.jpg)
Έκτωρ-Ξαβιέ Δελαστίκ
.jpg)
Στοχοποίηση για πολιτική καμπάνια, αποκλεισμός από παροχή δανείου, μη πρόσληψη ή μη πρόσβαση σε υπηρεσίες, είναι μερικές από τις συνέπειες που μπορεί να υποστεί κανείς, εάν τα προσωπικά του δεδομένα βρεθούν σε μια λίστα που θα πέσει σε «κατάλληλα» χέρια. Μετά το άρθρο Εργοστάσια Παραγωγής Προσωπικών Δεδομένων , το Πριν συνεχίζει την περιήγηση στον σκοτεινό κόσμο της αγοράς στοιχείων.
Ταυτοποίηση προσώπων μέσω «ανωνυμοποιημένων» δεδομένων
Πρέπει να σημειώσουμε πως οι πληροφορίες για την εσωτερική λειτουργία του τομέα εμπορίας προσωπικών δεδομένων είναι εξαιρετικά περιορισμένες και κυρίως προέρχονται κυρίως από δημόσιες (διαφημιστικού χαρακτήρα) δηλώσεις στελεχών των εταιριών και από έρευνες ανεξάρτητων οργανισμών. Ακόμα πιο «σιωπηλές» από τους μεσίτες δεδομένων είναι οι εταιρίες από τις οποίες τα προμηθεύονται. Εφαρμογές που χρησιμοποιούμε στα κινητά μας τηλέφωνα, ιστοσελίδες που επισκεπτόμαστε, έως και τα μαγαζιά από τα οποία ψωνίζουμε [α] πωλούν τα προσωπικά μας δεδομένα (δεδομένα χρήσης, πελατολόγια, e-mail κ.α.) για χρηματικό και εμπορικό όφελος. . .
Για εσωτερική χρήση, μια εταιρία-μεσίτρια δεδομένων μπορεί να έχει όσο στοχευμένες και προσωπικές πληροφορίες επιθυμεί. Οι νομικοί περιορισμοί που μέχρι στιγμής υπάρχουν αφορούν τη στιγμή της αγοραπωλησίας και μόνο. Ως εκ τούτου, τα δεδομένα που διατίθενται προς πώληση είναι «ανωνυμοποιημένα» – χωρίς πληροφορίες ταυτοποίησης όπως είναι το όνομα ή το ανάλογο του ΑΦΜ. Περιέχουν συχνά τη διαφημιστική ταυτότητα συσκευής («MAID»), η οποία επιτρέπει την ταυτοποίηση μιας ηλεκτρονικής συσκευής, επιτρέποντας την αναγνώριση των συνηθειών του κατόχου και δυνητικά την αναγνώριση των άλλων συσκευών του. Μπορεί επίσης να περιέχουν πληροφορίες όπως e-mail, τηλεφωνικό αριθμό, δεδομένα γεωεντοπισμού και άλλα. Σύμφωνα με έρευνα του 2015 [β], 90% 1,1 εκατομμυρίου ανθρώπων από βάση «ανωνυμοποιημένων» δεδομένων χρήσης πιστωτικών καρτών μπορούσαν να ταυτοποιηθούν από τις καταναλωτικές τους συνήθειες και μόνο. Έρευνα του 2019 [γ] βεβαιώνει πως το 99,8% των αμερικανών πολιτών μπορεί να ταυτοποιηθεί με ακρίβεια από «ανωνυμοποιημένα» δεδομένα που περιέχουν μόλις 15 δημογραφικές μεταβλητές, ένας αριθμός μικρός σε σχέση με το τί προσφέρεται στην αγορά προσωπικών δεδομένων.
Ψηφιακές λίστες για στοχοποίηση, οργανωμένο έγκλημα και απάτες
Στις παρυφές του εμπορίου προσωπικών δεδομένων αναπτύσσονται και μια σειρά μορφές εγκλήματος. Η πιο σπάνια αναδεικνύει την έλλειψη ελέγχου – αναφερόμαστε σε κακοποιητές που έχουν προμηθευτεί από μεσίτες δεδομένων τα προσωπικά στοιχεία του θύματος [δ]. Συχνότερα συναντούμε περιστατικά διαρροών των βάσεων δεδομένων [ε] τα οποία μετατρέπουν εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια ανθρώπους σε δυνητικούς στόχους οικονομικής απάτης [στ].
Oι μεσίτες δεδομένων Epsilon LLC, Macromark Inc. και KBM […] συνέλλεγαν δεδομένα από τις επιτυχείς απάτες ώστε να διανθίζουν τις βάσεις δεδομένων τους.
Πολύ σημαντικότερες όμως είναι οι περιπτώσεις όπου μεσίτες δεδομένων παρέχουν λίστες θυμάτων σε κυκλώματα απατεώνων. Το 2020 και 2021, οι μεσίτες δεδομένων Epsilon LLC, Macromark Inc. και KBM καταδικάστηκαν για την πώληση λιστών με τα στοιχεία ηλικιωμένων σε αβοήθητη κατάσταση σε απατεώνες, επί σειρά ετών και σε απόλυτη γνώση των απατών [ζ]. Μάλιστα, συνέλλεγαν δεδομένα από τις επιτυχείς απάτες ώστε να διανθίζουν τις βάσεις δεδομένων τους.
Υπάρχει συνεχές φάσμα μεταξύ τέτοιων περιπτώσεων και πιο «γκρίζων» παραβιάσεων ατομικών δικαιωμάτων. Μεσίτες δεδομένων στις Η.Π.Α. έχουν παράσχει δεδομένα για τη θρησκευτική ευλάβεια μουσουλμάνων στις κρατικές υπηρεσίες [η] και δεδομένα τοποθεσίας ώστε υπερσυντηρητικές θρησκευτικές οργανώσεις να ταυτοποιήσουν ομοφυλόφιλους ιερείς [θ] παρακολουθώντας τους μέσω των κινητών τους τηλεφώνων. Εδώ και χρόνια είναι γνωστός ο εντοπισμός και προσωπική στοχοποίηση γυναικών με ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες με διαφημίσεις κατά των εκτρώσεων [ι] μέσω του εμπορίου των προσωπικών δεδομένων τους. Με τις απαγορεύσεις των αμβλώσεων, πλέον βρίσκονται υπό απειλή νομικών κυρώσεων ή και της φυσικής τους ασφάλειας με τα ίδια εργαλεία [ια].
