Ο Δάντης έμεινε περισσότερο γνωστός για το επικό του ποίημα Commedia, το οποίο μετονομάστηκε σε Θεία Κωμωδία (La Divina Commedia). Επηρέασε βαθιά όχι μονο τη θρησκευτική φαντασία αλλά και όλες τις επόμενες αλληγορικές κατασκευές στη λογοτεχνία.
Ο Δάντης στη Θεία Κωμωδία περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο, το φανταστικό ταξίδι του στον Άδη, το οποίο ξεκινά – κατά την πιθανότερη εκδοχή – την Μεγάλη Παρασκευή του 1300, στις 8 Απριλίου και ενώ ο Δάντης είναι τριάντα πέντε ετών.
Το ταξίδι παρουσιάζεται ως αληθινό, κυρίως μέσω της χρήσης πλήθους στοιχείων που παραθέτει ο Δάντης σχετικά με αυτό και των λεπτομερειών που δίνονται με πολύ μεγάλη ακρίβεια.
Κατά το πέρασμά του από την Κόλαση και το Καθαρτήριο, ο ποιητής συνοδεύεται από τον δάσκαλό του Βιργίλιο, ενώ η πορεία του στον Παράδεισο γίνεται με την παρουσία της Βεατρίκης, ο χαρακτήρας που αντιπροσωπεύει το γυναικείο πρότυπο κατά τον Δάντη και βασίζεται πιθανότατα στη Βεατρίκη Πορτινάρι, υπαρκτό πρόσωπο στη ζωή του.
Ο τίτλος η κόλαση του Δάντη ή Dante's Inferno είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους μας. Ταινίες, βιβλία, τραγούδια και πίνακες έχουν εμπνευστεί από το πρώτο μέρος της Θείας Κωμωδίας και όχι άδικα αφού είναι ένα διαχρονικό αριστούργημα
Η Θεία Κωμωδία, παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα θεμέλια, πάνω στα οποία η ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση έχει οικοδομηθεί. Αυτό το αριστούργημα γράφτηκε στο τέλος της ζωής του και μάλιστα τελείωσε λίγο πριν το θάνατό του του 1321.
Σε μια εποχή χειρόγραφων, κατόρθωσε να φτάσει σε ένα ευρύ και δεκτικό κοινό πολύ γρήγορα. Μέχρι το 1400, περισσότεροι από 12 σχολιασμοί είχαν γραφτεί με σκοπό να εξηγήσουν το νόημα των γραφομένων στη Θεία Κωμωδία. Ο Τζιοβάνι Μποκάτσιο έγραψε για τη ζωή του Δάντη ενώ το 1373-1374 έδωσε την πρώτη δημόσια διάλεξη με θέμα τη Θεία Κωμωδία.
Η Bent’s Reader’s Encyclopedia, στην τρίτη της έκδοση, αναφέρει: «H κοσμολογία, αγγελολογία και θεολογία του έργου βασίζονται στο σύστημα του Θωμά του Ακινάτη, όμως ο Δάντης έβλεπε στην Εκκλησία της εποχής του μια “πόρνη” που δεν υπηρετούσε πλέον το Θεό -συναντά επτά Πάπες στην Κόλαση για παράδειγμα- και ως εκ τούτου συχνά θεωρείται αιρετικός.
Οι χαρακτήρες, τους οποίους ο Δάντης συναντά στο ταξίδι του, μοιάζουν να προέρχονται από την αρχαία ρωμαϊκή ιστορία αλλά και από τη σύγχρονή του ιστορία, καθώς περιλαμβάνονται προσωπικοί φίλοι και εχθροί του Δάντη.
Η ζωντανή προσωπογραφία τους και οι συνεχείς αναφορές σε ανθρώπινες σχέσεις κάνουν το έργο μια ρεαλιστική απεικόνιση και ανάλυση των πτυχών της ανθρώπινης ζωής.
