Μάικλ Σέρμερ: Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν περίεργα πράγματα. TED2006

Λογικά προβλήματα του σκέπτεσθαι 

15. Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και σφαλερές αναλογίες

---

Οι συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις χρησιμοποιούνται για να διεγείρουν το συναίσθημα και, συχνά, για να συσκοτίσουν τη λογική. 

Μπορεί να είναι θετικά φορτισμένες — μητρότητα, πατρίδα, ακεραιότητα, τιμιότητα. Ή μπορεί να είναι αρνητικά φορτισμένες — βιασμός, καρκίνος, κακό, αναρχικός. 

Με παρόμοιο τρόπο, νοηματικές μεταφορές και αναλογίες μπορεί να θολώσουν τη σκέψη με το συναίσθημα ή να μας παρασύρουν σε άσχετα πράγματα. Ένας πολιτικός αναφέρεται στον πληθωρισμό ως «καρκίνο της κοινωνίας» ή στη βιομηχανία ως «βιαστή του περιβάλλοντος». 

Το 1992, στην ομιλία του κατά την αποδοχή του χρίσματος των Δημοκρατικών για την αντιπροεδρία, ο Αλ Γκορ χρησιμοποίησε μια περίπλοκη αναλογία μεταξύ της ιστορίας του άρρωστου γιου του και της Αμερικής ως άρρωστης χώρας. 

Όπως ο γιος του, που κινδύνεψε να πεθάνει, βοηθήθηκε στην ανάρρωσή του από τον πατέρα του και την υπόλοιπη οικογένειά του, έτσι και η Αμερική, σε κρίσιμη κατάσταση ύστερα από δώδεκα χρόνια διακυβέρνησης από τον Ρέιγκαν και τον Μπους, θα είχε τη βοήθεια της καινούργιας κυβέρνησης για να αναρρώσει. 

Όπως και τα ανέκδοτα, λοιπόν, οι αναλογίες και οι μεταφορές δεν αποτελούν αποδείξεις. Είναι απλώς ρητορικά εργαλεία. . . .

16. Ad ignorantiam – εξ αγνοίας

Πρόκειται για την επίκληση άγνοιας ή έλλειψης γνώσης, η οποία σχετίζεται με τις πλάνες που αναφέραμε πιο πάνω: την ευθύνη της απόδειξης και το ότι ανεξήγητο δεν σημαίνει μη εξηγήσιμο. Ενδεικτικοί της πλάνης αυτής είναι ισχυρισμοί όπως: «αν δεν μπορείς να καταρρίψεις έναν ισχυρισμό, τότε αυτός θα πρέπει να είναι αληθής». Αν, για παράδειγμα, δεν μπορείς να αποδείξεις ότι δεν υπάρχουν παραψυχικές δυνάμεις, τότε αυτές θα πρέπει να υπάρχουν. Το παράλογο του επιχειρήματος αυτού γίνεται αμέσως αντιληπτό αν σκεφτούμε ότι οδηγεί σε συλλογισμούς του τύπου: αν δεν μπορείς να αποδείξεις πως Άγιος Βασίλης δεν υπάρχει, αυτό σημαίνει πως υπάρχει. Κατά τον ίδιο τρόπο, όμως, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ακριβώς το αντίθετο: αν δεν μπορείς να αποδείξεις πως υπάρχει Άγιος Βασίλης, αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχει. Στην επιστήμη, η πεποίθηση πρέπει να θεμελιώνεται πάνω σε θετικά αποδεικτικά στοιχεία που ενισχύουν κάποιον ισχυρισμό και όχι στην έλλειψη στοιχείων υπέρ ή κατά ενός ισχυρισμού.

