της ιπποκρατικής ιατρικής παθολογίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για συμπληρωματικά στοιχεία εκδήλωσης μιας παθολογικής κατάστασης κι είναι: Βρουξισμός των δοντιών / Αιμωδία / Οδοντικός Πόνος / Ξήρανση δοντιών / Σφακελισμός / Διαπύηση / Συγγενείς ανωμαλίες των δοντιών.
Παθήσεις των ούλων: Εκτός από τις παθήσεις των δοντιών, τα ιπποκρατικά κείμενα περιγράφουν και μια σειρά από ασθένειες που αναφέρονται στα ούλα όπως αποστήματα, ουλίτιδα, υπερσαρκώσεις κι επουλίδες. Γναθοχειρουργική: Αν ένας τομέας της Οδοντιατρικής ωφελήθηκε περισσότερο από την ιπποκρατική διδασκαλία αυτός είναι η Γναθοχειρουργική. Με την ιπποκρατική πραγματεία Περὶ ἄρθρων η Γναθοχειρουργική αναντίρρητα συγκροτείται ως ένας ιδιαίτερος τομέας της χειρουργικής αντιμετώπισης εξαρθρώσεων και καταγμάτων των γνάθων. Ορθοδοντική: Η 1η αναφορά σε στήριξη κι ακινητοποίηση εύσειστων δοντιών με πρόσδεση εντοπίζεται σ’ αυτό το ιπποκρατικό έργο. Πρόκειται για περιπτώσεις καταγμάτων της κάτω γνάθου, όπου η πρόσδεση έχει σα στόχο την αποκατάσταση της απόκλισης και της μετακίνησης των δοντιών στη φυσιολογική τους θέση.
Ο όρκος του Ιπποκράτη είναι ο όρκος που δίνεται από ιατρούς κι αναφέρεται στην ηθική εξάσκηση της ιατρικής. Πιστεύεται πως ο όρκος γράφτηκε από τον Ιπποκράτη τον 4ο αιώνα π.Χ. ή από έναν από τους μαθητές του και έτσι περιλαμβάνεται στην Ιπποκρατική συλλογή. Παρ' όλο που είναι περισσότερο ιστορικής και ηθικής αξίας, ο όρκος θεωρείται ως "τελετή περάσματος" για αυτούς που εκπαιδεύτηκαν να ασκούν την ιατρική[38][39], ωστόσο δεν είναι πλέον υποχρεωτικός και δε δίδεται απ’ όλους τους ιατρούς.
Ο ιπποκρατικός όρκος -ανεξάρτητα από τις φιλολογικές συζητήσεις γύρω από τη γνησιότητά του- αποτελεί αθάνατο κλασικό κείμενο. Αποτελείται από μία μόνο σελίδα και είναι ο καταστατικός χάρτης της ιατρικής ηθικής και της επαγγελματικής δεοντολογίας, όπου στηριχθήκανε σχεδόν όλες οι σχετικές παγκόσμιες διακηρύξεις, όπως η Παγκόσμια Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Γενεύη 1948) και η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αρρώστων (Λισσαβόνα 1981).
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήτανε γνωστός ως Μέγας Ιπποκράτης. Το γεγονός ότι η Ιπποκρατική ιατρική άνθησε κατά τη περίοδο του χρυσού αιώνα του Περικλή δεν αποτελεί τυχαίο ή συμπτωματικό γεγονός. Προάγγελοι του Ιπποκράτη, εκτός από τον Ασκληπιό και την ιερατική ιατρική των Ασκληπιείων, ήταν η λαϊκή-παραδοσιακή ιατρική κι η Ιωνική φιλοσοφία.
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν 2 ιατρικές σχολές ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των νόσων. Η Ιατρική Σχολή της Κνίδου επικεντρώθηκε στη διάγνωση. Όμως η ιατρική κατά την εποχή του Ιπποκράτη δεν ήξερε σχεδόν τίποτα για την ανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, λόγω του ελληνικού ταμπού που απαγόρευε τον τεμαχισμό των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, η σχολή της Κνίδου απέτυχε στη διάγνωση ασθενειών από μία σειρά συμπτωμάτων. Αντιθέτως, η Ιπποκρατική Σχολή της Κω είχεν επίκεντρο τη φροντίδα του ασθενούς και τη πρόγνωση, έτσι ήταν αποτελεσματικότερη στην αντιμετώπιση ασθενειών κι άνοιξε το δρόμο για τη μεγάλη ανάπτυξη στη κλινική πρακτική. Για παράδειγμα, οι ασθενείς που πάσχαν από αιμορροΐδες υποβληθήκανε σε θεραπεία απ’ τους ιπποκρατικούς γιατρούς με προχωρημένους για την εποχή τρόπους.
Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη, ο ιατρός έπρεπε να εξετάζει τον ασθενή, να παρατηρεί προσεκτικά τα συμπτώματα, να καταλήγει σε διάγνωση και στη συνέχεια να προχωρά σε θεραπεία. Κατά συνέπεια καθιέρωσε τις βάσεις της κλινικής Ιατρικής, όπως εφαρμόζονται ακόμη και σήμερα. Θεωρείται ότι εισήγαγε πολυάριθμους ιατρικούς όρους, που χρησιμοποιούνται διεθνώς, όπως σύμπτωμα, διάγνωσις, θεραπεία, τραύμα και σήψις. Επί πλέον, περιέγραψε ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών απαλλαγμένος από δεισιδαιμονίες. Οι ονομασίες τους χρησιμοποιούνται ακόμη στη σύγχρονη Ιατρική, όπως διαβήτης, γαστρίτις, εντερίτις, αρθρίτις, καρκίνος, εκλαμψία, κώμα, παράλυσις, μανία, πανικός, υστερία, επιληψία κλπ. Η επιληψία θεωρείτο ιερή νόσος πριν από τον Ιπποκράτη κι έν απόσπασμα που αποδίδεται σε κείνον υπογραμμίζει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης του:
«Η επιληψία δεν είναι περισσότερο ιερή ασθένεια απ’ ό,τι οι υπόλοιπες ασθένειες. Οι άνθρωποι την ονομάζουν ιερή επειδή απλά δεν τη καταλαβαίνουν. Αν όμως ό,τι δεν καταλαβαίνουμε το ονομάζουμε ιερό, τότε τα ιερά πράγματα θα είναι ατελείωτα».
Ο Ιπποκράτης πιστώθηκε από τους μαθητές του Πυθαγόρα για τη σύνδεση της φιλοσοφίας με την ιατρική. Επιπλέον, ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε την επιστημονική ιατρική, όπως βεβαιώνει κι ο Γαληνός ("πρώτος εξήνεγκε την τελείαν παρ' Έλλησι ιατρικήν", xiv 676). Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού.
