Κατσαντώνης - Ο πρώτος των κλεφτών (Ηλία Μαμαλάκη «Χώματα με Ιστορία») - O Αετός των Αγράφων,το Λιοντάρι της Κλεφτουργιάς

 

 Ο Κατσαντώνης υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές της προεπαναστατικής περιόδου που μάλλον παραμένει άγνωστος. 

Με συντομία προσπαθούμε να παρουσιάσουμε τον θρυλικό αυτόν πρόδρομο της επανάστασης του 1821. 

Για την παραγωγή του βίντεο βασιστήκαμε σε σχετική βιβλιογραφία και στις εκπομπές του Η. Μαμαλάκη «Χώματα με Ιστορία».

==================================================

 Κατσαντώνης: O Αετός των Αγράφων,το Λιοντάρι της Κλεφτουργιάς

Γράφει ο Μενέλαος Παπαδημητρίου - vimapoliti

Τη μέρα της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου - Εορτή της Χριστιανοσύνης με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και Εορτή του Ελληνισμού με την Επανάσταση του 1821 για την απελευθέρωση από τον επί 400 χρόνια ζυγό των Τούρκων - έχουμε χρέος πάντα να φέρουμε στη μνήμη μας τους Μεγάλους Κλεφταρματολούς – Επαναστάτες που τράβηξαν μπροστά για την Ελευθεριά !!!

Πρώτος και μεγαλύτερος όλων ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ, ο Αετός των Αγράφων, το Λιοντάρι της Κλεφτουργιάς - που με την άφταστη παλληκαριά, τους άθλους του και το μαρτυρικό θάνατο απόδειξε πως αποκτιέται η Λευτεριά - έγινε θρύλος, έγινε...

τραγούδι, έγινε ποίημα, έγινε ταινία, παίχθηκε από το Θέατρο Σκιών, πλειάδα συγγραφέων και ιστορικών (ξένοι Φιλέλληνες και Έλληνες) έγραψαν για τον Ήρωα και τα κατορθώματά του, κέρινο δε ομοίωμά του βρίσκεται στο μουσείο της Ελληνικής Ιστορίας του Παύλου Βρέλλη στο Μπιζάνι Ιωαννίνων. 

ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ (1775 - 1808) ήταν το πραγματικό του όνομα και γεννήθηκε στο Μύρεσι (Μάραθο) Ευρυτανίας.Ήταν ο πιο ξακουστός κλέφταρματωλός, που έδρασε επί τουρκοκρατίας στα προεπαναστατικά χρόνια στις περιοχές των Αγράφων και του Ορεινού Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας.Κατάγονταν από Σαρακατσαναίϊκη αγροτοκτηνοτροφική οικογένεια των Αγράφων και πατέρας του ήταν ο αρχιτσέλιτσέλιγκας Γιάννης Μακρυγιάννης από το Πετροβούνι (Βασταβέτσι) των Τζουμέρκων, η μητέρα του ήταν η Αρετή και είχε άλλα τρία αδέρφια (τον Γιώργο Χασιώτη που γεννήθηκε στα Χάσια, τον Κώστα Λεπενιώτη που γεννήθηκε στη Λεπενού Αιτωλοακαρνανίας, τον Μήτρο η Κούτσικο και μία αδερφή την Κατέρω).

Η οικογένεια του ξεκαλοκαίριαζε στ'; Άγραφα και στα Τζουμέρκα και τον χειμώνα διαχείμαζε στη Λεπενού . Συγγενείς του επίσης ήταν ο Γιώργος Τσόγκας ,ο Δημοτσέλιος, ο Καραϊσκάκης και πολλοί άλλοι καπεταναίοι.Εκεί κάποια στιγμή ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ και η οικογένειά του κατηγορήθηκαν για ζωοκλοπή από έναν ενοικιαστή βοσκοτόπων του Αλή Πασά που ονομάζονταν Γιάγκος Καραγκούνης.Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ πιάστηκε με την παραπάνω κατηγορία ,βασανίσθηκε και στάλθηκε στα Γιάννενα στο Αλή Πασά . Ο Αλή Πασάς ζήτησε και έλαβε λύτρα από το πατέρα του για να τον αφήσει ελεύθερο. Αυτή η περιπέτεια ήταν η αιτία που ο Κατσαντώνης αποφάσισε να βγει στο κλαρί για να ξεπλύνει τη ντροπή της οικογένειάς του.