17. Ad hominem και tu quoque

Στην κυριολεξία, οι παραπάνω λατινικοί όροι σημαίνουν «κατ’ άνθρωπον» και «συ ομοίως», αντίστοιχα. Έτσι ονομάζονται τα λογικά σφάλματα που εκτρέπουν την προσοχή από μία συγκεκριμένη ιδέα προς το πρόσωπο που υποστηρίζει την ιδέα αυτή. Στόχος μιας επίθεσης ad hominem είναι να καταστήσει αναξιόπιστο τον φορέα της άποψης, με την ελπίδα πως έτσι θα γίνει αναξιόπιστη και η άποψή του. Το να αποκαλέσεις κάποιον άθεο, κομουνιστή, παιδεραστή ή νεοναζί δεν αποδεικνύει καθόλου το ψευδές των ισχυρισμών του. Μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο να γνωρίζει κανείς το θρήκευμα ή την ιδεολογία εκείνου που διατυπώνει έναν ισχυρισμό, για το ενδεχόμενο οι θρησκευτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις του να έχουν επηρεάσει με κάποιον τρόπο την έρευνά του• η κατάρριψη όμως των ισχυρισμών πρέπει να γίνεται άμεσα, όχι έμμεσα. Αν οι αρνητές του Ολοκαυτώματος, για παράδειγμα, είναι νεοναζί ή αντισημίτες, αυτό σίγουρα κατευθύνει τις επιλογές τους ως προς το ποια ιστορικά γεγονότα θα τονίσουν και ποια θα αγνοήσουν. Αλλά όταν, λόγου χάρη, ισχυρίζονται πως ο Χίτλερ δεν είχε σχεδιάσει την εξολόθρευση των Εβραίων της Ευρώπης, η απάντηση «Α, το λες αυτό γιατί είσαι νεοναζί» δεν αντικρούει τον ισχυρισμό. Αν ο Χίτλερ είχε ή όχι ένα τέτοιο σχέδιο αποτελεί ερώτημα στο οποίο μπορεί να απαντήσει η ιστορική έρευνα. Τα ίδια ισχύουν και για το tu quoque. Αν κάποιος σε κατηγορήσει ότι φοροδιαφεύγεις, η απάντηση «Και συ το ίδιο κάνεις» δεν αποτελεί αντεπιχείρημα.

18. Βιαστικές γενικεύσεις

Στη λογική, η βιαστική γενίκευση αποτελεί μορφή επαγωγικού σφάλματος. Στην καθημερινή μας ζωή λέγεται προκατάληψη. Ούτως ή άλλως, πρόκειται για την εξαγωγή συμπερασμάτων πριν ακόμη συγκεντρωθούν επαρκή αντικειμενικά δεδομένα. Ίσως επειδή το μυαλό μας έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή για ενδεχόμενες συνδέσεις μεταξύ γεγονότων και αιτίων, η πλάνη αυτή είναι η πιο συνηθισμένη: Όταν δυο-τρεις καθηγητές ενός σχολείου είναι κακοί, το σχολείο είναι κακό. Αν δυο-τρία αυτοκίνητα είναι κακά, η μάρκα αυτή είναι αναξιόπιστη. Ελάχιστα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας χρησιμοποιούνται για να χαρακτηριστεί ολόκληρη η ομάδα. Στην επιστήμη είναι απαραίτητο να συλλέγουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες προτού ανακοινώσουμε τα συμπεράσματά μας.

19. Υπερβολική εμπιστοσύνη στις αυθεντίες

Στον πολιτισμό μας τείνουμε να βασιζόμαστε υπερβολικά στις αυθεντίες, ειδικά όταν μια προσωπικότητα θεωρείται ιδιαίτερα ευφυής. Ο δείκτης νοημοσύνης έχει αποκτήσει σχεδόν μυθικές διαστάσεις τον τελευταίο μισόν αιώνα, αλλά έχω προσέξει πως η πίστη στα παραφυσικά φαινόμενα δεν είναι ασυνήθης μεταξύ των μελών της Mensa (λέσχη της οποίας τα μέλη ανήκουν στο 2% του πληθυσμού με τον υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης), ορισμένα μέλη της ισχυρίζονται μάλιστα πως και ο δείκτης «παραψυχολογικών ικανοτήτων» τους είναι εξίσου υψηλός. Ο ταχυδακτυλουργός Τζέιμς Ράντι αρέσκεται να σατιρίζει τις αυθεντίες που κατέχουν ακαδημαϊκούς τίτλους — μόλις πάρουν το διδακτορικό τους, λέει, τους είναι αδύνατον να αρθρώσουν τις εξής δύο φράσεις: «δεν ξέρω» και «έκανα λάθος». Όσοι απέκτησαν τον τίτλο της «αυθεντίας» λόγω της ειδίκευσής τους σε ένα συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο μπορεί να παρουσιάζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να έχουν δίκιο στο πεδίο τους, αλλά η ορθότητα των απόψεών τους σίγουρα δεν είναι εγγυημένη — και η ειδίκευσή τους δεν παρέχει κανένα εχέγγυο ως προς την ορθότητα των συμπερασμάτων τους σε άλλα, άσχετα προς αυτήν, θέματα.

