Αλντους Χάξλεϊ: Ενας «θαυμαστός» και εφιαλτικός κόσμος: Όταν στους σκλάβους θα αρέσει η σκλαβιά

Διαβάστε αυτή την περιγραφή παρακαλώ!

Ο Άλντους Χάξλεϊ, συγγραφέας του «θαυμαστός καινούργιος κόσμος», προειδοποιούσε την ανθρωπότητα ήδη από το 1962 :

«Μόνο ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα υπέρ της αποκέντρωσης της εξουσίας και της αυτοοργάνωσης μπορεί να σταματήσει τη σημερινή τάση προς ολοκληρωτισμό.

Ένα πραγματικά αποτελεσματικό ολοκληρωτικό κράτος θα είναι αυτό στο οποίο το ισχυρό διευθυντήριο των πολιτικών αρχηγών και της στρατιάς των μάνατζερ ελέγχουν έναν πληθυσμό σκλάβων χωρίς να χρειάζεται να ασκήσουν εξαναγκασμό, γιατί θα τους αρέσει η σκλαβιά τους.

Και το να τους αρέσει η σκλαβιά τους έχει ανατεθεί από τα σημερινά ολοκληρωτικά κράτη σε υπουργεία προπαγάνδας, στους εκδότες και τους μηντιάρχες και στους δασκάλους και καθηγητές.»

Ολόκληρη η ομιλία εδώ :    • Βίντεο   Ακόμα καθαρότερη τοποθέτησή του εδώ :    • Βίντεο  

 

O Άλντους Χάξλεϋ (26.7.1894) είναι ο συγγραφέας του προφητικού βιβλίου επιστημονικής φαντασίας «Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος». 

Kαι αυτός που είπε: «Μόνο ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα υπέρ της αποκέντρωσης της εξουσίας και της αυτοοργάνωσης μπορεί να σταματήσει τη σημερινή τάση προς ολοκληρωτισμό. 

Ένα πραγματικά αποτελεσματικό ολοκληρωτικό κράτος θα είναι αυτό στο οποίο το ισχυρό διευθυντήριο των πολιτικών αρχηγών και της στρατιάς των μάνατζερ ελέγχουν έναν πληθυσμό σκλάβων χωρίς να χρειάζεται να ασκήσουν εξαναγκασμό, γιατί θα τους αρέσει η σκλαβιά τους. 

Και το να τους αρέσει η σκλαβιά τους έχει ανατεθεί από τα σημερινά ολοκληρωτικά κράτη σε υπουργεία προπαγάνδας, στους εκδότες και τους μηντιάρχες και στους δασκάλους και καθηγητές.»(1962, ένα χρόνο πριν πεθάνει ο Α.Χ.)

Ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος του Α. Χ. είναι ο ...«Brave New World» (Σαίξπηρ: «Τρικυμία»), που αναφέρεται, όπως επισημαίνει ο Τεοντόρ Αντόρνο, στον Νέο Κόσμο, την Αμερική, το εργαστήρι της κοινωνίας του μέλλοντος.

Ο νέος «θαυμαστός κόσμος» είναι μια ταξική κοινωνία που υφίσταται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, όπου δεν υπάρχει οικογένεια, έχει απαλειφθεί η ιστορική μνήμη και υπάρχει ένας γενικευμένος ηδονισμός ως τρόπος ζωής. Όλα είναι ρευστά και δεν υπάρχει καμία δέσμευση. 

Η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους δεν γίνεται με φυσικό τρόπο αλλά στα κρατικά εργαστήρια, με τη μέθοδο του κλωνισμού, και ανάλογα με την ποσότητα οξυγόνου που παρέχεται στα έμβρυα παράγονται πέντε τύποι ανθρώπων: 

οι Άλφα, οι Βήτα, οι Γάμμα, οι Δέλτα και οι Έψιλον. 

Δεδομένου λοιπόν ότι οι ικανότητες και η ευφυΐα προκαθορίζονται, ο καθένας κάνει τη δουλειά για την οποία είναι βιολογικά προορισμένος και έτσι οι αποτυχίες και οι διαψεύσεις ανήκουν στο παρελθόν.

Ο ηδονισμός είναι το νόημα και ο τρόπος ζωής των όντων αυτού του νέου κόσμου. 

Το σεξ είναι ελεύθερο και μάλιστα η πολιτεία το προπαγανδίζει, παρέχοντας μάλιστα και νέες μορφές ηδονής. 

Όλοι παίρνουν ένα διεγερτικό που αποκαλείται «σόμα» και το οποίο τους δημιουργεί αισθήματα ευφορίας. 

Στην κοινωνία τούτη έχουν εξαλειφθεί οι αρρώστιες. 

Δεν υπάρχει πόνος, πείνα και δυστυχία. 

Άρχοντας αυτού του παγκόσμιου κράτους των νέων ηλιθίων είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ. 

Αυτός είναι ο δεύτερος κεντρικός ήρωας, αλλά είναι Άγριος, ένα κατάλοιπο του σαιξπηρικού κόσμου (δηλαδή ο τελευταίος «άνθρωπος»), που δεν αντέχει την κοινωνία των "αυτομάτων" και αυτοκτονεί.

