«Μέρες Μαγιού» από το 1893 ώς σήμερα

Του ΚΩΣΤΗ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ (ΤΑΝΕΑ)

Απεργιακές φρουρές στα εργοστάσια και στα εργοτάξια, ομιλητές σε αυτοσχέδιες εξέδρες στους λαϊκούς συνοικισμούς, συγκεντρώσεις απεργών, επιθέσεις της Αστυνομίας και συλλήψεις σε εργατικές λέσχες, διαδηλώσεις στα αστικά κέντρα με ένταση και παλμό, διανθισμένες από εργατικούς ύμνους και αισιόδοξες εκτιμήσεις για το επικείμενο τέλος του «κεφαλαιοκρατικού ζυγού». 
 
Στιγμιότυπα από τις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς του 1930, το έτος που άρχισαν να γίνονται αισθητές στην Ελλάδα οι επιπτώσεις της μεγάλης οικονομικής κρίσης του Μεσοπολέμου.

Στα επόμενα χρόνια, οι εορτασμοί της Πρωτομαγιάς σημαδεύτηκαν από ένταση και βίαιες συγκρούσεις στο φόντο απεργιακών κινητοποιήσεων, με αποκορύφωμα τον ματωμένο Μάη της Θεσσαλονίκης του 1936.

Η απεργία των καπνεργατών της Βόρειας Ελλάδας και η κλιμάκωση της εργατικής διαμαρτυρίας σε γενική απεργία καταδεικνύει τους τρόπους συσχέτισης των εργατικών αγώνων με την ημέρα-σύμβολο της 1ης Μαΐου.

Η αντίστιξη είναι προφανής με την ατμόσφαιρα των σύγχρονων συγκεντρώσεων της Πρωτομαγιάς, όπου περισσεύει η αίσθηση ενός προκαθορισμένου ραντεβού, δίχως απρόοπτα, δίχως ιδιαίτερο παλμό, δίχως εν τέλει γεγονότα που να διαφοροποιούν το κάθε έτος από το προηγούμενο και το επόμενο.

Η πρώτη. Η ταύτιση της 1ης Μαΐου με τις αναζητήσεις και τις διεκδικήσεις του κόσμου της μισθωτής εργασίας ανάγεται στη γενίκευση των εργατικών αγώνων στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Τον Μάιο του 1886 στο
Σικάγο, σε μία από τις ατμομηχανές της αλματώδους ανάπτυξης του αμερικανικού καπιταλισμού, οι εργατικές ενώσεις διεκδίκησαν την κατοχύρωση της οκτάωρης εργασίας. Η βίαιη καταστολή των κινητοποιήσεων, ο απαγχονισμός των πρωταγωνιστών του εργατικού ξεσηκωμού και η απαγόρευση της συνδικαλιστικής δράσης είχαν σημαντικό αντίκτυπο στις διεθνείς οργανώσεις του σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος. Η αναγόρευση της Πρωτομαγιάς σε ημέρα τιμής και μνήμης για τα θύματα της εργατικής τάξης διαπλεκόταν με το αίτημα για οκτάωρη εργασία και την αυξανόμενη αυτοπεποίθηση των εργατικών ενώσεων για τον ρόλο τους στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων.

Το 1893 στην Αθήνα η πρώτη οργανωμένη μαζική εκδήλωση στο πνεύμα των αποφάσεων της Διεθνούς για μία συντονισμένη και παγκόσμια εργατική διαμαρτυρία συνδεόταν με την εμφάνιση των πρώτων σοσιαλιστικών ομίλων, την κυκλοφορία μαχητικών εφημερίδων, όπως ο Σοσιαλιστής, τις διεργασίες συγκρότησης εργατικών συσσωματώσεων και συλλόγων. Η χρονική εγγύτητα της πρώτης οργανωμένης ελληνικής Πρωτομαγιάς με τα γεγονότα των Ηνωμένων Πολιτειών και των αποφάσεων της Διεθνούς υπενθυμίζει τη διεθνή δυναμική που προσλάμβαναν οι ιδέες της οργανωμένης εργατικής δράσης σε μία περίοδο σημαντικών κοινωνικών μετασχηματισμών. Ο Σταύρος Καλλέργης, ιδρυτής του Σοσιαλιστικού Συλλόγου και εκδότης του Σοσιαλιστή, ήταν ο πρωταγωνιστής στις δραστηριότητες της περιόδου αυτής «κατά του αθλίου πλουτοκρατικού συστήματος».

