Γεννήθηκε το 1926, στο Βαρέζε της Λομβαρδίας. Ο μεγαλύτερος από τρία παιδιά, μεγάλωσε σε περιβάλλον ισχυρής πολιτικής συνείδησης, μα και καλλιτεχνικού αναβρασμού. Η μητέρα του, Πίνα Ρότα-Φο, ήταν η συγγραφέας του βιβλίου Il Paese delle Rane (Η Χώρα των Βατράχων), στο οποίο περιγράφεται η μεταμόρφωση των Ιταλικών επαρχιών στις αρχές του εικοστού αιώνα. Ο πατέρας του, διευθυντής σιδηροδρόμου, ήταν μάχιμος σοσιαλιστής και λάτρης του ερασιτεχνικού θεάτρου.
Ο Φο επέδειξε από νωρίς τη δημιουργική φύση του. Το 1940 ξεκίνησε να σπουδάζει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών Brera, στο Μιλάνο. Το 1943 κατατάχθηκε εθελοντικά στο στρατό του Μουσολίνι, κάτι για το οποίο χρειάστηκε να λογοδοτήσει πολλάκις ως ενήλικας. Κατά τον ίδιο, η επιλογή έγινε για να μην κινηθούν υποψίες, δεδομένου ότι η οικογένειά του φυγάδευε Εβραίους για λογαριασμό της Αντίστασης.
Μετά τον πόλεμο, στράφηκε στην αρχιτεκτονική. Μια αναπάντεχη ψυχολογική κατάρρευση, όμως, τον έστειλε στην πόρτα του ψυχολόγου. Εκείνος τον συμβούλεψε να ασχοληθεί με κάτι που αγαπά πραγματικά. Έτσι, ο Ντάριο Φο άρχισε να δουλεύει πάνω στο θεατρικό αυτοσχεδιασμό. Σύντομα παρουσίαζε τους δικούς του μονολόγους.
Ξεκινήματα και γνωριμία με τη Φράνκα Ράμε
Το 1950 ο Φο συνεργάστηκε με τον ηθοποιό και συγγραφέα Φράνκο Παρέντι, αποκτώντας τις πρώτες του εμπειρίες στο χώρο του ραδιοφώνου. Ο Παρέντι εντυπωσιάστηκε από την ευχέρεια με την οποία ο Φο αναπαριστούσε ιστορίες από την παιδική του ηλικία. Το 1951, προσκεκλημένος αυτή τη φορά από τη RAI, σκανδάλισε το συντηρητικό κρατικό ραδιόφωνο, διασκευάζοντας με το δικό του τρόπο τραγωδίες του Σαίξπηρ.
Το 1953 γράφει, σκηνοθετεί και σχεδιάζει σκηνικά και κοστούμια για τη σατιρική παραγωγή Το Δάκτυλο Στο Μάτι (Il dito nell’ occhio). Για τις ανάγκες του ρόλου του μαθητεύει κοντά στον Jacques Lecoq, από όπου και μαθαίνει να κινείται σα μίμος. To έργο έχει τεράστια επιτυχία και σηματοδοτεί την αρχή της ενασχόλησης του Φο με τη μουσική, καθώς γράφει τραγούδια με τον Φιορέντζο Κάρπι.
Το 1954 παντρεύεται τη Φράνκα Ράμε, επίσης ηθοποιό. . . .
Η Φράνκα, τα επόμενα χρόνια, θα γίνει συνεργάτιδα και μούσα του Φο. Ιδρύουν την πρώτη τους θεατρική κομπανία, την Compania Fo-Rame. Μαζί αποκτούν ένα γιο, τον Jacopo Fo, που πρόκειται να γίνει συγγραφέας, μεγαλώνοντας.Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, οι Φο και Ράμε παρουσιάζουν την εκπομπή Canzonissima, στη Rai. Σε κείμενο και σκηνοθεσία του πρώτου, η εκπομπή περιλάμβανε σατιρικά σκετς που αφορούσαν στην καθημερινή ζωή της εργατικής τάξης. Η πένα του Φο ήταν ασυμβίβαστη με τις απαιτήσεις του καναλιού, οδηγώντας σε συχνές παρεμβάσεις της λογοκρισίας. Το όγδοο επεισόδιο ήταν αυτό που επέφερε την οριστική ρήξη: μιλούσε για τις επισφαλείς συνθήκες εργασίας στις οικοδομές, και η RAI ανησύχησε πως η αναμετάδοσή του θα ενέτεινε τον αναβρασμό που ήδη επικρατούσε στους συνδικαλιστικούς κύκλους. Η διαφωνία έκανε το ζευγάρι να διακόψει τη συνεργασία του με την Ιταλική Ραδιοτηλεόραση. O Φο και η Ράμε επρόκειτο να εμφανιστούν ξανά στη μικρή οθόνη, δεκαπέντε χρόνια μετά· οι κόπιες της Canzonissima καταστράφηκαν όλες.