Χάξλεϋ ή Όργουελ;

Τελικά, ποιος έχει δίκιο, ο Χάξλεϊ ή ο Όργουελ; 

Διερωτάται ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του "Τηλεόραση, ο πολιτισμός του θανάτου".

Ο Πόστμαν θεωρούσε την τηλεόραση κρίσιμο εργαλείο για το νέο πολιτισμό και το νέο ολοκληρωτισμό. 

Κι αυτό γιατί η τηλεόραση συνιστά μία «μεταφορά»(metaphora), που δημιουργεί πολιτισμό, γιατί μεταβάλλει ριζικά τον τρόπο και το περιεχόμενο του δημόσιου διαλόγου, γιατί διαμορφώνει «έναν πολιτισμό που απομυζούν τα χάχανα» και ο νηπιακός λόγος των δημόσιων συζητήσεων, έναν πολιτισμό συνεχών κύκλων ευτελούς ψυχαγωγίας και γι’ αυτό ικανό να εξαλείψει τον πολιτισμό.

Ο Νιλ Πόστμαν παραδέχεται ότι υφίστανται οι πολιτισμοί-φυλακές και οι μηχανισμοί ελέγχου της σκέψης όπως ακριβώς τους περιέγραψε ο Όργουελ. 

Ότι ο σύγχρονος πολιτισμός χαρακτηρίζεται από την υπερπληροφόρηση που «πνίγει» την αλήθεια μέσα στο «θόρυβο» και τη σύγχυση. 

Αυτό καθιστά άχρηστη την απαγόρευση και τη λογοκρισία, και καταλήγει στην επικράτηση της κοινοτοπίας, των «σκουπιδιών» και του ανεξάντλητου χάχανου. 

Σήμερα, βασανιζόμαστε, όπως ο πληθυσμός στο «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του Χάξλεϋ, όχι γιατί γελάμε αντί να σκεφτόμαστε, αλλά γιατί δεν ξέρουμε ούτε γιατί γελάμε ούτε για ποιο λόγο έχουμε σταματήσει να σκεφτόμαστε. 

«Σκέπτομαι» έγραφε για τις ΗΠΑ ο Νόρμαν Μέιλερ (Μάγισσα τέχνη) ότι «αυτή την πλούσια και ισχυρή χώρα (σ.σ. οι ΗΠΑ)… αυτή την εταιρική γη δίχως ενστικτώδη αντίδραση στην αισθητική που τώρα διέδιδε σε ολόκληρο τον κόσμο, τη χειρότερη εφαρμοσμένη αισθητική στην ιστορία του κόσμου… αυτή τη λαίμαργη δημοκρατία που κατέψυξε το φαΐ της προτού το κάψει... αυτή τη σαδιστικά επαναστατημένη Δημοκρατία που τις άρεσαν τα πέτσινα, τα σαδομαζοχιστικά... ναι, αυτή η Αμερική, η τρομοκρατημένη, κάλλιστα χρειαζόταν την τηλεόραση - είμαι εδώ για να σε νεκρώσω, το χρειάζεσαι!»

Για την τηλεόραση το πνεύμα δεν είναι πια παρά η οργανωμένη νοημοσύνη, η δεξιοτεχνία, η άσκηση και η ευτελής χρησιμοθηρική εξυπνάδα. 

Η κουλτούρα ως καλλιέργεια δεν είναι παρά μια επίφαση που χρησιμεύει ως άλλοθι έναντι των βαρβάρων, που είναι οι απόκληροι, οι μετανάστες, οι αόρατοι, οι αποκλεισμένοι.

Τι απομένει σ' αυτή τη δυστοπία; «η μιλιά της βουβαμάρας» (Κίκεργκωρ) του αποβλακωμένου και χειραγωγημένου ιδιώτη και ο ζωώδης ηδονισμός ως το νόημα της ζωής του, όπως είχε προβλέψει ο Άλντους Χάξλεϋ.

================================----------------------------------------------------

Αλντους Χάξλεϊ: Ενας «θαυμαστός» και εφιαλτικός κόσμος:

Εκείνος ο πολύτροπος και πολυμαθής συγγραφέας, που το έργο του, πεζογραφικό και δοκιμιακό, είναι και ένας διάλογος της λογοτεχνίας με την επιστήμη, φαντάστηκε ένα παγκόσμιο κράτος όπου οι επιστημονικές κατακτήσεις θα εφαρμόζονταν σε όλους τους τομείς της ζωής και θα την άλλαζαν ριζικά.

Το 1926 ο βρετανός συγγραφέας Αλντους Χάξλεϊ πραγματοποίησε ένα ταξίδι στις ΗΠΑ όπου είδε από κοντά το σύστημα της «γραμμής παραγωγής» ή «γραμμής συναρμολόγησης» του μεγιστάνα της αυτοκινητοβιομηχανίας Χένρι Φορντ και συνέλαβε την ιδέα ότι ο φορντισμός, αν εφαρμοζόταν σε κάθε περιοχή του επιστητού και της κοινωνικής διαβίωσης, θα μπορούσε στο πολύ μακρινό μέλλον να αντικαταστήσει όχι μόνο τα πολιτικά συστήματα αλλά και τις θρησκείες. 

Αποδείχθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό το μακρινό μέλλον δεν ήταν και τόσο μακρινό.

Εκείνος ο πολύτροπος και πολυμαθής συγγραφέας, που το έργο του, πεζογραφικό και δοκιμιακό, είναι και ένας διάλογος της λογοτεχνίας με την επιστήμη, φαντάστηκε ένα παγκόσμιο κράτος όπου οι επιστημονικές κατακτήσεις θα εφαρμόζονταν σε όλους τους τομείς της ζωής και θα την άλλαζαν ριζικά. 

Και αυτό που φαντάστηκε, το οποίο δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, το μετέφερε το 1932 στο διασημότερο μυθιστόρημά του, από τα κορυφαία του 20ού αιώνα, τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο.

Βρισκόμαστε στο 632 μ.Φ. (μετά Φορντ), σε ένα παγκόσμιο κράτος όπου έχουν εξαφανιστεί όλες οι «ασθένειες» του παρελθόντος: δεν υπάρχει παρελθόν, η σεξουαλική ελευθερία είναι απόλυτη, δεν υπάρχει πείνα, πόνος και δυστυχία, τέχνη δεν υφίσταται, ούτε άγχος ή νευρώσεις, και η οικογένεια έχει καταργηθεί. Το παρελθόν είναι πλέον ταμπού. 

Δεν γίνονται πόλεμοι, δεν υπάρχει Ιστορία, ούτε καν μνήμη της Ιστορίας. (Ωστε όταν πολλά χρόνια αργότερα ο Φράνσις Φουκουγιάμα προέβλεπε το «τέλος της Ιστορίας» δεν έλεγε τίποτε νέο.)

Καταναλωτισμός και ναρκωτικά

Οι θρησκείες σε αυτή την ευτυχισμένη «μυρμηγκοφωλιά» έχουν εκλείψει. 

Ο καταναλωτισμός είναι η νέα και μοναδική θρησκεία. 

Οι άνθρωποι δεν γερνούν. Και όταν πεθαίνουν αποτεφρώνονται και η τέφρα τους χρησιμοποιείται ως λίπασμα για να αναπτυχθούν τα φυτά. Πεθαίνουν γαλήνιοι γιατί «είναι χρήσιμοι» και μετά τον θάνατό τους.

Η ανθρωπότητα αναπαράγεται τώρα στα κρατικά εργαστήρια με τη χρήση της γενετικής μηχανικής και ανάλογα με την ποσότητα του οξυγόνου που παρέχεται στα έμβρυα παράγονται πέντε τύποι ανθρώπων: 

οι Αλφα, οι Βήτα, οι Γάμμα, οι Δέλτα και οι Εψιλον. Αφού οι ικανότητες και η ευφυΐα προκαθορίζονται, η ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας πραγματοποιείται εκ των άνω μέσω της επιστήμης. 

Ο ρόλος του καθενός ορίζεται εξαρχής από τον προκαθορισμένο γενετικό κώδικα και επομένως όλα και όλοι ανήκουν σε όλους, γι’ αυτό και η σεξουαλική ελευθερία όχι μόνον είναι ανεκτή αλλά προπαγανδίζεται και από το κράτος. Η κοινωνία είναι ένα στατιστικό και προκαθορισμένο μόρφωμα όπου δεν υπάρχει τίποτε που να μην έχει προβλεφθεί. 

Οι πάντες παίρνουν ένα ναρκωτικό που αποκαλείται «σόμα», το οποίο τους δημιουργεί αισθήματα ηδονικής ευφορίας και εξαφανίζει όλες τις δυσάρεστες συνέπειες που προκαλεί συχνά η αίσθηση του χώρου και του χρόνου. 

Τους χορηγείται και την ώρα που πεθαίνουν παρακολουθώντας πορνογραφικές ταινίες.

Αρχηγός αυτού του κράτους είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ. 

(Εχει υποστηριχθεί ότι το «πρότυπό» του ήταν ο τούρκος ηγέτης Μουσταφά Κεμάλ, όμως και άλλα ονόματα που παρελαύνουν στο μυθιστόρημα παραπέμπουν σε ιστορικά πρόσωπα.)

Ο Μουσταφά Μοντ, αυτός ο ψυχρός «θεωρητικός της ευτυχίας», μοιάζει με μαριονέτα –αλλά έτσι μοιάζουν και άλλοι χαρακτήρες του βιβλίου.

Τα άκυρα θαύματα και ο «Αγριος»

Αυτός ο κόσμος, εν τούτοις, όπου έχει χαθεί η ουσία της ελευθερίας και της ατομικής ευθύνης, δεν είναι αλώβητος. 

Σε μια τοποθεσία του Νέου Μεξικού βρίσκεται ένα στρατόπεδο περιφραγμένο με ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα, μια αποικία «Αγρίων» που είναι κατάλοιπο του «παλιού» πολιτισμού. 

