Αρχαίο... λάδωμα αθάνατο

Από τον 19ο αιώνα στα σκάνδαλα του Μεσοπολέμου

ΔΙΑΦΘΟΡΑ - Οι βουτιές στο δημόσιο -και όχι μόνο- ταμείο (από τον περσικό χρυσό, στη ρωμαϊκή διαφθορά και από δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους) δεν έχουν τελειωμό...

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ (enet)

«Όποιος κριτής διαφθαρεί ή με δώρα ή με υποσχέσεις και αποφασίσει άδικα εις εγκληματικάς διαδικασίας, να χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα διά παντός και να πληρώνει εις το Ταμείον διπλάσια των όσα έλαβε.

Όποιοςκριτής διαφθαρεί ή με δώρα ή με υποσχέσεις και αποφασίσει άδικα εις μη εγκληματικάς διαδικασίας, να χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα από ένα έως τρεις χρόνους και να πληρώνει τα διπλά απ' όσα έλαβε, ποτέ όμως ολιγώτερα των εκατό γροσίων.

Οποιος διά φιλίαν ή δι' έχθραν ή δι' οποιανδήποτε άλλην σχέσιν κρίνει άδικα, να εκπίπτει του υπουργήματός του και να μην εμβαίνει εις Δημόσιον Υπούργημα από εξ μήνας έως δύο χρόνους.

Οποιος των υπουργών φωραθεί ότι έλαβε δώρα και παρέβη τα χρέη του, να εκπίπτει του υπουργήματός του και να πληρώνει διπλά των όσων έλαβε, ποτέ όμως ολιγώτερα των εκατό γροσίων.

Οποιος των υπαλλήλων υπουργών φωραθεί ότι έλαβε δώρα, και παρέβη τα χρέη του, να εκπίπτει του υπουργήματός του» (από το Κεφάλαιο Ζ «Περί δωροδοκίας των Δημοσίων Υπουργών», Κώδιξ των Νόμων, φυλλάδιο Α' εκ της εν Υδρα τυπογραφίας, 1824).

Το φαινόμενο της διαφθοράς είναι μια πανάρχαια υπόθεση. Οπως αναφέρει ο Γερμανός ιστορικός Χέρμαν Μπένγκτσον, οι εξελίξεις στην Ελλάδα κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. βρίσκονταν υπό την άμεση επιρροή της περσικής πολιτικής, η οποία «χρησιμοποιώντας απλόχερα τον αυτοκρατορικό χρυσό» κατόρθωσε να υποδαυλίσει με πολλή επιδεξιότητα την απέχθεια των Ελλήνων για την αυταρχική διοίκηση της κυρίαρχης Σπάρτης. Ως απεσταλμένος του σατράπη Φαρνάβαζου έφτασε στην Ελλάδα ο Ρόδιος Τιμοκράτης που πρόσφερε «άφθονα περσικά χρήματα» στις Θήβες, στην Κόρινθο, στο Αργος και έτσι δεν χρειαζόταν πια παρά μια ασήμαντη αφορμή για να ξεσηκωθούν οι Ελληνες κατά της καταπιεστικής ηγεμονίας των Λακεδαιμονίων. (1)

Αλλωστε σε τι διαφέρουν οι Ελληνες που συνωστίζονταν έναντι χρήματος στις περσικές αυλές από εκείνους που σήμερα, επί χρήμασι, παίζουν το παιχνίδι των Τούρκων, μεταφέροντας παράνομα λαθραίους Ασιάτες μετανάστες στην Ελλάδα;

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία αναφέρεται ότι ο Διόνυσος ικανοποίησε την επιθυμία του βασιλιά της Φρυγίας Μίδα ό,τι ακουμπά να γίνεται χρυσός. Τελικά όμως αυτό το «χάρισμα» του Μίδα, αντί να τον οδηγήσει στην ευτυχία, έγινε πηγή δυστυχίας.

Για τους αρχαίους Ελληνες ήταν φανερό ότι η αναζήτηση με κάθε τρόπο του χρυσού, του χρήματος, οδηγούσε στη διαφθορά, που ήταν συνυφασμένη με τη δυστυχία και όχι την ευτυχία.

Και ο ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός που αντικατέστησε τους Ελληνες στον τότε γνωστό κόσμο είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τον σημερινό ιμπεριαλισμό: την αναζήτηση του πλούτου και της δύναμης. Ο Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός Μάρκος Τούλιος Κικέρων τόνιζε προς τους συμπατριώτες του: «Οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν το πόσο μισητοί είμαστε στα ξένα έθνη και αιτία είναι η άγρια και ακόλαστη συμπεριφορά των ατόμων που στείλαμε να τα κυβερνήσουν τα τελευταία χρόνια.