Ο λόγος που η συντριπτική πλειοψηφία της βιβλιογραφίας μας προέρχεται από τις Η.Π.Α. είναι πως το τοπικό νομικό καθεστώς επιτρέπει δραστηριοποιούνται οι μεσίτες δεδομένων με λίγο-πολύ θεσμοθετημένη νομική ασυλία. Πολλώ δε μάλλον δεδομένου του ότι παρέχουν αφειδώς δεδομένα στις δύο πτέρυγες του αμερικανικού εκλογικού συστήματος.
Συνεργασία των χαφιέδων του ίντερνετ με την αστυνομία
Μια εξαιρετικά σημαντική χρήση των προσωπικών δεδομένων είναι η αξιοποίησή τους από τις αστυνομικές και μυστικές υπηρεσίες. Κατ’ αρχάς, αρκετές εταιρίες έχουν συγκεκριμένες συμφωνίες με κυβερνήσεις κατά τις οποίες παρέχουν υπηρεσίες προς το κράτος με τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγουν, όπως π.χ. η αντιμετώπιση φαινομένων απάτης [ιβ]. Σε περιπτώσεις όπως της εταιρίας Fog Data Science, «πελάτες» αποτελούν συγκεκριμένα οι διωκτικές αρχές. Εν προκειμένω, πωλούνται λεπτομερή αρχεία με όλες τις κινήσεις χιλιάδων πολιτών [ιγ] των οποίων τα δεδομένα τοποθεσίας είχαν την ατυχία να βρεθούν μέσω άγνωστων διαδρομών στην κατοχή της εταιρίας. Ακόμα πιο ωμή, η εταιρία ShotSpotter πουλά σε αστυνομικά τμήματα των Η.Π.Α. σύστημα μόνιμης μικροφωνικής παρακολούθησης φτωχών γειτονιών [ιδ], φανερώνοντας την ταξική διάκριση που βρίσκεται στην καρδιά της συζήτησης.
Ανάλυση των αρχείων της εταιρίας Xandr […] δείχνει πως έχει λίστες πολιτών σε κατηγορίες όπως «πολυπολιτισμικές οικογένειες», «έγκυες γυναίκες στην Πολωνία», «εθισμένοι σε οπιοειδή» μέχρι και «υπάλληλοι ανταγωνιστών της Volvo».
Οι διωκτικές και μυστικές υπηρεσίες αποτελούν πρώτα και κύρια δημόσιες υπηρεσίες. Σε μη στρατιωτικά καθεστώτα υπάρχει μια σειρά κανόνων και περιορισμών που περιορίζουν τη λειτουργία τους, οπότε και ένα μέρος των καθηκόντων τους γίνεται αναγκαστικά παρανόμως και εν κρυπτώ. Η συνεργασία με μεσίτες δεδομένων επιτρέπει όχι μόνο την πλήρη αποφυγή των περιορισμών στη συλλογή δεδομένων, αλλά τους δίνει και πρόσβαση σε τύπους δεδομένων που από πλευράς τεχνικής γνώσης και δυναμικού ποτέ δε θα μπορούσαν να αποκτήσουν. Ανάλυση των αρχείων της εταιρίας Xandr (περηφανεύεται πως έχει 5 δισεκατομμύρια (!) καταναλωτικές ταυτότητες) δείχνει πως έχει λίστες πολιτών σε κατηγορίες όπως «πολυπολιτισμικές οικογένειες», «έγκυες γυναίκες στην Πολωνία», «εθισμένοι σε οπιοειδή» μέχρι και «υπάλληλοι ανταγωνιστών της Volvo» [ιε]. Το Άγιο Δισκοπότηρο κάθε ολοκληρωτικού καθεστώτος.
Ποιά είναι η πραγματική δύναμη των προσωπικών δεδομένων;
Εκκινώντας από την προηγούμενη ανάλυσή μας [ιστ] για το εμποριο προσωπικών δεδομένων, αυτή την εβδομάδα θα επικεντρωθούμε συγκεκριμένα στην αξία χρήσης. Πόσο μεγάλη συλλογική απάτη είναι ή δεν είναι άραγε το διαβόητο εμπόριο προσωπικών δεδομένων; Είναι όντως μια πυριτιδαποθήκη πληροφοριών για κάθε χρήση, ή είναι ένα οικοσύστημα επιχειρηματιών που πουλάνε μεταξύ τους περισσότερο αέρα απ’ ότι η Wall Street; Και αν πουλάνε αέρα κοπανιστό, αυτό επηρρεάζει την καθημερινότητά μας; Όπως πάντα, οι απαντήσεις είναι εύκολα κατανοητές, αλλά πιο περίπλοκες από ένα ναι/όχι. Ας τις ξεδιαλύνουμε από την αρχή, ξεκινώντας από το παράδειγμα της Acxiom, της μεγαλύτερης εταιρίας του τομέα, η οποία θεωρείται πως έχει από τις πιο ακριβείς βάσεις δεδομένων.