Με άλλα λόγια, έχει σημασία το ποιος διατυπώνει τον ισχυρισμό. Αν είναι κάποιος νομπελίστας, του δίνουμε σημασία διότι είχε κάποτε δικαιωθεί πανηγυρικά. Αν είναι ένας αφερέγγυος απατεώνας, καγχάζουμε διότι είχε κάποτε διαψευσθεί πανηγυρικά. Αν όμως το να είναι κανείς ειδικός χρησιμεύει στο να μας βοηθά να ξεχωρίζουμε την ήρα από το σιτάρι, είναι και επικίνδυνο, καθώς μπορεί να μας οδηγήσει είτε (1) στο να αποδεχθούμε μια λανθασμένη ιδέα επειδή την υποστηρίζει κάποιος του οποίου τη γνώμη σεβόμαστε (θετικό σφάλμα) είτε (2) στο να απορρίψουμε μια ιδέα επειδή υποστηρίζεται από κάποιον στον οποίο δεν έχουμε καμιά εκτίμηση (αρνητικό σφάλμα). Πώς αποφεύγει κανείς τέτοια λάθη; Εξετάζοντας τα στοιχεία!

20. Είτε το ένα είτε το άλλο

Πλάνη γνωστή και ως πλάνη της άρνησης ή ψευδές δίλημμα, είναι η τάση να διχοτομούμε τον κόσμο έτσι, ώστε αν τρωθεί η αξιοπιστία μιας θέσης, ο παρατηρητής υποχρεώνεται να αποδεχτεί την άλλη. Αυτή είναι μια προσφιλής τακτική των οπαδών του δημιουργισμού, που ισχυρίζονται πως η ζωή είτε έχει θεία προέλευση είτε είναι προϊόν της εξέλιξης. Κατόπιν, ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους προσπαθώντας να αμφισβητήσουν τη θεωρία της εξέλιξης, ώστε να μπορέσουν να διατυπώσουν το επιχείρημα ότι, αφού η εξέλιξη είναι λανθασμένη, ο δημιουργισμός πρέπει να είναι ορθός. Αλλά δεν αρκεί να υποδεικνύει κανείς τις αδυναμίες κάποιας θεωρίας. Αν η θεωρία σου πράγματι υπερτερεί, τότε θα πρέπει να εξηγεί τόσο τα «φυσιολογικά» δεδομένα που εξηγεί η παλιά θεωρία όσο και τα «μη φυσιολογικά» δεδομένα που δεν εξηγεί η παλιά θεωρία. Μια καινούργια θεωρία χρειάζεται στοιχεία που να την υποστηρίζουν, όχι απλώς στοιχεία εναντίον κάποιας αντίπαλης.

21. Κυκλικός συλλογισμός (φαύλος κύκλος)

