Ο Εμίλ Ζολά υπήρξε ο κυριότερος εκπρόσωπος του νατουραλισμού, ασκώντας τεράστια κοινωνική επιρροή με το έργο και τις παρεμβάσεις του.
Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου του 1840. Από τα 18 και μετά έζησε στο Παρίσι. Αρχικά δούλεψε στον εκδοτικό οίκο Hachette τον οποίο εγκατέλειψε γρήγορα, για να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε εφημερίδες και περιοδικά, ενώ τα πρώτα του βιβλία ήταν τα Παραμύθια στη Νινόν και Η εξομολόγηση του Κλαύδιου.
Μετά το πρώτο σημαντικό μυθιστόρημά του Τερέζ Ρακέν (1867), ξεκίνησε μια σειρά έργων με τον τίτλο «Λε Ρουγκόν Μακάρ - Φυσική και κοινωνική ιστορία μιας οικογένειας υπό την Β΄ Αυτοκρατορία», όπου περιλαμβάνονται περισσότερα από τα μισά μυθιστορήματά του, θέλοντας να αναλύσει με διεισδυτική κριτική ματιά τις πτυχές της τότε γαλλικής κοινωνίας.Ο Εμίλ Ζολά είχε ενεργό συμμετοχή στα κοινωνικά και πολιτικά πράγματα της Γαλλίας. Χαρακτηριστικές υπήρξαν οι θέσεις του κατά του Ναπολέοντα και του ιερατείου.
Σε αυτή τη σειρά συγκαταλέγεται Η ταβέρνα (1877), ένα αριστούργημα, το οποίο εμβαθύνει στο φαινόμενο του αλκοολισμού και της φτώχειας στην εργατική τάξη. Επίσης, η Νανά (1880), που, με τη συμβολική μορφή μιας πόρνης, η οποία διαφθείρει την παριζιάνικη ελίτ, δηλώνεται η κατάπτωση της Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, με το Ζερμινάλ (1885)— το καλύτερο ίσως έργο του —έστρεψε τον προβολέα στις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας των ανθρακωρύχων.
Στη συνέχεια, δημιούργησε δύο τριλογίες, Οι τρεις πόλεις και Τα τέσσερα Ευαγγέλια, με τη δεύτερη να μένει ανολοκλήρωτη. Ωστόσο, τα έργα αυτά τον καθιέρωσαν στο ευρύ κοινό.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έμελλε να συνταράξει συθέμελα τη γαλλική κοινωνία με την ανοιχτή επιστολή του προς τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, η οποία δημοσιεύτηκε στο εξώφυλλο της εφημερίδας L'Aurore υπό τον τίτλο «Κατηγορώ!» (1898), που αφορούσε στην γνωστή υπόθεση Ντρέιφους. . .
Υπόθεση Ντρέιφους
Πρόκειται για μία υπόθεση που συγκλόνισε τον κόσμο και ιδιαίτερα τη Γαλλία, στα τέλη του 19ου αιώνα. Κεντρικό πρόσωπο της υπόθεσης ήταν ο εβραϊκής καταγωγής Γάλλος λοχαγός του πυροβολικού Άλφρεντ Ντρέιφους ο οποίος κατηγορήθηκε το 1894 για προδοσία, όταν η Κρατική Υπηρεσία Πληροφοριών της Γαλλίας ανακάλυψε στο καλάθι των αχρήστων του Γερμανού στρατιωτικού ακόλουθου στο Παρίσι ένα ανυπόγραφο απόκομμα μιας επιστολής, η οποία αναφερόταν στην αποστολή μυστικών εγγράφων προς τη Γερμανία και αφορούσαν την άμυνα της χώρας.
Παρά το γεγονός ότι η κατηγορία βασίστηκε σε υποψίες, παρά τις αντιφατικές μαρτυρίες και την έλλειψη στοιχείων, ο Ντρέιφους οδηγήθηκε στο στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και πλήρη απομόνωση στην εξορία και συγκεκριμένα στο Νησί του Διαβόλου. Το όνομά του χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο της προδοσίας των Γάλλων Εβραίων.
Όταν η διεύθυνση της Κρατικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ανελήφθη από τον ταγματάρχη Ζορζ Πικάρ, αυτός παραδέχτηκε την αθωότητα του Ντρέιφους και κατηγόρησε ως υπεύθυνο της κατασκοπείας τον Ουγγρικής καταγωγής ταγματάρχη Φέρντιναντ Εστερχάζι. Ο τελευταίος είχε γερές πλάτες. Ζήτησε να κριθεί από το Πολεμικό Συμβούλιο επειδή είχε διαβεβαιώσεις για την αθώωσή του. Έτσι κι έγινε. Την ίδια ώρα ο Πικάρ στάλθηκε με δυσμενή μετάθεση στην Τυνησία.
Η αναθεώρηση της δίκης στάθηκε αδύνατη μετά την παραποίηση των αληθινών στοιχείων. Η υπόθεση δίχασε τη χώρα στα δύο. Πνευματικές προσωπικότητες και Γάλλοι διανοούμενοι τάχθηκαν σθεναρά υπέρ του Ντρέιφους, τη στιγμή που οι πολέμιοί του καταφέρθηκαν ακόμη και εναντίον των υποστηρικτών του, κατηγορώντας τους ως εχθρούς του έθνους. Ανάμεσα στους πρώτους ήταν και ο Εμίλ Ζολά...
Ο Εμίλ Ζολά κατηγορεί...
13 Ιανουαρίου 1898 στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «L' Aurore» δημοσιεύεται η ανοιχτή επιστολή του Εμίλ Ζολά προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το περίφημο «κατηγορώ» που έμεινε στην ιστορία ως υπέρτατη πολιτική πράξη υπέρ της δικαιοσύνης.
Ο Ζολά κατηγόρησε το στρατό ότι συγκάλυψε τη λανθασμένη καταδίκη του Ντρέιφους και αθώωσε τον Εστερχάζι με εντολή του Υπουργείου Στρατιωτικών. Το τεύχος τυπώθηκε σε 300.000 αντί των 30.000 αντιτύπων και εξαντλήθηκε.