Κατά τον Ιπποκράτη και τους αποκαλούμενους Ιπποκρατικούς, ο γιατρός οφείλει να απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να είναι καθαρός στο σώμα και αχώριστος της ηθικής. Η ζωή του πρέπει να ‘ναι σεμνή και γεμάτη σιγή κι ο ίδιος να ‘ναι φιλόσοφος. Δίκαια, λοιπόν, ο Αντράλ είδε στους Ιπποκρατικούς, ανθρώπους στερημένους από τη σύγχρονη τεχνολογία της παρατήρησης να δρουν με τη πνευματική τους δύναμη και μόνο και να οδηγούνται στις ίδιες αλήθειες ή ιδέες, που οδηγούνται σήμερα οι επιστήμονες με την αργή κι επίπονη εργασία της ανάλυσης και της παρατήρησης. Για το Γαληνό ο Ιπποκράτης είναι Θείος, μέγιστος των γιατρών και πρώτος των φιλοσόφων. Δεν περιορίστηκε στον απλό εμπειρισμό, αλλά τον ένωσε με τη διάνοια, προκειμένου να γνωρίσει τη φύση. Ο Γαληνός τονε περιγράφει όπως θα περιέγραφε μάλλον τον εαυτό του κι έτσι έδωσε έμφαση μόνο στα κείμενα που τον ενθουσίαζαν. Όμως, παραμένει ταυτόχρονα κι ο συνδετικός κρίκος για τη διάδοση της διδασκαλίας του, καθώς μετέφερε το ενδιαφέρον του σε μεταγενέστερους γιατρούς. Έτσι, με την αντιγραφή των κειμένων του οι ιδέες του Ιπποκράτη επιβίωσαν κατά τη Βυζαντινήν Αυτοκρατορία και τις κληρονόμησαν οι γιατροί της Αναγέννησης ενώ κατά το Μεσαίωνα τις μεθόδους του Ιπποκράτη υιοθέτησαν κι οι Άραβες. Η Ιπποκρατική Συλλογή έγινε το θεμέλιο που γύρω του καταγράφηκε η εμπειρία της ιατρικής, προκειμένου να χτιστεί το σύγχρονο οικοδόμημα της ιατρικής.
Το πρωτοποριακό έργο του Ιπποκράτη επηρέασε θετικά, όχι μόνο τη γενική ιατρική, αλλά όλες τις παθολογικές κι όλες τις χειρουργικές ειδικότητες. Επιπλέον, αξίζει να επισημανθεί η προβλεπτική του ικανότητα. Επέκτεινε τις κλινικές παρατηρήσεις στο οικογενειακό ιστορικό και στο περιβάλλον. Αυτό το γεγονός αποτυπώνεται, με συγκεκριμένα παραδείγματα, μέσα σε 2 πραγματείες του. Το ένα είναι ότι οι έννοιες του περιβάλλοντος (Περί αέρων, υδάτων, τόπων) και της κληρονομικότητας (Περί ιερής νόσου) είναι σχεδόν ισοδύναμες μες στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες. Το άλλο είναι πως οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές κι η καταστροφή του περιβάλλοντος, που κατά κόρον επισημάνθηκαν πρώτα από τον Ιπποκράτη (ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις), αποτελούν μερικά από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής.
Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής στη παγκόσμια Ιατρική Επιστήμη είναι ανεκτίμητη. Το περιεχόμενό της είναι μαζί ιστορικό και φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό και μεθοδολογικό. Η ιπποκρατική μέθοδος απάλλαξε την ιατρική από τις μαγικοθρησκευτικές αντιλήψεις, την αγυρτεία και τις δεισιδαιμονίες κι απέρριψε τη δοξασία πως η προέλευση των νόσων είναι θεϊκή. Στον καιρό του, οι άνθρωποι πίστευαν πως οι επιδημίες παρουσιάζονταν επειδή το ήθελαν οι θεοί. Ο Ιπποκράτης τούς είπε πως τις πληγές αυτές τις δημιουργούσε το μολυσμένο νερό, η ακαθαρσία, τα ποντίκια κι οι άρρωστοι που έρχονταν σ’ επαφή με την υπόλοιπη κοινωνία.
Αν και διαχώρισε την ιατρική από τη φιλοσοφία, ο Ιπποκράτης δεν παραμέλησε να προσδώσει βαρύνουσα σημασία στις ηθικοδεοντολογικές αξίες και στο φιλοσοφικό στοχασμό ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος. Δε παρέλειψε να τονίσει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της ιατρικής, τη ρευστότητα των γνώσεων, τη σχετικότητα των διαγνώσεων και το περιορισμένο των ιατρικών δυνατοτήτων, επισημαίνοντας ότι: Ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρή, ο καιρός οξύς, η πείρα σφαλερή κι η κρίσις χαλεπή (η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη ατέλειωτη, ο χρόνος λίγος, η πείρα λαθεμένη κι η απόφαση γεμάτη ευθύνες). Το γνωμικό αυτό συνοψίζει τη φιλοσοφία του. Λίγο κρατά η παραμονή του ανθρώπου πάνω στη γη. Ο Ιπποκράτης προσπαθούσε να κάνει τη παραμονή αυτή πιο υποφερτή. Προσπαθούσε ν’ ανακουφίσει τον άνθρωπο από τον πόνο, την αρρώστια και το φόβο.
Ενώ ήταν Δωριεύς στην καταγωγή ο Ιπποκράτης, εν τούτοις τα βιβλία του τα έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, διότι η ιωνική ομιλούνταν όχι μόνο στις ιωνικές πόλεις, αλλά στα περισσότερα ελληνικά κέντρα της εποχής κι αφ’ ετέρου γιατί είχεν επηρεαστεί βαθύτατα απ’ τη διδασκαλία των Ιώνων φιλοσόφων. Κατά τον καθηγητή Γ. Πουρναρόπουλο «λίαν πρωίμως η αρχαία ελληνική ιατρική συνηνώθη και συνεβάδισε προς την φιλοσοφίαν».
Τα κοσμογονικά φαινόμενα απασχόλησαν την ιατρική σκέψη, όπως τα βιολογικά φαινόμενα υπήρξαν πεδία προβληματισμού των φιλοσόφων.Οι δοξασίες των Ιώνων φιλοσόφων περί των τεσσάρων στοιχείων της δημιουργίας (γαία, αήρ, ύδωρ, πυρ) επηρέασαν την αντίληψη του Ιπποκράτη όσον αφορά τη σύσταση του ανθρώπινου σώματος. Δέχεται τα τέσσερα αντίστοιχα στοιχεία, δηλαδή το αίμα, το φλέγμα, την ξανθή και τη μέλαινα χολή, η μίξη των οποίων αποτελεί τον ανθρώπινο οργανισμό.