Όταν μια εταιρία έχει καυχηθεί πως έχει στην κατοχή της στοιχεία για περίπου 500 εκατομμύρια ανθρώπους με περίπου 1.500 στοιχεία για το κάθε άτομο [ιζ], το ζήτημα της ακρίβειας αυτών των στοιχείων είναι κολοσσιαίας σημασίας. Σύμφωνα με την Pam Dixon, ιδρύτρια και διευθύντρια του Παγκόσμιου Φόρουμ Ιδιωτικότητας (World Privacy Forum), κατά την έρευνά τους πάνω σε βάσεις δεδομένων της Axciom παρατήρησαν μια ακρίβεια της τάξης του 50%, υποδεικνύοντας πως άλλες βάσεις μπορούν να είναι χαμηλότερης ποιότητας. Τί σημαίνει στην πράξη αυτό το επίπεδο ανακρίβειας; Μια κατηγορία είναι η πληροφόρηση για συγκεκριμένο άτομο – μια επιχείρηση αρνείται να σας προσλάβει επειδή το όνομά σας εμφανίστηκε σε μια λίστα ανθρώπων που πιθανολογείται πως κάνουν χρήση ναρκωτικών, ή μια τράπεζα αρνείται να συμφωνήσει σε διακανονισμό κόκκινου δανείου καθώς δίπλα στο όνομά σας είναι ένα σκορ που σας χαρακτηρίζει ως «πολύ φτωχό για να αποπληρώσει». Σε τέτοιες περιπτώσεις έχουμε μια σειρά αυθαίρετων διακρίσεων οι οποίες μπορούν να βασιστούν σε απίθανα στοιχεία. Επί παραδείγματι, η γειτονιά που κατοικείτε, η καταγωγή σας ή το πόσο συχνά κάνει διαδικτυακές αγορές μέσω του Wi-Fi του σπιτιού σας ο γιος σας μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μια ιδιωτική ασφαλιστική ώστε να αποφασίσει να αυξήσει τα ασφάλιστρά σας [ιη], καθώς ένα σκορ της μπορεί να λαμβάνει υπ’ όψιν τέτοιους παράγοντες. Διακρίσεις που σε ατομικό επίπεδο μπορεί να βασίζονται δηλαδή σε «στοιχεία-σκουπίδια».
Όμως η πραγματική ισχύς αυτών των δεδομένων δε βρίσκεται στην πληροφόρηση επί προσωπικού, αλλά στην κοινωνική έρευνα. Εάν ρωτηθείτε να μαντέψετε την ηλικία ενός καταναλωτή χωρίς καμμία πληροφορία ή φωτογραφία του, έχετε ελάχιστες πιθανότητες να μαντέψετε σωστά. Πράγμα που σημαίνει πως μια «50% σωστή μαντεψιά» αποτελεί τεράστια βελτίωση. Εάν δε ο στόχος σας είναι να εντοπίσετε μια πολύ συγκεκριμένη δημογραφική κατηγορία (π.χ. «ηλικιωμένοι αβοήθητοι αμερικανοί» [ζ]), τότε μπορείτε με ένα μικρό ποσό να αποκτήσετε μια χιλίων ατόμων, εκ των οποίων εκατοντάδες θα είναι όντως ακριβώς αυτό που ψάχνατε.
Στο πιο πολυσυζητημένο παράδειγμα, η Cambridge Analytica δημιούργησε μια εφαρμογή στο Facebook ώστε να συγκεντρώσει τα προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων προφίλ, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για πολιτικό επηρεασμό ψηφοφόρων.
Προσωποποιημένες πολιτικές καμπάνιες
Προσεκτική ανάγνωση αυτού υποδεικνύει αμέσως την αξιοποίηση τέτοιων στοιχείων σε πολιτικές καμπάνιες. Το πιο πολυσυζητημένο γεγονός είναι το σκάνδαλο της Facebook – Cambridge Analytica. Εν συντομία, η Cambridge Analytica δημιούργησε μια εφαρμογή στο Facebook ώστε να συγκεντρώσει τα προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων προφίλ [ιθ], τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για πολιτικό επηρρεασμό ψηφοφόρων. Το δρόμο της δικαιοσύνης πήρε η αξιοποίηση αυτών των δεδομένων στις προεκλογικές εκστρατείες του Τεντ Κρουζ το 2015 και του Ντόναλντ Τραμπ το 2016 στις Η.Π.Α. Επρόκειτο για μια στιγμή δημόσιας λογοδοσίας που περισσότερο είχε να κάνει με τις ενδοαστικές αντιφάσεις όσον αφορά τη μετακίνηση της ρητορικής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος σε νεοφασιστική κατεύθυνση αμερικανικού τύπου, παρά με απόρριψη αυτού του εργαλείου. Σε αυτό το σημείο αποκτά ιδιαίτερη σημασία το αμυντικό άρθρο «It’s time we harnessed Big Data for good» [κ], στελεχών της εταιρίας δημοσίων σχέσεων Edelman, με το οποίο υπεραμύνεται της χρήσης δεδομένων προβάλλοντας ως επιχείρημα την αντιμετώπιση του trafficking. Θα ήταν αστείο να υποθέσουμε πως όλα αυτά τα εργαλεία ξεχνιούται όταν η εταιρία αναλαμβάνει τη βελτίωση της δημόσιας εικόνας της Σαουδικής Αραβίας μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι [κα], του πετρελαϊκού λόμπι [κβ] και της κυβέρνησης Μητσοτάκη [κγ].
Η δήλωση στο ακροδεξιό αμερικανικό κανάλι Fox News του στελέχους των Ρεπουμπλικανών Ράινς Πρίμπους κάνει απόλυτα σαφές αυτό το γεγονός: «καθετί για σχεδόν κάθε δυνητικό ψηφοφόρο στη Τζόρτζια είναι γνωστό, […] τί μπύρα πίνουν, τί αμάξι οδηγούν, πόσα παιδιά έχουν, και όλα αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για να στοχεύσουμε κάθε έναν ψηφοφόρο στη Τζόρτζια» [κδ]. Πολιτικοί σχηματισμοί αξιοποιούν συστηματικά συμπεριφορικές αναλύσεις ώστε να απευθυνθούν σε κάθε κοινωνική ομάδα με τα συνθήματα και το ιδεολογικό προφίλ το οποίο τη συγκινεί. Σε ανακοίνωσή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Προστασίας Δεδομένων αναγνωρίζει ως γεγονός την όλο και μεγαλύτερη χρήση προσωπικών δεδομένων σε στοχευμένες πολιτικές καμπάνιες [κε]. Το νομικό καθεστώς της ΕΕ σε αυτά τα ζητήματα αναθεωρείται κυρίως σε αντίδραση αποκαλύψεων που λαμβάνουν χώρα στις ΗΠΑ και αποφεύγονται εντυπωσιακά οι συγκεκριμένες έρευνες για την όποια χρήση προσωπικών δεδομένων λαμβάνει χώρα εντός ΕΕ [κστ].