Γιατί, σ' αυτές τις χώρες, ποιος ναός, νομίζετε, δεν συλήθηκε από τους αξιωματούχους μας, ποια τελετή δεν παραβιάστηκε, σε ποιο σπίτι δεν σπάσανε τις πόρτες; Ο λόγος; Πάνε γυρεύοντας για αιτίες πολέμου, ενάντια σε πλούσιες και ανθηρές πόλεις, για να ικανοποιήσουν τις αρπακτικές επιθυμίες τους». (2)

Από τη δημιουργία του νεο-ελληνικού κράτους ο όρος «διαφθορά» χρησιμοποιείται ευρύτατα από πολιτικούς και ιστορικούς αλλά και από απλούς πολίτες.

Ενας από τους πρωτοπόρους μελετητές του ελληνικού προβλήματος της διαφθοράς, ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Κλεομένης Κουτσούκης θεωρεί ότι, γενικά, τη διαφθορά της ελληνικής κοινωνίας θα μπορούσε να την αποδώσει κάποιος σε τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον στην πολιτισμική κληρονομιά της κοινωνίας του ρουσφετιού. Δεύτερον, η νεο-ελληνική κοινωνία ήταν ανοργάνωτη με συγκεχυμένα τα όρια δημόσιου/ιδιωτικού, όπου εύκολα περνούσε κανείς από το ένα στο άλλο (κλεπτοκρατία). Και τέλος, ότι ήταν μια νόθα αστική κοινωνία. Ο μέσος Ελληνας τους ξενόφερτους θεσμούς προσπάθησε να τους αποσείσει από πάνω του με το ρουσφέτι και τη συναλλαγή, βρίσκοντας ενδοτικούς κομματάρχες πολιτικούς.(3)

Την εικόνα της νεο-ελληνικής κοινωνίας απέδωσε παραστατικά ο υπουργός και βουλευτής του Χαρίλαου Τρικούπη, Δ. Βουλπιώτης, που απαντώντας στη Βουλή σε σχετικό ερώτημα τόνισε: «Ενα ξέρω να πω, εγώ κλέφτω, εσύ κλέφτεις, κλέφτουμε όλοι».

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία αναφέρεται ότι ο Διόνυσος ικανοποίησε την επιθυμία του βασιλιά της Φρυγίας Μίδα ό,τι ακουμπά να γίνεται χρυσός. Τελικά όμως αυτό το «χάρισμα» του Μίδα, αντί να τον οδηγήσει στην ευτυχία, έγινε πηγή δυστυχίας Αλλά και η ελληνική Επανάσταση του '21 δεν ξεκίνησε στηριζόμενη σ' έναν πολύ υγιή περίγυρο. Δίπλα στους ιδεολόγους και τους οραματιστές υπήρχαν και οι ιδιοτελείς που κάλυπταν τους σκοτεινούς σκοπούς τους πίσω από μεγαλόστομες φράσεις.

Οπως γράφει ο Ανώνυμος ο Ελληνας στην «Ελληνική Νομαρχία», στα χρόνια της Τουρκοκρατίας «εφάνησαν εις την Ελλάδα τρεις κυριότητες, η τυραννία, το ιερατείον και η ευγένεια, αι οποίαι διά ένδεκα αιώνας κατέφθειραν την Ελλάδα».

«Ποίος δεν βλέπει -συνεχίζει ο Ανώνυμος- τον αφανισμόν οπού εις την Ελλάδα προξενεί την σήμερον το ιερατείον; Εκατό χιλιάδες μαυροφορεμένοι ζώσιν αργά και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαιπώρων και πτωχών Ελλήνων... η σημερινή αθλία και φοβερά κατάστασις του ελληνικού ιερατείου είναι η πρώτη αιτία, όπου αργοπορεί την ελευθερίαν της Ελλάδος».(4)

Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Κουτσούκη, οι πρώτοι που «νομιμοποιούνται» και συχνά καταπιάνονται με το φαινόμενο της διαφθοράς και στους οποίους «οφείλουμε πολλά εμείς οι πολιτικοί επιστήμονες» είναι οι δημοσιογράφοι που λόγω της αποστολής των «παρακολουθούν και ελέγχουν τη δημόσια ζωή». Και υπάρχουν πολλά παραδείγματα, όπως το σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά και πρόσφατες ατασθαλίες για την αποκάλυψη των οποίων «ο Τύπος έπαιξε πρωταρχικό ρόλο».

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η διαφθορά δεν έχει αγγίξει και τον χώρο του Τύπου καθώς νοσεί το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Στις 18 Μαρτίου 1845 η εφημερίδα της εποχής «Ο Πρωινός Κήρυξ» θα γράψει μεταξύ άλλων: «Απηύδησε πλέον και ο ανεξάρτητος Τύπος και ο πολυπαθής Λαός διαμαρτυρόμενος με τον πασιφανέστερον τρόπον κατά της διαφθοράς και του εμπαιγμού των νόμων και του Συντάγματος».