Κανείς, εκτός από κάποιους υψηλόβαθμους Αλφα, δεν επιτρέπεται να το επισκεφθεί. 

Και όταν ένας από τους «Αγρίους» (πρότυπο του οποίου είναι κατά κάποιον τρόπο ο «ευγενής άγριος» του Ρουσό) βρίσκεται σε αυτόν τον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο», αναφωνεί επαναλαμβάνοντας τα λόγια της κόρης του Πρόσπερο, Μιράντας, στην Τρικυμία του Σαίξπηρ (Πέμπτη πράξη, Α’ σκηνή): 

«Τι πολλά / όμορφα πλάσματα είναι εδώ! Τι ωραία που είναι / η ανθρωπότης! / Ω εξαίσιος νέος κόσμος» (μετάφραση Βασίλη Ρώτα).

Ο τίτλος του μυθιστορήματος, που παραπέμπει στον Σαίξπηρ, είναι βεβαίως ειρωνικός, αφού το παγκόσμιο κράτος του Μουσταφά Μοντ δεν έχει καμιά σχέση με το νησί του Πρόσπερο. Για τούτο και σύντομα ο «Αγριος» διαπιστώνει πως τα θαύματα που τον εντυπωσίασαν είναι άκυρα. 

Οτι είναι πλασματική και επικίνδυνη αυτή η «απόλυτη» ευτυχία, αφού μας αποκόπτει από την αιτία των πραγμάτων. 

Οτι η αφθονία και η ποσότητα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την ποιότητα. 

Οτι η ζωή αποκτά το πραγματικό της νόημα όταν έχουμε έναν σκοπό, όταν αγαπάμε, όταν ανήκουμε κάπου, όταν έχουμε «δικαίωμα» ακόμη και στη δυστυχία.

 Και από τη στιγμή που όλα αυτά παύουν να υπάρχουν, η ζωή χάνει κάθε νόημα. 

Γι’ αυτό και στο τέλος ο δυστυχής «Αγριος» αυτοκτονεί.

Ο σατιρικός και σκεπτικιστής Χάξλεϊ δεν μας λέει πουθενά αν και πώς μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στον κόσμο του «Αγρίου» και του παγκόσμιου κυβερνήτη Μουσταφά Μοντ. 

Το πρόβλημα παραμένει άλυτο και στη δική μας εποχή, επιβεβαιώνονας αυτόν τον προφητικό συγγραφέα που έγραψε πως «το μέλλον είναι προβολή του παρόντος».

Η σκιά του Δαρβίνου

«Ενας συγγραφέας σαν τον Χάξλεϊ δεν έχει το δικαίωμα να προδίδει το μέλλον, όπως έκανε σ’ αυτό το βιβλίο» έγραψε για τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο ο Χ. Γκ. Γουέλς, τα ουτοπικά βιβλία και η πίστη στην πρόοδο του οποίου δεν άρεσαν διόλου στον Χάξλεϊ. Οταν εκδόθηκε το δικό του δυστοπικό μυθιστόρημα, δεν ήταν λίγοι όσοι το αντιμετώπισαν αρνητικά, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. 

Η μεγάλη αξία του θα αναγνωριζόταν αρκετά χρόνια αργότερα. 

Εκείνοι που θα το εκτιμούσαν από την αρχή ήταν οι φιλόσοφοι και οι βιολόγοι. 

Αυτονόητο, θα έλεγε κανείς, αφού ο Χάξλεϊ προερχόταν από οικογένεια βιολόγων, στους οποίους ανήκε ο παππούς του Τόμας Χένρι Χάξλεϊ, αποκαλούμενος και «μπουλντόγκ του Δαρβίνου», και ο αδελφός του Τζούλιαν. 

Ο ενημερωμένος αναγνώστης θα διαπιστώσει από τις πρώτες ακόμη σελίδες ότι η σκιά του Κάρολου Δαρβίνου πέφτει βαριά πάνω στον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο.

Από τον κλωνισμό στις ψυχοτρόπες ουσίες

Ογδόντα έξι χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος εμείς θαυμάζουμε τα όσα με μεγάλη ακρίβεια προέβλεψε ο Χάξλεϊ: τον κλωνισμό, τα ταξίδια στο Διάστημα, τα ιδιωτικά ελικόπτερα, τις πολυεθνικές εταιρείες, τα ψυχοτρόπα φάρμακα και τα ναρκωτικά που αλλάζουν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου.

Για τούτο το τελευταίο ο Χάξλεϊ πειραματίστηκε παίρνοντας LSD κι έγραψε ένα βιβλίο βασικό στην παγκόσμια βιβλιογραφία με τίτλο The Doors of Perception (Οι θύρες της ενόρασης). 

Από αυτό επηρεάστηκε ο Τζιμ Μόρισον και ονόμασε Doors το συγκρότημά του. Στον Χάξλεϊ και στο «σόμα» παραπέμπει το διάσημο τραγούδι Lucy in the Sky with Diamonds των Μπιτλς. Στο «σόμα» επίσης μπορεί κανείς να αναγνωρίσει ιδιότητες του βάλιουμ και – ιδίως – του ecstacy, ακόμη και του Viagra.

