Παγκόσμιο Χωριό - Οι περιπέτειες της γλώσσας

Tου Πασχου Μανδραβελη

Η βασική χρησιμότητα της γλώσσας είναι να συνεννοούμαστε. Όταν κάποιος λέει «σύκα» να καταλαβαίνουμε «σύκα», και όταν λέει «σκάφη» να εννοεί «σκάφη». Αυτό το απλό πράγμα όμως δεν είναι καθόλου δεδομένο στον καιρό μας. Οι έννοιες κακοποιούνται τόσο πολύ που η συνεννόηση γίνεται πλέον αδύνατη. Δεν εννοούμε μόνο τους πολιτικούς που διακρίνονται από την ασάφεια στο λόγο τους (και πρέπει δια δηλώσεων off the record να εξηγούν αυτό που ήθελαν να πουν) αλλά υπάρχει μια ολόκληρη παράδοση μεταφορικού λόγου για τα κοινωνικά πράγματα που συσκοτίζει την πραγματικότητα αν δεν την αντιστρέφει τελείως.

Υπάρχει κατ' αρχήν η προπαγάνδα, το «Newspeak» όπως θαυμάσια είχε περιγράψει στο «1984» ο Tζορτζ Οργουελ. Oι λέξεις είναι φορείς εννοιών και οι πολιτικοί σχεδιαστές προσέχουν καλά πού τις βάζουν, ώστε να φορτίσουν ή να αποφορτίσουν τα γεγονότα. Ετσι, για τους Nαζί η δουλειά έγινε «απελευθερωτική δύναμη». Oι κομμουνιστικές δικτατορίες χρίσθηκαν «Λαϊκές Δημοκρατίες». Oι φόνοι αμάχων έγιναν «παράπλευρες απώλειες». Κάθε απελευθερωτικός αγώνας θεωρείται «τρομοκρατία» και κάθε τρομοκράτης συστήνεται ως «μαχητής της ελευθερίας, του Θεού ή του προλεταριάτου».

Οι δολοφονίες της «17 Νοέμβρη» είχαν βαφτιστεί «πολιτικά εγκλήματα». Κάποιοι έφτασαν να ονομάζουν μέχρι και τους ληστές των τραπεζών «κοινωνικούς επαναστάτες» και το επόμενο βήμα είναι να πηγαίνουν κάποιοι σε εστιατόρια των Εξαρχείων να κάνουν υπέρογκους λογαριασμούς και να μην πληρώνουν στο όνομα της «απαλλοτρίωσης για τις ανάγκες της επανάστασης».

Η βία είναι μια έννοια που ξεχείλωσε επικίνδυνα με αποτέλεσμα να νομιμοποιείται ιδεολογικά, πανταχόθεν. Δεν εννοούμε μόνο την εξίσωση της νόμιμης με την παράνομη βία που εκφράζεται με το σύνθημα «βία στη βία της εξουσίας».

Εννοούμε την εξίσωση αυτού που ονομάστηκε «συμβολική βία» με την πραγματική, την φυσική βία. Θύμα αυτής της εξίσωσης είναι τα αυτοκίνητα των πολιτών, η ελευθερία του λόγου, μέχρι και τα... βλέμματα των ανδρών. Ετσι κάποιοι ασκούν το δικαίωμά τους στην αυτοάμυνα της «βίας των αυτοκινήτων» καίγοντάς τα. Ο νόμος τιμωρεί (νόμιμη, αλλά φυσική βία) τον αιχμηρό λόγο και σεξουαλική παρενόχληση θεωρείται πλέον σύμφωνα και με τον ελληνικό νόμο ένα «προκλητικό βλέμμα», το οποίο επίσης τιμωρείται με νόμιμη βία (φυλάκιση). Οι λεκτικές μεταφορές έγιναν με τον χρόνο εννοιολογικοί εξτρεμισμοί για να καταλήξουν σε πραγματικά βίαια αποτελέσματα. Νόμιμα ή παράνομα.