Επίσης γνωστός ως πλάνη ληψεως του ζητουμένου ή ταυτολογία. Πρόκειται για την περίπτωση που το συμπέρασμα ή ο ισχυρισμός είναι απλώς μια αναδιατύπωση κάποιας από τις αρχικές υποθέσεις. Η χριστιανική απολογητική βρίθει ταυτολογιών: Υπάρχει Θεός; Ναι. Πώς το ξέρεις; Διότι το λέει η Βίβλος. Και πώς ξέρεις ότι η Βίβλος δεν κάνει λάθος; Διότι την ενέπνευσε ο Θεός. Με άλλα λόγια, Θεός υπάρχει επειδή υπάρχει Θεός. Η επιστήμη περιλαμβάνει και αυτή αρκετούς κυκλικούς συλλογισμούς: Τι είναι βαρύτητα; Η τάση των σωμάτων να έλκονται μεταξύ τους. Γιατί έλκονται τα σώματα μεταξύ τους; Διότι υπάρχει βαρύτητα. Με άλλα λόγια, βαρύτητα υπάρχει επειδή υπάρχει βαρύτητα. (Ορισμένοι, μάλιστα, από τους συγχρόνους του Νεύτωνα απέρριπταν τη θεωρία του για τη βαρύτητα ως μια αντιεπιστημονική οπισθοδρόμηση προς έναν μεσαιωνικό και μεταφυσικό τρόπο σκέψης.) Εντούτοις, ένας ταυτολογικός λειτουργικός ορισμός μπορεί να είναι χρήσιμος. Ωστόσο, όσο δύσκολο και να φαίνεται, θα πρέπει να προσπαθούμε να διαμορφώνουμε λειτουργικούς ορισμούς που να είναι δυνατόν να ελεγχθούν, να διαψευσθούν και να καταρριφθούν.

22. H εις άτοπον απαγωγή και η ολισθηρή οδός

Εις άτοπον απαγωγή είναι η κατάρριψη ενός επιχειρήματος ωθώντας το έως τη λογική του κατάληξη, από την οποία προκύπτει ένα παράλογο συμπέρασμα. Σίγουρα, θα πει κανείς, αν οι λογικές συνέπειες ενός επιχειρήματος είναι παράλογες, το επιχείρημα δεν θα πρέπει να ευσταθεί. Αυτό δεν ισχύει κατ’ ανάγκην, αν και μερικές φορές το να ωθείς ένα επιχείρημα μέχρι τα λογικά όριά του είναι μια χρήσιμη άσκηση κριτικής σκέψης• συχνά αποτελεί έναν τρόπο να εξετάζει κανείς αν κάποιος ισχυρισμός είναι βάσιμος, ιδίως όταν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάποιο πείραμα ελέγχου των λογικών συνεπειών του εν λόγω ισχυρισμού. Παρομοίως, η πλάνη της «ολισθηρής οδού» συνδέεται με την κατασκευή ενός σεναρίου στο οποίο ο αρχικός συλλογισμός οδηγεί σε μια κατάληξη τόσο ακραία, ώστε να απαγορεύει το πρώτο συλλογιστικό βήμα. Για παράδειγμα: Τρώγοντας το τάδε παγωτό παχαίνεις. Παχαίνοντας γίνεσαι χοντρός. Σε λίγο θα ζυγίζεις 160 κιλά, θα πάθει η καρδιά σου και θα πεθάνεις. Αν φας λοιπόν το τάδε παγωτό, οδηγείσαι στον θάνατο. Άρα, ούτε να σκεφτείς καν να το δοκιμάσεις. Βέβαια, το να φάει κανείς ένα χωνάκι παγωτό ενδέχεται να συντελέσει στην εμφάνιση παχυσαρκίας, κάτι που εν δυνάμει θα μπορούσε, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, να οδηγήσει στον θάνατο. Αλλά το τελικό συμπέρασμα δεν συνάγεται κατ’ ανάγκην από την αρχική υπόθεση.

