Ολόκληρη η ταινία για το Νίκο Μπελογιάννη "Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο"

Οι διεθνείς διαστάσεις της υπόθεσης Μπελογιάννη 

Από το Γιώργο Αλεξάτο, ιστορικό, ερευνητή, συγγραφέα

 

Συγκλονισμένος από την είδηση της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του, ο Γιάννης Ρίτσος, κρατούμενος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αϊ-Στράτη, έγραψε την ίδια εκείνη μέρα, Κυριακή 30 Μαρτίου 1952, το ποίημα 

«Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο».

Εκεί θ’ αναφερθεί στους λαούς, που «περνούν σηκώνοντας στους ώμους τους το μέγα φέρετρο του Μπελογιάννη».

Μια αναφορά που αντλούνταν από το τεράστιο κίνημα διαμαρτυρίας που είχε ξεσπάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, για να αποτραπεί η εκτέλεση του Έλληνα κομμουνιστή αγωνιστή και των συντρόφων του, καθώς γινόταν παντού κατανοητό ότι η υπόθεση Μπελογιάννη συνδεόταν άμεσα με την κρίσιμη καμπή στην οποία είχε φτάσει η εξέλιξη του Ψυχρού Πολέμου. Με την ένταση της επιθετικότητας του ιμπεριαλισμού και την απειλή που αντιπροσώπευε για την παγκόσμια ειρήνη.

Άρα και για την ίδια την επιβίωση του Ανθρωπότητας, που κινδύνευε να βρεθεί στη δίνη ενός θερμοπυρηνικού πολέμου. Ελάχιστα μόνο χρόνια από τη λήξη του πλέον καταστροφικού από τους πολέμους της παγκόσμιας ιστορίας.

Πράγματι, καμιά αναφορά στην υπόθεση Μπελογιάννη δεν θα μπορούσε να γίνει, χωρίς να παρθεί υπόψη αυτή η άμεση σχέση της και ο καθορισμός της από την κρίσιμη διεθνή κατάσταση της εποχής.

Θα ήταν εντελώς μυωπική και περιοριστική της δυνατότητας κατανόησης της υπόθεσης και της τραγικής της εξέλιξης, ο εντοπισμός της αποκλειστικά και μόνο –ή και κυρίως- στο πλαίσιο της εκδικητικότητας των νικητών του Εμφυλίου στην Ελλάδα. Όχι πως δεν υπήρχε και μάλιστα έντονο κι αυτό το στοιχείο. Όμως, δεν ήταν το κύριο και το καθοριστικό. . . .

Η υπόθεση Μπελογιάννη αποτέλεσε μια ακόμη εκδήλωση της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας, σε μια περίοδο που ο ιμπεριαλισμός βρισκόταν υπό την απειλή της επέκτασης του σοσιαλιστικού κόσμου, που μετά την πρόσφατη μεγαλειώδη νίκη των Κινέζων κομμουνιστών, το 1949, είχε προκαλέσει πανικό στα ιμπεριαλιστικά κέντρα.

Τον πανικό αυτό τροφοδοτούσε η παρατεταμένη «κρίση του Βερολίνου» στο κέντρο της Ευρώπης και η απόπειρα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας να επεκταθεί σε ολόκληρη την κορεατική χερσόνησο. Επιπλέον, ενισχυόταν από την έκρηξη των αντιαποικιοκρατικών κινημάτων, τα οποία συχνά –με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Ινδοκίνας– βρίσκονταν υπό κομμουνιστική ηγεμονία και καθοδήγηση.

Στο γενικότερο αυτό πλαίσιο, οι όποιες εξελίξεις στην Ελλάδα δεν θα μπορούσαν να αφήσουν αδιάφορο τον ιμπεριαλισμό και κυρίως την ηγεμονική του δύναμη, τις ΗΠΑ. Οι οποίες, ήδη από το 1947, είχαν αντικαταστήσει τη Βρετανία στη θέση του κύριου συμμάχου και πάτρωνα του ελληνικού αστικού καθεστώτος και χάρη στη δική τους καθοριστική εμπλοκή έγινε δυνατή η απόκρουση του κινδύνου που αντιπροσώπευε ο ένοπλος αγώνας του ΚΚΕ και του ΔΣΕ κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Ήταν ακριβώς η πρόληψη ενός νέου κινδύνου, με την ανάπτυξη ενός ισχυρού λαϊκού κινήματος υπό κομμουνιστική ηγεμονία, που επέβαλε τη διατήρηση του εμφυλιοπολεμικού καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Όχι τόσο γιατί ένα τέτοιο κίνημα, μετά τη συντριπτική πολιτικοστρατιωτική ήττα του ΚΚΕ το 1949, θα είχε τη δυνατότητα να απειλήσει και πάλι την αστική κυριαρχία με πιθανότητες επιτυχίας.