Είναι, επίσης, μια αλληγορία της προόδου της ατομικής ψυχής προς το Θεό και της πολιτικής και κοινωνικής προόδου προς στην ειρήνη. Είναι μια συμπονετική, αν και ηθική, αξιολόγηση της ανθρώπινης φύσης και ένα μυστικιστικό όραμα του Απόλυτου ταυτόχρονα.
Έτσι, η καθολικότητα του δράματος και το λυρικό σθένος της ποίησής του είναι πολύ πιο έντονα από το ίδιο το περιεχόμενο». Όμως, η Θεία Κωμωδία, είναι επίσης πολύ σημαντική για τη θέση της στην ιστορία της εξέλιξης της ιταλικής γλώσσας.
Ο Δάντης, αντίθετα με τις απόψεις της εποχής του ότι η λατινική είναι η μόνη κατάλληλη γλώσσα για σοβαρή γραφή, υποστήριξε τη χρήση μιας ευγενούς ιταλικής γλώσσας εμπλουτισμένης με στοιχεία προφορικών διαλέκτων-ιδιαίτερα από την περιοχή της Τοσκάνης- διαμορφώνοντας ουσιαστικά μια λογοτεχνική γλώσσα.
Θεία Κωμωδία του Δάντη, σε σκηνοθεσία Αργυρούς Χιώτη & Ομάδας Vasistas | Ολόκληρη η παράσταση Θεία Κωμωδία του Δάντη, σε σκηνοθεσία Αργυρούς Χιώτη & Ομάδας Vasistas
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπότιτλους
Ένα πνευματικό road trip. Μια υπαρξιακή φαντασμαγορία. Τρεις οριακοί σταθμοί: Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος. Για πρώτη φορά Έλληνες δημιουργοί καταπιάνονται με το κορυφαίο έργο της μεσαιωνικής Ευρώπης. Η σκηνοθέτις Αργυρώ Χιώτη και η ομάδα VASISTAS παρουσιάζουν τη «Θεία Κωμωδία», αυτή τη μνημειώδη «οραματική αυτοβιογραφία» του Δάντη, το φανταστικό ταξίδι του στο βασίλειο των νεκρών.
Onassis Foundation
Ο Δάντης και το μεγάλο ταξίδι - Κόλαση
Γράφει ο Γεράσιμος Ζώρας
Η ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ
Το 1921, όταν συμπληρώνονταν 600 χρόνια από τον θάνατο του Δάντη, ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς σημείωνε σε άρθρο του: «Η Νέα Ελλάς […] εφάνη ανέκαθεν κατεχομένη ως υπό νευρικής τινος ανυπομονησίας να δείξη ότι δεν αγνοεί το έργον του Δάντου, ότι συγκινείται εξ αυτού, ότι το μελετά, ότι το θαυμάζει, ότι πορίζεται διδάγματα και μαθήματα εξ αυτού, ότι πρόθυμος είναι να το διερμηνεύση, να το μεταδώση, να το πολιτογραφήση εις το καθ’ ημάς».
Παράλληλα, όπως εξομολογείτο σε επιστολή του εκείνης της εποχής, είχε την πρόθεση να συνθέσει ένα εκτενές ποίημα «έναν ύμνο με επιγραφή Dante, γραμμένο στο δυσκολώτατο μέτρο της τερτσαρίμας». Αλλά συμπλήρωνε απελπισμένος παρακάτω:
«Και δεν μπορώ να κάμω τη δουλειά μου, τη μόνη δουλειά που μου πρέπει και που είναι της αρμοδιότητάς μου και θα πηγαίνη ίσως στα χαμένα.
Γιατί η ζωή που ζω είναι να μουτζουρώνω τα χαρτιά των δημόσιων γραφείων υπαλληλίσκος [εννοεί Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών] και να γίνωμαι θύμα των αδιάκριτων, και δούλος των δούλων. Και θα κρατώ αγέννητο το Dante μέσα μου […] ίσαμε που να σκάσω».
