Ομιλία Ζέττας Μακρή για τη θέση της ελληνίδας αγρότισσας

στη Συνδιάσκεψη για τα Αγροτικά ζητήματα στη Λάρισα

Θα  ήταν κρίμα η σημερινή συνδιάσκεψη να θεωρηθεί μία εξαιρετική ευκαιρία για απολογισμούς. Γιατί είναι μία λαμπρή αφορμή να φανταστούμε το μέλλον, να συνθέσουμε την εικόνα της νέας αγροτικής κοινωνίας, να αποβάλλουμε τους φόβους, που μας προκαλούν οι καταιγιστικές μεταβολές των οικονομικών συνθηκών και, εν τέλει , να προσδιορίσουμε και πάλι τις προσδοκίες μας για τον καθοριστικό (όπως θεωρούμε ότι είναι) ρόλο της γυναίκας και στον πρωτογενή τομέα.

  Διαπιστώνουμε, με κάθε αφορμή και σε όλους τους τόνους, ότι ήδη από τον περασμένο αιώνα η γυναίκα εισέβαλε ορμητικά στην παραγωγή και εμφανίστηκε στο κοινωνικό προσκήνιο κατά τρόπο άμεσο, αποφασιστικό και διεκδικητικό.

  Δημιουργήθηκαν νέα  δεδομένα στην αγορά εργασίας, νέες κοινωνικές ανάγκες, νέοι θεσμοί. Η γυναίκα αναδύθηκε από την πίσω όψη της Ιστορίας και διεκδίκησε το μερίδιο, που της αναλογεί στην κεντρική σκηνή της ζωής.

Η παραδοσιακή ανδρική αντίληψη για τη θέση της γυναίκας στο χώρο του ιδιωτικού, υποχώρησε μπροστά στο αυθεντικό αίτημα της συμμετοχής της γυναίκας στον δημόσιο βίο, στην κοινωνική πραγματικότητα. 

  Δεν θα μπορούσε  να είναι αλλιώς. Και όμως ! Μπορεί  και είναι αλλιώς  στην αγροτική  οικονομία. Ζούμε,  κατ΄ έθιμον πια,  αγροτικές κινητοποιήσεις, δυναμικές  και δικαιολογημένες. Πουθενά, ποτέ, με καμμιά αφορμή δεν ακούγεται η φωνή της αγρότισσας.

Η ελληνίδα αγρότισσα  επανατοποθετείται στην ίδια θέση με χθες και προχθές. «Είναι σκληρά εργαζόμενη, μέσα σε αντίξοες συνθήκες και χωρίς ωράριο, συνήθως είναι και μάνα. Είναι η Ελληνίδα αγρότισσα, η οποία μεσούσης της οικονομικής κρίσης και της ύφεσης, στην οποία βρίσκεται η ελληνική γεωργία καλείται να σηκώσει ακόμη περισσότερα βάρη στους ήδη κουρασμένους ώμους της», αναφέρει η ανακοίνωση της ΓΕΣΑΣΕ για την Παγκόσμια Ημέρα της αγρότισσας. Και καταλήγει, τονίζοντας, ότι «η ισότιμη αντιμετώπιση της Ελληνίδας αγρότισσας δεν είναι απλώς ζήτημα ηθικής. Είναι ζήτημα ουσίας, όχι μόνο για την επιβίωση της ελληνικής υπαίθρου, αλλά και για την ανάπτυξη της».

  Σωστές, αυτονόητες, δίκαιες διαπιστώσεις. Όμως, πόσες είναι  οι γυναίκες που  έχουν συνδικαλιστική νομιμοποίηση για την προώθηση και των γυναικείων αιτημάτων; Πόσες συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις είτε με φυσική παρουσία είτε με δημόσιο, πειστικό λόγο; Υπερβολικές απαιτήσεις για κοινωνίες, όπως η ελληνική. 
 

Οι  γυναίκες αποτελούν  το μισό περίπου δυναμικό των αγροτικών  περιοχών της Ελλάδος και συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγική διαδικασία και την ανάπτυξή τους. Όμως, από αυτό το γυναικείο αγροτικό δυναμικό μόνο το 19% είναι αρχηγοί γεωργικής εκμετάλλευσης, ενώ το 54% είναι συμβοηθούντα μέλη, δηλαδή μέλη της οικογένειας, που εργάζονται στην οικογενειακή εκμετάλλευση, χωρίς να παίρνουν μισθό ή ημερομίσθιο, ανεξαρτήτως αν έχουν αρχηγική θέση ή όχι μέσα στην οικογένεια.

Ως  συνεταίροι –συνεργάτες και αμειβόμενα μέλη εργάζεται το 7% του γυναικείου αγροτικού δυναμικού, ενώ το 27% είναι εργάτριες, δηλαδή παίρνουν ημερομίσθιο. (Ίσως είναι χρήσιμο να εξηγηθεί ότι αγρότισσα χαρακτηρίζεται και η γυναίκα, που πληροί τους όρους με βάση τους οποίους θεωρείται αγρότης και ο άνδρας).