Καμάρωνε το νουνό του ΒΑΣΙΛΗ ΔΙΠΛΑ για τα κατορθώματά του κατά των Τούρκων και έδειχνε την επιθυμία του για να βγεί στο βουνό κλέφτης.Τότε είναι που η μάνα του Αρετή, για να μη φύγει από κοντά της, του’ λεγε:<< κάτσε Αντώνη, κάτσε Αντώνη μου>> και έτσι πήρε το όνομα ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ και έμεινε με αυτό στην Ιστορία!!!Όταν ο ΔΙΠΛΑΣ είδε το γενναίον του βαφτισιμιού του – υπερήλικας πλέον – του παρέδωσε την αρχηγία του νταϊφά του.Στο νταϊφά του ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ πέρασαν οι μεγαλύτεροι της Κλεφτουργιάς και πρώτος και καλύτερος ο μετέπειτα Πολέμαρχος Γεώργιος Καραϊσκάκης.

Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ λέγεται πως στην κούνια του ευλογήθηκε από τον Πατροκοσμα για αυτό και η ευλογία έπιασε και είχε βαθιά πίστη στο Θεό και αστείρευτη θρησκευτική κατάνυξη εκπληρώνοντας τάματα στις εκκλησιές και στα μοναστήρια όπου στρατωνίζονταν.Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ παρά το μικρόσωμον και το ασθενικόν ήτο εξαιρετικά ευκίνητος. Στον Αχελώο, στη Χούνη Αιτωλοακαρνανίας και στη θέση Κρεμαστά, κοντά στο φράγμα, σε ένα σημείο - σε ένα στένεμα λέγεται ακόμα σήμερα η τοποθεσία <το πήδημα του Κατσαντώνη>. Μόνος αυτός το πέρασε με άλμα κυνηγημένος από τους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά επειδή σκότωσε έναν αρβανίτη.

Όταν ο Αλή Πασάς συνέλαβε, βασάνισε και σκότωσε τους γονείς του Κατσαντώνη για να τον αναγκάσει να παραδοθεί, ο Κατσαντώνης μαθαίνοντας για το θάνατό τους και θυμούμενος τις παρακλήσεις της μάνας του να μη βγεί κλέφτης - έδωσε όρκο για να λάβει εκδίκηση και από τότε ο πόλεμος έγινε σκληρός ,ανελέητος.

Νικηφόρες Μάχες που έδωσε με τους κλέφτες του εναντίον των ασκεριών του Αλή Πασά.

• 1803- Μάχη στη Τριφύλλα Κλειστού (Νεράιδας) εναντίον 300 Τουρκαλβανών υπο τις διαταγές του δερβέναγα Ιλιάσμπεη.

• 1803- Μάχη στο Κεράσοβο εναντίον 500 Τουρκαλβανών και θάνατος του Ισλιάμπεη

• 1804 - Μάχες στις Γούστρες Ξηρόμερου και στη Κατούνα εναντίον 500 Τζοχανταραίων υπο τις διαταγές των Γιουσούφ Αράπη και Κατζού Μουσταφάμπεη.

• 1806 - Μάχη στου Πουλιού τη Βρύση και της Τατάρνας εναντίον αγνώστου αριθμό Τουρκαλβανών με αρχηγό τον Χασάν Μπελούση και ενός δεύτερου σώματος Τουρκαλβανών που στάλθηκε προς βοήθεια του πρώτου με αρχηγό τον Μπεσίαρη Μπέη.

• 1806 – Μάχη στο Μαλατέικο λημέρι εναντίον 500 Τουρκαλβανών με αρχηγό τον δερβέναγα Αλούς Μπεράτη.

1806 – Μάχη στη περιοχή Ληστής εναντίον 300 Τζοχανταραίων του δερβέναγα Μπεκίρ Τζογαδούρου. Το 1805 -6 στην μάχη που έγινε στην θέση (Ληστής ) του Βάλτου εναντίον 300 Τζοχανταραίων με τον δερβέναγα ΜπεκίρΤζογαδούρο τραυματίζεται στο πόδι και πηγαίνει στη Λευκάδα να αποθεραπευτεί. 