Ψυχολογικά προβλήματα και σκέψη

23. Οι ανεπαρκείς προσπάθειες και η ανάγκη για βεβαιότητα, έλεγχο και απλότητα

Οι περισσότεροι από εμάς κατά κανόνα αποζητούμε τη βεβαιότητα, επιδιώκουμε τον έλεγχο του περιβάλλοντος μας και θέλουμε ωραίες, καθαρές και απλές εξηγήσεις. Οι επιδιώξεις αυτές ίσως έχουν κάποια εξελικτική βάση, αλλά —σε μια πολύμορφη κοινωνία, με σύνθετα προβλήματα— μπορεί να υπεραπλουστεύσουν την αντίληψη της πραγματικότητας και να θέσουν εμπόδια στην κριτική σκέψη και στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Πιστεύω, για παράδειγμα, ότι η πίστη στα παραφυσικά φαινόμενα και οι ψευδοεπιστημονικοί ισχυρισμοί ανθούν στις οικονομίες της αγοράς, εν μέρει λόγω της αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει τις ελεύθερες αγορές. Σύμφωνα με τον Τζέιμς Ράντι, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού παρατηρείται και στη Ρωσία άνθηση τέτοιων φαινομένων. Οι άνθρωποι όχι μόνον είναι ελεύθεροι πια να προσπαθούν να εξαπατήσουν αλλήλους με διάφορες κομπίνες, αλλά πολλοί πιστεύουν ειλικρινά πως έχουν ανακαλύψει κάτι το σταθερό και σημαντικό για τη φύση του κόσμου. Ο καπιταλισμός είναι μια κοινωνική δομή πολύ λιγότερο σταθερή από τον κομμουνισμό. Τέτοιες αβεβαιότητες οδηγούν το μυαλό στην αναζήτηση αιτιών για τα καπρίτσια και τις συγκυρίες της αγοράς (και της ζωής γενικότερα) και το μυαλό συχνά στρέφεται προς το υπερφυσικό και το παραφυσικό.

Η επιστημονική και η κριτική σκέψη δεν είναι κάτι αυτονόητο για τους ανθρώπους. Χρειάζεται εκπαίδευση, εμπειρία και προσπάθεια, όπως εξήγησε ο Άλφρεντ Μάντερ (Alfred Mander) στο βιβλίο του Λογική για τους πολλούς (Logic for the Millions): «Το σκέπτεσθαι είναι σκληρή δουλειά. Δεν αληθεύει πως είμαστε προικισμένοι από τη φύση με την ικανότητα να σκεπτόμαστε καθαρά και λογικά — χωρίς να έχουμε μάθει πώς και χωρίς εξάσκηση. Άνθρωποι με ανεκπαίδευτο μυαλό δεν πρέπει να αναμένεται ότι θα σκέπτονται καθαρά και λογικά, ακριβώς όπως άνθρωποι χωρίς την αντίστοιχη κατάρτιση και εξάσκηση δεν θα πρέπει να αναμένεται ότι θα είναι καλοί μαραγκοί ή παίκτες του γκολφ ή παίκτες του μπριτζ ή πιανίστες» (1947, σ. vii). Χρειάζεται προσπάθεια για να καταπνίξουμε την ανάγκη για απόλυτη βεβαιότητα και απόλυτο έλεγχο και την τάση να αναζητούμε την απλή και εύκολη λύση ενός προβλήματος. Κάπου κάπου, οι λύσεις είναι όντως απλές. Συνήθως όμως δεν είναι.

24. Οι ανεπαρκείς ικανότητες επίλυσης προβλημάτων

Κάθε κριτική και επιστημονική σκέψη είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια άσκηση επίλυσης προβλημάτων. Υπάρχουν πολλές ψυχολογικές διαταραχές που μπορούν να μειώσουν την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Ο ψυχολόγος Μπάρυ Σίνγκερ (B. Singer) έχει δείξει πως οι άνθρωποι, όταν τους ανατεθεί να επιλέξουν τη σωστή απάντηση σε ένα πρόβλημα, αφού τους ανακοινωθεί αν κάποιες συγκεκριμένες εικασίες είναι σωστές ή όχι, γενικά:

• Διατυπώνουν αμέσως υποθέσεις και αναζητούν μόνον παραδείγματα που τις επιβεβαιώνουν.
• Δεν αναζητούν στοιχεία που μπορεί να αντικρούουν την υπόθεσή τους.
• Καθυστερούν πολύ να αλλάξουν τις υποθέσεις που είχαν διατυπώσει, ακόμη κι όταν αυτές είναι καταφανώς λανθασμένες.
• Αν τα δεδομένα είναι σύνθετα, υιοθετούν υπεραπλουστευμένες υποθέσεις ή στρατηγικές επίλυσης.
• Αν δεν υπάρχει λύση, αν το πρόβλημα είναι παραπλανητικό και οι χαρακτηρισμοί «σωστό» και «λάθος» δίνονται με τυχαίο τρόπο, διατυπώνουν υποθέσεις για συμπτωματικούς συσχετισμούς που παρατήρησαν. Και πάντοτε διαπιστώνουν σχέσεις αιτίου-αιτιατού.

