«Gaslighting» είναι η απόπειρα χειραγώγησης κάποιας/-ου με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης της/του.
Ο όρος προέρχεται από το βρετανικό θεατρικό έργο «Gas Light» του Patrick Hamilton το 1938, όπου ένας σύζυγος προσπαθεί να τρελάνει τη σύζυγό του μέσα από διάφορες τεχνικές, για να αμφισβητήσει η ίδια τη λογική της.
Πρόκειται για μια ύπουλη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης, η οποία κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τα συναισθήματα και τη λογική του.
Σύμφωνα με την Paige L. Sweet (2019)[1] το gaslighting ως κοινωνικό φαινόμενο έχει έμφυλη διάσταση. Ως πρακτική αποδίδει όταν λαμβάνει χώρα μέσα σε άνισες προσωπικές σχέσεις και οι δράστες ενεργοποιούν τα έμφυλα στερεότυπα για να επιτύχουν τον σκοπό τους. Ένα σαφές παράδειγμα είναι η στερεοτυπική αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι πολύ συναισθηματικές και δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους.
Gashlighting και ενδοοικογενειακή βία:
Αν και το gashlighting δεν απαντάται μόνο σε συντροφικές σχέσεις, με βάση υπάρχουσες έρευνες, είναι κοινή πρακτική εκεί όπου ασκείται ενδοοικογενειακή βία και μάλιστα μπορεί να αποτρέψει τις γυναίκες από το να αναζητήσουν βοήθεια. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα έρευνας της Τηλεφωνικής Γραμμής για την Ενδοοικογενειακή Βία των ΗΠΑ του 2014 είναι ενδεικτικά.[2]
Στην έρευνα συμμετείχαν 2.500 ενήλικες γυναίκες επιζήσασες ενδοοικογενειακής βίας που απάντησαν σε μια σειρά ερωτήσεων:
- Στην ερώτηση «σας έχει αποκαλέσει σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας τρελή ή σας έχει κατηγορήσει ότι τρελαίνεστε;», το 85,7% των συμμετεχουσών απάντησε καταφατικά.
- Στην ερώτηση «πιστεύετε ότι ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας έκανε επίτηδες κάποια πράγματα για να σας κάνει να νιώσετε ότι τρελαίνεστε;», το 73,8% απάντησε καταφατικά.
- Στην ερώτηση «σας έχει απειλήσει ποτέ ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας ότι θα καταγγείλει στις αρχές πως είστε τρελή, για να μην καταφέρετε να αποκτήσετε κάτι που θέλετε ή χρειάζεστε (όπως η κηδεμονία των παιδιών σας ή φαρμακευτική αγωγή);», το 50% των γυναικών επίσης απάντησε καταφατικά.
Συμπερασματικά, τα 3/4 των συμμετεχουσών υπέστησαν gaslighting και περίπου οι μισές το θεώρησαν εμπόδιο στην αναζήτηση της υποστήριξης που χρειάζονταν.
Παραδείγματα gaslighting
Το gaslighting συμβαίνει σταδιακά και αρχικά μάλιστα μπορεί να μην αξιολογηθεί σωστά από το θύμα, να κρίνει δηλαδή τα περιστατικά ήσσονος σημασίας. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου η γυναίκα αισθάνεται μπερδεμένη και αγχωμένη, καθώς νιώθει πως δεν μπορεί να καταλάβει τι γίνεται και δεν μπορεί να οριοθετηθεί. Αυτό συμβαίνει γιατί ο δράστης αρνείται την αξιοπιστία της κρίσης της και παραβλέπει/απορρίπτει αποδείξεις με βάση τις οποίες τα δικά του λεγόμενα και κίνητρα δεν είναι ορθά. Το gaslighting είναι δύσκολο να αναγνωριστεί. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές χειραγώγησης που χρησιμοποιούνται, όπως:
- Η άρνηση της πραγματικότητας, όπου ο δράστης προσποιείται πως δεν θυμάται κάτι που έκανε ή είπε ή πως έγιναν πραγματικά κάποια γεγονότα.
«Εγώ ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο, από το μυαλό σου το έβγαλες».
«Πότε έγινε αυτό; Τα φαντάζεσαι όλα».
«Μάλλον δεν τα θυμάσαι καλά ούτε και σε αυτήν την περίπτωση»
- Η υποβάθμιση ενός θέματος, με σκοπό να πιστέψει το θύμα πως οι σκέψεις, τα όρια και οι απόψεις του δεν έχουν τόση σημασία.