Το «Κατηγορώ» του Ζολά οδήγησε τη δίκη σε αναψηλάφηση και τον ίδιο στη φυλακή.
Το 1898 κατηγορήθηκε για συκοφαντία και καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλάκιση. Την ίδια χρονιά προκύπτει ότι ο Ζοζέφ Ανρί, που είχε ανακαλύψει την επιστολή των μυστικών εγγράφων, ήταν στην πραγματικότητα ο συντάκτης της. Λίγο αργότερα παραδέχτηκε την πλαστογράφηση και κατόπιν αυτοκτόνησε. Ο δε Εστερχάζι διέφυγε στο Λονδίνο.
Η υπόθεση οδηγήθηκε στο εφετείο παρά τις αντιδράσεις του Υπουργείου Στρατιωτικών. Ακολούθησαν ταραχές ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους πολέμιους του Ντρέιφους που οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης.
Την αποκάλυψη ακολούθησαν δραματικά γεγονότα, που κατέληξαν όχι απλώς στη δικαίωση του αθώου αλλά και στη μεταρρύθυμιση του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του χωρισμού εκκλησίας και κράτους.
Πριν όμως δει αυτή την τελευταία εξέλιξη, ο Εμίλ Ζολά βρέθηκε νεκρός, στις 29 Σεπτεμβρίου του 1902, στο διαμέρισμά του. Επίσημη αιτία θανάτου ήταν η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα, ωστόσο υπήρξαν ψίθυροι ότι για το θάνατό του, ευθύνονταν πολιτικοί του αντίπαλοι. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν αποδείχτηκε.
Ο Ντρέιφους θα καταφέρει να σβήσει πλήρως τις αμφιβολίες για την αθωότητα του το 1906 μετά από συνεχείς δικαστικές διαμάχες. Η υπόθεση δεν θα ξεχαστεί. Το «Kατηγορώ» του Εμίλ Ζολά, μία ανιδιοτελής πράξη και παράλληλα ένα σπουδαίο κείμενο την κρατάει ζωντανή...
ταν 13 Ιανουαρίου 1898 όταν στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «L' Aurore» δημοσιεύεται η ανοιχτή επιστολή του Εμίλ Ζολά προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σχετικά με την υπόθεση Ντρέιφους, μία δικαστική πλάνη που συντάραξε τη Γαλλία και χώρισε τη χώρα σε δύο στρατόπεδα. Την ημέρα που δημοσιεύεται το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά, η εφημερίδα «L' Aurore» γίνεται ανάρπαστη πουλώντας 300.000 αντίτυπα αντί των 30.000 που συνήθως πουλούσε.
Στο περίφημο «Κατηγορώ», που έμεινε στην ιστορία ως υπέρτατη πολιτική πράξη υπέρ της δικαιοσύνης, ο Ζολά καταγγέλλει όλους όσοι συμμετείχαν στη λανθασμένη καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη και πλήρη απομόνωση στην εξορία, του εβραϊκής καταγωγής, γάλλου λοχαγού του πυροβολικού, Άλφρεντ Ντρέιφους, με την κατηγορία της προδοσίας. Το «Κατηγορώ» του Ζολά οδήγησε τη δίκη σε αναψηλάφηση και τον ίδιο στη φυλακή, με τη κατηγορία της συκοφαντίας.
Η υπόθεση οδηγήθηκε στο εφετείο παρά τις αντιδράσεις του Υπουργείου Στρατιωτικών. Ακολούθησαν ταραχές ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους πολέμιους του Ντρέιφους που οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης. Ο Ντρέιφους θα καταφέρει να σβήσει πλήρως τις αμφιβολίες για την αθωότητα του το 1906 μετά από συνεχείς δικαστικές διαμάχες. Η υπόθεση δεν θα ξεχαστεί. Το «κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά, μία ανιδιοτελής πράξη και παράλληλα ένα σπουδαίο κείμενο την κρατάει ζωντανή...
Το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά
Κατηγορώ τον αντισυνταγματάρχη Πατύ ντε Κλαμ, γιατί υπήρξε ο σατανικός δράστης της δικαστικής πλάνης...
Κατηγορώ τον στρατηγό Μερσιέ γιατί, το λιγότερο από πνευματική ανεπάρκεια, έγινε συνένοχος του μεγαλύτερου ανομήματος του αιώνα...
Κατηγορώ τον στρατηγό Μπιγιό, γιατί είχε στα χέρια του αναμφισβήτητες αποδείξεις της αθωότητας του Ντρέιφους και τις έπνιξε...
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Μπουαντέφρ και τον στρατηγό Γκονζ, γιατί υπήρξαν συνένοχοι του ίδιου εγκλήματος...
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Πελλιέ και τον ταγματάρχη Ραβαρί, γιατί έκαμαν μια εγκληματική προανάκριση, με την πιο τερατώδη μεροληψία...
Κατηγορώ τους τρεις γραφολόγους Μπελόμ, Βαρινιάρ και Γουάρ, γιατί συντάξανε ψεύτικες εκθέσεις απατεώνων...
Κατηγορώ το υπουργείο Στρατιωτικών και το Επιτελείο, γιατί έκαμαν στις εφημερίδες ιδιαίτερα στην «Αστραπή» και στην «Ηχώ των Παρισίων», μια βδελυρή και απαράδεκτη εκστρατεία για να παραπλανήσουν τη κοινή γνώμη...
Κατηγορώ, τέλος, το πρώτο Στρατοδικείο γιατί παραβίασε το δίκαιο...
Εμίλ Ζολά
του Νικήτα Φεσσά - https://www.nostimonimar.gr/katigoro/
Το σωτήριον έτος είναι το, όχι πολύ μακρινό, 1895.