Αποτιμώντας ο Χαρίλαος Τρικούπης την πολιτεία της βασιλείας του Οθωνα με άρθρο του στην εφημερίδα «Καιροί» της 9ης Ιουλίου 1874 έγραψε ότι «τας εκ των επαναστάσεων ζημίας αναπληροί ο χρόνος, αλλ' η διαφθορά των ηθών ανατρέπει εκ βάθρων τας κοινωνίας. Ουδέν δε ολεθριώτερον εις τα ήθη του λαού του παρά των κυβερνώντων παρεχομένου εις αυτόν παραδείγματος της των νόμων περιφρονήσεως... Ο από του 1844 και έως του 1862 βίος της Ελλάδος απαντά εις την ερώτησιν ταύτην εγκολάπτων εις την έκπτωτον δυναστείαν το ανεξίτηλον στίγμα της διαφθοράς του ελληνικού λαού».

Και ο γνωστός συνταγματολόγος καθηγητής Νικόλαος Σαρίπολος, με αφορμή τις νόθες εκλογές του 1879, θα διατυπώσει το ερώτημα: «Απέναντι τηλικαύτης διαφθοράς, ήτις κατέλαβεν απάσας τας τάξεις της ελληνικής κοινωνίας, πρέπει άραγε τέλειον ν' απελπισθεί ο χρηστός και φιλόπατρις πολίτης;».

Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Χ. Τρικούπης πρσπάθησε να πατάξει τις παρανομίες στα δημόσια ταμεία και συνέδεσε το όνομά του με τα «Βελεντζιακά» που αφορούσαν τη δράση του ταμία Θηβών Θ. Βελέντζα, ο οποίος ανήκε στο πολιτικό στρατόπεδο του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Ο Βελέντζας σε διάστημα μιας δεκαετίας περίπου είχε υπεξαιρέσει 800.000 δραχμές, ποσό πολύ μεγάλο για εκείνη την εποχή.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που κλήθηκε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, το 1909, ν' αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας, τόνισε σε μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση στο Σύνταγμα την τάση προηγούμενων κυβερνήσεων να εστιάζουν τη δραστηριότητά τους «ουχί εις προαγωγήν των δημοσίων συμφερόντων αλλά εις ικανοποίησιν ως επί τα πολλά αθεμίτων αξιώσεων δι' ων διενεργείται η συναλλαγή μεταξύ εκλογέων και βουλευτών».

Αλλά και η εκσυγχρονιστική πολιτική του Βενιζέλου στιγματίστηκε ιδιαίτερα από κάποια σκάνδαλα διαφθοράς, κατά την περίοδο 1928-1932.

Και φυσικά η αντιπολίτευση δεν έχασε την ευκαιρία να ρίξει το σύνθημα «κάτω οι κλέπται».

Το 1930 ανακαλύφθηκε από τον Τύπο ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες που παρασκεύαζαν το κινίνο, υπό τον έλεγχο του Γενικού Χημείου του Κράτους, κρατούσαν για λογαριασμό τους μεγάλο μέρος της πρώτης ύλης που τους έδινε το κράτος και με μειωμένη δόση ή καθόλου κινίνη παρασκεύαζαν και διακινούσαν στην αγορά νοθευμένα δισκία κινίνου.

Αρχικά ο Βενιζέλος αμφισβήτησε τις καταγγελίες των εφημερίδων αλλά τελικά πείστηκε για τη βασιμότητα των γραφομένων και διέταξε ανακρίσεις.

Στη διάρκεια των ανακρίσεων για το σκάνδαλο του κινίνου αποκαλύφθηκε ότι η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Εσωτερικών είχε κάνει λογιστικό λάθος, με συνέπεια να επιβαρυνθεί η τιμή του ψωμιού κατά 50 λεπτά η οκά. Το σκανδαλώδες ήταν ότι ο τότε γενικός διευθυντής του Γενικού Χημείου του Κράτους, στον οποίο ο Ελ. Βενιζέλος είχε αναθέσει τη σχετική έρευνα για την τιμή του ψωμιού, κατηγορήθηκε ότι ήταν μπλεγμένος στο σκάνδαλο του κινίνου.