Αυτή η αλλαγή εργαλείων είναι φυσικό επηρρεάζει και το στρατηγικό σχεδιασμό μιας πολιτικής καμπάνιας. Ένα απτό παράδειγμα είναι η υπερβολικά εξωστρεφή υποκρισία που παρατηρούμε εσχάτως, με το ίδιο πολιτικό πρόσωπο να υποστηρίζει διαμετρικά αντίθετες θέσεις σε διαφορετικές δημόσιες εμφανίσεις του. Η εταιρία ή επικοινωνιακή ομάδα που έχει αναλάβει τη διαχείριση της διαφημιστικής καμπάνιας έχει αποφασίσει εκ των προτέρων ποιό ακριβώς κοινό θα πλημμυρίσει στοχευμένα με κάθε συγκεκριμένο βίντεο, συχνά αξιοποιώντας επιθετικά τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης [κζ] ώστε να εξασφαλίσει την απουσία αντίθετων μηνυμάτων. Για τη δική μας στρατηγική αυτό σημαίνει πως καμμία ανάδειξη πολιτικής υποκρισίας δεν έχει νόημα αν δεν έχουμε αντίστοιχα στοχευμένη πρόσβαση σε κάθε μία από αυτές τις κοινωνικές ομάδες, αν δε μπορούμε να βρισκόμαστε στο μικρόκοσμό τους όσο τουλάχιστον βρίσκεται η κυρίαρχη προπαγάνδα. Πρόκειται για μια τακτική αποτελεσματική στην εποχή όπου σημείο αναφοράς ήταν μια χούφτα κεντρικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εθνικής εμβέλειας, κάνοντας αδύνατη τη συγκάλυψη της υποκρισίας.
Αναλόγως κατανοητή γίνεται πλέον η εμφάνιση «από το πουθενά» πολιτικών σχηματισμών και προσώπων. Για εμάς που είμαστε εκτός του κοινού τους, είναι «από το πουθενά», την ίδια στιγμή που το επιλεγμένο κοινό τους έχει την εντύπωση πως το σύνολο της πολιτικής ζωής κινείται γύρω από το διαφημιζόμενο πολιτικό προϊόν.
Βιβλιογραφία
[α] Morrison, S. (2020, December 4). How retailers track your every move in exchange for coupons and convenience. Vox. https://www.vox.com/recode/21587779/shopping-deals-coupons-privacy-data-collection-retail
[β] de Montjoye, Y.-A., Radaelli, L., Singh, V. K., & Pentland, A. “Sandy.” (2015). Unique in the shopping mall: On the reidentifiability of credit card metadata. Science, 347(6221), 536–539. https://doi.org/10.1126/science.1256297
[γ] Rocher, L., Hendrickx, J. M., & de Montjoye, Y.-A. (2019). Estimating the success of re-identifications in incomplete datasets using Generative Models. Nature Communications, 10(1). https://doi.org/10.1038/s41467-019-10933-3
[δ] Jr., R. O., & Post, T. W. (2002, January 6). Online firm gave victim’s data to Killer. Chicago Tribune. https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2002-01-06-0201060305-story.html
[ε] Los Angeles Times. (2017, December 22). Alteryx Data Breach exposed 123 million American households’ information. Los Angeles Times. https://www.latimes.com/business/technology/la-fi-tn-alteryx-data-breach-20171222-story.html
[στ] Selyukh, A. (2017, September 8). 3 equifax executives sold stock days after Hack that wasn’t disclosed for a month. NPR. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2017/09/08/549434187/3-equifax-executives-sold-stock-days-after-hack-that-wasnt-disclosed-for-a-month
[ζ] Simmons, A. (2022, July 25). Data brokers, elder fraud, and Justice Department investigations. Default. https://www.lawfaremedia.org/article/data-brokers-elder-fraud-and-justice-department-investigations
[η] Keegan, J., & Ng, A. Gay/Bi Dating App, Muslim Prayer Apps Sold Data on People’s Location to a Controversial Data Broker – The Markup. https://themarkup.org/privacy/2022/01/27/gay-bi-dating-app-muslim-prayer-apps-sold-data-on-peoples-location-to-a-controversial-data-broker
[θ] Boorstein, M., & Kelly, H. (2023, May 2). Catholic group spent millions on app data that tracked gay priests. The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/dc-md-va/2023/03/09/catholics-gay-priests-grindr-data-bishops/
[ι] Sherman, J. (2022, September 19). The data broker caught running anti-abortion ads-to people sitting in clinics. https://www.lawfaremedia.org/article/data-broker-caught-running-anti-abortion-ads%E2%80%94-people-sitting-clinics
[ια] Singer, N. (2022, August 29). F.T.C. sues over tracking data that could expose visits to abortion clinics. The New York Times. https://www.nytimes.com/2022/08/29/business/ftc-lawsuit-tracking-data-abortion.html
[ιβ] Data brokers raise privacy concerns – but get millions from the Federal Government. POLITICO. https://www.politico.com/news/2022/12/21/data-brokers-privacy-federal-government-00072600
[ιγ] Release, P. (2022, September 1). Data broker helps police see everywhere you’ve been with the click of a mouse: Eff investigation. Electronic Frontier Foundation. https://www.eff.org/press/releases/data-broker-helps-police-see-everywhere-youve-been-click-mouse-eff-investigation
[ιδ] Blackwell, C., Eichinger, D., & Weill-Greenberg, E. (2023, October 4). Police surveillance firms are just data-brokers by another name. The Appeal. https://theappeal.org/police-surveillance-firms-are-just-data-brokers/