Το παρισινό πρωινό συννεφιασμένο. Σε ένα επιβλητικό, όσο και ατιμωτικό τελετουργικό με παρούσα σύμπασα τη στρατιωτική ηγεσία, ένας λοχαγός του γαλλικού στρατού «ξηλώνεται» από τα γαλόνια και τα κουμπιά της στολής του. Ένας άλλος αξιωματικός που παρακολουθεί τη διαδικασία, σχολιάζει ότι ο εν λόγω λοχαγός μοιάζει με «Εβραίο ράφτη που του παίρνουν το χρυσάφι».
Οι συνάδελφοι που βρίσκονται δίπλα του γελούν. Λεπτομέρεια: ο πρώην λοχαγός που υποβιβάζεται σε απλό στρατιώτη, και καταδικάζεται να εκτίσει την ποινή των ισοβίων εξόριστος στο απομακρυσμένο νησί ‘‘του Διαβόλου’’, είναι Εβραίος.
Είναι ο Ντρέιφους, από τη διάσημη, αληθινή υπόθεση κατασκοπίας και αντισημιτισμού στο στράτευμα που συγκλόνισε τη Γαλλία της εποχής. Την υπόθεση στην οποία αναμίχθηκε, γράφοντας το διάσημο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Aurore με τίτλο «Κατηγορώ!» (‘J’ accuse’), o ήδη τότε καταξιωμένος, ηλικιωμένος «σταρ» συγγραφέας Εμίλ Ζολά.
Ο Ζολά πήρε ανοιχτά το μέρος του Ντρέιφους, και ήταν λάβρος εναντίον της ηγεσίας του στρατεύματος, την οποία κατακεραύνωσε παίζοντας τη φήμη και την υστεροφημία του κορώνα-γράμματα, για ένα σκοπό που πίστευε ακράδαντα ότι είναι δίκαιος.
Ο θρυλικός, όσο και αμφιλεγόμενος (βλ. την υπόθεση βιασμού ανήλικου κοριτσιού που τον ακολουθεί ως βαριά σκιά εδώ και δεκαετίες) σκηνοθέτης Ρομάν Πολάνσκι επιστρέφει με τη δική του εκδοχή της θυελλώδους ιστορίας. Παρεμπιπτόντως, τα ίδια γεγονότα πραγματεύεται η καλοφτιαγμένη ελληνική ταινία – βασισμένη στο θεατρικό έργο του Μανώλη Σκουλούδη, το οποίο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Φίνος Φιλμ, με τη σειρά του στηρίχτηκε στην αμερικανική βιογραφική ταινία του 1937, Η Ζωή του Εμίλ Ζολά – του 1960, με τίτλο Είμαι Αθώος, σε σκηνοθεσία Ντίνου Κατσουρίδη, με τους Λάμπρο Κωνσταντάρα και Αλέκο Αλεξανδράκη σε κεντρικούς ρόλους, και τον Δημήτρη Μυράτ ως Ντρέιφους.
Ο Πολάνσκι επικεντρώνεται στον αξιωματικό που έκανε το αντισημιτικό σχόλιο στην αρχή της ταινίας, ονόματι Πικάρ (αρκετά καλός στον ρόλο ο Ζαν Ντιζαρντέν), ο οποίος σύντομα παίρνει προαγωγή αναλαμβάνοντας το Γραφείο Πληροφοριών του στρατού, καθώς ο προκάτοχός του είναι άρρωστος (ετοιμοθάνατος) με σύφιλη.
Από το νέο του πόστο, ο αντισυνταγματάρχης Πικάρ θα αρχίσει σιγά-σιγά να αλλάζει γνώμη για τον Ντρέιφους, και να ανακαλύπτει άσχημες αλήθειες για τους ανωτέρους του, καθώς ξετυλίγει τον ιστό μιας σκοτεινής σκευωρίας εναντίον του πρώην λοχαγού.
Ο τελευταίος, μαζί με άλλους Εβραίους αξιωματικούς στο γαλλικό στράτευμα, θεωρείται αυτομάτως προδότης από τη ρατσιστική, ανίκανη, αρτηριοσκληρωτική, και διεφθαρμένη ηγεσία του στρατού.
Η ιστορία του Ντρέιφους ουσιαστικά αφορά στο πώς, παρά τις προσπάθειες για συγκάλυψη προκειμένου να μην τρωθεί το κύρος του, τελικά σύσσωμος ο θεσμός που θεωρείται σύμβολο του πατριωτισμού αναγκάζεται να συρθεί στις αίθουσες των δικαστηρίων, και τελικά να παραδεχτεί, έστω έμμεσα και πολύ αργά, ένα μίγμα τραγικών σφαλμάτων, αβλεψιών που βασίζονται σε προκαταλήψεις, και καθαρής σκευωρίας, και έτσι να εκτεθεί ανεπανόρθωτα όσον αφορά τον συστημικό ρατσισμό στις τάξεις του.
Ο Πολάνσκι έχει ασχοληθεί στο παρελθόν με τη σκοτεινότερη σελίδα του αντισημιτισμού, το Ολοκαύτωμα, στον αριστουργηματικό Πιανίστα.
Μέλη της οικογένειας του μετέπειτα σκηνοθέτη κατέληξαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ ο ίδιος ως παιδάκι κατάφερε να γλιτώσει τυχαία, με νύχια και με δόντια, από τους Ναζί.
Οπότε αναπόφευκτα όλες αυτές οι ιστορίες θα πρέπει να έχουν ιδιαίτερη σημασία για εκείνον.
Παράλληλα, τουλάχιστον τρεις σκηνές στην ταινία, η μία με τον ρατσιστή προκάτοχο του Πικάρ να ‘‘φτύνει’’ μίσος ενώ σαπίζει κυριολεκτικά, μια δεύτερη με έναν όχλο στους δρόμους του Παρισιού να καίει αντίτυπα της εφημερίδας με το άρθρο του Ζολά, και τέλος μια όπου όχλος βάφει με μεγάλα γράμματα το γνωστό «ΕΒΡΑΙΟΣ» σε βιτρίνες, μαζί με το άστρο του Δαβίδ, περιλαμβάνουν εικόνες και ρητορική οι οποίες δυστυχώς ηχούν ιδιαίτερα επίκαιρες σήμερα, με την ακροδεξιά να κερδίζει σταθερά έδαφος στην Ευρώπη, και στην Αμερική του Τραμπ.