Εάν έτσι συμβαίνει με τους ανθρώπους γενικά, τότε όλοι πρέπει να προσπαθούμε να ξεπερνούμε τις ανεπάρκειες αυτές κατά την επίλυση των προβλημάτων της επιστήμης και της ζωής.

25. Ιδεολογική ανοσία – το πρόβλημα του Πλανκ

Όπως στην επιστήμη, έτσι και στην καθημερινή ζωή όλοι αντιστεκόμαστε στην όποια αλλαγή θεμελιώδους παραδείγματος. O κοινωνιολόγος Τζέυ Στούαρτ Σνέλσον (J.S. Snelson) αποκαλεί την αντίσταση αυτή ιδεολογικό ανοσοποιητικό σύστημα: «οι μορφωμένοι, ευφυείς και επιτυχημένοι ενήλικοι σπανίως αλλάζουν τις θεμελιώδεις πεποιθήσεις τους για τον κόσμο» (1993, σ. 54). Σύμφωνα με τον Σνέλσον, όσο περισσότερη γνώση έχει συσσωρεύσει ένα άτομο και όσο καλύτερα τεκμηριωμένες είναι οι θεωρίες του (και, θυμηθείτε, όλοι έχουμε την τάση να ψάχνουμε και να θυμόμαστε τα επιβεβαιωτικά στοιχεία και όχι τα απορριπτικά) τόσο μεγαλύτερη είναι η εμπιστοσύνη που δείχνουν στις ιδεολογικές πεποιθήσεις τους. Ως συνέπεια αυτού, όμως, δημιουργείται μια «ανοσία» έναντι καινούργιων ιδεών που έρχονται σε διάσταση με τις προγενέστερες. Οι ιστορικοί της επιστήμης αποκαλούν το φαινόμενο αυτό Πρόβλημα τον Πλανκ, από το όνομα του φυσικού Μαξ Πλανκ (Max Planck), που είχε κάνει την ακόλουθη παρατήρηση σχετικά με το πώς εδραιώνεται ένας νεωτερισμός στην επιστήμη: «ένας σημαντικός επιστημονικός νεωτερισμός σπανίως προχωρεί κερδίζοντας σιγά-σιγά έδαφος και μεταπείθοντας τους αντιπάλους του: σπανίως θα συμβεί ο Σαούλ να γίνει Παύλος. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι αντίπαλοί του σταδιακά εκλείπουν και η γενιά που μεγαλώνει είναι εξοικειωμένη με την ιδέα του ευθύς εξαρχής» (1936, σ. 97).

Ο ψυχολόγος Ντέιβιντ Πέρκινς (David Perkins) πραγματοποίησε μια ενδιαφέρουσα μελέτη από την οποία προέκυψε μια ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ της ευφυΐας (μετρούμενης με τον τυπικό δείκτη νοημοσύνης) και της ικανότητας ανάπτυξης επιχειρηματολογίας για την υιοθέτηση μιας άποψης, καθώς και της ικανότητας υπεράσπισης της θέσης αυτής. Παράλληλα, διαπίστωσε μια ισχυρή αρνητική συσχέτιση μεταξύ της ευφυΐας και της ικανότητας να λαμβάνονται υπ’ όψιν άλλες εναλλακτικές απόψεις. Με άλλα λόγια, όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης νοημοσύνης τόσο μεγαλύτερη έφεση υπάρχει για ιδεολογική ανοσία. Η ιδεολογική ανοσία είναι ενσωματωμένη στο επιστημονικό εγχείρημα, όπου λειτουργεί ως φίλτρο έναντι της νεωτερικότητας που ενδέχεται να κατακλύσει τα πάντα. Όπως εξηγούσε ο ιστορικός της επιστήμης I. Μ. Κοέν (I.B. Cohen), «τα νέα και επαναστατικά επιστημονικά συστήματα τείνουν να αντιμετωπίζουν αντίσταση μάλλον παρά ανοιχτή αποδοχή, γιατί κάθε επιτυχημένος επιστήμονας έχει επενδεδυμένο πνευματικό, κοινωνικό, ακόμη και οικονομικό συμφέρον στη διατήρηση του στάτους κβο. Αν κάθε νέα επαναστατική ιδέα γινόταν δεκτή με ανοιχτές αγκάλες, αποτέλεσμα θα ήταν το απόλυτο χάος» (1985, σ. 35).

