ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

 ΤΟΥ ΚΑΡΛ ΚΑΟΥΤΣΚΥ
 

(Ένα πολύ σύντομο απόσπασμα από το έργο του Κάρλ Κάουτσκυ: «Το Κεφάλαιο- επίτομο εκλαϊκευμένο», εκδ. ΔΩΡΙΚΟΣ)

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ο Καρλ Κάουτσκυ (1854-1938), Γερμανός μαθητής του Φρ. Ένγκελς, υπήρξε ένας από τους μεγάλους θεωρητικούς του μαρξισμού, σε μια περίοδο που η δημιουργική Μαρξιστική σκέψη, σε αντίθεση με τη φάση που διανύουμε, διέθετε γιγάντιες μορφές, γεγονός που υπήρξε ένας από τους λόγους της άνθισης του κομμουνιστικού κινήματος εκείνης της εποχής.
Ο υπογράφων «πρωτογνώρισε» τον Καρλ Κάουτσκυ από το αξεπέραστο έργο του «Η καταγωγή του Χριστιανισμού», το οποίο συνεπαρμένος διάβασα αρκετές φορές και στο οποίο ακόμα ανατρέχω!
Ο τίτλος του αποσπάσματος που παραθέτει η «ΙΣΚΡΑ», «Το τέλος του καπιταλιστικού συστήματος» από το εξαίρετο βιβλίο του Κάρλ Κάουτσκυ «ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ –ΕΠΙΤΟΜΟ ΚΑΙ ΕΚΛΑΪΚΕΥΜΕΝΟ», είναι φυσικό να ακούγεται λίγο «βαρύγδουπος» ή και λίγο προκλητικός. Ασφαλώς είναι λίγο και από τα δύο. Από τότε που γράφτηκε αυτό το μικρό απόσπασμα πέρασε κοντά ένας αιώνας. Το τέλος του καπιταλισμού για το οποίο έκανε λόγο τότε ο Καρλ Κάουτσκυ δεν ήρθε! Ο καπιταλισμός ζει και βασιλεύει! Αντίθετα, από τότε κατέρρευσε η απόπειρα θεμελίωσης του σοσιαλισμού και της κομμουνιστικής προοπτικής που εγκαινίασε και επαγγέλθηκε η νικηφόρα Οκτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση του 1917. ...

Μήπως, λοιπόν, η προαναγγελία του τέλους του καπιταλισμού υπήρξε απλώς μια αποτυχημένη προφητεία, στην οποία παγιδεύτηκε και ο Καρλ Κάουτσκυ, τον οποίο αργότερα, μετά το 1917, ο Λένιν στηλίτευσε ως «αποστάτη», στην πολύ γνωστή πολεμική μπροσούρα εναντίον του;
Ασφαλώς δεν θα επιχειρήσω μια απάντηση στο αγωνιώδες αυτό ιστορικό ερώτημα, αν και μόνο ότι επανέρχεται με ένα πολύ εναγώνιο τρόπο -και από διανοητές που έχουν ελάχιστη σχέση με το μαρξισμό- στη σύγχρονη φιλολογία, σημαίνει πάρα πολλά!

Ασφαλώς η γνώμη μου ήταν πάντα -και μάλλον έχει ενισχυθεί από την επιστροφή του σύγχρονου καπιταλισμού σε ένα είδος κανιβαλικής βαρβαρότητας- ότι ο σοσιαλισμός ως επιλογή υπέρβασης και ανατροπής του καπιταλισμού για μια δικαιότερη και ανθρώπινη κοινωνία, που θα εμφορείται από νέους κοινωνικούς στόχους και οικονομικά πρότυπα, συνιστά μια "επιστημονικά έγκυρη" και τεκμηριωμένη εναλλακτική δυνατότητα των κοινωνιών, η οποία λαμβάνει όλο και πιο έντονα χαρακτηριστικά «αναγκαιότητας» για την επιβίωση της ανθρωπότητας και την ίδια την ύπαρξη του πλανήτη!
Το κείμενο που ακολουθεί, άλλη μια πρωτοβουλία της «ΙΣΚΡΑ», μπορεί να μην αποδεικνύει την ακλόνητη βεβαιότητα του τίτλου αλλά παρακινεί πολύ δημιουργικά τη σκέψη! Και πάντως, παρά την «παλαιότητά» του, είναι πολύ πιο «φρέσκο», «νεανικό» και «σύγχρονο» από χιλιάδες τόνους γραπτής και έγχρωμης «σαπουνόπερας» που προσφέρεται γύρω μας!