Το Κατηγορώ…! φαίνεται κάπως απλό, και μπορεί να μην κατατάσσεται στα αριστουργήματα ενός από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες όλων των εποχών. Ωστόσο, οι γνωστές θεματικές που οι μελετητές του Πολάνσκι έχουν σημειώσει ότι διατρέχουν το έργο του (καχυποψία, παράνοια, κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, ο παρίας/ξένος, οι θεσμοί που αποπειρώνται να συνθλίψουν το άτομο) είναι όλες εκεί.
H ταινία επίσης βλέπεται και ως ιδιότυπη αστυνομική ιστορία, με τον Πικάρ ως ‘‘ντετέκτιβ’’ να θυμίζει κάτι από τον ήρωα που υποδύθηκε ο Τζόνι Ντεπ στην Ένατη Πύλη, του ιδίου σκηνοθέτη, εδώ χωρίς το μεταφυσικό στοιχείο.
Χωρίς να κάνει επίδειξη της σκηνοθετικής δεξιοτεχνίας του, ο Πολάνσκι εδώ αρκείται σε μια λιτή, αλλά αποτελεσματική ματιά. Τα στάνταρ παραγωγής είναι προφανώς υψηλά, και οι ηθοποιοί όλοι καλοί στους ρόλους τους, με πρόσωπα «βγαλμένα» από φωτογραφίες της εποχής.
Όμορφη και η φωτογραφία της ταινίας, με παγερές ψυχρές αποχρώσεις που τονίζουν το κόκκινο της στολής του Πικάρ, όταν αυτός θα γίνει αποδιοπομπαίος τράγος.
Τέλος, το γεγονός ότι για μεγάλα διαστήματα δεν υπάρχει καθόλου μουσική, υπογραμμίζει το δραματικό εφέ των υποβλητικών συνθέσεων του Αλεξάντρ Νεσπλά, στα σημεία όπου αυτές ‘‘μπαίνουν’’ ξαφνικά.
Εν τέλει το σύνολο είναι άρτιο, και το μήνυμα που περνάει η ταινία, κυρίως μέσα από το αρρενωπό πρόσωπο του αταλάντευτα ηθικού ήρωα και ιστορικού προσώπου που υποδύεται ο Ντιζαρντέν, μαζί με το στωικό εκείνο του Ντρέιφους (σχεδόν αγνώριστος στον ρόλο ο Λουί Γκαρέλ), ο οποίος παρά την αδικία και τον εξευτελισμό παραμένει αξιοθαύμαστα προσηλωμένος στον κώδικα τιμής του στρατού, καθαρό.
-------------------------------------------------------------------------------
Ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Ρομάν Πολάνσκι («Το Μωρό της Ρόζμαρι»,
«Chinatown», «Ο Πιανίστας») παρουσιάζει μια άλλη οπτική της γνωστής υπόθεσης
κατασκοπείας Ντρέιφους, που δίχασε τη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η ταινία βραβεύτηκε με τον Αργυρό Λέοντα και το βραβείο της Διεθνούς Ένωσης
Κριτικών Κινηματογράφου στο 76ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας.
Η ταινία «Κατηγορώ…!» (J’ Accuse) έρχεται από 1η Ιανουαρίου
στους κινηματογράφους από την ODEON.
Λίγα λόγια για την ταινία
Στις 5 Ιανουαρίου, 1895, ο λοχαγός Άλφρεντ Ντρέιφους, ένας νέος αξιωματικός του γαλλικού στρατού, κατηγορείται άδικα πως κατασκόπευε για λογαριασμό της Γερμανίας και καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη στο Νησί του Διαβόλου.
Ανάμεσα στους μάρτυρες αυτού του εξευτελισμού είναι ο Ζορζ Πικάρ, ο οποίος παίρνει προαγωγή για να διοικήσει τη μονάδα στρατιωτικής αντικατασκοπείας που τον εντόπισε.
Όταν, όμως, ο Πικάρ ανακαλύπτει πως τα μυστικά εξακολουθούν να διαδίδονται στους Γερμανούς, παρασύρεται σε ένα επικίνδυνο λαβύρινθο εξαπάτησης και διαφθοράς που απειλεί όχι μόνο την τιμή του αλλά και τη ζωή του.
Ρόμαν Πολάνσκι: συνέντευξη στον Πασκάλ Μπρυκνέρ
-Ρόμαν Πολάνσκι, μπορείς να μου εξηγήσεις την επιθυμία σου να κάνεις μια ταινία για την Υπόθεση Ντρέιφους, για το συμβολικό σημείο καμπής που αναπαριστά στην ιστορία της Γαλλίας και της Ευρώπης;
-Οι μεγάλες ιστορίες συχνά κάνουν σπουδαίες ταινίες και η Υπόθεση Ντρέιφους είναι μια εξαιρετική ιστορία.
Η ιστορία ενός ανθρώπου που κατηγορείται αδίκως είναι πάντα ένα συναρπαστικό θέμα, είναι όμως και αρκετά επίκαιρο θα έλεγα με την αύξηση του αντισημιτισμού.
-Ποια είναι η προέλευση της ταινίας;
-Όταν ήμουν νέος, είδα την αμερικάνικη ταινία «Η Ζωή του Εμίλ Ζολά» και με ταρακούνησε η σκηνή που ο λοχαγός Ντρέιφους ατιμάζεται. Ακόμα και τότε, έλεγα στον εαυτό μου πως μια μέρα θα κάνω πιθανώς μια ταινία για αυτή την τρομερή ιστορία.
-Αντιμετώπισες έναν αριθμό από υποχωρήσεις πριν κάνεις την ταινία. Η πρώτη ήταν σε ποια γλώσσα θα την κάνεις, από τη στιγμή που οι πρώτοι παραγωγοί που συζήτησες μαζί τους ήθελαν να τη γυρίσεις στα αγγλικά.