«Θα αφήσεις αυτό το ασήμαντο πράγμα να χαλάσει τη σχέση μας;»
«Παραείσαι ευαίσθητη…»
- Η έλλειψη κατανόησης και συνεννόησης. Ο δράστης αρνείται να συζητήσει, να ακούσει τα συναισθήματα του θύματος, αλλά και να μοιραστεί τα δικά του.
«Δεν μπορώ να συζητήσω πάλι τα ίδια και τα ίδια».
- Η αλλαγή του θέματος συζήτησης με στόχο τον έλεγχο της κατάστασης, με φράσεις όπως:
«Πώς σου ήρθε πάλι αυτή η τρελή ιδέα, δεν έχει καμία σχέση αυτό»
«Αρκετά, δεν θα το συζητήσουμε άλλο, το κάνεις επίτηδες»
Να σημειωθεί ότι οι συμπεριφορές αυτές για να χαρακτηριστούν gaslighting θα πρέπει να είναι συνεχείς και σταθερές, να καθορίζουν τη σχέση κι όχι να συμβαίνουν απλώς μια φορά. Όλες/-οι μπορεί να τύχει να διαφωνήσουμε για το αν θυμόμαστε καλά κάτι ή όχι. Δεν σημαίνει ότι μια μεμονωμένη διαφωνία/συζήτηση είναι τακτική χειραγώγησης.
Τι μπορείς να κάνεις αν αναγνωρίζεις τέτοιες συμπεριφορές;
Είναι αρκετά δύσκολο να καταλάβεις ότι υφίστασαι gaslighting, από τη στιγμή που θα φτάσεις να αμφισβητείς την κρίση σου. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να μην δέχεσαι άκριτα τα όσα σου λένε, ιδίως όταν υποπτεύεσαι ότι υφίστασαι κάτι τέτοιο. Σκέψου τα όλα από την αρχή και κατανόησε τα συναισθήματά σου. Εάν δυσκολεύεσαι, μπορείς να ζητήσεις τη γνώμη κάποιου δικού σου ανθρώπου ή μιας/ενός ειδικής/-ού επαγγελματία.
Έχεις ερωτήσεις ή χρειάζεσαι βοήθεια;
Οι υποστηρικτικές δομές του Δικτύου της ΓΓΟΠΙΦ για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών είναι πανελλαδικής εμβέλειας και παρέχουν συμβουλευτική στήριξη σε όσες γυναίκες τη χρειάζονται.
Μπορείς να απευθυνθείς:
- Στα 14 Συμβουλευτικά μας Κέντρα, που βρίσκονται στις έδρες των Περιφερειών της χώρας, ή
- Στα 27 Συμβουλευτικά Κέντρα των Δήμων, ή και
- Στην Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 που λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, κάθε μέρα.
*Εάν είσαι ανήλικη, μέσα από το Δίκτυο μπορείς να βρεις πληροφορίες και να κατευθυνθείς σε εξειδικευμένους φορείς που θα σου προσφέρουν την κατάλληλη βοήθεια.
[1] Sweet, Paige (2019). “The Sociology of Gaslighting”, American Sociological Review, 84(5): 851-875.
[2] Warshaw, Carole, Lyon, Eleanor, Bland, Patricia, Heather, Phillips, & Hooper, Mikisha (2014). Mental Health and Substance Use Coercion Surveys. Report from the National Center on Domestic Violence, Trauma & Mental Health and the National Domestic Violence Hotline, National Center on Domestic Violence, Trauma & Mental Health and the National Domestic Violence Hotline.
Μπορώ να ορκιστώ σε ό,τι θες, όπως σου λέω ότι μόνο βλάκας δεν ήταν ο φίλος. Σίγουρα φαινόταν αδιάφορος (επίσης δεν ήταν) και επίσης σίγουρα δεν ήταν επιμελής στο σχολείο. Αλλά αυτό (μαζί με πολλά άλλα στοιχεία της συμπεριφοράς του) είχε να κάνει με την αδιαφορία που εισέπραττε από τους γονείς του.
Εν πάση περιπτώσει, αυτός ο φίλος δεν είχε ποτέ αυτοπεποίθηση -μολονότι ήταν ένας έξυπνος, όμορφος και ικανός άνθρωπος. Σαν να αποτυπώθηκαν στο 'είναι' του τα καθημερινά 'είσαι βλάκας'.
Ήταν θύμα gaslighting.
ΑΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΕΝΑ ΤΕΣΤ
Πόσο συχνά σκέφτεσαι αν υπερβάλλεις στις αντιδράσεις σου. Ότι τις 'τσιμπάς' λίγο στο δραματικό στοιχείο -πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος;
Αναρωτιέσαι συχνά αν θυμάσαι σωστά ένα γεγονός (ή μια συζήτηση) που είχες με τον σύντροφο σου -ο οποίος θυμάται διαφορετικά τα πάντα;
Μήπως αμφισβητείς τον εαυτό σου και τις αποφάσεις σου;
Λυπάμαι, αλλά όπως επισημαίνει ο ψυχολόγος Μark Travers στο Forbes υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είσαι θύμα gaslighting.
Δηλαδή, χειραγώγησης που μπορεί να σε τρελάνει.
Αν με ρωτάς, το χειρότερο αυτής της συνθήκης είναι πως απέναντι σου δεν έχεις κάποιον που χρησιμοποιεί ωμή βία ή ύβρεις, ώστε να είναι ξεκάθαρη η κακοποίηση.
Γίνεται με τόσο 'υπόγειο', μεθοδευμένο και συνεπές τρόπο που συνηθέστερα τα θύματα να αμφισβητούν την ύπαρξη τους και να θεωρούν εαυτούς υπεύθυνους για όλα.
ΑΠΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΗΛΘΕ ΤΟ GASLIGHTING
Η λέξη "gaslight" προκύπτει από το gas και το light και ως εκ τούτου σημαίνει φως λυχνίας. Ή γκαζιού. Από το 1938 έχει και έναν ακόμα ορισμό.
Τότε κυκλοφόρησε το βρετανικό θεατρικό έργο με τίτλο Angel Street, το οποίο έκανε ταινία ο Alfred Hitchock. Διάλεξε για τίτλο το "Gaslight".
Διαδραματιζόταν στη βικτοριανή εποχή και η ιστορία αφορούσε έναν σύζυγο που χρησιμοποιούσε διάφορα τεχνάσματα, για να πείσει τη γυναίκα του ότι τρελαίνεται, προκειμένου να την κλέβει. Σε μια σκηνή, ο άνδρας ανάβει τα φώτα στη σοφίτα για να ψάξει για τη συλλογή κοσμημάτων της γυναίκας.
Στον πρώτο όροφο τα φώτα γκαζιού αρχίζουν να τρεμοπαίζουν. Όταν κάνει η γυναίκα τη σχετική επισήμανση στον άνδρα, εκείνος της λέει πως “είναι όλα στη φαντασία σου”. Σταδιακά εκείνη αρχίζει να αμφισβητεί όλες τις μνήμες και την αντιληπτική της ικανότητα.
Το gaslighting δεν υπήρχε πουθενά, ως λέξη, στο σενάριο. Εμφανίστηκε στα αγγλικά λεξικά στα μέσα της δεκαετίας του 2010.
Έρευνα που είχε δημοσιευθεί το 1988, με τίτλο "Gaslighting: Ένα συζυγικό σύνδρομο" περιλάμβανε κλινικές παρατηρήσεις, για τον αντίκτυπο που είχε η πρακτική στις συζύγους, αφότου οι αντιδράσεις τους είχαν επισημανθεί εσφαλμένα από τους συζύγους και άνδρες θεραπευτές.
Σύμφωνα με την American Psychological Association “κάποτε αναφερόταν στην ακραία χειραγώγηση που προκαλούσε ψυχικές ασθένειες ή δικαιολογούσε τον εγκλεισμό του θύματος αυτών των συμπεριφορών, σε ψυχιατρικά ιδρύματα”.
Τώρα χρησιμοποιείται ευρύτερα, κάθε φορά που υπάρχει η ανάγκη να περιγράψουμε ένα άτομο που "κάνει κάποιον να αμφισβητήσει την πραγματικότητα του”. Είναι "η ενέργεια χειραγώγησης κάποιου με ψυχολογικά μέσα, ώστε να αποδεχθεί μια ψευδή απεικόνιση της πραγματικότητας ή να αμφισβητήσει τη δική του λογική”.
Το 2016 η American Dialect Society αναγνώρισε τον όρο ως “τη πιο χρήσιμη νέα λέξη της χρονιάς”.
Δυο χρόνια μετά, το Oxford University την ανέδειξε ως δεύτερη πιο δημοφιλή νέα λέξη του έτους. Στο Νο1 ήταν το “τοξικός”.