[ιε] Ingo. (2023, July 6). Surveillance Advertising in Europe: The Adtech industry tracks most of what you do on the internet. this file shows just how much. netzpolitik.org. https://netzpolitik.org/2023/surveillance-advertising-in-europe-the-adtech-industry-tracks-most-of-what-you-do-on-the-internet-this-file-shows-just-how-much/
[ιστ] Εργοστάσια παραγωγής προσωπικών δεδομένων. Εφημερίδα ΠΡΙΝ. (2023, October 11). https://prin.gr/2023/10/ergostasia/
[ιζ] Singer, N. (2012, June 16). Mapping, and sharing, the consumer genome. The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/06/17/technology/acxiom-the-quiet-giant-of-consumer-database-marketing.html
[ιη] Paul Boutin On 5/30/16 at 2:30 PM EDT. (2016, June 16). The secretive world of selling data about you. Newsweek. https://www.newsweek.com/secretive-world-selling-data-about-you-464789
[ιθ] Meredith, S. (2018, April 10). Facebook-cambridge analytica: A timeline of the data hijacking scandal. CNBC. https://www.cnbc.com/2018/04/10/facebook-cambridge-analytica-a-timeline-of-the-data-hijacking-scandal.html
[κ] Grove, B., & Bedi, A. (n.d.). It’s time we harnessed big data for good. Edelman. https://www.edelman.com/insights/its-time-we-harnessed-big-data-for-good
[κα] Larkin, E. (2022, July 20). Saudi Arabia recruits Edelman to help transform Global Perception. PR Week. https://www.prweek.com/article/1793441/saudi-arabia-recruits-edelman-help-transform-global-perception
[κβ] Coleman, J. (2018, September 4). Leaked: What you should know about Edelman and TransCanada’s attack plan. Greenpeace USA – We fight for a greener, more peaceful world. https://www.greenpeace.org/usa/leaked-edelman-transcanadas-pr-attack-plan/
[κγ] Η πολυεθνική του λόμπινγκ στην υπηρεσία της κυβέρνησης Μητσοτάκη – R•U. R. (2021, September 20). https://www.reportersunited.gr/6340/i-polyethniki-toy-lompingk-stin-ypiresia-tis-kyvernisis-mitsotaki/
[κδ] Data brokers: Last Week Tonight with John Oliver (HBO). YouTube. (2022, April 10). https://youtu.be/wqn3gR1WTcA?si=m8BGfZIb9OLIDp27&t=1206
[κε] Statement 2/2019 on the use of personal data in the course … – europa.eu. (n.d.). https://edpb.europa.eu/sites/default/files/files/file1/edpb-2019-03-13-statement-on-elections_en.pdf
[κστ] Blasi Casagran, C., & Vermeulen, M. (2021). Reflections on the murky legal practices of political micro-targeting from a GDPR perspective. International Data Privacy Law, 11(4), 348–359. https://doi.org/10.1093/idpl/ipab018
[κζ] Ο Άγνωστος Ψηφιακός πόλεμος χειραγώγησης και προπαγάνδας. Εφημερίδα ΠΡΙΝ. (2023, June 9). https://prin.gr/2023/06/o-deksios-igetis-kai-oi-diadiktiakoi-filoi-tou/
Συντομευμένη εκδοχή του κειμένου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (22.10.23)
Έκτωρ Ξαβιέ Δελαστίκ
Ποιοι και πώς εμπορεύονται τη ζωή μας
Κλικ πρώτο: μια καθημερινή ιστορία πηγαίνοντας στη δουλειά
Κάνατε κλικ σε ένα άρθρο. Στα πρώτα εκατοστά του δευτερολέπτου, η ιστοσελίδα επικοινωνεί με δύο πλατφόρμες, βγάζοντας σε δημοπρασία τις θέσεις για διαφήμιση που υπάρχουν μονίμως σε αυτήν [α]. Η δημοπρασία λαμβάνει χώρα εξ’ ολοκλήρου ηλεκτρονικά και αυτοματοποιημένα, αποδίδοντας κάθε θέση στην ιστοσελίδα στην πλειοδότρια διαφημιστική εταιρία.
Η νικήτρια εταιρία κάθε θέσης καλείται να αποφασίσει ποιά από όλες τις διαφημίσεις που εμπορεύεται θα στείλει προς εμφάνιση στην οθόνη σας. Συχνά έχει ήδη από την ιστοσελίδα πληροφορίες όπως το στίγμα σας στο χάρτη, το μοντέλο συσκευής που χρησιμοποιείτε, την ανάλυση της οθόνης σας και το πρόγραμμα πλοήγησης που χρησιμοποιείτε. Άρα μια εύλογη εκτίμηση της ηλικίας σας, των δημογραφικών στοιχείων σας, του οικονομικού επιπέδου σας και της πιθανότητας να ανήκετε σε κάποια ειδική κατηγορία (π.χ. προγραμματιστές, αγρότες, εισοδηματίες).
Όμως! Η διαφημιστική ταυτότητα συσκευής («mobile advertising ID») [β] του κινητού σας τηλεφώνου έτυχε να βρίσκεται σε μια από τις βάσεις δεδομένων που έχει καταρτίσει η διαφημιστική και έχει συμπληρώσει με στοιχεία που αγόρασε από μεσίτες προσωπικών δεδομένων. Οι αλγόριθμοι της εταιρίας προκρίνουν ως σημαντικά στοιχεία το ότι έχετε γυναικείο όνομα, σταθερή συγκατοίκηση με παλιές συσκευές τηλεφώνων που περνούν τις περισσότερες ώρες τους μεταξύ σπιτιού και του κοντινού σχολείου (άρα μάλλον ανήκουν σε παιδιά) και συσκευής που φαίνεται να ανήκει σε άνδρα. Μια άλλη συνεργαζόμενη εταιρία μέσω «third-party cookies» τους παρείχε το το e-mail σας, τις ιστοσελίδες που επισκέπτεστε και το τί ψάχνετε στο διαδίκτυο. Προκρίνονται έτσι ως σημαντικά στοιχεία το γεγονός πως χαζεύετε προφίλ ομοφυλόφιλων γυναικών σε Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης [γ] και πως έχετε ψάξει τον τελευταίο χρόνο τις παρενέργειες αντικαταθλιπτικών [δ].