Κατά ειρωνεία της τύχης την ίδια μέρα που ο Βενιζέλος του έπλεκε το εγκώμιο, στις 12 Νοεμβρίου 1930, λέγοντας γι' αυτόν στους δημοσιογράφους «να του έχετε εμπιστοσύνη, διότι πρόκειται περί υπαλλήλου παραδειγματικής εντιμότητος», ο συγκεκριμένος γενικός διευθυντής του Χημείου του Κράτους κλήθηκε να ανακριθεί θεωρούμενος ως εμπλεκόμενος στο σκάνδαλο του κινίνου. Λίγες μέρες αργότερα προφυλακίστηκε και παραπέμφθηκε σε δίκη ως ηθικός αυτουργός υπεξαιρέσεως κινίνης, αξίας 14 εκατομμυρίων δραχμών στο μεσοδιάστημα από το 1924 ώς το 1930.

Τελικά όμως το δικαστήριο τον αθώωσε.

Ενα άλλο σκάνδαλο που απασχόλησε την κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν «η υπόθεση Καραπαναγιώτη». Ο τότε υπουργός Συγκοινωνιών Καραπαναγιώτης είχε αναθέσει τα έργα οδοποιίας στο νησί της Λέσβου, αξίας 70 εκατομμυρίων δραχμών περίπου, σε κατασκευαστική εταιρεία όπου μέτοχοι ήταν ο γαμπρός του και ο αδερφός του.

Ο Βενιζέλος, αν και δεν θεώρησε τον Καραπαναγιώτη νομικά υπεύθυνο, διατύπωσε δημόσια μια γνώμη που μοιάζει και σήμερα επίκαιρη.

«Δεν νομίζω -είπε ο Ελ. Βενιζέλος- ότι ένας υπουργός είναι ορθόν να χρησιμοποιήσει την ανήκουσαν εις αυτόν δημοσίαν εξουσίαν διά να επιτυγχάνει την εις στενωτάτους αυτού συγγενείς παραχώρησιν της εκτελέσεως δημοσίων έργων, των οποίων η ανωτάτη επίβλεψις ανήκει εις αυτόν τον αρμόδιον υπουργόν. Θεωρώ, εφ' όσον ταύτα είναι ακριβή, ως ασυμβίβαστα προς την πολιτικήν ευθιξίαν την οποίαν η Κοινή Γνώμη αξιοί από τους πολιτικούς άνδρας».

Ο Καραπαναγιώτης εξήγησε στον Βενιζέλο ότι ο επ' αδερφή γαμπρός του πράγματι συμμετείχε στην εταιρεία μόνο για 27 μέρες, αφού ο υπουργός τού ζήτησε να παραιτηθεί. Αλλά ο Βενιζέλος επέμεινε να παραιτηθεί ο Καραπαναγιώτης από τη θέση του υπουργού.(5)

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου επέβαλε τους «ημετέρους» στον δημόσιο τομέα και εφάρμοσε συστηματικά το σκάνδαλο της βίας και της τρομοκράτησης των πολιτικών της αντιπάλων που φθείρει και διαφθείρει την ανθρώπινη κοινωνία. Η περίοδος της ξενικής κατοχής θεωρήθηκε η χρυσή εποχή για τους «οικονομικούς συνεργάτες» των κατακτητών.

Από το 1945 άρχισε βαθμιαία «ο χρυσός αιώνας» για τους «εθνικόφρονες» που κράτησε έως το 1974.

Οι «κατσαπλιάδες», οι «συνοδοιπόροι», οι «δημοκράτες» τέθηκαν στο περιθώριο της κρατικής εξουσίας.

Από το 1974 και κυρίως από το 1981 και μετά όλοι μπήκαν στο παιχνίδι, οι πολιτικές διακρίσεις ουσιαστικά καταργήθηκαν, πολλά καλυτέρεψαν στον τομέα των δημοκρατικών ελευθεριών, αλλά η οικονομική δίψα των ανθρώπων για την αναζήτηση «χρυσών ευκαιριών» δεν μειώθηκε.

Πολλά σκάνδαλα, μεγάλα ή μικρά (δωροδοκίες, «φακελάκια»), ήρθαν και πάλι στην επιφάνεια και μας απασχολούν μέχρι σήμερα, είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής.

(1) Χ. Μπένγκτσον, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος (Μέλισσα), σελ. 228

(2) Λ. Σταυριανός, Η υπόσχεση του επερχόμενου Μεσαίωνα (Κάλβος), σελ. 23

(3) Κλ. Σ. Κουτσούκης, Παθολογία της Πολιτικής, Οψεις της διαφθοράς στο νεοελληνικό κράτος (Παπαζήσης), σσ. 16-17

(4) Ανωνύμου του Ελληνος, Ελληνική Νομαρχία, σσ. 42, 51, 105-109, 180-187, 190-195 (Πίζα Ιταλίας, 1806)

(5) Γρηγ. Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο Πολέμων, τόμος Β' (Ικαρος) σσ. 35-39

===========================================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"