Νουόβα Σένα. La Comune. Mistero Buffo
[..] Και φτάνουμε στο Βονιφάτιο τον Όγδοο, τον Πάπα της εποχής του Δάντη. Ο Δάντης τον ήξερε καλά: τον σιχαινόταν τόσο, που τον έστειλε στην Κόλαση, προτού καν πεθάνει.
-Από το Mistero Buffo.
Το έργο H Kυρία Είναι για Πέταμα ήταν το τελευταίο συμβατικό θεατρικό του Ντάριο Φο. Μαζί με τη Ράμε, αποφάσισαν πως είχε έρθει η ώρα να αποχαιρετήσουν τις παραδοσιακές σκηνές, ιδρύοντας τη θεατρική κολλεκτίβα Nuova Scena (Νουόβα Σένα). Το 1974, υπό το νέο όνομα La Comune, η κολλεκτίβα εγκαθίσταται σε ένα εγκαταλελειμμένο υπόστεγο, το Palazzina Liberty.
Φο και Ράμε, επί σκηνής.Αυτή την περίοδο, γράφει τα σπουδαιότερα έργα του, αποκτώντας ταυτόχρονα διεθνή φήμη. Ο Τυχαίος Θάνατος Ενός Αναρχικού, αφορά, κατά το συγγραφέα μια τραγική φάρσα -το μυστηριώδη θάνατο του Τζουζέπε Πινέλλι- μετά από βομβιστική επίθεση ακροδεξιών σε τράπεζα του Μιλάνου. Το ιδιόμορφο Fentayin μιλάει για την Παλαιστίνη. Το ξεκαρδιστικό Νon si paga! Non si paga! (Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω!) σκιαγραφεί την οικονομική κατάσταση της εργατικής τάξης, όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά σε κάθε χώρα και εποχή, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις φεμινιστικές πεποιθήσεις του Φο.
Το 1974 φασίστες απαγάγουν τη Φράνκα. Τη βασανίζουν, τη βιάζουν, και την παρατούν σε ένα πάρκο. Δύο μήνες μετά, εκείνη επιστρέφει στην ενεργό δράση, έχοντας γράψει νέους, καυστικότατους αντιφασιστικούς μονολόγους. Μαζί με τον άντρα της, θα συνεχίσουν κανονικά την περιοδεία τους.
Το αδιαφιλονίκητο αριστούργημα του Φο, το Mistero Buffo (Φαιδρό Μυστήριο), γράφεται το 1969. Στο Mistero Buffo, o Φο διασκευάζει με τρόπο γκροτέσκο Βιβλικά συμβάντα, αλλά και ιστορίες της καθολικής εκκλησίας. Το έργο σκανδαλίζει το Βατικανό, που φτάνει σε σημείο να το περιγράψει ως το πιό βλάσφημο έργο που γράφτηκε ποτέ. Παρ’ όλα αυτά, στο Mistero Buffo αναδεικνύεται, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η δημιουργική ιδιοφυΐα του Φο.
Tαυτόχρονα, η Ράμε γράφει τα δικά της έργα. Η συλλογή μονολόγων Όλο Σπίτι, Κρεβάτι και Εκκλησία, πρόκειται να γίνει αγαπημένο έργο για φεμινιστικούς θιάσους, παγκοσμίως.
Αποκλεισμός από την Αμερική και συνεχιζόμενη επιτυχία
Οι σχέσεις του Ντάριο Φο με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ήταν ήδη τεταμένες. Ο Φο, στα έργα του, δεν είχε διστάσει να στοχοποιήσει γεγονότα, όπως το Βιετνάμ και τη δολοφονία του Κένεντι, με αποτέλεσμα να θεωρείται ήδη ανεπιθύμητος στην Αμερική. Το 1980, οι Η.Π.Α τον απέκλεισαν από το να παραστεί σε φεστιβάλ Ιταλικού θεάτρου, ακριβώς όπως είχαν απαρνηθεί πολλάκις να υποδεχθούν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως ο Μπρέχτ και ο Τσάρλι Τσάπλιν.