Έχοντας αποκτήσει την εμπειρική γνώση της ιατρικής στο διάστημα της θητείας του στο Ασκληπιείο της Κω (η ιατρική μεταβιβαζόταν κληρονομικώς από πατέρα σε γιο), καθώς κι άριστη γνώση της βοτανοθεραπευτικής, μελετώντας τους Ίωνες φιλοσόφους απέκτησε ιατρική παιδεία πρωτοφανή, που του επέτρεψε να καινοτομήσει και πρώτος αυτός να χρησιμοποιήσει το πείραμα, δηλαδή τη δοκιμή στην ιατρική. Από τη στιγμή της εφαρμογής του πειράματος, η Ιατρική από εμπειρική τέχνη, που ήταν ως τότε, έγινε επιστήμη.
Γνώστης των βιολογικών και φυσικών αντιλήψεων των Ιώνων φιλοσόφων περί της ουσίας του κόσμου, πνεύμα φιλελεύθερο κι επαναστατικό, ήρθε από πολύ νωρίς σε ρήξη με το ιερατείο της Κω από το οποίο προερχόταν. Οι γνώσεις του, οι παρατηρήσεις και τα πειράματά του τον όπλισαν με το θάρρος της επίγνωσης της επιστημονικής Ιατρικής.
Όπως αναφέρει ο άλλος μεγάλος της ιατρικής επιστήμης ο Γαληνός: «ο Ιπποκράτης την τέχνην εις επιστήμην ανήγαγεν». Ο Ιπποκράτης πίστευε στην ενότητα της ουσίας του κόσμου. Θεωρούσε τη φύση κιβωτό της ουσίας αυτής. Ο γίγαντας αυτός της ιατρικής σκέψης πίστευε πως οι αιτίες των νόσων βρίσκονται στο περιβάλλον ή και στον ίδιο τον άνθρωπο και δεν στέλνονται από τους θεούς. Δεν πίστευε στη «Θεόθεν νόσον». Δεν πίστευε στη θεϊκή παρέμβαση, αλλά στην ανθρώπινη γνώση κι εμπειρία. Διατύπωσε τον αφορισμό «ακεστά τε τα πλείστα εστί τοις αυτοίσι τοιούτοισιν αφ’ ώτων και γίγνεται», δηλαδή διατύπωσε πρώτος την ομοιοπαθητική θεωρία. Όλη όμως η δύναμη της σκέψης του φαίνεται στο βιβλίο «Περί ιερής νούσου» και το μεγαλείο της ανθρωπιάς του στον «Όρκο» του.
Ο έξοχος νους του με τη φιλοσοφική σκέψη και τη θαυμαστή ιατρική παιδεία, ορθοτομώντας την αλήθεια διακήρυξε ότι: Η λεγόμενη ιερή νόσος δεν είναι ιερότερη από τις άλλες ούτε θεϊκότερη, αλλά προέρχεται κι έχει τα ίδια αίτια (εσωτερικά ή εξωτερικά) όπως κι οι άλλες κι ότι οι άνθρωποι από απειρία κι άγνοια τη νομίζουνε θεόσταλτη. Κι οι αγύρτες ισχυρίζονται ότι με μαγγανείες, δεισιδαιμονίες και μαγείες τη θεραπεύουν. Αυτή ήταν η αφορμή να ξεσπάσουν έριδες με το ιερατείο και να υποχρεωθεί ν’ αποχωρήσει από το Ασκληπιείο της Κω.
Η φήμη του ταχύτατα έφθασε όχι μόνο σ’ όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά ακόμη και στην αυλή του βασιλέως των Περσών. Όπως αναφέρει ο Στοβαίος στις εκλογές του (ιγ’, σελ. 146), ο Ιπποκράτης απάντησε στην πρόσκληση του βασιλέα των βαρβάρων: «είχον δ’ αν αισχύνην τον παρά του βασιλέως πλούτον και πατρίδος εχθρήν περιουσίην […] ουκ έστι πλούτος το πανταχόθεν χρηματίζεσθαι». Και αλλού αναφέρεται: «Ιπποκράτην επειθέης προς Αρταξέρξην απαίρει, χρηστόν είναι βασιλέα» και ο Ιπποκράτης απάντησε: «ου δέομαι χρηστού δεσπότου».
Ο Ιπποκράτης έζησε σε μια εποχή μεγάλων επιδημιών. Υπάρχουν πολλές αναφορές ότι είχε προσκληθεί από Πέρσες και Ιλλυριούς να επισκεφθεί τις χώρες τους και να θεραπεύσει ασθενείς με λοιμό, αλλά αρνήθηκε τις προτάσεις προτιμώντας να καταπολεμήσει την επιδημία στην Ελλάδα και ειδικότερα στη Θεσσαλία. Ήταν ο ίδιος λοιμός που είχε εμφανιστεί στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου (429−426 π.Χ.) στην Αθήνα αποδεκατίζοντας το ένα τέταρτο του πληθυσμού της, περιλαμβανομένου και του χαρισματικού ηγέτη της Περικλή, αλλά και επισπεύδοντας την παρακμή της Αθηναϊκής αυτοκρατορίας, όπως περιέγραψε ο ιστορικός Θουκυδίδης. Η επιδημία αυτή ήταν πιθανότατα τυφοειδής πυρετός, όπως έδειξαν πρόσφατες έρευνες Μοριακής Βιολογίας. Αλληλουχίες γενωμικού DNA του βακτηρίου Salmonella entericα typhi ανιχνεύτηκαν σε σκελετικό υλικό από ομαδικό τάφο της εποχής του λοιμού των Αθηνών, που εντοπίστηκε στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Έχει προταθεί ότι η δριμύτητα της επιδημίας οφειλόταν κατά πάσα πιθανότητα σε ένα στέλεχος υψηλής παθογένειας σύμφωνα με την αφήγηση του Θουκυδίδη και με τις διαφορές που ανιχνεύτηκαν μεταξύ των αλληλουχιών DNA του αρχαίου σε σύγκριση με το σύγχρονο βακτήριο S. entericα typhi. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ο τυφοειδής πυρετός ήταν γνωστός στον Ιπποκράτη, καθώς είχε περιγράψει με λεπτομέρεια τα συμπτώματα αυτής της νόσου ονομάζοντάς την «τύφο», πιθανώς λόγω του ορμητικού της χαρακτήρα, που παρομοίασε με τυφώνα. Υπάρχουν μεταγενέστερες αναφορές που τοποθετούν τον Ιπποκράτη στην Αθήνα την περίοδο του λοιμού και περιγράφουν την προσπάθειά του να περιορίσει την επιδημία καθαρίζοντας τον αέρα με φωτιά. Όμως, οι περισσότεροι σύγχρονοι ερευνητές έχουν απορρίψει την πληροφορία αυτή ως πλασματική, επειδή ο Κώος ιατρός ήταν σχετικά νέος και άγνωστος εκείνη την εποχή, ενώ ο αυτόπτης μάρτυρας Θουκυδίδης όχι μόνο δεν ανέφερε τον Ιπποκράτη, αλλά αντίθετα κατέγραψε την πληροφορία ότι όλες οι προσπάθειες των ιατρών να θεραπεύσουν την επιδημία απέτυχαν.