Η διάχυση του γαλλικού μεταμοντερνισμού

Τ ο πρόβλημα της διάστασης μεταξύ γλώσσας και νοήματος είναι πολύ παλιό. Tο παλεύουν χρόνια λογοτέχνες, γλωσσολόγοι, φιλόσοφοι και περιπατητές της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Στον 20ό αιώνα όμως συνέβη κάτι μοναδικό.

Κάποιες φιλοσοφικές σχολές απέρριψαν τη σχέση γλώσσας και πραγματικότητας. Θεώρησαν ότι η μελέτη της γλώσσας αποκαλύπτει μιαν άλλη πραγματικότητα, αποκαλύπτει αόρατες κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες διαμορφώνουν τη θεώρηση της πραγματικότητας και επομένως με ένα άλλο εννοιολογικό οπλοστάσιο θα είχαμε μιαν άλλη πραγματικότητα. Όλα τα παραπάνω δεν είναι υπερβολές ούτε κάποιο περίεργο φιλοσοφικό αστείο:

το μεγαλύτερο μέρος της γαλλικής διανόησης και το μισό Πάντειο ζει απ' αυτό. Ο μεταμοντερνισμός -ένα ανόητο φιλοσοφικό παιγνίδι με τις λέξεις και έννοιες- γεννήθηκε από ένα μέρος της ηττημένης Αριστεράς. Αυτή, σαν είδε να καταρρέει το φιλοσοφικό της οικοδόμημα, άρχισε να επιχειρηματολογεί ότι έφταιγαν τα θεμέλια του δυτικού Διαφωτισμού. Σχετικοποίησε τις έννοιες και βάλθηκε να εξηγεί τον κόσμο με λεκτικούς παραλληλισμούς, δηλαδή σοφιστείες. Αυτά που ξέραμε, π.χ. ότι άλφα είναι άλφα, στο μεταμοντέρνο κόσμο δεν ισχύουν. Το άλφα μπορεί να είναι άλφα, αλλά μπορεί να είναι και βήτα. Εξαρτάται από την... κοινωνία που ζούμε. Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι οι φυσικοί νόμοι δεν έχουν καθολική ισχύ, αλλά είναι προϊόν του δυτικού πολιτισμού.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που πιστοποιούν του λόγου το αληθές. Ο καθηγητής Αφρικανικών σπουδών στο πανεπιστήμιο Temple, Molefi Kete Asante ζητάει σκληρή κριτική στους «κυρίαρχους ευρωπαϊκούς μύθους της παγκοσμιότητας (της λογικής και της επιστήμης), της αντικειμενικότητας, των κλασικών παραδόσεων... και η έρευνα που βασίζεται σ' αυτή την παράδοση στερείται και της αναγκαίας ιστορικότητας και της εννοιολογικής αυθεντικότητας». Η «φεμινιστική ιστορία της Λογικής» θέλει ακόμη και την τυπική λογική σχετική. Η φιλόσοφος Andrea Nye έγραψε στο πολυδιαβασμένο της βιβλίο (Δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κλασικό διότι η ίδια απορρίπτει την έννοια) «Words of Power: A Feminist Reading of the History of Logic»: «Οι θεμελιωτές της τυπικής λογικής ήταν άνδρες. Ως άνδρες μιλούσαν από ανδρική σκοπιά... Το πεδίο της λογικής διαμορφώθηκε από τους άνδρες για τους άνδρες. Θεμελιώθηκε ρητά πάνω σε αποκλεισμό οτιδήποτε δεν ήταν ανδρικό, όπως και σε οτιδήποτε δεν ήταν αρχαιοελληνικό, χριστιανικό, Δυτικό ή φυλετικά λευκό».