Οι εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς ανατροφοδοτούνταν από την ανάπτυξη του διεκδικητικού κινήματος γύρω από τα ζητήματα της οκτάωρης εργασίας, της ίσης αμοιβής για ίση εργασία, της βελτίωσης των όρων ζωής στις εργατικές συνοικίες. Ταυτόχρονα όμως αποτελούσαν πεδίο έκφρασης της οργανωμένης εργατικής τάξης, της τάξης με ιστορικό προορισμό τον τερματισμό αιώνων εκμετάλλευσης και δυστυχίας της εργαζόμενης πλειοψηφίας. Η Πρωτομαγιά ήταν η μέρα όπου έκαναν αισθητή την παρουσία τους «της γης οι κολασμένοι», εκείνοι που έως τότε «ζούσαν στην καταφρόνια» κατά τους στίχους της Διεθνούς, που μεταφρασμένη σε δεκάδες γλώσσες συνόδευε τις απεργιακές συγκεντρώσεις. Ετσι, η Πρωτομαγιά ήταν η μέρα εκδήλωσης της περηφάνιας της εργατικής τάξης και του διακριτού πολιτισμού της. Η εμφάνιση των εργατών με τα διακριτικά του σωματείου τους, με ένα κόκκινο μαντίλι στον λαιμό ή το «κομβίο» του σωματείου, η πλαισίωση των συγκεντρώσεων από «εργατική χορωδία», οι «εργατικές παραστάσεις» αποτελούσαν αναπόσπαστα γνωρίσματα των συγκεντρώσεων.

νιστικού Κόμματος συνδεόταν με τον πρωταγωνιστικό ρόλο του στην ανάπτυξη των εργατικών αντιστάσεων και την ακτινοβολία του πρώτου εργατικού κράτους, της Σοβιετικής Ενωσης.

Μαχητικά συνδικαλιστικά στελέχη του κόμματος, όπως ο Μήτσος Παπαρήγας στον Βόλο ή ο Μάρκος Βαφειάδης στην Καβάλα, είχαν αναδειχθεί σε ηγετικές μορφές του μεσοπολεμικού εργατικού κινήματος. Η μορφή της εργατικής διαμαρτυρίας, ο τρόπος που πορεύονταν οι διαδηλωτές, είχε ακόμα και αυτός σαφείς αναφορές στην Ενότητα και την Οργάνωση: οι εργάτες ανά κλάδο κινούνταν σε συγκροτημένους στοίχους, πλαισιωμένοι από σημαιοφόρους σε προκαθορισμένη διάταξη.


Οι πρωτοπόροι του Μεσοπολέμου

Oι έννοιες της Ενότητας και της Οργάνωσης, που παρέπεμπαν στην αξία και την αποτελεσματικότητα της συλλογικής δράσης, την αλληλεγγύη των παραγωγών του πλούτου και την υπέρβαση των ποικίλων κατακερματισμών που παρήγαγε η οργάνωση της εργασίας, κυριαρχούν από το 1890 στη ρητορική της ημέρας.

Η δυναμική των εννοιών αυτών συσχετιζόταν τόσο με την ενόραση της κοινωνικής αλλαγής, όσο και με την αντικατάσταση της αναρχίας του κεφαλαιοκρατικού συστήματος από μία κοινωνική οργάνωση με συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ή τον σοσιαλισμό. Η ιδεολογική και οργανωτική εμβέλεια του Κομμου
Οι ελληνικές Πρωτομαγιές

1891
Ο Σταύρος Καλλέργης και δώδεκα αθηναίοι σοσιαλιστές φωτογραφίζονται ομαδικά σε ένδειξη συμπαράστασης στους αγώνες της παγκόσμιας εργατικής τάξης. 1893
Πρώτος μαζικός εορτασμός της εργατικής Πρωτομαγιάς στην Αθήνα. Ο σοσιαλιστικός Τύπος της εποχής (φωτογραφία αριστερά) κάνει λόγο για 2.000 συγκεντρωμένους, οι οποίοι υπέγραψαν ψήφισμα διαμαρτυρίας για τις συνθήκες ζωής της εργατικής τάξης.

1924
Η πρώτη δολοφονία απεργού, του κομμουνιστή εργάτη Σ. Παρασκευαΐδη στην Πλατεία Κοτζιά, όπου βρισκόταν το Εργατικό Κέντρο Αθήνας.
1926
Την επομένη της Πρωτομαγιάς ιδρύεται στην Αθήνα η Συνομοσπονδία Δημοσίων Υπαλλήλων Ελλάδος, η σημερινή ΑΔΕΔΥ.