Τότε γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια και άλλους οπλαρχηγούς. Εκεί ο Καποδίστριας και ο Ρώσος στρατηγός του πρότειναν να ενταχτεί στον Ρώσικο στρατό και η απάντησή του δεν άργησε: << Με χρειάζονται περισσότερο οι κλέφτες μου στα βουνά , παρά ο Ρωσικός στρατός>>.

Το 1807 έγινε γενική σύναξη όλων των καπεταναίων στην Λευκάδα με παρουσία του Καποδίστρια και του στρατηγού του ρώσικού στρατού Εμμανουήλ Παπαδόπουλου και του Δεσπότη Ναυπακτίας Ιγναντίου. 

Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ προτάθηκε από όλους (Θ. Κολοκοτρώνης , Γ. Καραϊσκάκης ,Νικηταράς, Τζαβέλας κ.α.) και ανακηρύχτηκε ομόφωνα ως αρχηγός όλων των κλεφτών!!!

• 1807 - Μάχη στου Προσηλιάκου και ο θάνατος του Βεληγκέκα.

• Εδώ έχουμε το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Κατσαντώνη που έκαμε τον Αλή Πασά να σκυλιάσει και να βυθιστεί σε βαρύ πένθος, αφού έχασε τον πιστότερο και καλύτερο διοικητή του, το δερβέναγα Βεληγκέκα ( υπαρχηγός του ο Γιουσούφ Αράπης). Ο Κατσαντώνης αντιμετώπισε εδώ υπερχιλίους Τουρκαρβανίτες.

•Να πώς τραγούδησε η λαϊκή μούσα το θάνατο του Bεληγκέκα:

"Δεν είν' εδώ τα Γιάννενα, δεν είν' εδώ ραϊάδες,

για να τους ψένεις σαν τραγιά, σαν τα παχειά κριάρια,

εδώ 'ναι λόγγοι και βουνά και κλέφτικα τουφέκια.

Τρία τουφέκια τώδωκαν, τα τρί - αράδ - αράδα,

Τόνα τον πήρε ξώδερμα και τ' άλλο στο κεφάλι

το τρίτο το φαρμακερό τον πήρε στην καρδιά του.

Το στόμα αίμα γιόμισε, τα χείλη του φαρμάκι ".

• 1807 - Μάχη στο «Γρεβενοδιάσελο» Βουλγάρας εναντίον του Άγο Μουχουρντάρη με 1000 Τούρκους στις διαταγές του. Σε αυτή τη μάχη πέθανε ο νονός και παππούς του Κατσαντώνη, που παρότι παραιτήθηκε από την ηγεσία του σώματος του υπέρ του εγγονού του, δεν εγκατέλειψε ποτέ τον αγώνα εναντίον των Τούρκων.

• 1808 - Μάχη στη Σπινάσα εναντίον 300 Τουρκαλβανών του Χασάν Μπελούση.

Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ, αήττητος από τα ασκέρια του Αλή, αρρώστησε από ευλογιά και αποσύρθηκε στα βουνά των Αγράφων για να γιάννει.

Έδωσε την αρχηγία των κλεφτών στον αδερφό του Κώστα Λεπενιώτη και αυτός με τον αδερφό του Γιώργο Χασιώτη και πέντε παλικάρια του τράβηξε για τη Μονή του Αγιάννη και ύστερα σε μία σπηλιά πάνω από το Μοναστηράκι Ευρυτανίας, στην πλαγιά του βουνού Φούρκα. Εκεί είχε να αντιμετωπίσει τον ψηλό πυρετό που τον έψενε. Δεν φανταζόταν όμως πως ο Άγος Βασιάρης με 700 Τουρκαλβανούς θάβρισκε, μετά από προδοσιά, το κρυσφύγετό του και θα τον πολιορκούσε.