-Όταν πρότεινα το project πριν από επτά χρόνια σε κάποιους φίλους και συνεργάτες, ήταν πολύ ενθουσιασμένοι με την ιδέα, όμως μου είπαν ότι η ταινία ήταν σημαντικό να γυριστεί στα αγγλικά ώστε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από διεθνείς διανομείς, ειδικά στην Αμερική.
Είναι αλήθεια πως οι αμερικάνικες ταινίες που εκτυλίσσονται στη Γαλλία γυρίζονται κατά κανόνα στα αγγλικά – πράγματι και η ταινία «Η Ζωή του Εμίλ Ζολά» είναι απόδειξη αυτού.
Οι ταινίες ήταν πιο εύκολες στο να πουληθούν στην παγκόσμια αγορά. Ακόμα και ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ γύρισε την ταινία του «Σταυροί στο Μέτωπο», που αναφέρεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στα αγγλικά.
Προσωπικά, όμως, πιστεύω πως δεν θα μπορούσα να δω όλους αυτούς τους Γάλλους στρατηγούς να μιλάνε αγγλικά.
Το σημερινό κοινό είναι περισσότερο μορφωμένο και πρόθυμο να παρακολουθήσει ταινίες και σειρές στην πρωτότυπη γλώσσα τους με υπότιτλους.
-Ο Άλεν Γκόλντμαν τελικά προσφέρθηκε να κάνει την παραγωγή της ταινίας στα γαλλικά.
-Ναι, πολύ σωστά. Πέρσι, τον Ιανουάριο του 2018, ο Άλεν Γκόλντμαν προσφέρθηκε να κάνει την παραγωγή της ταινίας στα γαλλικά. Φυσικά και ήμουν πολύ ενθουσιασμένος!
Ήταν η αρχή της μεγάλης μας αυτής περιπέτειας.
Ξεκινήσαμε το Νοέμβριο του 2018. Και τώρα είμαστε εδώ!
-Πώς δούλεψες σε αυτή την ταινία;
-Ο Ρόμπερτ Χάρις και εγώ είχαμε μόλις τελειώσει την ταινία μας «Ο Αόρατος Συγγραφέας».
Ο Ρόμπερτ ήταν πολύ ενθουσιασμένος με την ιδέα και έτσι σύντομα αρχίσαμε να δουλεύουμε. Στην αρχή, μας ήταν προφανές πως πρέπει να πούμε την ιστορία από την πλευρά του Ντρέιφους, αλλά σύντομα ανακαλύψαμε πως αυτό δεν θα λειτουργούσε σωστά:
όλη η δράση, με τους πολλούς χαρακτήρες και τις ανατροπές, συνέβαινε στο Παρίσι ενώ ο κεντρικός μας χαρακτήρας βρίσκεται εγκλωβισμένος στο Νησί του Διαβόλου.
Η μοναδική ιστορία που μπορούσαμε να πούμε τότε ήταν για το πόσο υπέφερε εκεί. Προσπαθούσαμε να λύσουμε το πρόβλημα για πολύ καιρό και τελικά, ύστερα από δουλειά ενός χρόνου, ο Ρόμπερτ βρήκε τη λύση στο δίλημμά μας: το καλύτερο ήταν να αφήσουμε τον Ντρέιφους στη νήσο και να διηγηθούμε την ιστορία από τη σκοπιά του συνταγματάρχη Πικάρ, ενός από τους βασικούς χαρακτήρες της ιστορίας.
Έπρεπε όμως και να βγάλουμε τα προς το ζην, γι’ αυτό και αποφασίσαμε να την βάλουμε προσωρινά στο συρτάρι μας ενώ έκανα στο μεταξύ μια άλλη ταινία και ο Ρόμπερτ έγραψε ένα μυθιστόρημα σχετικά με την Υπόθεση Ντρέιφους.
Δούλεψε πάνω στο θέμα για περίπου ένα χρόνο και το βιβλίο του «An Officer and A Spy» (ο γαλλικός του τίτλος «D.», είναι ασαφής), βασίζεται σε εκτεταμένη ιστορική έρευνα, πολύ σύντομα έγινε μπεστ-σέλερ.
Εν τω μεταξύ, ολοκλήρωσα την ταινία μου «Η Αφροδίτη με τη Γούνα» και όταν επιστρέψαμε στην ιστορία ξέραμε πια πως θέλαμε να την πούμε.
-Πώς πήγε το κάστινγκ της ταινίας;
-Ο Ζαν Ντιζαρντέν έμοιαζε τέλεια επιλογή για το ρόλο του Πικάρ.
Μοιάζει εξωτερικά με αυτόν, έχει την ίδια ηλικία και είναι πάνω απ’ όλα θαυμάσιος ηθοποιός.
Μια ταινία με τέτοια σημασία χρειάζεται έναν αστέρα και ο Ζαν Ντιζαρντέν είναι – δεν πήρε Όσκαρ για το τίποτα!
Έτσι, υπήρξε φυσική επιλογή για εμάς, περιμέναμε απλώς να δούμε αν τον ενδιαφέρει. Πράγματι, ήταν πρόθυμος να το κάνει.
-Άρα η επιλογή της αφήγησης ήταν να κάνετε το συνταγματάρχη Πικάρ τον βασικό χαρακτήρα της ταινίας. Την εποχή εκείνη, αυτός ο ανύπαντρος άντρας, που έχει ερωμένη (την υποδύεται η Εμανουέλ Σενιέ) παντρεμένη με υψηλόβαθμο στέλεχος, είναι ένας κοινωνικός απόκληρος και ένας «φυσικός αντισημιτιστής», όπως ακριβώς ήταν πολλοί άνθρωποι στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, είναι εκείνος που σώζει, χωρίς να το θέλει, το λοχαγό Ντρέιφους.
-Ο Πικάρ είναι ένας συναρπαστικός και πολύπλοκος χαρακτήρας. Δεν είναι ενεργός αντισημίτης. Δεν συμπαθεί τους Εβραίους, αυτό όμως είναι κάτι που συμβαίνει λόγω παράδοσης και λιγότερο λόγω πίστης.