Ο σοβαρός κίνδυνος που αντιπροσώπευε συνδεόταν με την πιθανότητα μιας στρατιωτικής – πολεμικής αναμέτρησης των δύο κόσμων, του σοσιαλιστικού και του ιμπεριαλιστικού. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Ελλάδα, με την πρόσφατη εμπειρία των δεκάχρονων αγώνων για την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και τη λαϊκή κυριαρχία, θα αποτελούσε έναν από τους κρίσιμους αδύνατους κρίκους του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου.

Ήταν αυτό ακριβώς το ενδεχόμενο –εξαιρετικά πιθανό, όπως αντιλαμβάνονταν τη διεθνή πραγματικότητα τόσο η Δύση όσο και η Ανατολή– που καθόρισε και την πολιτική του παράνομου και ηττημένου ΚΚΕ, αμέσως μετά τη λήξη του Εμφυλίου.

Αυτό ήταν που υπαγόρευσε το σύνθημα «το όπλο παρά πόδα», όσο κι αν εκ των υστέρων και με αφαίρεση της τότε κυρίαρχης διεθνούς πραγματικότητας, φαντάζει παραλογισμός της ηγεσίας Ζαχαριάδη. Με ό,τι μπορεί να στοίχισε αυτή η κατεύθυνση στη «δικαιολόγηση» από την πλευρά του αστικού κράτους της συνέχισης των διώξεων των κομμουνιστών, ακόμη και των εκτελέσεων αυτών που σχεδίαζαν και προετοίμαζαν έναν «Τέταρτο Γύρο» (1).

Προετοιμασμένο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, το ΚΚΕ κάθε άλλο παρά παραγνώριζε ή υποτιμούσε την ανάγκη αναζήτησης και αξιοποίησης των όποιων δυνατοτήτων νόμιμης δράσης, και στην κατεύθυνση αυτή εντάσσεται άλλωστε και η ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), το 1951.

Στην πραγματικότητα, με εξαίρεση μικρούς πυρήνες που συμμετείχαν αποκλειστικά και μόνο στον μηχανισμό του παράνομου ΚΚΕ, η μεγάλη πλειονότητα των μελών του κόμματος και βέβαια το σύνολο των εξωκομματικών κομμουνιστών, συμμετείχαν στον αγώνα για την αξιοποίηση των νόμιμων δυνατοτήτων.

Απόσπασμα από την ταινία του Νίκου Τζίμα ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο παραγωγή 1980 Δείτε ολόκληρη την ταινία εδω: https://youtu.be/gSK6d-ZOr98

Επιπλέον, το ΚΚΕ, τότε ακριβώς που μίλησε για «το όπλο παρά πόδα», -στην 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. τον Οκτώβριο 1949, που συνήλθε στην Αλβανία– πρόβαλλε και την κατεύθυνση του «πλατιού δημοκρατικού μετώπου», απευθυνόμενο, πέραν των εαμογενών δυνάμεων, και σε κάθε πολιτική δύναμη που ενδιαφερόταν για τον τερματισμό του εμφυλιοπολεμικού καθεστώτος έκτακτων μέτρων (2).

Επρόκειτο για αντίφαση; Νομίζω πως επρόκειτο για αναγκαστική κατεύθυνση, από τη μια για την αξιοποίηση κάθε δυνατότητας στοιχειώδους εκδημοκρατισμού, ως όρου για την ανάπτυξη λαϊκών διεκδικητικών αγώνων, και από την άλλη για προετοιμασία ανταπόκρισης σε μια ενδεχόμενη αρνητική εξέλιξη για τη διεθνή ειρήνη.

Στην πραγματικότητα, η κατεύθυνση του «όπλου παρά πόδα» δεν αφορούσε παρά μόνο τους πρώην μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ που είχαν καταφύγει ως πολιτικοί πρόσφυγες στις σοσιαλιστικές χώρες. Οι όποιες ομάδες του ΔΣΕ είχαν παραμείνει στην Ελλάδα αποτελούνταν από αγωνιστές που δεν μπόρεσαν να τον ακολουθήσουν κατά την υποχώρησή του και γι’ αυτό εντοπίζονταν, κυρίως, στον νησιωτικό χώρο.