Ο θρύλος λοιπόν τονε θέλει παρόντα στο λοιμό των Αθηνών. Ο Ιπποκράτης, αφού ήρθε σε σύγκρουση με το ιερατείο της Κω, ήρθε στην Αθήνα, όπου οι ιερείς του Ασκληπιείου των Αθηνών προσπάθησαν να τον προσεταιριστούν, αλλά ο Ιπποκράτης έχοντας την εμπειρία της Κω αρνήθηκε. Ο θρύλος λέει ότι στην Αθήνα ήρθε με πρόσκληση του Περικλή, ο οποίος μαζί με την Ασπασία κατέβηκαν στον Πειραιά να τον υποδεχθούν. Η πρόσκληση του έγινε για την αντιμετώπιση λοιμού, ο οποίος, όπως λέει ο Θουκυδίδης, «ούτε ιατροί ήρκουν… Ούτε άλλη ανθρωπεία τέχνη, ουδεμία… πάντα ανωφελή ην». Ο Θουκυδίδης είχε προσβληθεί κι ο ίδιος από το λοιμό αλλά επέζησε και μας περιγράφει θαυμάσια τα συμπτώματα της νόσου.
Ο θρύλος γύρω από τη ζωή του Μεγάλου Ιπποκράτη μας λέει ότι με το διεισδυτικό του μάτι και την αγχίνοιά του πρόσεξε ότι από το λοιμό δύσκολα προσβάλλονταν άνθρωποι που λόγω του επαγγέλματός τους ζούσαν ημίγυμνοι, εργαζόμενοι κοντά στη φωτιά, όπως οι μεταλλωρύχοι, οι καμινευτές, οι φουρναραίοι κ.ά. και συμπέρανε ότι το μίασμα (το αίτιο της νόσου) δεν αρέσκεται στο πυρ κι ίσως βρίσκεται στον ιματισμό (ενδύματα, κλινοστρωμνές κ.λπ.). Έδωσε λοιπόν τη συμβουλή να ανάψουν φωτιές στους δρόμους και να καεί ο ιματισμός. Συμβούλεψε τους Αθηναίους ν’ ανάψουν μεγάλες φωτιές στα διάφορα σημεία της πόλης και να τις τροφοδοτούν με χλωρά κλαδιά κι αρωματικά άνθη, ώστε ο καπνός που θα δημιουργηθεί να έχει ευχάριστη οσμή και να είναι πυκνός ώστε να σκεπάσει όλη την πόλη και διασκορπιζόμενος απ’ τον αέρα να φύγουν μαζί του και τα μιάσματα.
Η απολυμαντική ενέργεια του πυρός ήταν γνωστή και πριν από τον Ιπποκράτη. Ήδη αναφέρεται από την εποχή του Τρωικού πολέμου. Η καύση όμως του ιματισμού ως φορέα του μιάσματος οφείλεται στην παρατηρητικότητα του Ιπποκράτη. Πράγματι, οι ψύλλοι που μεταδίδουν το μικρόβιο της πανώλους απ’ τους ποντικούς στον άνθρωπο, εμφωλεύουν στον ιματισμό, με τον οποίο κάηκαν κι έτσι σταμάτησε η μετάδοση της νόσου και η επιδημία υποχώρησε.
Τα του λοιμού των Αθηναίων ο Ιπποκράτης εξιστορεί εις το Γ’ επιδημιών τμήμα 3ο. Ο εκδότης των απάντων του Ιπποκράτη, Γάλλος Λιτρέ (Littre), στον πρόλογό του αναφέρει ότι ο Ιπποκράτης πολύ νωρίς είχε τέτοια φήμη, ώστε να προκαλεί τη δημιουργία θρύλων για τη ζωή και το έργο του. Ο θρύλος λοιπόν τον θέλει σωτήρα της πόλης των Αθηνών από το θανατηφόρο λοιμό. Για τη προσφορά του αυτή οι Αθηναίοι εξέδωσαν ειδικό ψήφισμα, «το δόγμα των Αθηναίων», που διαβάστηκε στα Μεγάλα Παναθήναια. Με το ψήφισμα αυτό τον στεφάνωσαν με χρυσό στεφάνι, του προσφέρθηκε τιμητική δια βίου σίτιση στο Πρυτανείο και μυήθηκε δημοσία στα Ελευσίνια Μυστήρια, που ήταν η ύψιστη τιμή.
Όπως αναφέρει ο Γαληνός: «πάντων υπερήνεγκεν και πρώτος εις φως εξήνεγκεν την τελείαν παρ’ Ελλήσιν ιατρικήν». Ο Ιπποκράτης υπήρξε ο τέλειος ιατρός που αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην πρόοδο της ιατρικής και στην ωφέλεια των ανθρώπων. Όπως αναφέρει επίσης ο Γαληνός, έφθασε εις τέλειον σημείον γνώσεως και σοφίας, ώστε οι τολμούντες ν’ αντιταχθούν στο έργο του (Αρχιγένης, Χρύσιππος κ.ά.) να θεωρούνται αμαθείς και πανούργοι (Γαλ. Χ 583).
Ο σημερινός μελετητής της Ιπποκρατικής Συλλογής θαυμάζει κι απορεί με τις γνώσεις, τις ιδέες κι αντιλήψεις των συντακτών της. Στο κεφάλαιο περί ιερής νούσου αναφέρει ότι: «ο γόνος έρχεται πάντοθεν του σώματος». Η σύλληψη της ιδέας αυτής πριν από 2.500 χρόνια, χωρίς τις σημερινές τεχνολογικές κατακτήσεις, μας καταπλήσσει. Πώς ο Ιπποκράτης συνέλαβε την ιδέα ότι το γενετικό υλικό (γόνος) προέρχεται «πάντοθεν του σώματος»!