1929
Απαγόρευση των πρωτομαγιάτικων εκδηλώσεων από την κυβέρνηση Βενιζέλου. Συλλήψεις και αστυνομικές επιχειρήσεις σε εργατικές λέσχες και σωματεία.
1934
Τις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς ακολουθεί απεργιακή κινητοποίηση λιμενεργατών και μυλεργατών στην Καλαμάτα. Οκτώ διαδηλωτές δολοφονούνται από στρατιωτικά τμήματα που ανέλαβαν να επιβάλουν την τάξη. 1936
Γενική απεργία στη Θεσσαλονίκη. Αιματηρή καταστολή της εργατικής διαμαρτυρίας. Η Αστυνομία χρησιμοποίησε πραγματικά πυρά για να διαλύσει τους συγκεντρωμένους στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου. Τελικός απολογισμός 12 νεκροί απεργοί (στη φωτογραφία η κηδεία του πρώτου νεκρού, Τάσου Τούση)
1944
Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής εκτελούν στο σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές κρατουμένους από τις φυλακές Χαϊδαρίου.

1946
Μεγάλο συλλαλητήριο στο Παναθηναϊκό Στάδιο υπό την ηγεμονία του ΕΡΓΑΣ, διάδοχης οργάνωσης του Εργατικού ΕΑΜ. Είχε προηγηθεί το 8ο συνέδριο της ΓΣΕΕ στο οποίο ο ΕΡΓΑΣ είχε αναδειχθεί πρώτη δύναμη.
1976
Δυναμικές συγκεντρώσεις στο έδαφος του μεταπολιτευτικού κλίματος και της άνθησης των εργοστασιακών σωματείων. Η ημέρα της Πρωτομαγιάς σημαδεύεται από τον θάνατο του Αλέκου Παναγούλη σε τροχαίο. Την παραμονή τραυματίζεται θανάσιμα ο μαθητής Σιδέρης Ισιδωρόπουλος κατά τη διάρκεια αφισοκόλλησης. 1986
Ογκώδης συγκέντρωση για την ανατροπή του Προγράμματος Σταθερότητας. Οι εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς επιβεβαιώνουν τη ρήξη στο εσωτερικό του συνδικαλιστικού κινήματος και την αντιπαράθεση γύρω από τη «νόμιμη» διοίκηση της ΓΣΕΕ.

Γιατί η Αριστερά είχε καταδικάσει τον «Επιτάφιο»

Είμαστε στα 1958. Ο Γιάννης Ρίτσος μετά την επιστροφή του από την εξορία στην Αθήνα επανεκδίδει τα έργα του, τα οποία έστελνε και στον Μίκη Θεοδωράκη που βρισκόταν στο Παρίσι. Ανάμεσά τους και τον «Επιτάφιο» με την αφιέρωση, όπως έχει πει ο Μίκης, «το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός». Το 1960 τελικά, δύο ηχογραφήσεις έγιναν σχεδόν ταυτόχρονα με τον Μίκη παρόντα, στην Αθήνα. Μία από τον Μάνο Χατζιδάκι με τη Νάνα Μούσχουρη (τον Αύγουστο) και μία με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση (τον Σεπτέμβριο). Ακολούθησε, το 1963, η ηχογράφηση με τον Μανώλη Χιώτη και τη Μαίρη Λίντα (και ορχήστρα εγχόρδων).

Η εκδοχή Μπιθικώτση, κυρίως λόγω μπουζουκιού, προκάλεσε αμέσως αντιδράσεις και θεωρήθηκε ως «ιεροσυλία». Ομάδα αριστερών διανοουμένων οργάνωσε συγκέντρωση τον Δεκέμβριο για να καταδικάσει το έργο. Αντίστοιχη ήταν και η αντίδραση της Αριστεράς που πολλά στελέχη της βρίσκονταν στην εξορία- κάτι που ενόχλησε τον Μίκη και τον έφερε σε μια πρώτη αντιπαράθεση με τον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκε. Ενώ στο μεταξύ η κυβέρνηση απαγόρευσε τη μετάδοση των τραγουδιών από το ΕΙΡ.

Η «μάχη». Χάρη στις δύο εκδοχές, Χατζιδάκι και Θεοδωράκη (που είχαν προηγουμένως ενώσει τις δυνάμεις τους για τη «Μαγική Πόλη»), κάποιοι μίλησαν για «μάχη των... Επιταφίων». Ο Μίκης ακόμη και σήμερα δεν δείχνει να διαφωνεί με τον όρο. Και όπως εξηγούσε πρόσφατα στην εφημερίδα «Το Βήμα», «Η μάχη των “Επιτάφιων” έγινε γύρω από ένα καυτό ερώτημα εκείνης της εποχής: Εχουμε το δικαίωμα ως Νεοέλληνες να χρησιμοποιούμε το μπουζούκι και τους λαϊκούς τραγουδιστές και μουσικούς για τη μελοποίηση της “υψηλής” ποίησης, και μάλιστα της “επαναστατικής”, όπως αυτή του Ρίτσου; Μήπως το μπουζούκι δεν ήταν όργανο τούρκικο, όπως δεν ήταν τούρκικοι και οι “δρόμοι” της ρεμπέτικης λαϊκής μουσικής; Η διαμάχη δηλαδή έκρυβε μέσα της εθνικιστικά- πατριωτικά στοιχεία σε μια εποχή που η χώρα μας μόλις έβγαινε από τον Εμφύλιο με νωπές τις πληγές, αναζητώντας την πεμπτουσία της ελληνικότητάς της, ιδιαίτερα στον πνευματικό- καλλιτεχνικό χώρο».