H Aμερική αρνήθηκε να δεχθεί το ζευγάρι Ράμε-Φο εκ νέου, το 1983. Οι υπεύθυνοι πίσω από αυτή την απόφαση προφασίστηκαν πως οι δύο ηθοποιοί σχετίζονταν με τρομοκρατικά κινήματα στη χώρα τους(!). Η ανήκουστη αυτή δήλωση ώθησε τους Φο και Ράμε να κινηθούν δικαστικά.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και για όλη τη δεκαετία του ’80, ο Ντάριο Φο είναι παραγωγικότατος. Με τη Φράνκα ανεβάζουν το Όλο Σπίτι, Κρεβάτι και Εκκλησία, στο Οντεόν, όπου εμφανίζονται ξανά μετά από δεκαέξι χρόνια (τους είχε ήδη γίνει έξωση από το Λίμπερτυ.) Ο ίδιος γράφει και ανεβάζει με μεγάλη επιτυχία ξεκαρδιστικά έργα, στα οποία – μέσα από σπαρταριστούς μονολόγους- ασκείται επίκαιρη κοινωνική κριτική. Το 1989, μετά τη σφαγή των φοιτητών στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν, έγραψε και αφιέρωσε στα θύματα τους μονολόγους Γράμμα στην Κίνα και Η Ιστορία του Qu.
Ταυτόχρονα, σκηνοθετεί όπερα, μία από τις μεγάλες του αγάπες. Παραστάσεις του λαμβάνουν θετικές κριτικές στη Σκάλα του Μιλάνου, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Φινλανδία και η Ολλανδία.
Nτάριο, κέρδισες το Νόμπελ!
Η δεκαετία του ’90, βρίσκει το Φο να καταπιάνεται με ζητήματα που πρόκειται να απασχολήσουν αρκετά την ερχόμενη χιλιετηρίδα. Στα νέα έργα του, σατιρίζει τα γεγονότα στο Ιράκ, τη διάδοση των γενετικών πειραμάτων, την πουριτανική στάση της κοινωνίας απέναντι στη σεξουαλικότητα, τα αφροδίσια νοσήματα και το AIDS. Όταν, με τη γυναίκα και το γιό του, επιχείρησαν να διασκευάσουν το βιβλίο του, Ζεν και η τέχνη του σεξ, για το θέατρο, η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι αντέδρασε θορυβωδώς. Παρότι το έργο είχε στόχο την απενοχοποίηση θεμάτων-ταμπού και τη σεξουαλική πληροφόρηση των νέων, ο Μπερλουσκόνι έκρινε πως τα περιεχόμενά του θα αποπροσανατόλιζαν σεξουαλικά τους θεατές!
Στις 9 Οκτωβρίου του 1977 ανακοινώθηκε πως η Σουηδική Ακαδημία είχε απονείμει το Νόμπελ στο Ντάριο Φο. Ήταν ο πρώτος Ιταλός νικητής Νόμπελ, από την εποχή του Εουτζένιο Μοντάλε (1975). Ο ίδιος, την ώρα που μαθεύτηκε η είδηση, ήταν στο αμάξι του και έδινε συνέντευξη στην Άμπρα Αντζιολίνι. Την ώρα που οδηγούσε στην εθνική μεταξύ Μιλάνου και Ρώμης, φαίνεται πως κάποιος τον αναγνώρισε. Έτσι, ένα αμάξι πλησίασε το δικό του, και σύντομα ο Φο είχε στα αριστερά του ένα μικρό πλακάτ, που δήλωνε χαρούμενο: Ντάριο, κέρδισες το Νόμπελ!
Παραλαμβάνοντας το Νόμπελ, ο Φο αφιέρωσε το βραβείο στη Φράνκα Ράμε, την οποία αποκάλεσε μούσα και έμπνευσή του.
Τα τελευταία χρόνια
L’anomalo Bicefalo.Από την ύστερη θεατρική παραγωγή του Φο, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να αποδοθεί στη φαρσοκωμωδία Η ανωμαλία με τα δύο κεφάλια (L’anomalo Bicefalo, 2003). Εκεί, μεταξύ άλλων, βλέπουμε τον Μπερλουσκόνι να λαμβάνει χειρουργικά τον εγκέφαλο ενός δολοφονημένου Βλαντιμίρ Πούτιν. Το έργο, κατάστικτο από αστεία σχετικά με το ύψος του τότε πρωθυπουργού, προκάλεσε οργή στην Ιταλική κυβέρνηση.