Εν τέλει, η ιστορία ανταμείβει όσους έχουν «δίκιο» (προσωρινά τουλάχιστον) και οι αλλαγές γίνονται. Στην αστρονομία, το πτολεμαϊκό γεωκεντρικό σύστημα εκτοπίστηκε σιγά-σιγά από το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου. Στη γεωλογία, ο καταστροφισμός του Ζωρζ Κυβιέ (G. Cuvier) παραχώρησε σταδιακά τη θέση του στον καλύτερα τεκμηριωμένο ομοιομορφισμό του Τζέιμς Χάτον (James Hutton) και του Τσαρλς Λάυελ (Charles Lyell). Στη βιολογία, η δαρβίνεια θεωρία της εξέλιξης διαδέχτηκε την πεποίθηση του δημιουργισμού για το αναλλοίωτο των ειδών. Στην ιστορία της Γης, η θεωρία των ηπειρωτικών πλακών του Άλφρεντ Βέγκενερ (Alfred Wegener) χρειάστηκε σχεδόν μισό αιώνα για να υπερνικήσει το παραδοσιακό δόγμα των ακίνητων και σταθερών ηπείρων. Η ιδεολογική ανοσία μπορεί να ξεπεραστεί στην επιστήμη και στην καθημερινή ζωή, αλλά χρειάζεται χρόνος και συνεπικουρία δεδομένων.

Το απόφθεγμα του Σπινόζα

Οι σκεπτικιστές έχουμε την πολύ ανθρώπινη τάση να απολαμβάνουμε την αποκάλυψη της αλήθειας για όσα ήδη θεωρούμε ανοησίες. Είναι διασκεδαστικό να εντοπίζει κανείς τα σφάλματα στους συλλογισμούς των άλλων, αλλά δεν είναι αυτό το κυρίως ζητούμενο. Ως σκεπτικιστές και κριτικά σκεπτόμενοι άνθρωποι, θα πρέπει να υπερνικούμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις, διότι κατανοώντας τα σφάλματα των άλλων και αντιλαμβανόμενοι τον τρόπο με τον οποίο η επιστήμη υπόκειται σε κοινωνικό έλεγχο και σε πολιτισμικές επιδράσεις, μπορούμε να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε την ιστορία τόσο της επιστήμης όσο και της ψευδοεπιστήμης. Αν δούμε την ευρύτερη εικόνα του τρόπου με τον οποίο τα κινήματα αυτά εξελίχθηκαν και ανακαλύψουμε πώς πλανήθηκε η λογική σκέψη, δεν θα επαναλάβουμε τα ίδια σφάλματα. Ο Ολλανδός φιλόσοφος του 17ου αιώνα Βαρούχ Σπινόζα (Baruch Spinoza) το διατύπωσε καλύτερα απ’ όλους: «Έχω καταβάλει αδιάκοπες προσπάθειες να μη χλευάζω, να μη διεκτραγωδώ, να μην περιφρονώ τις πράξεις των ανθρώπων. αλλά να τις κατανοώ».

αποσπάσματα από: ellinikahoaxes.gr
SHERMER MICHAEL
ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΣΕ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ
Ψευδοεπιστήμες, προλήψεις και άλλες πλάνες του καιρού μας

Μετάφραση: Παναγιωτάκης Μιχάλης

===================== 

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"