  Πόσοι γνωρίζουν  ότι υπάρχουν πάνω από 130 αγροτικοί συνεταιρισμοί, που έχουν δημιουργηθεί από γυναίκες, που ζουν στην ύπαιθρο και εργάζονται στα χωράφια, χωρίς να είναι καταγεγραμμένες σε κανένα μητρώο και σε καμμία στατιστική;

Πόσες από αυτές είναι  ανασφάλιστες, χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και σύνταξη; Ακόμη και για την σύνταξη τους κάποτε χρειάστηκε η έκδοση απόφασης του Άρειου Πάγου. Κατά τα λοιπά οι αγρότισσες λογίζονται σαν τις άλλες εργαζόμενες και μας απασχολούν μόνο για την «γενναιόδωρη» μείωση ή την «επιβεβλημένη», αύξηση των συντάξιμων χρόνων. 
 

  Αλήθεια, ποια  είναι τα κίνητρα  και τα μέτρα για την ανάπτυξη μίας νέας γενιάς αγροτισσών, που παράλληλα είναι μητέρες, σύζυγοι, κόρες σε μία εποχή, που το αγροτικό εισόδημα έχει συρρικνωθεί κατά 15%, ενώ στις ευρωπαικές χώρες αυξάνεται κατά 25 %; Εξαιρετικά ενδιαφέρον, και ίσως το μόνο ενθαρρυντικό στοιχείο ,είναι ότι οι γυναίκες ειδικά στην αγροτική οικονομία, αποτελούν το 1/3 των γεωπόνων και των κτηνιάτρων στην Ελλάδα. Γεγονός που επιτρέπει να ελπίσουμε ότι η συνεχώς και σταθερά διευρυνόμενη επαγγελματική ειδίκευση τους θα βοηθήσει ουσιαστικά την έρευνα και την καλύτερη οργάνωση της γυναικείας παραγωγής.

   Να σημειώσουμε  ακόμη ότι το 93% των αγροτισσών, πάνω από 28 ετών είναι έγγαμες, με τετραμελή οικογένεια και το 40 % των γυναικών αυτών φροντίζουν μέσα στο σπίτι τους και άλλους συγγενείς (συνήθως γονείς της ίδιας ή του συζύγου). Οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες των αγροτισσών περιορίζονται στην τηλεόραση, έχουν ελάχιστες επιλογές και πιέζονται, ελεγχόμενες ασφυκτικά από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, παρ΄ ότι οι Ελληνίδες αγρότισσες ως προερχόμενες σχεδόν πάντα από αγροτική οικογένεια και σπάνια από αστική, είναι απολύτως εξοικειωμένες με τις συνθήκες διαβίωσης στην ύπαιθρο. 
 

  Στην έρευνα που  έκανα, κατάλαβα ότι η διαπίστωση πώς η διάκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών διατηρείται και διαιωνίζεται μέσω της διαχείρισης του γυναικείου χρόνου (γιατί και ο χρόνος έχει φύλο, επειδή οι 24 ώρες της ημέρας κατανέμονται με τρόπο εντελώς διαφορετικό για την γυναίκα και τον άνδρα) είναι απολύτως ξεπερασμένη σε ό,τι αφορά τις αγρότισσες. Θλιβερή πρωτιά η οδυνηρή αποκάλυψη ότι οι αγρότες εργάζονται λιγότερο από τις αγρότισσες.

Οι  γυναίκες στις αστικές  περιοχές στερούνται το πολύτιμο κεφάλαιο του ελεύθερου χρόνου λόγω της ιστορικής πρόσδεσης της γυναίκας στην φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας. Οι γυναίκες των αγροτικών περιοχών δεν έχουν χρόνο για τέτοιες «πολυτελείς» ανησυχίες. Έρευνες στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, της Καρδίτσας και του Νομού Ηλείας αναφέρουν ότι ο χρόνος εργασίας των γυναικών είναι κατά 20% – 30 % μεγαλύτερος από εκείνον των ανδρών.

Σε  περιόδους αιχμής, ο χρόνος εργασίας μίας αγρότισσας φθάνει σε 13 ώρες ημερησίως και σε ορισμένες γεωργικές εκμεταλλεύσεις «αγγίζει» και τις 16 ώρες. Φαντάζομαι ότι αντιληφθήκαμε όλοι ότι στον προαναφερόμενο χρόνο εργασίας δεν περιλαμβάνεται η φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, που είναι και αυτή έργο της αγρότισσας, μια και στις αγροτικές περιοχές σπάνια υπάρχουν κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων αλλά και βρεφικοί σταθμοί. 
 