Για το ποιος πρόδωσε τη σπηλιά και τον Κατσαντώνη έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλές εκδοχές.Κατά το πρωτοπαλλήκαρό του τον Καραγιαννάκη τον πρόδωσε μια γυναίκα που του πήγαινε τρόφιμα.Κατά τον Επ. Φραγίστα φέρεται ως προδότης ο τσοπάνος Ιωάννης Γκούρλιας, κατά δε τον Νικ. Κασομούλη ο Αθανάσιος Γκούρλιας.Ο Κ. Ράμφος γράφει ότι τον πρόδωσε κάποιος καλόγερος ονόματι Καρδερίνης, άποψη που ασπάσθηκε ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.Ο Γιώργος Χασιώτης, παρακούει την παράκληση του Κατσαντώνη για να του κόψει το κεφάλι και να διαφύγει, παίρνει στους ώμους του τον άρρωστο αδερφό του και επιχειρεί ηρωϊκή έξοδο με τα πέντε παλικάρια τους να μάχονται σαν λιοντάρια.

Όμως η προσπάθεια απέλπιδα και πέφτουν στα χέρια των Τουρκαλβανών που τους μεταφέρουν αλυσοδεμένους στα Γιάννενα, στον Αλή Πασά.Κατά τη μεταφορά τους έσπευσε σε βοήθεια του ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ ομάδα κλεφτών από το σώμα του Καραϊσκάκη, αλλά δεν πρόφτασαν να προσβάλλουν τον εχθρό και να τους απελευθερώσουν .

Φθάνοντας κοντά στη Βούλπη ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ, αγναντεύοντας τα αγαπημένα του βουνά των Αγράφων, φώναξε:

-Τούρκοι βαστάτε τ'; άλογο λίγο να ξαποστάσω,

για ν΄αγναντέψω στ΄Άγραφα ως τα Πετριλοχώρια, 

να χαιρετήσω τα βουνά και τις κοντοραχούλες 

ν΄αφήσω διάτα στα παιδιά, στον Κώστα Λεπενιώτη, 

σαν δείτε την γυναίκα μου ,το μοναχό παιδί μου 

πέστε τους πως με πιάσανε με μπαμπεσιά με δόλο, 

αρρωστημένο μ'; ήβρανε ,ξαρμάτωτο στο στρώμα 

ωσάν μικρό στην κούνια μου στα σπάργανα δεμένο.

Όταν τους εμφάνισαν στον Αλή Πασά, δόλιος πάντα ως ήταν και λογαριάζοντας τον άσχημο αντίκτυπο που θα είχε μια άνανδρη θανάτωσή τους, ζήτησε από τον ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ την υποταγή και συνεργασία του και να του δώσει με φιρμάνι το αρματολίκι των Αγράφων.Όμως ο Σταυραετός των Αγράφων ως άλλος Αθανάσιος Διάκος, ορκισμένος και στα κόκκαλα των γονέων του που θανάτωσε ο Αλής και στο θάνατο του νονού του Βασίλη Δίπλα, δεν δέχθηκε τις προσφορές και προτίμησε το θάνατο.

Κι ο θάνατος ήρθε για τα δυο αδέρφια με τον φρικτότερο τρόπο.

Τους περίλαβαν, ενώ ο Αλής εθεάτο από το σεράϊ του, κάτω από τον πλάτανο οι γύφτοι με τα σφυριά και τα αμόνια κι άρχισαν το απαίσιο έργο τους τσακίζοντας τα κόκκαλα των ποδιών ενώ εκείνοι υπέμεναν καρτερικά τα βασανιστήρια στέλνοντας με το βλέμμα τους το χαιρετισμό στα περήφανα βουνά των Αγράφων.Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ παρέδωσε το πνεύμα του εκεί στο αμόνι, ενώ το Γιώργο Χασιώτη τον αποκεφάλισαν.(απόσπασμα από το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ)

Εσείς όπου τον είδατε ψηλά στα κορφοβούνια , 

σταυραετοί και πέρδικες ,ξεφτέρια, χελιδόνια, 

ελάτε να του στήσετε τραγούδι μοιρολόγι. 

τον Κατσαντώνη πιάσανε ,κλάψτε πουλιά μου ,κλάψτε. 

Δυό γύφτοι τον εστρώσανε δεμένο στο αμόνι 

κι αρχίσανε με το σφυρί να τον πελεκάνε, 

Σκλήθρες πετάν τα κοκάλα ,σκορπάνε τα μεδούλια 

και κειός τηράει τα τον ουρανό και γλυκοτραγουδάει , 

Χτυπάτε με, πελεκάτε με , 

σκυλιά του Κατσαντώνη 

δεν τον τρομάζει ο Αλήπασας 

φωτιά ,σφυρί και αμόνι.