Το αυτόματο σύστημα της εταιρίας τα ζυγιάζει και εκτιμά ως πιο αποτελεσματικές προς εμφάνιση στην οθόνη σας (αντί για τους οικογενειακούς τουριστικούς προορισμούς που υπολόγιζε αρχικά) μια διακριτική διαφήμιση για ξενοδοχείο ημιδιαμονής και μια διαφήμιση για εφαρμογή μηνυμάτων με κρυπτογράφηση ώστε να διασφαλίζεται το απαραβίαστο των επικοινωνιών σας.
Το ρολόι δείχνει μισό δευτερόλεπτο από τη στιγμή που ανοίξατε το άρθρο ενημερωτικής ιστοσελίδας.
Κλικ δεύτερο: Τί είναι οι «μεσίτες δεδομένων», και γιατί δεν είναι απλώς ένας αστείος νεολογισμός;
Μεγάλο μέρος της διαδικτυακής μας ζωής είναι δωρεάν. Ιστότοποι με περίπλοκη και χρηστική δομή, δωρεάν χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή/και διαμοιρασμού καλλιτεχνικού περιεχομένου, βάσεις δεδομένων κι ενημερωτικές-δημοσιογραφικές σελίδες είναι προσβάσιμες σε μια στιγμή χωρίς κανένα άμεσο κόστος πέρα από τη συντήρηση της συσκευής στο χέρι μας. Η λουστραρισμένη πλευρά της cyberpunk λογοτεχνίας; Επειδή αυτό το λογοτεχνικό ρεύμα ήταν ως επί το πλείστον κριτική στην καπιταλιστική ανάπτυξη, ανοίγουμε το καπό για να μελετήσουμε τη σκοτεινότερη πλευρά που οφείλει να έχει.
Τετριμμένη ρήση είναι πως «όταν κάτι είναι δωρεάν, το προϊόν είσαι εσύ». Πιο συγκεκριμένα, το σύνολο σχεδόν της οικονομίας του διαδικτύου βασίζεται στη συλλογή, διαχείριση και μεταπώληση των «προσωπικών δεδομένων» των χρηστών. Οι επιχειρήσεις που έχουν αναπτυχθεί σε αυτό το πεδίο μπορούν να περιγραφούν ως «μεσίτες δεδομένων» (data brokers), καθώς όντως αυτό είναι το ουσιαστικό αντικείμενό τους: μεσολαβούν μεταξύ εταιριών που παρέχουν προσωπικά δεδομένα και ψάχνουν αγοραστές και φυσικών ή νομικών προσώπων που ψάχνουν μεγάλες ποσότητες οργανωμένων προσωπικών δεδομένων.
Αυτός ο κλάδος, με μέγεθος (αναλόγως του εκτιμητή) ~250-270 δισεκατομμύρια δολλάρια για το 2022 [ε], αποτελεί την οικονομική ραχοκοκκαλιά του σύγχρονου διαδικτύου λαϊκής κατανάλωσης. Αφήνουμε κατά μέρος το πιο ιστορικό μέρος του, το οποίο αφορά τις εταιρίες αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας καταναλωτών (εταιρίες που συλλέγουν και διατηρούν δεδομένα χρηστών πιστωτικών καρτών και προσώπων συναλασσόμενων με τράπεζες και δραστηριοποιούνται κυρίως στις Η.Π.Α.). Θα επικεντρωθούμε στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη συλλογή, διαχείριση και εμπόριο διαφημιστικών, δημογραφικών, επαγγελματικών δεδομένων και δεδομένων συναισθηματικής ανάλυσης.
Κλικ τρίτο: Πώς μπορεί να περιγραφεί αυτός ο κλάδος με μαρξιστικούς όρους;
Για να καταλάβουμε τη θέση της βιομηχανίας παραγωγής και εμπορίου προσωπικών δεδομένων μαρξιστικά, πρέπει να ξεκινήσουμε από την τριπλή διάκριση της αξίας: αξία χρήσης, ανταλλακτική αξία και αξία ως αφηρημένη ανθρώπινη εργασία η οποία αποτελεί τη βάση της ανταλλακτικής αξίας.
Η αξία χρήσης μπορεί να προσεγγιστεί δια της συγκρίσεως. Ένας κλάδος παραγωγής (π.χ. κατασκευαστές εσωρούχων ή τοπικοί σύλλογοι ξενοδόχων) που ήθελε να «μάθει» για το κοινό του έπρεπε να προσλάβει ειδικούς ή εταιρίες και να διοργανώσει μια στοχευμένη έρευνα με ερωτηματολόγια (υλικά και ηλεκτρονικά), συνεντεύξεις (τηλεφωνικές και δια ζώσης), διαφημιστικές καμπάνιες από διάφορους διαύλους και παρακολούθηση των αποτελεσμάτων τους. Το εμπορεύσιμο προϊόν αυτής της διαδικασίας είναι παρουσιάσεις και πίνακες που συνδέουν στοιχεία δημογραφικά, συμπεριφορικά, οικονομικά, εθνοτικά, σεξουαλικά, εκπαιδευτικά κ.α. με τους σκοπούς της εταιρίας. Οι χρήσεις τους ποικίλλουν, από την καθοδήγηση στρατηγικών αποφάσεων για τη μελλοντική παραγωγή της εταιρίας έως την επέκτασή της ή μη σε μια γεωγραφική περιοχή και φυσικά την οργάνωση και στόχευση των διαφημιστικών εκστρατειών. Σε αυτό το σημείο, ένα σημαντικό ποιοτικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι σύμφωνα το 2020 στη Μ. Βρεττανία το 31% των χρημάτων για διαφημιστικούς σκοπούς εταιριών κατευθύνθηκαν συγκεκριμένα στη διαφημιστική έρευνα, χωρίς η Βρεττανία να βρίσκεται καν στην κορυφή της λίστας [στ].