Σήμερα, με τα λαμπρά επιτεύγματα της βιοϊατρικής τεχνολογίας, ξέρουμε ότι το DNA είναι ο κληρονομικός κώδικας του ατόμου και βρίσκεται αποτυπωμένος σ’ όλα τα κύτταρα του οργανισμού του. Τρανή απόδειξη της ιατρικής αντίληψης πριν από 25 αιώνες, ότι ο γόνος προέρχεται «πάντοθεν του σώματος». Στο ίδιο κεφάλαιο «το περί ιερής νούσου» μας φανερώνεται η αιτία της «επαναστάσεώς του» έναντι του ιερατείου και μας βοηθά να εννοήσουμε τη μεγαλοφυΐα και το μεγαλείο της ακτινοβολούσας σκέψης του.
Ως γνωστόν η επιληψία θεωρούνταν, όπως κι άλλα ψυχικά νοσήματα, πως στέλνεται από τους θεούς για τιμωρία. Αιτία της δοξασίας αυτής ήταν η άγνοια κι η αδυναμία να βοηθήσουνε τον πάσχοντα. Οι Ασκληπιάδες (ιερείς του Ασκληπιού) συνιστούσαν επωδές, καθαρμούς, για ν’ απομακρύνουν το μίασμα (αίτιο της νόσου) και θυσίες για την εύνοια των θεών.
Ο Ιπποκράτης είχε προσκληθεί και στη Μακεδονία, να θεραπεύσει το βασιλέα Περδίκκα που ήταν βαριά άρρωστος, τον οποίο και θεράπευσε. Προσκλήθηκε στα Άβδηρα να θεραπεύσει τον Δημόκριτο που είχε καταληφθεί από μανία και συγχρόνως είχε ξεσπάσει επιδημία σ’ ολόκληρη την πόλη, την οποία ο Ιπποκράτης επιτυχώς αντιμετώπισε. Ακόμη και τη χώρα των Ιλλυριών και των Παιόνων επισκέφθηκε για να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες, όταν του ζητήθηκε.
Γι’ αυτό ενώ ακόμη ήταν ζωντανός όλοι οι Έλληνες (πράγμα σπάνιο σε τούτα τα χώματα), Αθηναίοι, Αργείοι, Κώοι, Θεσσαλοί, Μακεδόνες, τον θαύμαζαν και τον τιμούσαν για τη προσφορά του και τον θεωρούσαν 2ο μετά τον Ηρακλή ημίθεο. Παράλληλα όμως με τις πολύτιμες υπηρεσίες του στην Ιατρική και τον άνθρωπο, τον διέκρινε η τόλμη κι η αποφασιστικότητα. Καταπολέμησε τους αγύρτες αμαθείς και τσαρλατάνους. Όπως ο Σωκράτης τα ‘βαλε με τους καπήλους της Φιλοσοφίας, έτσι κι ο Ιπποκράτης με τους σφετεριστές της Ιατρικής. Τέλος, για το βίο του Ιπποκράτη, ο άλλος σοφός γιατρός των νεότερων χρόνων, ο Αδ. Κοραής, λέει: «Είναι από τους ολίγους εκείνους των οποίων άλλος Βίος παράλληλος δυσκόλως ευρίσκεται».
Κατά την αντίληψη του σοφού Ιπποκράτη, η Ιατρική είναι φιλάνθρωπος τέχνη (επάγγελμα) και δεν αποσκοπεί στον πλουτισμό, αλλά στη βοήθεια του συνανθρώπου στις δύσκολες ώρες της αρρώστιας και του θανάτου. Γι’ αυτό και σε όλη τη μακρά διάρκεια της ζωής του το ενδιαφέρον του στρεφόταν στην αδιάκοπη φροντίδα των ασθενών και εν γένει του επαγγελματικού καθήκοντος και εφάρμοζε στην πράξη τις ιδέες του με αξιοπρέπεια και φιλαλληλία. Όπως αναφέρει ο καθηγητής κ. Μέρμηγκας: «Ο Ιπποκράτης είναι κυρίαρχος ιατρική προσωπικότης, ου μόνον του 5ου π.Χ. αι. αλλά και όλων των μετέπειτα αιώνων, συμβολίζων ου μόνον την επιστημονικήν και θεραπευτικήν Ιατρικήν, αλλά και την κοινωνικήν αντίληψιν οία διετηρήθη έκτοτε ως υπόδειγμα των ιατρών πάσης χώρας».
Ο Ιπποκράτης πέθανε σε μεγάλη ηλικία , κοντά στη Λάρισα, σύμφωνα με το Σωρανό τον Εφέσιο. Η πνευματική κληρονομιά του παρέμεινε ως η επικρατούσα ιατρική παράδοση για περίπου από δυόμισι χιλιετίες. Οι Ιπποκρατικές απόψεις για την καλοπροαίρετη Φύση, που αποτελείται από τέσσερα στοιχεία, αναβίωσαν από το Νεοπλατωνικό ιατρό Γαληνό τον Περγαμηνό το 2ο αιώνα μ.Χ. και αργότερα υποστηρίχθηκαν από τους Χριστιανούς και Μουσουλμάνους ιατρούς του Μεσαίωνα, που είχαν έντονες νεοπλατωνικές επιρροές. Κάποια χειρόγραφα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναδεικνύουν αυτή την τάση αναγνώρισης του Ιπποκράτη ως μέγιστου των ιατρών. Ένα χειρόγραφο του 14ου αιώνα απεικονίζει τον Κώο ιατρό ως Χριστιανό άγιο, ενώ σε ένα άλλο του 12ου αιώνα ο όρκος του είναι χαραγμένος στο σημείο του σταυρού, ενώ οι Θεοί Απόλλων κι Ασκληπιός κι οι Θεές Υγεία και Πανάκεια έχουν αντικατασταθεί από το μοναδικό ΙουδαιοΧριστιανικό Θεό.
Πολλές φράσεις από τα κείμενα της Ιπποκρατικής Συλλογής έγιναν τα σύμβολα του ιατρικού επαγγέλματος. Για παράδειγμα, έως σήμερα είναι διάσημα τα ρητά «Ο μεν βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά» και «Ωφελέειν ή βλάπτειν». Το τελευταίο αυτό ρητό ακολουθείται από το εξής κείμενο: «Η τέχνη αποτελείται από τρία πράγματα: την ασθένεια, τον ασθενή και τον ιατρό. Ο ιατρός είναι ο υπηρέτης της τέχνης κι ο ασθενής πρέπει να αντιπαλέψει την ασθένεια μαζί με τον ιατρό». Στις σημειώσεις του ο Γαληνός καταγράφει ότι σε μερικά χειρόγραφα του συγκεκριμένου κειμένου αντί για τη φράση «ο ιατρός είναι ο υπηρέτης της τέχνης» είχε συναντήσει τη φράση «ο ιατρός είναι ο υπηρέτης της φύσης» κι αναφέρει ότι και οι δύο λέξεις ταιριάζουν απόλυτα στο νόημα του κειμένου. Για το Γαληνό, όπως και για τους άλλους Ιπποκρατικούς ιατρούς, «η Φύση είναι καλοπροαίρετη».