Ως αξιωματικός της αντικατασκοπείας, όταν μαθαίνει πως ο Ντρέιφους είναι αθώος, παίρνει προσωπικά την υπόθεση και αποφασίζει να ανακαλύψει την αλήθεια.
Όταν το λέει στους διοικητές του, εκείνοι τον προτρέπουν να σωπάσει: ο στρατός δεν μπορεί να κάνει τέτοια λάθη!
Πέρα από το φιάσκο του 1870, ο Στρατός, όπως και η Εκκλησία, είναι ιερός.
Δεν τον νοιάζει καθόλου εάν οι στρατιώτες νιώθουν τύψεις ή αντιμετωπίζουν ένα ηθικό δίλημμα: είναι πάνω από την Αλήθεια και τη Δικαιοσύνη.
-Τι είναι αυτό που κάνει τον Πικάρ να διαψεύδει την επίσημη εκδοχή; Η αγνότητα των ηθικών του αρχών ή η υπακοή του στο στρατιωτικό ήθος;
-Στην ταινία, υπάρχει μια αξιοθαύμαστη συνομιλία μεταξύ του Πικάρ και του ταγματάρχη Ανρί, βασικού του αντιπάλου.
Ο Ανρί λέει: «Με διατάζεις να σκοτώσω έναν άνθρωπο και το κάνω. Μου λες πως πρόκειται για λάθος, λυπάμαι, αλλά δεν είναι δικό μου λάθος. Αυτό είναι του Στρατού».
Σε αυτό απαντάει ο Πικάρ: «Μπορεί να είναι ο στρατός σου, ταγματάρχη, αλλά δεν είναι ο δικός μου». Αυτή η ανταλλαγή απόψεων αντανακλάει μια πραγματικότητα πολύ σχετική και με το σήμερα.
Οι στρατιώτες υποχρεώνονται να σκοτώσουν για την πατρίδα τους. Αλλά εάν ένα έγκλημα διαπραχθεί εκ τούτου, δεν είναι υποχρεωμένοι να το καλύψουν.
-Ο συνταγματάρχης Πικάρ βρίσκεται περίπου στην ίδια δύσκολη θέση με τον Ντρέιφους: φυλακισμένος, με εκτεθειμένη τη σχέση του και κατηγορούμενος για προδοσία από την άκρα δεξιά.
-Επειδή επέλεξε να ακολουθήσει τη δική του συνείδηση και ανάγκη να μάθει την αλήθεια και όχι να υπακούσει στο στρατιωτικό ήθος.
Αρχίζει με μια αμφιβολία όταν ανακαλύπτει ομοιότητες ανάμεσα στα γραπτά του Εστερχάζι και στο εξώφυλλο του σημειώματος που ανακτήθηκε από τη γερμανική πρεσβεία, το φερόμενο ως «λεπτομερές μνημόνιο», και ύστερα οι αμφιβολίες οδηγούν στην έρευνα.
Ο Πικάρ συνεχίζει παρόλο που του είπαν να σταματήσει και καταλήγει στο να ανακαλύπτει περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία για την ενοχή του Εστερχάζι. Όσο περισσότερα ανακαλύπτει, τόσο περισσότερο γίνεται ανήσυχος για το μέγεθος του λάθους.
-Ο πατέρας του φιλόσοφου Εμμανουέλ Λεβινάς (1906-1995), ένας Λιθουανός βιβλιοπώλης, τον προέτρεψε προφανώς να πάει στη Γαλλία, υποστηρίζοντας ότι «μια χώρα που μπορεί να καταστρέψει τον εαυτό της για την τιμή ενός ασήμαντου Εβραίου λοχαγού είναι μια χώρα στην οποία ένα ενάρετο άτομο πρέπει να πάει οπωσδήποτε».
-Είναι αλήθεια, την εποχή εκείνη υπήρχαν εκείνοι που ήταν εχθροί του Ντρέιφους όπως υπήρχαν και σύμμαχοι του.
Και στο τέλος ο Ντρέιφους αποδείχθηκε πως είναι αθώος.
Έτσι, η Γαλλία τελικά βγαίνει σχετικά κερδισμένη από την υπόθεση, ακόμα και αν η υπόθεση επιλύθηκε ύστερα από δώδεκα χρόνια και σχεδόν οδήγησε την χώρα σε εμφύλιο πόλεμο.
-Άλλη πρόκληση για την ταινία είναι να συστήσει την Υπόθεση Ντρέιφους σε νεότερους ανθρώπους οι οποίοι δεν την γνωρίζουν.
-Αρχικά, όταν ρωτήθηκα για τα projects μου και είπα πως δούλευα πάνω στην Υπόθεση Ντρέιφους, όλοι πίστευαν πως είναι πολύ καλό.
Όμως, σύντομα διαπίστωσα ότι λίγοι ήξεραν τι είχε συμβεί στ’ αλήθεια.
Είναι ένα από εκείνα τα ιστορικά γεγονότα που όλοι νομίζουν πως ξέρουν ενώ την ίδια στιγμή αγνοούν την πραγματική ουσία.
-Με όλο το σεβασμό, η ταινία είναι άκρως μορφωτική επειδή δίνει τη δυνατότητα σε όλους, συμπεριλαμβάνοντας εκείνους που δεν γνωρίζουν κάτι για την υπόθεση, να καταλάβουν την πολιτική και φιλοσοφική πρόκληση που αντιμετωπίζει ο Πικάρ. Σχεδόν μοιάζει με αστυνομική ανάκριση.
-Θα το παρομοίαζα και με θρίλερ! Η ιστορία λέγεται εντελώς υποκειμενικά. Το κοινό μοιράζεται κάθε βήμα της έρευνας με τον Πικάρ.
Επιπλέον, όλα τα σημαντικά γεγονότα είναι αυθεντικά, όπως είναι πολλές από τις λέξεις που λέγονται, διότι έχουν βάση στα σημερινά δεδομένα.