Μπαίνοντας στην ποσοτική συζήτηση για την ανταλλακτική αξία, μιλούμε για έναν κλάδο τζίρου άνω των 250 δις. δολλαρίων για το 2022 [ε], στον οποίο δραστηριοποιούνται άνω των 2.500 εταιριών [ζ]. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στις Η.Π.Α. [δ], λίστες με προσωπικά (ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, ποινικό μητρώο, επίπεδο άσκησης και πολλά άλλα) και ιατρικά (πιθανότητα κατάθλιψης, φαρμακευτικές αγωγές, κοινωνική ασφάλιση, νοσοκομεία που έχουν επισκεφθεί και δεκάδες άλλα) δεδομένα πολιτών μπορούσε να αγοραστεί λιγότερο από 2,75 σεντς ανά πρόσωπο. Δεδομένης της ποικιλομορφίας των προσωπικών δεδομένων προς πώληση οι τιμές μπορούν να έχουν πολύ μεγάλες διακυμάνσεις, χωρίς όμως να απειλείται σημαντικά το περιθώριο κέρδους.
Η αξία των προσωπικών δεδομενων ως συμπυκνωμένη ανθρώπινη εργασία είναι ιδιαίτερα δύσκολο να υπολογιστεί, καθώς σημαντικό ποσοστό των εργαζομένων του τομέα εμφανίζονται ως εξωτερικοί συνεργάτες. Πρόκειται σίγουρα πλέον για εντόνως αυτοματοποιημένο τομέα (υψηλή οργανική σύνθεση ως Κεφάλαιο), πολλώ δε μάλλον όταν αναλογιστούμε το αντικείμενό του. Βάσει στοιχείων του 2021, η διενέργεια δια ζώσης ερευνών για διαφημιστικούς σκοπούς ήταν περίπου διπλάσια ως κόστος παραγωγής από τις ιντερνετικές μεθοδολογίες για τον ίδιο σκοπό [η]. Πρέπει να θυμηθούμε πως όταν η αύξηση της οργανικής σύνθεσης εδραιώνεται σε ένα ολόκληρο τομέα, τείνουν να πέφτουν τα ποσοστά κέρδους. Αποτέλεσμα είναι η όλο και ισχυρότερη απαίτηση για γιγάντωση της παραγωγής ώστε η ξαφνική πλημμύρα φτηνού προϊόντος με χαμηλό ποσοστό κέρδους να αποφέρει τον ωμό όγκο εσόδων που επιτυγχάνονταν, αν όχι περισσότερα. Με άλλα λόγια, η ανάγκη για δημιουργία και εμπόριο τιτάνιων όγκων προσωπικών δεδομένων.
Κλικ τέταρτο: Τί εστί «παραγωγή» σε αυτόν τον κλάδο, και ποιά είναι τα κοιτάσματά του;
Είναι πλέον η ώρα να εξετάσουμε λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο παράγεται αυτός ο ολοένα αυξανόμενος όγκος προσωπικών δεδομένων. Η λέξη «παραγωγή» είναι συνειδητή επιλογή. Η αγάπη ενός ανθρώπου για βιντεοταινίες του ‘90 με το Ζαν Κλωντ Βαν Νταμ είναι ένα απλό γεγονός. Τη στιγμή που καταγράφεται σε μια βάση δεδομένων και συσχετίζεται με άλλα στοιχεία μετατρέπεται σε εμπορεύσιμο δεδομένο. Με με άλλα λόγια, η ίδια η διαδικασία καταγραφής και συσχέτισης στοιχείων σε βάσεις δεδομένων είναι η καθ’ εαυτό παραγωγική διαδικασία του τομέα αυτού. Μετέπειτα ανάλυση και η εμπορική αξιοποίηση αποτελεί επεξεργασία ή κατανάλωση του προϊόντος «προσωπικά δεδομένα». Όσον αφορά την παραγωγή τους μέσω του διαδικτύου την οποία εξετάζουμε στα πλαίσια αυτού του άρθρου, έχουμε τρεις διακριτές πηγές.
Πρώτον, τα στοιχεία που κρατά για την επίσκεψή μας κάθε ιστότοπος για την καλή λειτουργία του. Τα «cookies» είναι μικρά αρχεία που δημιουργούνται στον υπολογιστή μας, επιτρέποντας στον ιστότοπο να «θυμάται» στοιχεία από τις επισκέψεις μας, όπως π.χ. την ανάλυση της οθόνης ώστε να εμφανίζεται σωστά ή παλαιότερες αγορές μας αν είναι εμπορικού ενδιαφέροντος. Cookies που ονομάζονται «trackers» κρατούν πιο σημαντικά στοιχεία, όπως το πού κάναμε κλικ, την τοποθεσία μας και τις αναζητήσεις που κάνουμε. Αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διαδικασία της διαφήμισης ή να πουληθούν σε μεσίτη προσωπικών δεδομένων ή ακόμα και το site να ανήκει εν μέρει σε τέτοια εταιρία. Το ίδιο ισχύει και για εφαρμογές κινητών, όπως θα αναλύσουμε σε επόμενο άρθρο.
Δεύτερον, έχουμε τα «third-party cookies». Λειτουργούν όπως παραπάνω, αλλά είναι ακόμα πιο επιθετικά καθώς πρόκειται για κώδικα άλλων, άγνωστων στο χρήστη εταιριών συχνά άσχετων με τον ιστότοπο. Τον χρησιμοποιούν (νόμιμα και κατόπιν συμβολαίου) ως μέσο για να αποκτήσουν πρόσβαση στη συσκευή του χρήστη και να συλλέξουν δεδομένα για τη διαδικτυακή (και όχι μόνο) συμπεριφορά.
Τρίτον, έχουμε τις βάσεις δεδομένων επίσημου χαρακτήρα. Αυτές συμπεριλαμβάνουν από αρχεία δημοτολογίου και μητρώα επιχειρήσεων έως ποινικά μητρώα, βάσεις δεδομένων αδειών αυτοκινήτων και λίστες υπαλλήλων δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα. Οι εταιρίες που αποκτούν πρόσβαση σε αυτές τις βάσεις, είτε ως ιδιοκτήτριες, είτε ως μέτοχοι, είτε κατόπιν επιχειρησιακής συμφωνίας είτε επειδή είναι δημόσια προσβάσιμες κατόπιν αιτήματος, έχουν τη δυνατότητα να διανθίσουν τα στοιχεία που ήδη έχουν με εξαιρετικά σημαντικές κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές.