Ο όρκος του Ιπποκράτη και τα ρητά του εμπνέουν ακόμη τους σύγχρονους ιατρούς, παρ’ όλο που κανένας επιστημονικά καταρτισμένος ιατρός, που σέβεται τον εαυτό του, δεν πιστεύει πλέον στη καλοπροαίρετη Φύση. Παρά το γεγονός ότι έκανε μερικές λανθασμένες παραδοχές, η συνεισφορά του Ιπποκράτη στη κλινική Ιατρική είναι τεράστια. Οι κλινικές κι οι ηθικές βάσεις της ιατρικής πράξης, καθώς κι οι περισσότεροι κλινικοί όροι που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα, οφείλουν την ύπαρξή τους στο θρυλικό ιατρό από τη νήσο Κω.
Ο Ιπποκράτης κι οι μαθητές του έγραψαν πολλά συγγράμματα, που περιλαμβάνονται στην περίφημη Ιπποκρατική συλλογή (Corpus), ένα σύνολο κειμένων ιατρικής θεωρίας και πρακτικής. Μερικά από αυτά τα κείμενα περιέχουν αναχρονιστικά γλωσσικά ιδιώματα και αντικρουόμενες φιλοσοφικές απόψεις, γεγονός που καταδεικνύει ότι συντάχθηκαν αρκετούς αιώνες μετά από τον πατέρα της κλινικής Ιατρικής. Ο διάσημος όρκος του Ιπποκράτη πιθανότατα καταγράφηκε τουλάχιστον δύο αιώνες μετά από το θάνατο του Κώου ιατρού, αν και θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι ο ίδιος είχε καθιερώσει προφορικά έναν ιερό όρκο με παρόμοιους ηθικούς κανόνες, που αφορούσαν στην πρέπουσα ιατρική συμπεριφορά.
Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από το γεγονός ότι ο όρκος έχει μια ολοφάνερη Πυθαγόρεια επιρροή. Ο ιατρός υπόσχεται ότι κάθε φορά που καλείται να βοηθήσει έναν ασθενή θα απέχει από κάθε είδους αδικία και σεξουαλική ατασθαλία, αλλά και θα κρατάει μυστικά. Τα Πυθαγόρεια καθήκοντα της δικαιοσύνης, του σεβασμού προς τους δασκάλους, της αλληλεγγύης προς τους συναδέλφους και της εχεμύθειας είναι οι σημαντικότερες αξιώσεις του όρκου. Το γεγονός ότι ο αποκλειστικός στόχος ενός ιατρού θα πρέπει να είναι η προσφορά βοήθειας στον ασθενή του είναι ένα καθήκον που φαίνεται αυτονόητο.
Η επιστημονική σκέψη του, η οξυδερκής παρατηρητικότητά του, η διαγνωστική μέθοδός του, η επέκταση της ιατρικής φροντίδας του πέραν του αρρώστου, στο περιβάλλον του κι η συνολική αντιμετώπιση του πάσχοντος ως ζώντος οργανισμού στο σύνολό του, ακόμη κι η αυτοψία του χώρου, η εξέταση και καταγραφή των κλιματολογικών συνθηκών, ως και του πολιτεύματος των τόπων που επισκέφθηκε, τον κατατάσσουν πρώτο μεταξύ των ομοίων του, γι’ αυτό δίκαια αποκαλείται «Πατέρας της Ιατρικής», ακόμη και «θείος Ιπποκράτης».
Τέλος αξίζει ν’ αναφερθεί πως ήταν υπέρμαχος της φιλοσοφικής άποψης του Πυθαγόρειου φιλόσοφου Εμπεδοκλή (493−433 π.Χ.) πως η Φύση αποτελείται από τέσσερα βασικά στοιχεία: νερό, γη, αέρα και φωτιά. Ως γνωστόν, οι Πυθαγόρειοι ήταν μια εκλεκτική φιλοσοφική ομάδα, που πίστευε πως η καλοπροαίρετη Φύση ήτανε θεϊκά δημιουργημένη σύμφωνα με μουσικά αρμονικούς και μαθηματικά καθορισμένους νόμους. Πίστευαν ότι μέσω μιας σειράς μετενσαρκώσεων οι ψυχές των ανθρώπων προορίζονταν να μεταβληθούν σε αθάνατα αιθέρια άστρα. Ο ιδρυτής της φιλοσοφίας αυτής, ο θρυλικός Πυθαγόρας, είχεν ισχυριστεί ότι θυμότανε τις προηγούμενες ζωές του. Οι Πυθαγόρειοι έτρεφαν μεγάλο σεβασμό στην ιεραρχία και τηρούσαν όρκο σιωπής, επειδή πίστευαν ότι μόνο λίγοι εκλεκτοί έπρεπε να έχουν πρόσβαση στην ιερή γνώση. Επί πλέον, πίστευαν ότι η δικαιοσύνη θα ‘πρεπε να διαπνέει όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως ο θεϊκός νόμος κυβερνά όλα τα φυσικά φαινόμενα.
Οι μεταγενέστεροί του μεγάλοι ιατροί ή φιλόσοφοι (Πλάτων, Αριστοτέλης, Γαληνός, Πλίνιος κ.ά.) τον αναφέρουν ως μέγα ή θείον. Η παγκόσμια αναγνώριση του Κώου σοφού ως πατέρα της ορθολογικής Ιατρικής αποτελεί περίτρανη απόδειξη της ανεκτίμητης αξίας του πρωτοποριακού του έργου, που επηρέασε βαθύτατα τη διαχρονική εξέλιξη της επιστημονικής ιατρικής σκέψης στα χρόνια που ακολούθησαν από τότε ως και σήμερα.
==============================
Ο Όρκος Του Ιπποκράτη
Στα Ιπποκράτεια που γίνονται κάθε χρόνο στην Κω, το αποκορύφωμα των εκδηλώσεων είναι η αναπαράσταση του Όρκου του Ιπποκράτη, η οποία γίνεται στο Ασκληπιείο. Ένας νεαρός στεφανηφόρος συνοδεύεται από δύο κοπέλες που παριστάνουν τις Θεές Υγεία και Πανάκεια, ενώ προηγείται πομπή με τρεις αυλοφόρους που παίζουν ένα ρυθμικό μουσικό κομμάτι καθώς κατεβαίνουν αργά και μεγαλόπρεπα τις φαρδιές σκάλες του δεύτερου ανδήρου του Ασκληπιείου. Δώδεκα κόρες ντυμένες με λευκή εσθήτα και με κάνιστρα στα χέρια ραίνουν με ροδοπέταλα το Βωμό του Κυπαρισσιού Απόλλωνα, μπροστά στον οποίο ο στεφανηφόρος απαγγέλλει τον Όρκο.