Η λαϊκή μούσα ακολούθησε τον ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ (Αντώνης Μακρυγιάννης) από μικρό παιδί στα βοσκοτόπια των Αγράφων σ΄ όλη του σε όλη την διαδρομή ως κλεφταρματωλός κοντά στο νουνό του Βασίλη Δίπλα ως και την ώρα της σύλληψής του και του μαρτυρικού του θανάτου στα Γιάννενα – μαζί με τον αδερφό του Γιώργο Χασιώτη - από τους γύφτους του Αλή Πασά.

Στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής των Αγράφων, της Αργιθέας, του Ορεινού Βάλτου, των Ραδοβυζίων και των Τζουμέρκων διατηρήθηκε το όνομα του οπλαρχηγού ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ.

Ακόμα και σήμερα στα μέρη των Αγράφων ακούμε διάφορα τοπωνύμια που έχουν πάρει το όνομα του ηρωικού αυτού κλέφτη, όπως «Το γεφύρι του Κατσαντώνη», «Η βρύση του Κατσαντώνη», «Το ταμπούρι του Κατσαντώνη», «Η σπηλιά του Κατσαντώνη» ,<< Το πήδημα του Κατσαντώνη>> κ.α.

Του ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗ

Αυτού ΄που πας μαύρο πουλί, μαύρο μου χελιδόνι,

χαιρέτα μας την κλεφτουριά κι αυτόν τον Κατσαντώνη

πες του να κάτσει φρόνιμα κι όλο ταπεινωμένα,

δεν είν' ο περσινός καιρός, ο φετινός χειμώνας,

φέτος το πήρ' ο Αλή πασάς, το πήρ' ο Βεληγκέκας,

ζητάει κεφάλια κλέφτικα, κεφάλια ξακουσμένα.

Κι ο Κατσαντώνης το 'μαθε και το σπαθί του ζώνει

και παίρνει δίπλα τα βουνά, τα 'μορφα κορφοβούνια,

χαμπέρι στέλνει στην Τουρκιά, σ' αυτόν τον Βεληγκέκα:

όπου θα τα 'βρει τα παιδιά, ας τα 'βρει κι ας τα πάρει.

Εδώ είναι λόγγοι και βουνά και κλέφτικα ντουφέκια,

βαριά βροντούν, πικρά βαρούν, φαρμακερά πληγώνουν.

(από το “Πετρίλο” του Ν. Χόντζια)

Όπως δε γράφει ο από το Χωριό του Κατσαντώνη, το Μάραθο Ευρυτανίας, συγγραφέας Κώστας Π. Μπουμπουρής στον επίλογο του βιβλίου του Κατσαντώνης - Εποποιϊα και Θρύλος (έκδοση 2002)

<< Η άφταστη παλικαριά και ο φρικτός θάνατος του Κατσαντώνη και του αδερφού του Χασιώτη από τον αιμοσταγή σατράπη ενεργοποίησε στο έπακρο τη λαϊκή μούσα και τους έκανε τραγούδι, θρύλο, αφήγημα.Αν και δεν πρόφτασαν να δουν το θεριεμένο δένδρο της λευτεριάς, που αυτοί οι ίδιοι πότισαν με το αίμα τους, στάθηκαν πρωτομάρτυρες της απελευθέρωσης του Γένους απ΄ την σκλαβιά, ξεσκίζοντας το μαύρο πέπλο της με τ΄ αντρίκιο σπαθί τους>>.

Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ με τους αγώνες του και τις νικηφόρες μάχες του ετοίμασε τη συνείδηση του λαού για τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση.

Ο ΚAΤΣΑΝΤΩΝΗΣ με τον αδερφό του Γιώργο Χασιώτη πότισαν με τον αίμα τους τις ρίζες του πλάτανου στα Γιάννενα, του δέντρου τις Λευτεριάς και εκείνο θέριεψε και μαζί του και ο αγώνας του Λαού μας για την Επανάσταση του 1821.

Και η Ελευθερία ήρθε με τους αγώνες και τις θυσίες όλων εκείνων των Ηρώων που έδωσαν τη ζωή τους για την Ελλάδα!!!

Τιμή και δόξα τους πρέπει!!!

=====================

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"