Κι αν ο Παλαμάς δεν πρόλαβε να υμνήσει τον Δάντη, ωστόσο ένας άλλος κορυφαίος λογοτέχνης μας, ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957), κατόρθωσε μέσα σε ένα καλοκαίρι, του 1932, να αποδώσει στα ελληνικά τους 14.233 στίχους της Θείας Κωμωδίας με ίσο αριθμό στίχων, και μάλιστα ενδεκασύλλαβων.
Την μετάφραση την τύπωσε δύο χρόνια αργότερα, το 1934, αλλά δεν σταμάτησε ποτέ να την επεξεργάζεται και έτσι προέκυψε, μετά μια εικοσαετία, νέα απόδοση, δίνοντας την ευκαιρία στο ελληνικό κοινό να γνωρίσει καλύτερα το δαντικό αριστούργημα.
Είναι φανερό ότι ο Καζαντζάκης είχε κυριολεκτικά ενστερνιστεί το έργο του Δάντη (σαν ο Φλωρεντινός να τον είχε προτρέψει Or vo’ che tu mia sentenza ne ’imbocche, Inf. VII, 72).
Αρκεί να θυμηθούμε ότι στην αρχή του γνωστότερου μυθιστορήματός του Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946), εξομολογείται τη γοητεία που η Θεία Κωμωδία ασκούσε πάνω του και μάλιστα την χαρακτηρίζει ως “συνταξιδιώτη” (ίσως και “οδηγό”) της ζωής του, καθότι την κουβαλούσε παντού μαζί του σαν ένα vademecum:
«Έβγαλα από την τσέπη μου το μικρό μου Ντάντε το Συνταξιδιώτη· άναψα την πίπα μου, ακούμπησα στον τοίχο, βολεύτηκα.
Καμπάνισε μια στιγμή η πεθυμιά μου· από πού ν’ ανασύρω τους αθάνατους στίχους;
Από την καυτή πίσσα της Κόλασης, από τη δροσάτη φλόγα του Καθαρτηρίου ή να χιμήξω ολοΐσια στο πιο αψηλό πάτωμα της Ελπίδας του ανθρώπου;
Ό,τι θέλω διαλέγω […] Ξεφύλλιζα, διάβαζα σκόρπια ένα στίχο, μιαν τερτσίνα, θυμόμουν όλο το κάντο, ανέβαιναν ουρλιάζοντας από τις πύρινες σελίδες οι κολασμένοι· μάχουνταν πιο πέρα μεγάλες λαβωμένες ψυχές να σκαρφαλώσουν ένα πανύψηλο βουνό· πιο πάνω ακόμα σεριάνιζαν σε λιβάδια από σμαράγδι οι μακάριες ψυχές, σαν κατάφωτες πυγολαμπίδες. Ανεβοκατέβαινα το φοβερό τρίπατο οικοδόμημα της Μοίρας, κυκλοφορούσα άνετα στην Κόλαση, στο Καθαρτήρι, στον Παράδεισο, σα νά ’ταν το οικοδόμημα ετούτο το σπίτι μου. Πονούσα, προσδοκούσα και χαιρόμουν αρμενίζοντας απάνω στους εξαίσιους στίχους».
(Ο “συνταξιδιώτης” του Καζαντζάκη είναι στην πραγματικότητα αντίτυπο της Divina Commedia, con postille del prof. Raffaello Fornaciari, edizione minuscola, Editore Ulrico Hoepli, Milano).
Σήμερα, στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality), οι λάτρεις του Δάντη μπορούν με ευκολία να αρμενίζουν πάνω στις τερτσίνες του και ταυτόχρονα να βλέπουν κυριολεκτικά τους κολασμένους να καίγονται στις φλόγες, τις λαβωμένες ψυχές να σκαρφαλώνουν στον λόφο του εξαγνισμού και τους μακάριους να αγαλλιάζουν κοντά στον Θεό.