Ὄμνυμι Ἀπόλλωνα ἰητρόν καί Ἀσκληπιόν καί Ὑγείαν και Πανάκειαν καί θεούς πάντας τε και πάσας, ἵστορας ποιεύμενος, ἐπιτελέα ποιήσειν κατά δύναμιν καί κρίσιν ἐμήν ὅρκον τόνδε καί ξυγγραφήν τήνδε.
Ἡγήσεσθαι μέν τόν διδάξαντά με την τέχνην ταύτην ἴσα γενέτῃσιν ἐμοῖσι, καί βίου κοινώσεσθαι, καί χρεῶν χρηίζοντι μετάδοσιν ποιήσεσθαι, και γένος τό ἐξ αὐτοῦ ἀδελφεοῖς ἴσον ἐπικρινέειν ἄρρεσι, καί διδάξειν τήν τέχνην ταύτην, ἥν χρηίζωσι μανθάνειν, ἄνευ μισθοῦ καί ξυγγραφῆς, παραγγελίης τε καί ἀκροήσιος καί τῆς λοιπῆς ἁπάσης μαθήσιος μετάδοσιν ποιήσασθαι υἱοῖσι καί τοῖσι τοῦ ἐμέ διδάξαντος καί μαθηταῖσι συγγεγραμμένοις τε καί ὡρκισμένοις νόμῳ ἰητρικώ, ἄλλῳ δέ οὐδενί.
Διαιτήμασί τε χρήσομαι ἐπ᾿ ὠφελείῃ καμνόντων κατά δύναμιν καί κρίσιν ἐμήν, ἐπί δηλήσει δέ καί ἀδικίῃ εἴρξειν.
Οὐ δώσω δέ οὐδέ φάρμακον οὐδενί αἰτηθείς θανάσιμον, οὐδέ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε˙ ὁμοίως δέ οὐδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω.
Ἁγνῶς δε καί ὁσίως διατηρήσω βίον τόν ἐμόν καί τέχνην τήν εμήν.
Οὐ τεμέω δε οὐδέν μην λιθιῶντας, ἐκχωρήσω δε ἐργάτῃσιν ἀνδράσιν πρήξιος τῆσδε.
Ἐς οἰκίας δε ὁκόσας ἄν ἐσίω, ἐσελεύσομαι ἐπ᾿ ὠφελείῃ καμνόντων, ἐκτός ἐών πάσης ἀδικίης ἑκουσίης καί φθορίης τῆς τε ἄλλης καί ἀφροδισίων ἔργων ἐπί τε γυναικείων σωμάτων καί ἀνδρείων, ἐλευθέρων τε καί δούλων.Ἅ δ᾿ ἄν ἐν θεραπείῃ ἤ ίδω ἤ ακούσω, ἤ καί ἄνευ θεραπείης κατά βίον ἀνθρώπων, ἅ μή χρή ποτε ἐκλαλέεσθαι ἔξω, σιγήσομαι, ἄρρητα ἡγεύμενος εἶναι τά τοιαῦτα.
Ὅρκον μέν οὖν μοι τόνδε ἐπιτελέα ποιέοντι καί μή ξυγχέοντι εἴη ἐπαύρασθαι καί βίου καί τέχνης, δοξαζομένῳ παρά πᾶσιν ἀνθρώποις ἐς τόν αἰεί χρόνον˙ παραβαίνοντι δέ καί ἐπιορκέοντι, τἀναντία τουτέων.
Ορκίζομαι στον Απόλλωνα τον ιατρό και στον Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και σε όλους τους θεούς και τις θεές, που βάζω μάρτυρες, ότι θα εκπληρώσω τον όρκο μου αυτό και το συμβόλαιο αυτό, σύμφωνα με τη δύναμη και την κρίση μου.
Ότι θα θεωρώ εκείνον, που μου δίδαξε την τέχνη αυτή ίσο με τους γονείς μου και θα τον κάνω κοινωνό του βίου μου και θα του προσφέρω από τα δικά μου ό,τι χρειάζεται˙ τους απογόνους του θα θεωρώ αδελφούς μου και θα τους διδάξω την τέχνη αυτή, αν επιθυμούν να τη μάθουν, χωρίς μισθό και χωρίς συμφωνία.
Ότι θα μεταδώσω τους επαγγελματικούς κανόνες, τα θεωρητικά μαθήματα και τις υπόλοιπες κάθε είδους ασκήσεις στους γιους μου, στους γιους του δασκάλου μου και σε μαθητές, που θα έχουν συνδεθεί μαζί μου με όρκο και συμβόλαιο, κατά τη συνήθεια των γιατρών και σε κανέναν άλλο.
Θα χρησιμοποιήσω τη θεραπευτική δίαιτα μόνο για ωφέλεια των αρρώστων, όσο εξαρτάται από τη δύναμη και την κρίση μου και (υπόσχομαι ότι) θα τους προφυλάξω από κάθε βλάβη και αδικία.
Δεν θα χορηγήσω θανατηφόρο φάρμακο σε κανέναν, όσο κι αν παρακληθώ, ούτε θα υποδείξω τέτοια συμβουλή. Επίσης δεν θα δώσω σε γυναίκα φάρμακο εκτρωτικό.
Αγνή και καθαρή θα διατηρήσω τη ζωή και την τέχνη μου.Δεν θα χειρουργήσω οπωσδήποτε αυτούς, που πάσχουν από πέτρα, αλλά θα αφήσω την πράξη αυτή στους εξασκημένους.
Σε όσα σπίτια προσκαλούμαι, θα μπαίνω για το καλό των αρρώστων, κρατώντας τον εαυτό μου μακριά από κάθε θεληματική αδικία ή άλλη διαφθορά και προ πάντων μακριά από κάθε αφροδισιακή πράξη σε σώματα γυναικών και ανδρών, ελευθέρων ή δούλων.
Όσα κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα δω ή θα ακούσω ή και πέρα από τη θεραπεία στην καθημερινή ζωή, όσα δεν πρέπει ποτέ να κοινολογούνται στους έξω, θα τα αποσιωπήσω, θεωρώντας ότι αυτά είναι ιερά μυστικά.
Όσο λοιπόν θα τηρώ τον όρκο μου αυτό και δεν θα τον παραβιάζω, είθε να πετυχαίνω στη ζωή και στην τέχνη μου, έχοντας πάντοτε καλό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους˙ αν όμως τον παραβώ και γίνω επίορκος, να πάθω τα αντίθετα.