Ο καταναλωτισμός, ο οποίος τείνει να αντικαταστήσει τη θρησκεία -κατά συνέπεια κάθε «άχρηστο» υπαρξιακό ερώτημα και όλη τη μεταφυσική που προηγήθηκε – και υπάρχει κίνδυνος να αποκτήσει καθεστωτικό χαρακτήρα, προβλέφθηκε από τον ίδιο. Σε μια κοινωνία όπου έχουν οριστεί (και άρα απαντηθεί) τα πάντα, ερωτήματα δεν υπάρχουν.

Αν σκεφθεί κανείς την πολιτική τού ενός παιδιού στην Κίνα θα θυμηθεί τον Χάξλεϊ και τα όσα έχει γράψει για τον έλεγχο των γεννήσεων.

Ο κλωνισμός και η γενετική μηχανική που είναι καθημερινή πρακτική σε παγκόσμιο επίπεδο για πρώτη φορά εφαρμόζονται με τέτοια ανατριχιαστική αποτελεσματικότητα στον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο. Το ότι σήμερα έχουμε πολλές φορές την αίσθηση ότι ζούμε χαρές αλλά δεν τις χαιρόμαστε θυμίζει τον Χάξλεϊ που πολύ πρώιμα μας ειδοποίησε πως τέτοιος θα είναι ο κόσμος του μέλλοντος.

Στο μυθιστόρημα έχουμε δύο παράλληλους κόσμους: του Μουσταφά Μοντ και του Αγριου. Σε ένα παρόμοιο σύμπαν ζούμε δυστυχώς και σήμερα.

Το ότι ο Θαυμαστός καινούργιος κόσμος εκδίδεται το 1932 έχει τη σημασία του, αφού τότε παρατηρείται η ραγδαία άνοδος του ναζισμού και του ολοκληρωτισμού που θα κυριαρχούσε και θα σάρωνε την Ευρώπη.

Ο Χάξλεϊ πέθανε στις 22 Νοεμβρίου 1963, την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Τζον Κένεντι. Για πολλούς ιστορικούς η μέρα αυτή, όπου μέσω της τεχνολογίας η ανθρωπότητα ζούσε μέσω της τηλεόρασης ένα γεγονός τη στιγμή σχεδόν που συνέβη, σηματοδοτεί τη γέννηση του παγκόσμιου χωριού.

Στις 13 Φεβρουαρίου πέρυσι δημοσιεύτηκε στους New York Times ένα άρθρο του συγγραφέα Charles MacGraph, πρώην αρχισυντάκτη του Book Review της εφημερίδας, με τίτλο «Which Dystopian Novel Got it Right: Orwell’s 1984 or Haxley’s Brave New World?». 

Ο συγγραφέας του συμπεραίνει πως ο Χάξλεϊ έχει περισσότερο δίκιο από τον Οργουελ. 

Είναι ζήτημα άλλης τάξεως φυσικά. Και οι δύο γνώριζαν άριστα τα βιβλία των συγγραφέων της ουτοπίας που είχαν προηγηθεί. 

Και ήταν αμφότεροι βουτηγμένοι «ως τον λαιμό» στην εποχή τους. 

Για τον Οργουελ όμως και το 1984 την επόμενη Κυριακή.

https://www.tovima.gr/2018/07/27/books-ideas/alntoys-xakslei-enas-thaymastos-kai-efialtikos-kosmos/

---------------------------------------------------------------------

 

Στα τέλη του 1948 ο Τζορτζ Οργουελ, ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση, δακτυλογραφούσε ξαπλωμένος στο κρεβάτι το τελικό κείμενο ενός μυθιστορήματος που θα κυκλοφορούσε τον επόμενο χρόνο και θα συγκλόνιζε τον κόσμο. Τίτλος του, «1984».

Στα τέλη του 1948 ο Τζορτζ Οργουελ, ταλαιπωρημένος από τη φυματίωση, δακτυλογραφούσε ξαπλωμένος στο κρεβάτι το τελικό κείμενο ενός μυθιστορήματος που θα κυκλοφορούσε τον επόμενο χρόνο και θα συγκλόνιζε τον κόσμο. Τίτλος του, «1984».

Το σχεδίαζε, όπως είχε πει ο ίδιος, από το 1943, μετά τη Διάσκεψη της Τεχεράνης που διεξήχθη από τις 28 Νοεμβρίου ως την 1η Δεκεμβρίου του 1943, στην οποία συμμετείχαν ο Τσόρτσιλ, ο Στάλιν και ο Ρούζβελτ συζητώντας για το μέλλον του κόσμου μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Αλλά το μέλλον αυτό εκείνος ο οραματικός συγγραφέας το είδε πολύ διαφορετικά από τους ηγέτες των τριών υπερδυνάμεων. 

Δεν θα περνούσαν πολλά χρόνια και οι δυστοπικές του προβλέψεις θα επαληθεύονταν σε μεγάλο βαθμό.