Με την έκρηξη των περιστατικών βίας στις σχέσεις το gaslighting υπάρχει πια παντού ανάμεσα μας. Αφορά και άλλους τύπους συναισθηματικής ή φυσικής βίας -σε οικογένειες και εργασιακούς χώρους.
Τα στοιχεία της αμερικανικής National Domestic Violence Hotline δείχνουν πως το 74% των γυναικών που είναι θύματα βίας στις σχέσεις τους, έχουν εκτεθεί σε gaslighting από τον σύντροφο τους (νυν ή πρώην).
ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΕΧΕΙΣ ΥΠΟΣΤΕΙ GASLIGHTING
Σκέψου σε παρακαλώ αν:
- Έχεις πρόβλημα με το να παίρνεις απλές αποφάσεις.
- Αν χρησιμοποιείς δικαιολογίες για τη συμπεριφορά του/της συντρόφου, σε οικογένεια και φίλους.
- Αν αμφισβητείς διαρκώς τον εαυτό σου.
- Αν κατηγορείς τον εαυτό σου για τον τρόπο που σου φέρεται ο/η σύντροφος.
- Αν προσπαθείς να πείσεις τον εαυτό σου πως η συμπεριφορά του/της συντρόφου δεν είναι πραγματικά κακή.
- Αν νιώθεις ένα άγχος κάθε φορά που είσαι με τον/την σύντροφο σου.
- Αν πιστεύεις πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος.
- Αν αμφισβητείς τα συναισθήματα, τις κρίσεις και τις παρατηρήσεις σου.
- Αν νιώθεις μόνη/μόνος και παγιδευμένη/παγιδευμένος.
- Αν αμφισβητείς τη λογική και τις μνήμες σου.
- Αν επιλέγεις να διατηρείς τη σιωπή σου από το να μιλήσεις για όσα πιστεύεις ή σκέφτεσαι.
- Αν νιώθεις πως απειλείσαι, όλη την ώρα.
- Αν έχεις αρχίσει να πιστεύεις πως είσαι 'τρελή/τρελός' ή 'χαζή/χαζός'.
- Αν παραξοδεύεις ώρα για να ζητάς συγγνώμη για τις πράξεις σου.
ΠΩΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΤΟΥΣ GASLIGHTERS ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
- Λένε ψέματα ή αρνούνται κάτι και δεν παραδέχονται ένα ψέμα, ακόμα και όταν τους δείχνεις αποδείξεις.
- Επιμένουν πως ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά που έχεις δει, δεν έγινε ποτέ ή ότι το θυμάσαι λάθος.
- Διαδίδουν φήμες και κουτσομπολιά για εσένα ή σου λένε πως σε κουτσομπολεύουν άλλοι.
- Αλλάζουν το θέμα συζήτησης ή αρνούνται να σε ακούσουν, όταν τους ξεμπροστιάζεις για ένα ψέμα ή μια άλλη συμπεριφορά χειραγώγησης.
- Σου λένε πως υπερβάλλεις, όταν τους φέρνεις αντιμέτωπους με το ψέμα τους.
- Μετατοπίζουν τις ευθύνες στις σχέσεις, λέγοντας πως εσύ είσαι αυτή/αυτός που άλλαξες και ότι αν είχες μείνει ο/η ίδια/ίδιος δεν θα σου συμπεριφέρονταν κατ' αυτόν τον τρόπο. Άρα είναι δικό σου το λάθος.
- Προσπαθούν να εξομαλύνουν τα πράγματα, με λόγια αγάπης που δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.
- Διαστρεβλώνουν μια ιστορία, ώστε να ελαχιστοποιήσουν την κακοποιητική τους συμπεριφορά.
- Ελαχιστοποιούν τις προσβλητικές συμπεριφορές ή τα προσβλητικά λόγια, λέγοντας “έκανα πλάκα” ή “παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος”.
- Κάνουν ό,τι μπορούν για να σε απομακρύνουν από φίλους και συγγενείς, οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα του gaslighting.
ΠΩΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΤΟΥΣ GASLIGHTERS ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ
Η κακομεταχείριση στους εργασιακούς χώρους δεν γίνεται πια 'ανοιχτά', καθώς υπάρχουν νέοι νόμοι που οδηγούν σε ποινές. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθεί να υπάρχει, κάτω από το τραπέζι. Τι εννοώ.
Ο δράστης ενεργεί με τρόπο που αναγκάζει το άλλο άτομο να αμφισβητεί την άποψη του, για την όποια κατάσταση. Δηλαδή, υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την πίστη που έχει το θύμα στον εαυτό του.
Κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το gaslighting ως τακτική για να 'χρεώσει' σε άλλον ένα λάθος που έχει κάνει ή για να ακούσει εκείνος τα 'μπράβο' που ανήκουν αλλού.
Υπάρχει και ένα ακόμα παράδειγμα, που συνδέεται με ορατές ανάρμοστες συμπεριφορές: όταν ένας εργαζόμενος αναφέρει στους ανώτερους περίπτωση τοξικού περιβάλλοντος ή σεξουαλικής παρενόχλησης, δέχεται τέτοια χειραγώγηση από τον δράστη που καταλήγει να αμφισβητεί τις μνήμες του -και νιώθει πως έχει αντιδράσει υπερβολικά.
Οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα είναι αιτία για να ανησυχήσεις. Δείχνουν πως η σχέση είναι ανθυγιεινή και μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στη ψυχική σου υγεία.
ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Όπως αναφέρει το Newport Institute, αν είδες τον εαυτό σου στις παραπάνω λίστες -για την αναγνώριση των gaslighters-, θα σε παρακαλούσα να κάνεις κάτι για να φροντίσεις τον εαυτό σου. Βλέπεις, αυτές οι συμπεριφορές έχουν επιπτώσεις στην υγεία. Που μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Πόσο;
Όταν ένας άνθρωπος που θεωρείς δικό σου, σε πείθει πως κάτι δεν πάει καλά με εσένα, καταλήγεις στο να αμφισβητείς τα πάντα. Από την πραγματικότητα και τις πεποιθήσεις έως το μνημονικό σου.
Η λίστα με τις συνέπειες περιλαμβάνει το αίσθημα αδυναμίας, την απομόνωση, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, τον αμφιβολία για τον εαυτό σου, την αβεβαιότητα και τη δυσκολία στη λειτουργία όσων έχεις να κάνεις μέσα στην καθημερινότητα σου.
Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για κρίσεις άγχους, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όσοι καταφέρνουν να εγκαταλείψουν μια τέτοια σχέση, συνήθως βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (αναβιώνουν το τραύμα, με ό,τι συνεπάγεται αυτού) και έχουν πρόβλημα να εμπιστευτούν τον εαυτό τους ή άλλους.
Υπάρχει έντονος κίνδυνος να εμπλακούν σε νέα σχέση εξάρτησης. Το γεγονός ότι οι θύτες δεν αναγνωρίζουν όσα κάνουν και δεν ζητούν συγγνώμη, τα θύματα δυσκολεύονται να προχωρήσουν.
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ GASLIGHTING
Άπαξ και σε αφορούν κάποια από όσα διάβασες παραπάνω, ήλθε η ώρα να κάνεις κάτι για τον εαυτό σου.
- Δοκίμασε να θέσεις ξεκάθαρα όρια σε χρήση συγκεκριμένων λέξεων και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
- Κάθε φορά που προκύπτει μια τοξική συμπεριφορά, είναι χρήσιμο να την επισημαίνεις -απλά, λιτά και απέριττα.
- Είναι χρήσιμο να μιλήσεις σε άλλους για όσα περνάς. Θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις τι πραγματικά ζεις.
- Επικεντρώσου στις πράξεις και όχι στα λόγια. Ο/η θύτης συχνά λέει ό,τι θέλεις να ακούσεις για να μείνεις στη σχέση. Εν τούτοις, οι πράξεις δείχνουν τις πραγματικές διαθέσεις.
- Να θυμίζεις στον εαυτό σου πως δεν είσαι ο λόγος που υπόκεισαι σε ό,τι υπόκεισαι. Δεν υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά, ώστε να αποφύγεις αυτό που σου κάνουν. Η κακοποιητική συμπεριφορά των άλλων δεν είναι δικό σου λάθος -αλλά το μέσο που χρησιμοποιεί όποιος θέλει να σε ελέγξει και να σε χειραγωγήσει.
- Δεν έχει νόημα να διαφωνήσεις με τον θύτη, αφού το gaslighting δεν είναι ορθολογική συμπεριφορά. Άρα αυτοί που το κάνουν δεν ανταποκρίνονται στη λογική -μηδέ ομολογούν το πραγματικό κίνητρο.
- Προσπάθησε να ξαναμάθεις να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου. Ίσως χρειαστεί λίγος χρόνος για να εμπιστευτείς ξανά το ένστικτο και την αντιληπτική σου ικανότητα, αλλά είναι κάτι που γίνεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.