Τα δεδομένα αυτών των τριών πηγών διασταυρώνονται συνεχώς εντός ενός δαιδαλώδους δικτύου χιλιάδων εταιριών. Στελέχη της Acxiom, της μεγαλύτερης εταιρίας του τομέα, έχουν δηλώσει πως διαχειρίζεται προσωπικά δεδομένα άνω των 500 εκατομμυρίων καταναλωτών, με περίπου 1500 στοιχεία για κάθε άτομο (!) [θ]. Αυτό και μόνο το στοιχείο μας δίνει αίσθηση των μεγεθών της διαθέσιμης πληροφορίας και της ισχύος που αυτή μπορεί να δώσει. Αυτού του τύπου οι πληροφορίες συχνά συνδέονται με ηλεκτρονικά διακριτικά όπως η διαφημιστική ταυτότητα συσκευής («mobile advertising ID») [β], επιτρέποντας προσωπική και βαθύτατα χειριστική στοχοποίηση των ανθρώπων-καταναλωτών.
Κλικ πέμπτο: Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης αξίζουν ειδική αναφορά
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Το χρηματοδοτικό τους μοντέλο είναι η παραγωγή του μέγιστου δυνατού όγκου προσωπικών δεδομένων. Υπό αυτή την έννοια, λειτουργούν όπως η πρώτη πηγή δεδομένων, ιστοσελίδες που καταγράφουν οι ίδιες τις κινήσεις των χρηστών εντός τους. Εδώ όμως η παραγωγή δεδομένων αποτελεί αυτοσκοπό και τη βασική σχεδιαστική λογική.
Κάθε φιλία, κάθε αντίδραση σε κάποια ανάρτηση, κάθε λέξη που γράφεται σε ένα ΜΚΔ αποτελεί στοιχείο που μετατρέπεται σε εμπορεύσιμο προσωπικό δεδομένο. Ακόμα και η μη αλληλεπίδραση: από το 2015 γνωρίζουμε πως το Facebook παρακολουθεί και αξιολογεί το χρόνο που κοιτάζουμε μια ανάρτηση [ι] ακόμα και αν δεν αλληλεπιδράσουμε μαζί της. Η καταγραφή της κίνησης του ποντικού μας σε μια ιστοσελίδα αποτελεί πάγιο τρόπο καταγραφής του πού βρισκόταν η προσοχή μας ή ποιές φράσεις ενός άρθρου μας τράβηξαν την προσοχή. Τέτοιες πληροφορίες κοστολογούνται σημαντικά καθώς μπορούν να υποδείξουν ηλικία, κοινωνικό δίκτυο, κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, πολιτικές προτιμήσεις, επίπεδα κατάθλιψης, πολιτιστικές προτιμήσεις και εκτίμηση αποτελεσματικότητας μιας καμπάνιας.
Το γεγονός πως η ύπαρξη αυτών των υπηρεσιών αποτελεί το διαδικτυακό ανάλογο ενός εργοστασίου παραγωγής προσωπικών δεδομένων ως εμπόρευμα εξηγεί μια σειρά αποφάσεις τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκέψη της Meta (Facebook) να ξεκινήσει να δημιουργήσει χρήστες δύο ταχυτήτων στην Ευρώπη (δωρεάν για το χρήστη με άντληση προσωπικών δεδομένων και στοχευμένη διαφήμιση, ή επί συνδρομή χωρίς αυτά) [ια]. Η κίνηση αυτή αποτελεί, εκβιασμό αλλά κυρίως περιφρούρηση του ιδιαίτερου «πλουτοπαραγωγικού πόρου» που εκμεταλλεύεται από τους περιορισμούς της Ε.Ε. στην εκμετάλλευση των δεδομένων των χρηστών.
Βιβλιογραφία:
[α] Titone, T. (2022, March 6). Real-time bidding explained – how do ad auctions work?. Ad Tech Explained. https://adtechexplained.com/real-time-bidding-explained/
[β] Wikimedia Foundation. (2023, July 26). Advertising Id. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Advertising_ID
[γ] Keegan, J., & Ng, A. (n.d.). Gay/Bi Dating App, Muslim prayer apps sold data on people’s location to a controversial data broker – the Markup. https://themarkup.org/privacy/2022/01/27/gay-bi-dating-app-muslim-prayer-apps-sold-data-on-peoples-location-to-a-controversial-data-broker
[δ] Kim, J. (2023, July 10). Data brokers and the sale of Americans’ mental health data. Tech Policy @ Sanford. https://techpolicy.sanford.duke.edu/data-brokers-and-the-sale-of-americans-mental-health-data/
[ε] Data broker market: Global industry analysis and forecast (2023-2029). MAXIMIZE MARKET RESEARCH. (2023, September 26). https://www.maximizemarketresearch.com/market-report/global-data-broker-market/55670/
[στ] Global prices study 2021. ESOMAR. (n.d.). https://esomar.org/global-prices-study
[ζ] Boutin, P. (2016, June 16). The secretive world of selling data about you. Newsweek. https://www.newsweek.com/secretive-world-selling-data-about-you-464789
[η] Research and Markets. (2021, December 13). Global Prices Market Research Study 2021 with contributions from 521 respondents across 106 countries. GlobeNewswire News Room. https://www.globenewswire.com/news-release/2021/12/13/2350684/28124/en/Global-Prices-Market-Research-Study-2021-with-Contributions-from-521-Respondents-Across-106-Countries.html
[θ] Singer, N. (2012, June 16). Mapping, and sharing, the consumer genome. The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/06/17/technology/acxiom-the-quiet-giant-of-consumer-database-marketing.html
[ι] Taking into account time spent on stories. Meta. (2019, November 7). https://about.fb.com/news/2015/06/news-feed-fyi-taking-into-account-time-spent-on-stories/
[ια] Mukherjee, S., & Narayan, J. (2023, October 4). Meta’s Instagram, facebook to charge EU users for ad-free service – sources. Reuters. https://www.reuters.com/technology/meta-floats-charging-14-month-ad-free-instagram-or-facebook-europe-wsj-2023-10-03/
Εκδοχή του κειμένου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν (7.10.23)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.