-Ένα ακόμα πράγμα που με εντυπωσίασε στην ταινία ήταν η κακή κατάσταση της γαλλικής υπηρεσίας αντικατασκοπείας εκείνη την εποχή, η μονάδα στατιστικών που οι πληροφοριοδότες παίζουν χαρτιά ενώ πίνουν αλκοόλ, ο θυρωρός μισοκοιμάται, η ασφάλεια μοιάζει να είναι άμοιρη και οι υπό διάλυση τεχνικοί πόροι μπορούν μονάχα να προκαλέσουν έκπληξη στο νέο κοινό. Υπάρχει ένα τεχνολογικό σοκ σε σύγκριση με αυτό που ξέρουμε σήμερα για την αντικατασκοπεία.
-Και αυτό είναι επίσης αυθεντικό, και δίχως αμφισβήτηση έμοιαζε μοντέρνο τότε. Ήταν ο καιρός των πρώτων αυτοκινήτων, των πρώτων τηλεφώνων και των καμερών kodak!
Και εδώ, η έρευνα του Ρόμπερτ Χάρις για το βιβλίο του ήταν εξαιρετικά πολύτιμη. Από την άλλη πλευρά, αυτή η τεχνολογική ύβρις προκάλεσε μερικούς επενδυτές, όπως ο περίτρανος ειδικός Μπερτιγιόν, να κάνουν θεμελιώδη λάθη και μετά να αρνούνται να αλλάξουν μυαλό.
-Ένα αποδεικτικό στοιχείο, το οποίο πρώτα δείχνει την ενοχή του Ντρέιφους και τελικά τον απαλλάσσει, είναι η ύπαρξη του λεπτομερούς μνημονίου.
-Πρόκειται για ένα σχισμένο γράμμα, κλεμμένο από τον σκουπιδοτενεκέ στο γραφείο της στρατιωτικής αστυνομίας στη γερμανική πρεσβεία. Μέσα σε αυτό, ένας Γάλλος αξιωματικός προσέφερε να παρέχει στους Γερμανούς πληροφορίες για στρατιωτικά μυστικά, συμπεριλαμβάνοντας το όπλο 120.
Ο γαλλικός στρατός ήταν πάρα πολύ ευαίσθητος σε αυτή τη διαρροή πληροφοριών από τότε που κρατούσε κρυφό ένα νέο μοντέλο, το όπλο 75, μια κάνη όπλου χωρίς ανάκρουση σχεδιασμένη να απορροφά τον κραδασμό της βολής, η οποία αποτελούσε μια σημαντική πρόοδο.
-Υπάρχει η εχθρικότητα της κοινής γνώμης, του ταγματάρχη Ανρί που θέλει την θέση του Πικάρ, του στρατιωτικού προσωπικού, και υπάρχουν βέβαια όλοι αυτοί που θέλουν να βοηθήσουν τον Ντρέιφους, όπως ο Εμίλ Ζολά και ο Κλεμανσό.
-Ο Ζολά υπήρξε εκείνος που έφερε την υπόθεση στο φως με το περίφημο του Κατηγορώ…!, μια επιστολή που έστειλε στον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας και δημοσίευσε στην εφημερίδα L’ Aurore. Χωρίς αυτό, ποιος ξέρει πως θα είχε καταλήξει η υπόθεση.
Ο Κλεμανσό έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο.
Επτά χρόνια μετά το τέλος της υπόθεσης, όταν ο ίδιος έγινε Πρωθυπουργός, διόρισε τον Πικάρ ως Υπουργό Πολέμου.
Ο Ζολά πλήρωσε βαρύ αντίτιμο για τη συνεισφορά του από τότε που καταδικάστηκε σε ένα χρόνο φυλακή και είχε πρόστιμο 3,000 γαλλικά φράγκα.
Πέθανε από ασφυξία από τον καπνό στο τζάκι του.
Ορισμένοι λένε πως τον δολοφόνησαν οι αντίπαλοι του Ντρέιφους.
Σε κάθε περίπτωση, η αντισημιτική εφημερίδα La Libre Parole του Εντουάρ Ντριμόν ήταν περιχαρής στο άκουσμα της είδησης του θανάτου του.
-Στην ταινία σου, μπορούμε να δούμε μερικά πλακάτ με τις λέξεις «Θάνατος στους Εβραίους» πάνω.
Ο αντισημιτισμός δεν έχει εξαφανιστεί, έχει επανέλθει, έχει πάρει διαφορετική μορφή, έχει γίνει ένα θέμα περισσότερο για τους εξτρεμιστές της αριστεράς, τους εχθρούς του Ισραήλ και τους φανατικούς ισλαμιστές.
Πιστεύεις πως μια νέα Υπόθεση Ντρέιφους θα μπορούσε να συμβεί σήμερα ή κάτι τέτοιο σου φαίνεται αδιανόητο;
-Με την τεχνολογία σήμερα, θα ήταν αδύνατο να υπάρξει υπόθεση στην οποία ένα άτομο να καταδικαστεί με βάση την εσφαλμένη ανάλυση χειρόγραφου.
Και σίγουρα όχι στο στρατό, από τότε που έχει αλλάξει ο τρόπος σκέψης του στρατού. Δεν είναι πια «ιερός». Σήμερα, μπορούμε να κρίνουμε τα πάντα, ακόμα και το στρατό, ενώ τότε είχε απεριόριστη δύναμη.
Μια υπόθεση σαν και αυτή, ναι, είναι πιθανό να συμβεί, σίγουρα. Όλα τα συστατικά είναι εκεί:
λάθος κατηγορίες, άθλιες δικαστικές διαδικασίες, διεφθαρμένοι δικαστές, και πάνω απ’ όλα τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» που καταδικάζουν ολοκληρωτικά δίχως δίκαιη δίκη ή δικαίωμα προσφυγής.
-Αυτή η ταινία λειτουργεί σαν κάθαρση για σένα;
-Όχι, δεν δουλεύω με αυτούς τους τρόπους. Η δουλειά μου δεν είναι θεραπεία. Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτώ ότι είμαι εξοικειωμένος με αρκετές από τις διαδικασίες αυτής του μηχανισμού δίωξης που εμφανίζονται στην ταινία, και αυτό με έχει εμφανώς εμπνεύσει.