Θεωρεί δε πως είχε στην αρχή καλλιτεχνικό χαρακτήρα, με την προσθήκη στη συνέχεια ότι η αντίθεση Δύση- Ανατολή έπαιρνε όλο και περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα, δηλαδή Αριστεράς- Δεξιάς.


Οι διασπάσεις της ΓΣΕΕ και ο Μεταξάς ως «πρώτος εργάτης»

Το εργατικό κίνημα όμως γνώρισε και ποικίλες διασπάσεις, γεγονός που εκφραζόταν και στους εορτασμούς της Πρωτομαγιάς. Υπήρχαν αντιπαρατιθέμενες εργατικές ομοσπονδίες ήδη από τον Μεσοπόλεμο, όταν η ΓΣΕΕ είχε χωριστεί στα τρία, και η ύπαρξή τους συνδέεται με ανταγωνιστικά πολιτικά σχέδια, αλλά και με την ανάπτυξη διακριτών αντιλήψεων για τη μορφή οργάνωσης και τον προσανατολισμό του εργατικού κινήματος. Ανάλογα βαθιές είναι οι ρίζες των προσπαθειών θεσμικού και κρατικού εναγκαλισμού των εκδηλώσεων της Πρωτομαγιάς.

Στην εξέλιξη αυτή σημαντικό ρόλο είχαν συνδικαλιστικοί παράγοντες, όπως ο Μακρής και ο Θεοδώρου, τα ονόματα των οποίων έγιναν ταυτόσημα με τον εργατοπατερισμό των μεταπολεμικών χρόνων. Οι μεταξικοί εορτασμοί προς τιμήν του δικτάτορα «πρώτου εργάτη της χώρας» και οι υποχρεωτικές πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις της μετεμφυλιακής περιόδου με «εθνικόφρον» περιεχόμενο συνδέονται με την ευρύτερη προσπάθεια ενσωμάτωσης των εργατικών ενώσεων και του ελέγχου της εργατικής διαμαρτυρίας. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι στη Γερμανία, τη χώρα του δυτικού κόσμου με τα ισχυρότερα συνδικάτα στον Μεσοπόλεμο, η Πρωτομαγιά ανακηρύχθηκε σε κρατική αργία από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς.

Μέσα από τις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς μπορεί κανείς να διακρίνει τη διαδρομή των ιδεών της οργάνωσης, της διεκδίκησης, της συλλογικής δράσης, αλλά και τη διακύμανση της εργατικής ριζοσπαστικοποίησης, των αλλαγών και των μετασχηματισμών στους τρόπους εκδήλωσης της κοινωνικής διαμαρτυρίας. Ταυτόχρονα, η Πρωτομαγιά μοιάζει σαν να φωτογραφίζει τις κοινωνικές διεργασίες της κάθε εποχής, τα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος, τις προτεραιότητες των κρατικών πολιτικών γύρω από τα ζητήματα της μισθωτής εργασίας. Η υποχώρηση του εργατικού κινήματος τις δύο τελευταίες δεκαετίες αντανακλάται αναμφίβολα στην υποτονικότητα των πρωτομαγιάτικων συγκεντρώσεων. Η σύγχρονη οικονομική κρίση επαναφέρει το κοινωνικό ζήτημα στο προσκήνιο παραμερίζοντας τις έως πρόσφατα θριαμβολογούσες θεωρίες για το «τέλος της εργασίας» και το «τέλος της ιστορίας». Οι προσπάθειες για την ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος και την ενίσχυση των ριζοσπαστικών χαρακτηριστικών του θέτουν εκ νέου το ερώτημα για το εάν η- έως τώρα- υπόκωφη κοινωνική διαμαρτυρία θα εκφραστεί στις πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις και εάν θα δημιουργήσει νέα ημερολογιακά ορόσημα στην προσπάθεια για μία ριζική κοινωνική αλλαγή.

Ο Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός ==========================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"