Πολιτικό θρίλερ

Επτά δεκαετίες σχεδόν μετά την πρώτη του έκδοση, το «1984» εξακολουθεί να σαρώνει σε πωλήσεις παγκοσμίως. 

Πολλοί το θεωρούν πολιτικό μανιφέστο, αφού χρησιμοποιήθηκε (θετικά και αρνητικά) στην ιδεολογική αντιπαράθεση Αριστεράς – Δεξιάς στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. (Αλλωστε τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος» ο Οργουελ ήταν εκείνος που τον καθιέρωσε στο δοκίμιό του «Εσείς και η ατομική βόμβα», το οποίο δημοσιεύτηκε στις 19 Οκτωβρίου 1945.) Αλλοι το εκλαμβάνουν ως πολιτικό θρίλερ και άλλοι θεωρούν ότι η επιτυχία του οφείλεται στο ότι απλώς είναι μια συγκινητική ερωτική ιστορία.

Πρόκειται ασφαλώς για πολιτικό θρίλερ, αφού ο Οργουελ, όπως έλεγε, ήθελε να γράψει ένα φανταστικό μυθιστόρημα αλλά με ρεαλιστικό τρόπο. Γι’ αυτό και του χρειαζόταν μια συναρπαστική ιστορία. Ομως η τεράστια επιτυχία του βιβλίου οφείλεται στο ότι, σε αντίθεση με τα άλλα ουτοπικά ή δυστοπικά μυθιστορήματα, προέβλεπε το πώς θα ήταν ο κόσμος όχι στο μακρινό αλλά στο κοντινό μέλλον.

Μια αυτοκρατορία του φόβου

Για τον Οργουελ, ο κόσμος θα είναι μοιρασμένος σε τρεις αυτοκρατορίες το 1984, που τους δίνει τα ονόματα Ωκεανία, Ευρασία και Ανατολασία. 

Η υπόθεση του μυθιστορήματός εκτυλίσσεται στην Ωκεανία (πρότυπο της οποίας είναι η σταλινική Σοβιετική Ενωση) και περιλαμβάνει την Αμερική και τη Μεγάλη Βρετανία. 

Πρόκειται για ένα κράτος ολοκληρωτικό που βασίζεται στον φόβο, στην απέχθεια για τους ξένους και στη διαστρέβλωση ως την πλήρη αντιστροφή της πραγματικότητας βάσει των τριών συνθημάτων του:

«Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «η ελευθερία είναι σκλαβιά», «η άγνοια είναι δύναμη».

Η Ωκεανία κυβερνάται από το κόμμα το οποίο συνίσταται από δύο κύκλους: τον εσωτερικό (των στελεχών που λαμβάνουν τις αποφάσεις και αποτελούν το 2% του πληθυσμού) και τον εξωτερικό (των υπαλλήλων που τις εφαρμόζουν και συνιστούν το 13%). 

Οι υπόλοιποι αποκαλούνται προλετάριοι. Αρχηγός του κόμματος είναι ο Μεγάλος Αδελφός που παίρνει μυθικές διαστάσεις, αφού μολονότι πανταχού παρών παραμένει αόρατος. Το κόμμα είναι η μόνη αλήθεια –και είναι αλάνθαστο.

Οι τέσσερις κυριότερες υπηρεσίες της Ωκεανίας είναι το Υπουργείο της Αλήθειας, το Υπουργείο της Ειρήνης, η Αστυνομία της Σκέψης και το Υπουργείο της Αγάπης.

Το Υπουργείο της Ειρήνης είναι στην πραγματικότητα υπουργείο πολέμου, ενώ στο Υπουργείο της Αλήθειας εργάζεται ο πρωταγωνιστής του «1984» Γουίνστον Σμιθ.

Σε αυτό το υπουργείο ξαναγράφεται η Ιστορία σύμφωνα με τις κομματικές επιταγές, όπως και οποιοδήποτε άλλο κείμενο –ως και τα μυθιστορήματα. Καθιερώνεται το «New Speak» (η «Νέα Ομιλία» ή «Νέα Γλώσσα») και όσο περνά ο καιρός τόσο οι λέξεις λιγοστεύουν.

Η Αστυνομία της Σκέψης παρακολουθεί το πώς σκέφτονται οι πολίτες, που δεν πρέπει να έχουν άλλη άποψη από εκείνη του κόμματος για οτιδήποτε. 

Ετσι, αν το κόμμα αποφασίσει ότι δύο συν δύο δεν μας κάνουν τέσσερα αλλά πέντε, αυτό είναι νόμος. Το Υπουργείο της Αγάπης είναι υπεύθυνο για την τήρηση της τάξης και τα βασανιστήρια. Οσοι διαφωνούν ή «παρεκτρέπονται» μεταφέρονται στο δωμάτιο 101 που είναι αίθουσα βασανιστηρίων.

Σε όλους τους δημόσιους χώρους υπάρχουν γιγαντοοθόνες που παρακολουθούν τους πάντες. Οθόνες υπάρχουν επίσης και στα σπίτια. Ιδιωτική ζωή επομένως δεν υφίσταται, εκτός από τις ώρες του ύπνου όπου σβήνουν τα φώτα.