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΣΥΡΙΖΑ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΤΟΥ ΚΑΡΛ ΚΑΟΥΤΣΚΙ

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ - ΑΠΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ -  ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ  ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΗ  ΠΑΡΑΓΩΓΗ *

Τελειώσαμε την έκθεση του καπιταλιστικού συστήματος, που την κάναμε σύμφωνα με τη θεωρία του Μαρξ.
Είδαμε ότι το πρωτόγονο σύστημα παραγωγής στηριζότανε στην κοινωνική, στην συστηματικά οργανωμένη εργασία και στο σύστημα αυτό τα παραγωγικά μέσα και τα προϊόντα είναι κοινωνική ιδιοκτησία. Μοιράζονται βέβαια τα προϊόντα κι' έτσι γίνονται ατομική ιδιοκτησία, αυτό όμως γίνεται για τα προϊόντα μονάχα σαν αντικείμενα χρήσης των ανθρώπων. Σαν άμεση απόδοση της κοινωνικής εργασίας τα προϊόντα όλα ανήκουν στην κοινωνία.
Το σύστημα αυτό το διαδέχτηκε η απλή παραγωγή. Αυτή γίνεται από ανεξάρτητους ατομικούς εργάτες, που ο καθένας τους παράγει με δικά του παραγωγικά μέσα, με μέσα δηλαδή που ανήκουν σ' αυτόν και άρα είναι ατομική του ιδιοκτησία.

 
Από την απλή όμως εμπορευματική παραγωγή βγαίνει και αναπτύσσεται, η καπιταλιστική εμπορευματική παραγωγή. Εκεί που πριν ήσαν ατομικοί, ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλο, παραγωγοί, έρχονται τώρα μεγάλες συγκεντρωμένες επιχειρήσεις. Είναι ανεξάρτητες η μια από την άλλη και παράγουν εμπορεύματα πάλι και τούτες, μα η καθεμιά τους είναι στο εσωτερικό της οργανωμένη και κάνει κοινωνική παραγωγή συστηματοποιημένη μ' ένα κοινό σχέδιο (Planmassig). H κάθε μια καπιταλιστική επιχείρηση απέναντι στην άλλη είναι ένας ξεχωριστός παραγωγός εμπορευμάτων, στις αμοιβαίες σχέσεις τους γίνεται ανταλλαγή εμπορευμάτων και γι' αυτό εξακολουθεί κι' εδώ να υπάρχει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, που επικρατούσε και στην απλή εμπορευματική παραγωγή, δικαίωμα Ιδιωτικής ιδιοκτησίας τόσο στα μέσα παραγωγής όσο και στα προϊόντα.

Στο νέο, όμως, σύστημα η ιδιωτική ιδιοκτησία μετατρέπεται και πέφτει στο αντίθετο της.

Στην απλή εμπορευματική παραγωγή η ιδιωτική ιδιοκτησία ήταν συνέπεια και καρπός της εργασίας. Ο εργάτης ήταν κύριος των παραγωγικών του μέσων και των προϊόντων του. Η καπιταλιστική παραγωγή σπάζει το δεσμό της εργασίας με την ιδιοκτησία. Ο εργάτης δεν έχει πια κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας επάνω στο προϊόν της εργασίας του. Απεναντίας μέσα παραγωγής και προϊόντα ανήκουν στο μη εργάτη. Όσο η παραγωγή μετατρέπεται σε κοινωνική παραγωγή με καπιταλιστική βάση, τόσο και προχωρεί η μετατροπή των μεν μη εργατών σε κυρίους όλου του πλούτου των δε εργατών σε ακτήμονες.