Η γκουρού του φεμινισμού Andrea Dworkin έφτασε να επιχειρηματολογεί ότι κάθε ετεροφυλοφιλική επαφή είναι μια μορφή βιασμού για τις γυναίκες, διότι «κάθε άνθρωπος έχει ένα σώμα που πρέπει να είναι απαραβίαστο και όταν αυτό παραβιάζεται κακοποιείται. Η γυναίκα έχει ένα σώμα που παραβιάζεται με την ανδρική διείσδυση...». Ο πολεοδόμος και καθηγητής αρχιτεκτονικής Πολ Βιριλιό επιχειρηματολόγησε ότι «το ατύχημα του Τσερνόμπιλ, ήταν ένας πόλεμος στην Λευκορωσία», ενώ ο (πρώτος) Πόλεμος του Κόλπου ήταν ένας «πλανητικός πόλεμος που έγινε στις οθόνες μας».

Παλαιότερα καλούσε σε αντίσταση στα δίκτυα υπολογιστών με το επιχείρημα: «Κατά τη διάρκεια της κατοχής δεν μπορούσες να μιλήσεις για την αντίσταση. Τα μέσα σήμερα είναι η κατοχή. Αν τα μέσα είναι η κατοχή τότε τα πολυμέσα είναι πιθανό να είναι χειρότερα (...) Και η εφεύρεση των ηλεκτρονικών λεωφόρων της πληροφορίας ή του Internet είναι η εφεύρεση ενός μεγάλου κινδύνου που είναι δύσκολο να εξηγηθεί, να αναλυθεί καθώς δεν δημιουργεί ανθρωποθυσίες όπως ένα ναυάγιο ή μια έκρηξη σε ένα αεροπλάνο».

Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι «άρες, μάρες, κουκουνάρες» δεν περιορίζονται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Διαχέονται με πολλούς τρόπους στον δημόσιο διάλογο. Η γαλλικού τύπου αρλουμπολογία έχει χτυπήσει κόκκινο στη χώρα με αποτέλεσμα να γίνεται αδύνατος ο διάλογος. Η συζήτηση για το «σημαίνον» και το «σημαινόμενο» έχει υποκαταστήσει τη συζήτηση για το πραγματικό, η αλήθεια έχει γίνει σχετική και η δοκιμασία ενός ισχυρισμού δεν μπορεί να υπάρξει, επειδή ακριβώς «η πραγματικότητα δεν είναι αντικειμενική, αλλά προϊόν κοινωνικών συνθηκών».

Έτσι, με κυρίαρχο αυτόν το φιλοσοφικό καμβά, φτάσαμε να διαβάζουμε στον ελληνικό Τύπο ποίηση αντί αναλύσεων για την πραγματικότητα. Το αυτονόητο είναι διαρκώς υπό αίρεση και επειδή όλα μεταφέρονται στην σφαίρα του συμβολικού, στην πραγματικότητα τίποτε δεν μπορεί να επιλυθεί. Το πανεπιστημιακό άσυλο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ένα πραγματικό πρόβλημα δυσλειτουργίας των ΑΕΙ και καταστροφών των πανεπιστημιακών χώρων, δεν μπορεί να επιλυθεί διότι η συζήτηση έχει μετατεθεί στον χώρο του συμβολικού. Συζητάμε για τον συμβολισμό της ελεύθερης διακίνησης ιδεών, όταν στην πραγματικότητα δεν υπάρχει πρόβλημα διακίνησης ιδεών ούτε έξω από τα πανεπιστήμια. Ο συμβολισμός, όμως, έχει γίνει τόσο ισχυρός που χρόνια τώρα πολιτικές και ακαδημαϊκές ηγεσίες ανέχονται την παραβίαση της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών από μικρές ομάδες εντός του πανεπιστημίου.

(Αλλά θα πρέπει να συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή).

Ιnfo

- Richard Wolin, «Η γοητεία του ανορθολογισμού. Το ειδύλλιο της διανόησης με τον φασισμό. Από τον Νίτσε στον Μεταμοντερνισμό.», εκδ. Πόλις.

- Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ, «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», εκδ. Γνώση.

kathimerini

==========================================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"