Στο συνολικότερο αυτό πλαίσιο, θα έπρεπε να δούμε και την πολιτική συμπεριφορά του αντιπάλου. Παρά τη συντριπτική ήττα του ΚΚΕ και του ΔΣΕ, τόσο ο ελληνικός αστικός κόσμος όσο και οι Αμερικανοί προστάτες και πάτρωνές του, ήξεραν πόσο ισχυρές σχέσεις είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα στην κομμουνιστική Αριστερά και σε μεγάλα τμήματα των κυριαρχούμενων λαϊκών τάξεων.

Γνώριζαν πως οι σχέσεις αυτές, παρά τον σοβαρό κλονισμό τους που οφειλόταν, κατά κύριο λόγο, στην τρομοκρατία και τις διώξεις, αλλά και στην απογοήτευση από τις οδυνηρές αποτυχίες του 1945 και του 1949, θα μπορούσαν να ενισχυθούν εκ νέου σε μια ενδεχόμενη μεταβολή της διεθνούς κατάστασης. Πόσο μάλλον, που οι συνθήκες ζωής του λαϊκού κόσμου εκείνα τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια (και για πολλά χρόνια αργότερα) διαμόρφωναν όρους αναπαραγωγής της αντίθεσής του προς την κυρίαρχη κατάσταση.

Η παρεμπόδιση της όποιας νόμιμης δυνατότητας ανάπτυξης της δράσης της κομμουνιστικής Αριστεράς αποτελούσε αυτονόητη επιλογή για το καθεστώς. Όπως και η αποτροπή της ανασυγκρότησης των δυνάμεων και του μηχανισμού του παράνομου ΚΚΕ.

Κατά συνέπεια, ανεξαρτήτως του αν ετούτος ή ο άλλος μηχανισμός του αστικού κράτους και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού θεωρούσε ότι πράγματι η παράνομη δραστηριότητα του ΚΚΕ απέβλεπε και σε κατασκοπεία υπέρ της ΕΣΣΔ και του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, η καταδίκη του Νίκου Μπελογιάννη, ηγετικού στελέχους του κόμματος, ως επικεφαλής κατασκοπευτικού δικτύου, συνιστούσε επίσης αυτονόητη πολιτική επιλογή, υπαγορευόμενη από τον πανικό που καθόριζε τη διεθνή ιμπεριαλιστική πολιτική εκείνων των χρόνων.

Και καθώς η αποκάλυψη κατασκοπευτικού δικτύου με μόνο κάποιον επικεφαλής δεν θα μπορούσε να σταθεί και να δικαιολογηθεί πειστικά, ήταν μοιραία και η καταδίκη και κάποιων άλλων κομμουνιστών, με την κατηγορία της συμμετοχής σ’ αυτό.

Με την έννοια αυτή, η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του, αποτέλεσε ένα σημαντικό επεισόδιο στο πλαίσιο της όξυνσης του Ψυχρού Πολέμου που υπερέβαινε τα όρια της Ελλάδας. Και όπως οι ιμπεριαλιστές στο πρόσωπο του Έλληνα κομμουνιστή αγωνιστή έβλεπαν την προσωποποίηση του κινδύνου από την ανερχόμενη διεθνή κομμουνιστική απειλή, έτσι και οι λαοί έβλεπαν έναν μάρτυρα του αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο.

1. Η θεωρία των «Τριών Γύρων» αποτέλεσε τον πυρήνα της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας για την ερμηνεία των γεγονότων της Μεγάλης Δεκαετίας του ’40. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το ΚΚΕ, με πρόφαση τον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση, εξαπέλυσε έναν «Πρώτο Γύρο» για την κατάληψη της εξουσία στα χρόνια της Κατοχής, για ν’ ακολουθήσει ο «Δεύτερος Γύρος» με τα Δεκεμβριανά του 1944 και ο «Τρίτος» με τον Εμφύλιο (τον «συμμοριτοπόλεμο», κατά την αντικομμουνιστική ορολογία).
2. Καινούργια κατάσταση – καινούργια καθήκοντα. Οι διαπιστώσεις, η γραμμή και οι αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ (9/10/1949) – έκδοση Κ.Ε. του ΚΚΕ.

---

Σήμερα ο ήλιος τρέμει αγκιστρωμένος στη σιωπή – Σαν σήμερα η εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Πηγή: sansimera.gr

Τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου 1952, ο βασιλικός επίτροπος συνταγματάρχης Αθανασούλας ανακοινώνει στους Μπελογιάννη, Καλούμενο, Αργυριάδη και Μπάτση ότι η αίτηση χάριτος που υπέβαλαν απορρίφθηκε. Λίγο αργότερα οδηγούνται στο Γουδί, όπου και εκτελούνται δια τυφεκισμού στις 4:12 π.μ.

Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 1915 στην Αμαλιάδα. Από μαθητής του Γυμνασίου βρέθηκε στο δημοκρατικό κίνημα. Σπούδασε νομικά, αλλά δεν τέλειωσε τις σπουδές του, διότι αποβλήθηκε από το Πανεπιστήμιο με απόφαση της Συγκλήτου για τη δράση του «εναντίον της κοσμογονίας του Κονδύλη».

Έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1934. Από τότε, πέρασε από πολλές δοκιμασίες. Φυλακές, εξορίες, βασανιστήρια στην Ασφάλεια Πατρών, τρομοκρατία στα ιταλικά στρατόπεδα. Στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής ήταν καπετάνιος μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο και μέλος του Γραφείου Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ. Στον εμφύλιο, ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν πολιτικός επίτροπος μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού. Παράλληλα με την καθοδηγητική του δουλειά, έγραψε άρθρα και μελέτες που αφορούσαν στην ελληνική ιστορία και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Περίπου ένα χρόνο μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, ο Νίκος Μπελογιάννης και 93 ακόμη σύντροφοί του -μεταξύ των οποίων ο δημοσιογράφος Στάθης Δρομάζος, ο Στέργιος Γραμμένος και η Έλλη Ιωαννίδου- συλλαμβάνονται και στις 22 Οκτωβρίου 1951 οδηγούνται σε δίκη. Κατηγορούνται για απόπειρα ανασυγκρότησης του Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΚΚΕ), το οποίο -βάση του Αναγκαστικού Νόμου 509/1947- θεωρείται παράνομο, προδοτικό και ξενοκίνητο κόμμα, που δρα ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας.

Στις 15 Νοεμβρίου ο πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου Αντισυνταγματάρχης Ανδρέας Σταυρόπουλος ανακοινώνει την ετυμηγορία, πλαισιωμένος από τους στρατοδίκες Γεώργιο Παπαδόπουλο (τον μετέπειτα δικτάτορα), Ν. Κομιάνο, Γ. Κοράκη, και Θ. Κυριακόπουλο. Ο Νίκος Μπελογιάννης είναι μεταξύ των καταδικασθέντων σε θάνατο. Η απόφαση προκαλεί διεθνή κατακραυγή, ενώ στο εσωτερικό της χώρας το πολιτικό κλίμα φορτίζεται και πάλι επικίνδυνα.

Τρεις μήνες μετά, στις 15 Φεβρουαρίου 1952, η δίκη επαναλαμβάνεται. Δεσπόζουσα μορφή, ο 37χρονος Μπελογιάννης, ο οποίος παρακολουθεί την όλη διαδικασία μ’ ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο χέρι, άψογα ντυμένος και με περισσή ευπρέπεια και ψυχραιμία. Την 1η Μαρτίου ο πρόεδρος του Στρατοδικείου Σίμος ανακοινώνει την ετυμηγορία… Εις θάνατον καταδικάζονται ο Νίκος Μπελογιάννης και επτά ακόμη κατηγορούμενοι.

Τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου, ο βασιλικός επίτροπος συνταγματάρχης Αθανασούλας ανακοινώνει στους Μπελογιάννη, Καλούμενο, Αργυριάδη και Μπάτση ότι η αίτηση χάριτος που υπέβαλαν απορρίφθηκε. Λίγο αργότερα οδηγούνται στο Γουδί, όπου και εκτελούνται δια τυφεκισμού στις 4:12 π.μ. Στο άκουσμα των πυροβολισμών, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας κυριολεκτικά καταρρέει. Όλη η κινητοποίηση εντός και εκτός Ελλάδας δεν κατάφερε να αποτρέψει το γεγονός.

Tα άσχημα μαντάτα ταξιδεύουν γρήγορα μέχρι το στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στον Αϊ Στράτη, όπου ζει εξόριστος ο Γιάννης Ρίτσος. Την ίδια μέρα θα γράψει το ποίημα Ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο:

Σήμερα το στρατόπεδο σωπαίνει.

Σήμερα ο ήλιος τρέμει αγκιστρωμένος στη σιωπή

όπως τρέμει το σακάκι του σκοτωμένου στο συρματόπλεγμα.

Σήμερα ο κόσμος είναι λυπημένος.

Ξεκρέμασαν μια μεγάλη καμπάνα και την ακούμπησαν στη γη.

Μες στο χαλκό της καρδιοχτυπά η ειρήνη.

Σιωπή. Ακούστε τούτη την καμπάνα.

Σιωπή. Οι λαοί περνούν σηκώνοντας στους ώμους τους

το μέγα φέρετρο του Μπελογιάννη.

 =====================

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"