Ο έρωτας είναι πολιτική πράξη

Ο υπάλληλος Γουίνστον Σμιθ όμως προσπαθεί να περισώσει ένα ποσοστό ελευθερίας, γι’ αυτό και κρατά ημερολόγιο όπου γράφει αυτά που σκέφτεται ή αυτά που συνιστούν την αντικειμενική πραγματικότητα. 

Κάποια στιγμή συναντά μια κοπέλα, η οποία λέγεται Τζούλια, που και εκείνη σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο.

Θα την ερωτευτεί και οι δυο τους θα προσπαθήσουν να αντισταθούν και να συναντήσουν και άλλους διαφωνούντες.

Αλλά σε αυτή την αυτοκρατορία του απόλυτου φόβου, που βασίζεται στη λογοκρισία, στην προπαγάνδα και στην παρακολούθηση των πάντων, ακόμη και ο έρωτας είναι πολιτική πράξη, δηλαδή πράξη αντίστασης. 

Οι δυο τους συναντιούνται σε δημόσια μέρη όπου ανάμεσα στο πλήθος θα μπορούν να πιάσουν ο ένας το χέρι του άλλου. Ομως τίποτε δεν μένει κρυφό για πολύ. Το κόμμα όχι μόνο θα τους χωρίσει, αλλά και θα τους αναγκάσει να καταδώσουν ο ένας τον άλλον.

Ενα στέλεχος του κόμματος, προκειμένου να παγιδεύσει τον Γουίστον Σμιθ, παριστάνει τον αντιστασιακό και του προμηθεύει απαγορευμένα κείμενα του Ιμάνουελ Γκολντστάιν. (Η αναφορά είναι σαφέστατη. 

Οπως ο Μεγάλος Αδελφός είναι ο Στάλιν, έτσι και ο Ιμάνουελ Γκολντστάιν είναι ο Τρότσκι, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Μπρονστάιν.)

Η συνέχεια είναι αναπόφευκτη. Ο Σμιθ συλλαμβάνεται και ανακρίνεται. 

Ο διάλογός του με τον ανακριτή είναι ανατριχιαστικά ψυχρός: 

«Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;» ρωτάει ο Σμιθ. «Φυσικά και υπάρχει. 

Το κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του κόμματος» του απαντά ο ανακριτής. «Υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;» ξαναρωτά ο Σμιθ. «Εσύ δεν υπάρχεις» του λέει ο ανακριτής.

Το τέλος είναι σοκαριστικό όχι τόσο επειδή το ολοκληρωτικό καθεστώς συντρίβει έναν άνθρωπο που θέλησε να σκέπτεται διαφορετικά με βάση τη συνείδησή του και την αντικειμενική αλήθεια, αλλά γιατί ο Γουίνστον Σμιθ καταλήγει στο τέλος της ανάκρισης να αγαπήσει τον Μεγάλο Αδελφό.

«Διπλή Σκέψη» και διγλωσσία

Στη δυστοπική αυτοκρατορία του Οργουελ θα συναντήσουμε πολλά από όσα παρατηρούμε και στις σημερινές κοινωνίες –αν και σε διαφορετική μορφή.

Τα είδη της καταστολής είναι άλλα, όμως το αποτέλεσμα συχνά είναι παραπλήσιο. Το αποδεικνύουν οι προσπάθειες ελέγχου των ΜΜΕ, η έμμεση –αλλά σε πολλές χώρες και ευθεία –λογοκρισία, ο έλεγχος της σκέψης μέσω της πλύσης εγκεφάλου, η παραπληροφόρηση, οι ψευδείς ειδήσεις με τις οποίες είναι γεμάτο το Διαδίκτυο, η φαλκίδευση και η παραποίηση της Ιστορίας, η διγλωσσία στην πολιτική, που δεν είναι παρά μια εκδοχή τής κατά τον Οργουελ «Διπλής Σκέψης» δηλαδή, όπως γράφει αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας: 

«Να λες ηθελημένα ψέματα ενώ πιστεύεις ειλικρινά ότι είναι αλήθεια, να ξεχνάς όλα τα γεγονότα που έχουν γίνει ενοχλητικά και, όταν χρειάζεται, να τα ανασύρεις από τη λήθη μόνο για το χρονικό διάστημα που πρέπει».

Η πολιτική ψευδολογία είναι ενδημικό φαινόμενο στον σύγχρονο κόσμο (άλλα να λέμε και άλλα να σκεφτόμαστε ή να πιστεύουμε).

Αστυνομία της Σκέψης μπορεί να μην υπάρχει, αλλά το φαινόμενο της ακραίας «πολιτικής ορθότητας» τείνει να καταστήσει υπόδικους ακόμη και όσους διατυπώνουν μια απλή ένσταση στα δεδικασμένα και στις κρατούσες απόψεις.

Ενώ πριν από χρόνια ο Μεγάλος Αδελφός (Big Brother) πήρε τη μορφή της τηλεοπτικής κάμερας σε εκπομπή που σάρωσε τα τηλεοπτικά προγράμματα και μπήκε σε όλα τα σπίτια όπου γης.