Περί Ιητρού (Περί Ιατρού)
Το κύρος ενός γιατρού απαιτεί αυτός να ‘χει το χρώμα της υγείας και να ‘ναι εύσαρκος -στο βαθμό βέβαια που του το επιτρέπει η φύση του- ο λόγος είναι ότι για τον πολύ κόσμο γιατροί που δε βρίσκονται σ' αυτού του είδους τη καλή σωματική κατάσταση δεν θα μπορούσανε ποτέ να φροντίσουν σωστά τους άλλους.
Το 2ο είναι η υποχρέωση του να ‘ναι καθαρός στην εμφάνιση του, τα ρούχα του να ‘ναι καθωσπρέπει και τ’ αρώματα που χρησιμοποιεί να ‘ναι ευχάριστα και καθόλου ενοχλητικά στους άλλους: όλ’ αυτά αρέσουνε γενικά στους αρρώστους. Όσο για τα θέματα που σχετίζονται με τη ψυχή, ο σώφρων άνθρωπος πρέπει να δίνει ιδιαίτερη σημασία στα εξής: όχι μόνο να κρατά κλειστό το στόμα του, αλλά και να ζει μιαν απόλυτα τακτική ζωή -όλα αυτά παίζουν ευεργετικότατο ρόλο στην απόκτηση καλού ονόματος- η συμπεριφορά του να είναι η συμπεριφορά του καθώς πρέπει ανθρώπου κι ως τέτοιος να ‘ναι σοβαρός και φιλικός απέναντι σε όλους -όλοι το ξέρουμε ότι τον άνθρωπο που στέκεται έτοιμος κάθε στιγμή να τρέξει σε κάθε ζήτηση οι άλλοι συνήθως τον περιφρονούν, έστω και αν τους είναι χρησιμότατος-· πρέπει επίσης να εξετάζει με προσοχή ως πού μπορεί να φτάνει η ελευθερία του στις πράξεις του, γιατί τα ίδια πράγματα τα βλέπει κανείς στα ίδια πρόσωπα μ’ ευχαρίστηση μόνο αν επαναλαμβάνονται σπάνια. Το πρόσωπο του να δείχνει άνθρωπο στοχαστικό, όχι όμως τραχύ, -γιατί τότε δίνει την εντύπωση ανθρώπου ξιπασμένου και γι’ αυτό, δύσκολου στις σχέσεις του με τους άλλους- ούτε όμως και ν’ αφήνεται σ’ ακατάσχετα γέλια και να ‘ναι μόνιμα εύθυμος: ένας τέτοιος άνθρωπος λογαριάζεται ιδιαίτερα φτηνός κι ασήμαντος κι επομένως στο σημείο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.
Σ’ όλες τις κοινωνικές του σχέσεις ο γιατρός πρέπει να ‘ναι δίκαιος (η δικαιοσύνη δε μπορεί παρά να βοηθά σε πολλές περιστάσεις) και φυσικά οι σχέσεις αρρώστων-γιατρού είναι σχέσεις πολύ στενές: οι άρρωστοι αποθέτουνε τον εαυτό τους στα χέρια των γιατρών κι αυτοί έρχονται κάθε στιγμή σ’ επαφή με γυναίκες, με κορίτσια, με πράγματα μεγάλης αξίας, είναι επομένως ανάγκη απέναντι σ’ όλα αυτά ο γιατρός να δείχνει αυτοκυριαρχία. Τέτοιος πρέπει να ‘ναι ο γιατρός, στη ψυχή και στο σώμα.
Ο λόγος μας θα ‘ναι τώρα για τους κανόνες που σχετίζονται με τη τέχνη της ίασης, αυτούς που στηριγμένος κανείς μπορεί να γίνει αληθινός μάστορης αυτής της τέχνης. Ας ρίξουμε λοιπόν πρώτα μια ματιά σ' αυτά με τα οποία αρχίζει κανείς την εκπαίδευση του. Και φυσικά τα σχετικά με τη περίθαλψη στο ιατρείο είναι απ’ τα πρώτα που μαθαίνει ένας αρχάριος. Το 1ο λοιπόν είναι να βρεθεί η κατάλληλη θέση για το οίκημα. Κατάλληλη θα είναι η θέση του, α) αν δεν το χτυπά αέρας έτσι ώστε να γίνεται ενοχλητικός, β) αν δε δημιουργεί προβλήματα ο ήλιος ή το δυνατό φως της μέρας. Το δυνατό, λαμπρό φως στο ιατρείο δεν είναι βέβαια τίποτε το ενοχλητικό για τον γιατρό που προσφέρει τη θεραπεία, δεν είναι όμως έτσι και για τον άρρωστο που δέχεται κει τη θεραπεία. Όπως και να 'χει, τέτοιο φως καλύτερα να το αποφεύγουμε όσο μπορούμε, επειδή βλάπτει τα μάτια. Αυτά ορίζουν οι κανόνες για το φως. Επιπλέον πρέπει να προσέχουμε ώστε ο άρρωστος με κανένα τρόπο να μη δέχεται τη λάμψη κατευθείαν στο πρόσωπο, γιατί για μάτια που ‘ναι αδύνατα είναι μια πρόσθετη ενόχληση -έτσι κι αλλιώς τ’ ασθενικά μάτια δε χρειάζονται και πολλά για να βλαφτούν ακόμη πιότερο. Αυτός λοιπόν είναι ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να γίνεται η χρήση του φωτός. Όσο για τα καθίσματα, η πιο μεγάλη μας φροντίδα πρέπει να ‘ναι να ‘χουνε το ανάλογο ύψος ώστε γιατρός κι άρρωστος να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο.
Μ’ εξαίρεση τα εργαλεία άλλα χάλκινα αντικείμενα να μη χρησιμοποιεί ο γιατρός: τη χρήση τέτοιων σκευών τη θεωρώ κακόγουστη επίδειξη. Το νερό που δίνουμε στα πρόσωπα που υποβάλλονται σε θεραπεία πρέπει να ‘ναι πόσιμο και καθαρό. Ό,τι χρησιμοποιούμε για το σκούπισμα πρέπει να ‘ναι καθαρό και μαλακό: για τα μάτια λινά υφάσματα, για τις πληγές σφουγγάρια, πράγματα που κι από μόνα τους φαίνεται πως προσφέρουν όχι ασήμαντη βοήθεια.
Τα εργαλεία πρέπει να ‘ναι όλα εύκολα στη χρήση τους κι από τη πλευρά του μεγέθους, κι από την πλευρά του βάρους κι από την πλευρά της λεπτότητας κατασκευής τους.
http://www.peri-grafis.net/ergo.php?id=1388
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.