Το 2005 δήλωσε υποψηφιότητα για δήμαρχος του Μιλάνου. Χωρίς να λάβει καμία προβολή από τα Ιταλικά μίντια και τη RAI, ήρθε δεύτερος στη ψηφοφορία, συγκεντρώνοντας πάνω από το 20% των ψήφων.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής Ναι, επέστρεψε στη ζωγραφική. Φιλοτέχνησε πίνακες, τους οποίους παρουσίαζε σε εκθέσεις, ή τους χρησιμοποιούσε στα one man shows και τις δημόσιες εμφανίσεις του. Μετά το θάνατο της Φράνκα, το 2013, ανέλαβε να τιμήσει τη μνήμη της και το έργο που παρήγαγαν σα δημιουργικό δίδυμο.
Ο Φο παρέμεινε αμετανόητα πολιτικοποιημένος ως το τέλος της ζωής του. Τα τελευταία χρόνια πριν το θάνατό του, είχε υπάρξει δηλωμένος υποστηρικτής του αμφιλεγόμενου Beppe Grillo και του κόμματός του.
Ο Ντάριο Φο πέθανε στις 13 Οκτωβρίου του 2016, μετά από δωδεκαήμερη νοσηλεία του στο νοσοκομείο Λουίτζι Σάκκο του Μιλάνου.
Αντί Επιλόγου: Ένας μοντέρνος Giullare
O Ντάριο Φο, φέρνοντας στο σύγχρονο λογοτεχνικό και θεατρικό στερέωμα την τέχνη των μεσαιωνικών γελωτοποιών (giullari, όρος που αναφερόταν στους διασκεδαστές στις αυλές ευγενών και βασιλιάδων), έδωσε φωνή στην εργατική τάξη και τα προβλήματά της. Μέσα από εξωφρενικά σκετς, γκροτέσκες καταστάσεις και διαλόγους μοναδικής σπιρτάδας, ο Ιταλός Νομπελίστας κατάφερε να σκιαγραφήσει όλα τα κακώς κείμενα της παλιάς και της νέας χιλιετηρίδας. Πεπεισμένοι για τον οργανικό ρόλο της τέχνης στην πολιτική, ο Φο και η Ράμε αναθεώρησαν για πάντα, τόσο το τι συνιστά θέατρο, όσο και το τι συνιστά σάτιρα.
Θα ήταν άδικο να κλείσει αυτό το αφιέρωμα ως μια απλή μνεία στη σπουδαιότητα του Φο-συγγραφέα, χωρις να έχει γίνει λόγος για το θεαματικό ταλέντο του Φο-ηθοποιού. Γιατί ο Φο, πραγματικά σα μοντέρνος Giullare, έλεγε ιστορίες, τόσο με τα κείμενά του, όσο και με το ίδιο του το σώμα. Οι εκφράσεις του προσώπου του ήταν τόσο μαγνητικές, που συχνά ο τρόπος και μόνο με τον οποίο γούρλωνε τα μάτια, αρκούσε για να σκάσει ένας θεατής στα γέλια.
Η αντίδραση της κοινής γνώμης, μα και της ίδιας του της γενέτειρας, στο Νόμπελ, ήταν διχασμένη, όσο διχαστικός υπήρξε και ο ίδιος με την ατρόμητη πένα του. Πολλοί πίστευαν πως η Ακαδημία όφειλε να τιμήσει τον λιγότερο συγκρουσιακό Μάριο Λούτζι. Ο Ουμπέρτο Έκο δήλωσε κατευχαριστημένος που οι Σουηδοί επέλεξαν κάποιον τόσο αντισυστημικό, τόσο έξω από τα ακαδημαϊκά πρότυπα. Όπως και να έχει, δεδομένης της πάντα επίκαιρης σατιρικής ματιάς του Ντάριο Φο, ένα είναι βέβαιο: πως οι Ιταλοί έχαιραν της τύχης να έχουν, όχι το Νομπελίστα ίσως που ήθελαν, σίγουρα όμως έναν που χρειάζονταν.
Βίντεο: La Luna e’ una Lampadina (το φεγγάρι είναι μία μικρή λάμπα), ένα από τα τραγούδια που έφτιαξε ο Ντάριο Φο κατά τη συνεργασία του με τον Κάρπι.
Πηγές
https://www.theguardian.com/stage/2016/oct/13/dario-fo-obituary
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.