Έχουν τη δυνατότητα να ανεβοκατεβαίνουν το φοβερό τρίπατο οικοδόμημα που θα το αισθάνονται σαν σπίτι τους, με τη μεσολάβηση πλήθους εικόνων, κατάλληλης μουσικής υπόκρουσης και υποβλητικής απαγγελίας.
Συγκεκριμένα, ο εκδότης Enzo Terzi (ETPbooks) επιμελήθηκε την παραγωγή τριών δεκαπεντάλεπτων βίντεο που αντιστοιχούν στα ισάριθμα μέρη της Θείας Κωμωδίας.
Η παρουσίαση βασίζεται σε εύστοχα επιλεγμένα αποσπάσματα της Κόλασης, του Καθαρτηρίου και του Παραδείσου, τα οποία απαγγέλλονται και συναρμόζονται μεταξύ τους με σύντομα σχόλια της αφηγήτριας.
Οι χρωματισμοί της γυναικείας φωνής τονίζονται ακόμα περισσότερο από το χαλί της μουσικής επένδυσης, ενώ ταυτόχρονα τα χρώματα και οι μορφές των εικαστικών έργων που παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του θεατή-ακροατή, εξάπτουν στο έπακρο τη φαντασία του. Σε τέτοιο μάλιστα σημείο που η φαντασία φαντάζει σαν πραγματικότητα. Αξίζει να τονιστεί ότι η γραφίδα του μεγάλου Φλωρεντινού ενεργοποίησε τους χρωστήρες των σημαντικότερων ζωγράφων των μετέπειτα αιώνων.
Τις θεσπέσιες λοιπόν δημιουργίες τους (είτε πρόκειται για αναγεννησιακές μινιατούρες, είτε για ρομαντικές γκραβούρες του Gustave Doré, είτε για νεότερες εικαστικές αποδόσεις) έχουμε την ευκαιρία να τις (ανα)γνωρίσουμε παρακολουθώντας τα τρία βίντεο, καθώς οι απαγγελλόμενες τερτσίνες λειτουργούν ως λεζάντες-διδασκαλίες.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πριν από 42 χρόνια, το 1979, πάλι το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο είχε δώσει την ευκαιρία στο αθηναϊκό κοινό να γνωρίσει τη Θεία Κωμωδία, με τη μεσολάβηση της ζωγραφικής τέχνης, διοργανώνοντας τότε έκθεση (σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη), με θέμα Cinquanta artisti italiani illustrano la Divina Commedia, και τυπώνοντας τότε πολυτελή κατάλογο).
Το τι θα κερδίσει σήμερα ο θεατής-ακροατής της εικονικής απόδοσης της Θείας Κωμωδίας, μπορούμε να το φαντασθούμε, αναλογιζόμενοι τα ακόλουθα λόγια του Καζαντζάκη (στον πρόλογο της μετάφρασής του):
«Μέσα στο τρισυπόστατο χάος –της αμαρτίας, της μετάνοιας, της σωτηρίας– αυτός
[ενν. ο Δάντης] χάραξε σύνορα, άνοιξε δρόμους, στερέωσε πατώματα, έβαλε πόρτες, σκάλες, πύργους, πολεμίστρες, άνοιξε λάκκους χωριστούς για κάθε φάρα κολασμένους, σήκωσε εννιά πατώματα ουρανούς, για να βάλει τάξη και στις αρετές και στις μακαριότητες.
Έβαλε τάξη και μέσα στην ψυχή μας. Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος υπάρχουν μέσα μας, μυστική, φοβερή ανθρώπινη Τριάδα». Αυτή την τάξη θα την αναγνωρίσουμε και στη νέα και πρωτότυπη πρόταση πρόσληψης του δαντικού έργου μέσα από την οθόνη.
Καθηγητής Ιταλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
=====================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.