-Το κυνήγι που έχεις υποστεί άρχισε με τη Σάρον Τέιτ;
-Ο τρόπος που με βλέπουν οι άνθρωποι, την «εικόνα» μου, όντως άρχισε να σχηματίζεται με το θάνατο της Σάρον Τέιτ.
Όταν αυτό συνέβη, αν και περνούσα ήδη δύσκολα, ο τύπος εκμεταλλεύτηκε την τραγωδία και, αβέβαιος πώς να το αντιμετωπίσει, την κάλυψε με τον πιο απερίγραπτο τρόπο, υπονοώντας μεταξύ άλλων πως ήμουν και εγώ ένας από τους υπεύθυνους για το θάνατό της, πάντα σε ένα φόντο σατανισμού.
Για αυτούς, η ταινία μου «Το Μωρό της Ρόζμαρι» έδειχνε πως ήμουν με το μέρος του διαβόλου! Αυτό κράτησε αρκετούς μήνες, μέχρι που η αστυνομία βρήκε τους πραγματικούς δολοφόνους, τον Τσαρλς Μάνσον και την «οικογένειά» του.
Όλο αυτό εξακολουθεί σήμερα να με στοιχειώνει.
Κυριολεκτικά τα πάντα σε αυτό. Είναι σαν μια χιονοστιβάδα, κάθε εποχή προσθέτει και άλλο στρώμα. Πρωτάκουστες ιστορίες από γυναίκες τις οποίες δεν έχω δει ποτέ στη ζωή μου και με κατηγορούν για πράγματα που υποτίθεται συνέβησαν περισσότερο από μισό αιώνα πριν.
-Δεν θέλεις να αντεπιτεθείς;
-Για ποιο λόγο; Είναι σαν να επιτίθεσαι σε εχθρούς που δεν υπάρχουν.
Λίγα λόγια για τον Σκηνοθέτη
Ο Ρόμαν Πολάνσκι γεννήθηκε στο Παρίσι από Πολωνούς γονείς που επέστρεψαν στην Πολωνία λίγο πριν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ξεκίνησε την καριέρα του ηθοποιός όντας ακόμα παιδί και λίγο μετά εισήχθη στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου της Πολωνίας στη Λοτζ, όπου σκηνοθέτησε τις πρώτες του μικρού μήκους ταινίες – συμπεριλαμβάνοντας τα «Two Men and a Wardrobe» και «The Mammals» που διακρίθηκαν σε αρκετά διεθνή φεστιβάλ.
Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους ταινία «Μαχαίρι στο Νερό» (1962) κέρδισε το βραβείο των κριτικών στο Φεστιβάλ της Βενετίας και πήρε υποψηφιότητα για Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία στα βραβεία Όσκαρ.
Η «Αποστροφή» (1965) υπήρξε η πρώτη του ταινία γυρισμένη στα αγγλικά και κέρδισε την Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου και η αμέσως επόμενη του ταινία «Η Νύχτα των Δολοφόνων» (1966) κατόρθωσε και πήρε τη Χρυσή Άρκτο.
Το 1968, η ταινία του «Το Μωρό της Ρόζμαρι» αποτέλεσε την πρώτη του δουλειά στο Χόλυγουντ. Υπήρξε τεράστια εισπρακτική επιτυχία και αποθεώθηκε από τους κριτικούς και ο ίδιος έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερου Σεναρίου.
Το 1975, με την ταινία του «Τσαϊνατάουν» κέρδισε Χρυσή Σφαίρα Καλύτερου Σκηνοθέτη και συγκέντρωσε 11 υποψηφιότητες στα βραβεία Όσκαρ.
Το βιογραφικό του επίσης περιλαμβάνει τις ταινίες «Τες» (1979 – υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερου Σκηνοθέτη), «Φράντικ», «Τα Μαύρα Φεγγάρια του Έρωτα», «Ο Θάνατος και η Κόρη», «Όλιβερ Τουίστ», «Ο Αόρατος Συγγραφέας», και «Ο Θεός της Σφαγής». Το 2002, με την ταινία του «Ο Πιανίστας» κέρδισε Όσκαρ αλλά και τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών.
Φιλμογραφία του Σκηνοθέτη
(μεγάλου μήκους ταινίες)
2019 Κατηγορώ…! 1986 Πειρατές
2017 Μια Αληθινή Ιστορία 1979 Τες
2013 Η Αφροδίτη με τη Γούνα 1976 Ο Ένοικος
2011 Ο Θεός της Σφαγής 1974 Τσαϊνατάουν
2010 Ο Αόρατος Συγγραφέας 1972 Τι;
2005 Όλιβερ Τουίστ 1971 Μάκβεθ
2002 Ο Πιανίστας 1968 Το Μωρό της Ρόζμαρι
1999 Η Ένατη Πύλη 1967 Η Νύχτα των Βρικολάκων
1994 Ο Θάνατος και η Κόρη 1966 Η Νύχτα των Δολοφόνων
1992 Τα Μαύρα Φεγγάρια του Έρωτα 1965 Αποστροφή
1988 Φράντικ 1962 Μαχαίρι στο Νερό
Σκηνοθεσία Ρόμαν Πολάνσκι
Σενάριο Ρόμπερτ Χάρις, Ρόμαν Πολάνσκι
Παραγωγή Άλεν Γκόλντμαν
Ηθοποιοί Ζαν Ντιζαρντέν, Λουί Γκαρέλ, Εμανουέλ Σενιέ, Γκρεγκορί Γκαντεμπουά, Μελβίλ Πουπό, Ματιέ Αμαλρίκ, Βενσάν Περέζ
Φωτογραφία Πάβελ Έντελμαν
Μοντάζ Ερβέ ντε Λουζ
Σχεδιασμός Παραγωγής Ζαν Ραμπάς
Μουσική Αλεξάντρ Ντεσπλά
Διάρκεια 132’
Διανομή ΟDEON
Είδος Πολιτικό θρίλερ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.