Σήμερα μπορεί μεν να μην έχουμε οθόνες να μας παρακολουθούν, αλλά ζούμε σε μια εποχή όπου όλος ο πλανήτης τελεί υπό παρακολούθηση.

Πρότυπο η ΕΣΣΔ και ο Στάλιν

Το 1946 ο Οργουελ, όπως προκύπτει από την επιστολή που έστειλε στον εκδότη του, δίσταζε ποιον τίτλο θα επέλεγε από τους δύο που είχε σκεφτεί: 

«Ο τελευταίος άνθρωπος στη γη» ή «1984»; 

Κατά παρότρυνση του εκδότη του επέλεξε το «1984», που το θεωρούσε πιο εμπορικό. 

Αμέτρητες αναλύσεις και δοκίμια γράφτηκαν και εξακολουθούν να γράφονται για το εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα. 

Αξίζει να παραθέσει κανείς ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την επιστολή που έστειλε στον Οργουελ ο Αλντους Χάξλεϊ όταν διάβασε το βιβλίο:

«Η φιλοσοφία της κυβερνώσας μειοψηφίας στο «1984» είναι ένας σαδισμός που η λογική του κατάληξη είναι να πάει πέρα από το σεξ και να το αρνηθεί». 

Στην ίδια επιστολή ο Χάξλεϊ υποστηρίζει ότι οι ρίζες του μυθιστορήματος βρίσκονται στον Σαντ και στον Γράκχο Μπαμπέφ και ότι ο Μεγάλος Αδελφός συνδυάζει τα γνωρίσματα αυτών των δύο ιστορικών προσώπων. 

Αλλά βεβαίως οι προθέσεις του Οργουελ ήταν διαφορετικές.

Είναι ωστόσο εντυπωσιακό που ο Οργουελ πρόβαλε το σταλινικό μοντέλο στο μέλλον μέσω της τεχνολογίας, καθιστώντας τη μείζον όπλο της απόλυτης καταστολής. 

Και ακόμη πιο εντυπωσιακό το ότι στη Ρωσία με την περεστρόικα, όταν το 1988 δημοσιεύτηκαν στη «Λιτερατούρναγια Γκαζέτα» για πρώτη φορά αποσπάσματα από το «1984», είπαν πως το μυθιστόρημα περιέγραφε με ακρίβεια σχεδόν αυτό που είχαν ζήσει στη σταλινική εποχή. 

Για τους Ρώσους δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πρότυπο για τον Μεγάλο Αδελφό ήταν ο Στάλιν. Και να σκεφτεί κανείς ότι τα αρχεία της σοβιετικής εποχής άνοιξαν μισό αιώνα περίπου μετά την έκδοση του «1984».

Πέραν του ότι πλήθος όρων προερχόμενων από τον Οργουελ μπήκαν στο πολιτικό λεξιλόγιο, είναι εξαιρετικά σημαντική και η συμβολή του στα βιβλία πολιτικής και επιστημονικής φαντασίας που γράφτηκαν και εξακολουθούν να γράφονται. 

Η προβληματική του παραμένει καίρια και αιχμηρή. 

Η επίδρασή του σε συγγραφείς πρώτης γραμμής είναι αδιαμφισβήτητη, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Αντονι Μπέρτζες. 

Αν πάρουμε για παράδειγμα τη διπλή μεταστροφή του κεντρικού του ήρωα στο «Κουρδιστό πορτοκάλι», θα βρούμε ένα παραμορφωμένο είδωλο του Γουίνστον Σμιθ από την ανάποδη. 

Ο Μπέρτζες μάλιστα δημοσίευσε το 1984 και ένα άρθρο στην εφημερίδα «Miami Herald» με τον ερωτηματικό τίτλο: «Καλημέρα! Είναι 1984. Είμαστε ελεύθεροι;».

Αλλά το χαρακτηριστικότερο – και πιο πρόσφατο – παράδειγμα είναι του Εντουαρντ Σνόουντεν, ο οποίος βάσει συμβολαίου εργαζόταν για λογαριασμό της CIA και της NCA και το 2013 διοχέτευσε στον Τύπο απόρρητες πληροφορίας της NCA που αφορούσαν τα συστήματα μαζικής παρακολούθησης τα οποία εφαρμόζουν οι αμερικανικές και οι βρετανικές κυβερνήσεις. 

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Guardian» ο Σνόουντεν (που έλαβε προσωρινό άσυλο από τους Ρώσους και ζει τώρα στη Μόσχα) δήλωσε πως για την πράξη του εμπνεύστηκε από το «1984» και το παράδειγμα του πρωταγωνιστή του Γουίνστον Σμιθ.

Η σημερινή τεχνολογία έχει ξεπεράσει αυτή στην οποία παραπέμπει ο Οργουελ στο «1984». Το ανησυχητικό μήνυμα που εκπέμπει ωστόσο παραμένει. 

Σαν σκοτεινή εικασία αλλά και σαν προειδοποίηση για το μέλλον.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

 ===================== 

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"