  Θα μπορούσε κανείς  να μιλά επί  ώρες για την συμβολή της αγρότισσας στο οικογενειακό εισόδημα και να τη συγκρίνει με του άνδρα- αγρότη : συμβολή σημαντική όχι μόνο για την συμμετοχή της στην σκληρή αγροτική εργασία, αλλά κυρίως, γιατί δουλεύει άμισθη, να μιλά για την επιρροή της σε όλα τα θέματα, που αφορούν σε μία οικογένεια, ακόμη κι αν αυτό δεν είναι πάντα εμφανές, σε αντίθεση με το απογοητευτικό ποσοστό του 5% των γυναικών, που είναι μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων – συλλόγων ή σωματείων. 

   Οι διαπιστώσεις αυτές δεν τιμούν την χώρα μας. Γιατί για την απουσία των γυναικών δεν υπάρχουν νομικά εμπόδια αλλά αντιστάσεις νοοτροπίας. Σ΄ αυτήν την νοοτροπία άλλωστε αποδίδεται και το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των αγροτισσών και η αποθαρρυντική συμμετοχή τους στα προγράμματα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για επαγγελματική κατάρτιση, εκπαίδευση και απασχόληση.

  Οι αδυναμίες της κοινωνικής ασφάλισης είναι γνωστές, οι παροχές μητρότητας ελλιπέστατες. Ακόμη και στα αρμόδια όργανα της Ε.Ε, στα σχέδια έκθεσης και στις οδηγίες που υιοθετούνται, η αναφορά στις αγρότισσες είναι ευκαιριακή.  Και ενώ τονίζεται με κάθε ευκαιρία η σημασία των γυναικών στον παραγωγικό αυτό τομέα, η πολύμορφη προσφορά τους στην ευρωπαική γεωργία, καθώς και η σημασία ενίσχυσης των γυναικών στις αγροτικές περιοχές μέσω των πρωτοβουλιών αγροτικής ανάπτυξης, και ενώ αναζητείται μία αποτελεσματική στρατηγική για την ανάπτυξη της υπαίθρου και την αντιμετώπιση των τοπικών και περιφερειακών ανισοτήτων για την οποία είναι απαραίτητο να κινητοποιηθεί όλο το ανθρώπινο δυναμικό στις αγροτικές περιοχές, η πολιτική βούληση, που εκφράζεται δεν αξιοποιείται και η θέση της αγρότισσας ούτε εξασφαλίζεται ούτε βελτιώνεται.

   Και επειδή η  Ελληνίδα αγρότισσα  αποτελεί πράγματι  σύμβολο στην ιστορία της χώρας μας και η συμβολή της είναι πολυεπίπεδη και ανεκτίμητη, ας πάψουμε να την αποκαλούμε «σύγχρονη ηρωίδα». Στα αυτιά μου ηχεί όχι απλώς κολακευτικό, αλλά ειρωνικό. Ο τόπος μας δεν έχει ανάγκη από ήρωες. 

Έχει ανάγκη από ανθρώπους που συμμετέχουν ενεργά και δυναμικά, όχι μόνο στην παραγωγική διαδικασία, αλλά και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Έχει ανάγκη από ανθρώπους, που θα διατηρήσουν και θα βελτιώσουν ένα μοντέλο διαρκούς ανάπτυξης, ποιοτικού και πολυλειτουργικού, ισορροπημένου και σεβόμενου το περιβάλλον, στα πλαίσια του οποίου το ανθρώπινο δυναμικό  (δηλαδή και οι άνδρες και οι γυναίκες) είναι συστατικό στοιχείο πρωταρχικής σημασίας.

  Γι΄ αυτό παράλληλα με τα φιλόδοξα  σχέδια για την γεωργία, με τις επίκαιρες παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν , ας προσπαθήσουμε με το ίδιο ενδιαφέρον

• Να στηρίξουμε τους Γυναικείους  Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, ώστε να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικοί.
• Να αναβαθμίσουμε τις κοινωνικές υποδομές στις αγροτικές περιοχές.
• Να προβάλουμε τα παραδοσιακά παραγόμενα προιόντα στην εσωτερική και εξωτερική αγορά με εκθέσεις και αφιερώματα σε μικρομεσαίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις.
• Να στηρίξουμε και να προσφέρουμε τεχνογνωσία για την παραγωγή, την τυποποίηση και την προώθηση αγροτικών και κτηνοτροφικών προιόντων μικρομεσαίων επιχειρήσεων οικογενειακής και συνεταιριστικής μορφής.
• 
  
• Να ενισχύσουμε την ενεργή συμμετοχή της αγρότισσας στο σχεδιασμό της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.
• Να προωθήσουμε τον αγροτουρισμό και τα τοπικά παραδοσιακά παρασκευάσματα και την παραδοσιακή λαική τέχνη.

Δυστυχώς, μένουν να γίνουν πολλά. Ελπίζω στο μέλλον να συγχαίρουμε τις αγρότισσες όχι μόνο για την προσπάθεια όπως τώρα, αλλά και για το αποτέλεσμα, όχι μόνο για τον αγώνα αλλά και για την προσφορά. Για την ανεκτίμητη και αναντικατάστατη συμβολή τους στο άνοιγμα νέων δρόμων και όχι στο κλείσιμο των ήδη υφισταμένων.

========================================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"