Μα δε βρίσκεται μονάχα σ' αυτό η αντίφαση ανάμεσα στο σύστημα της παραγωγής και στο σύστημα της ιδιοκτησίας, που επικρατούνε σήμερα στην κοινωνία.
Είδαμε πόσο άπλα και καθαρά γινότανε η παραγωγή στον αρχέγονο κομμουνισμό, πως η κοινωνία διεύθυνε την παραγωγή σύμφωνα με τη θέληση της και τις ανάγκες της.
Στο σύστημα της εμπορευματικής παραγωγής οι κοινωνικές συνθήκες της παραγωγής γίνονται μια αυτόματη δύναμη, που αυτή πια τώρα κυριαρχεί επάνω στον ατομικό παραγωγό. Ο παραγωγός γίνεται υποταχτικός σκλάβος της και η θέση του γίνεται τώρα ακόμη πιο αξιολύπητη, γιατί οι νέοι του αφεντάδες δεν του ανακοινώνουν τις διαταγές τους, δεν του λέγουν ρητά τι θέλουν, μα αφήνουν τον ίδιο να τις μαντέψει. Η παραγωγή τώρα διέπεται από νόμους που ενεργούν ανεξάρτητα από τη θέληση των παραγωγών, συχνά μάλιστα ενάντια στη θέληση τους, όμοια με φυσικούς νόμους. Είναι νόμοι που επιβάλλονται φέρνοντας κάθε τόσο περιοδικές ανώμαλες καταστάσεις στην κοινωνία, σαν τον εξευτελισμό των τιμών, την απότομη τους ύψωση κλπ. Πάντα όμως στην απλή παραγωγή εμπορευμάτων οι ανωμαλίες αυτές, ενόσω βέβαια πηγάζουν από αίτια κοινωνικά, παραμένουν πολύ περιορισμένες, ανάλογα φυσικά με τη μικρή παραγωγικότητα που έχουν οι διασκορπισμένες μικρές εργασίες των μεμονωμένων εργατών της απλής εμπορευματικής παραγωγής.
Το καπιταλιστικό σύστημα μεγαλώνει τεράστια την παραγωγικότητα της εργασίας, εξαπολύει και δίνει κολοσσιαία ανάπτυξη σ' όλες εκείνες τις παραγωγικές δυνάμεις, που οργανώνουν συστηματικά και κοινωνικοποιούν την εργασία, που έχουν στην υπηρεσία τους τις υποταγμένες από την επιστήμη δυνάμεις της φύσης. Και το αποτέλεσμα είναι ότι η περιοδική εμφάνιση των ανωμάλων καταστάσεων, που μ' αυτές επιβάλλεται το κράτος των νόμων της εμπορευματικής παραγωγής και που άλλοτε είχανε για συνέπειά τους μόνο παροδικές τοπικές ευκολο-ξεπέραστες δυσχέρειες, τώρα καταντούν αληθινές καταστροφές κάθε τόσο, καταστροφές που διαρκούνε χρόνια ολόκληρα, εξαπλώνονται σε χώρες και σε ηπείρους ολόκληρες και προκαλούν τρομαχτικές συμφορές. Καταστροφές περιοδικές που, όσο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, ολοένα παίρνουν μεγαλύτερη έκταση και ένταση και σήμερα φαίνονται σαν ένα αγιάτρευτο μαράζι της κοινωνίας.

Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΩΣ  ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Και κάτι άλλο ακόμη. Στον αρχέγονο κομμουνισμό, όπου το προϊόν της κοινωνικής εργασίας ανήκει στην κοινωνία και η κοινωνία το μοιράζει στα άτομα ανάλογα με τις κοινωνικές ανάγκες, το μερίδιο του καθενός μεγαλώνει όσο μεγαλώνει και η παραγωγικότητα της εργασίας.
Στην εμπορευματική παραγωγή, όσο μεγαλώνει η παραγωγικότητα της εργασίας, τόσο μεγαλώνει και η ποσότητα των αξιών χρήσης που αντιστοιχούν σε μια ορισμένη αξία. Στην απλή εμπορευματική παραγωγή το προϊόν της εργασίας κατά κανόνα ανήκει στον εργάτη που το έφτιασε. Αυτός μπορεί να το καταναλώσει για τον εαυτό του ολάκερο ή ένα μέρος του: στην περίπτωση αυτή φυσικά όσο μεγαλύτερη είναι η αποδοτικότητα της εργασίας, τόσο πιο πολλά είναι τ΄ αντικείμενα χρήσης που θα έχει στην διάθεση του ο εργάτης. Μπορεί όμως ο παραγωγός και ν' ανταλλάξει το προϊόν της εργασίας του ολάκερο η ένα μέρος του. Μα πάντα ένα μικρό μονάχα μέρος από τα προϊόντα θα γίνουν εμπορεύματα στο σύστημα της απλής εμπορευματικής παραγωγής.
Τώρα ο εργάτης τόσο πιο πολλές αξίες χρήσης θα πάρει ανταλλάζοντας το προϊόν μιας ορισμένης εργασίας, όσο πιο μεγάλη θα είναι γενικά η παραγωγικότητα της εργασίας. Κι' εδώ επίσης το μεγάλωμα της αποδοτικότητας της εργασίας το ωφελείται πάλι ο εργάτης.
Στην καπιταλιστική εμπορευματική παραγωγή η εργατική δύναμη έχει γίνει κι' αυτή εμπόρευμα, που η αξία του, όπως και κάθε αλλού εμπορεύματος η αξία, πέφτει, όσο ανεβαίνει η παραγωγικότητα της εργασίας. Όσο λοιπόν πιο μεγάλη είναι η παραγωγικότητα της εργασίας, τόσο πιο μικρή σχετικώς θα είναι η ωφέλεια, που θα έχει απ' αυτήν ο εργάτης επάνω στην τιμή της εργατικής του δύναμης. Όσο όμως περισσότερο έχει επικρατήσει σε μια χώρα ο καπιταλισμός, τόσο πιο μεγάλη θα είναι η μάζα των μισθωτών εργατών μέσα στον πληθυσμό αυτής της χώρας, τόσο πιο πολύ αποκλεισμένη θα μένει η μάζα αυτή από τους καρπούς της μεγαλωμένης παραγωγικότητας της εργασίας της.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ -

 Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Όλες αυτές οι αντιθέσεις κατ' ανάγκη γεννούν μονάχες τους συγκρούσεις μεταξύ της καπιταλιστικής τάξης και των εργατών, συγκρούσεις που ξυπνούν μέσα στους εργάτες την ταξική συνείδηση, τους σπρώχνουν σε δράση πολιτική και στη δημιουργία εργατικών κομμάτων μέσα σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες. 0ι αιτίες όμως, που προαναφέραμε, φέρνουν μέσα στην κοινωνία και χιλίων λογιών κακά που δεν περιορίζονται μονάχα στους εργάτες, μα κάνουν ανυπόφορο το καπιταλιστικό καθεστώς σε ολοένα και πιο πλατιά στρώματα του λαού, ακόμη κι' έξω από το προλεταριάτο

Έτσι όλα σπρώχνουν σε μια λύση της αντίφασης που ενσαρκώνεται στο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής, της αντίφασης μεταξύ του κοινωνικού χαραχτήρα της εργασίας και της παλιάς μορφής ιδιοκτησίας στα παραγωγικά μέσα και στα προϊόντα.

Δυο μονάχα τρόποι υπάρχουν για να λυθεί η αντίφαση αυτή. Και οι δυο τείνουν σε τούτο: να συναρμονίσουν το σύστημα της παραγωγής με το σύστημα της ιδιοκτησίας.

Ο ένας τρόπος οδηγεί στην κατάργηση του κοινωνικού χαραχτήρα της εργασίας, μας ξαναγυρίζει στην απλή εμπορευματική παραγωγή, στην αντικατάσταση της μεγάλης επιχείρησης με το εργαστήρι του μικροτεχνίτη και με τη μικρή παραγωγή του χωριάτη που καλλιεργεί το χωραφάκι του.

Ο άλλος τρόπος ζητεί να προσαρμόσει όχι την παραγωγή στη μορφή της ιδιοποίησης, μα τη μορφή της ιδιοκτησίας στην παραγωγή, αυτός οδηγεί στην κοινωνική ιδιοκτησία των παραγωγικών μέσων και των προϊόντων.
Πολλοί σήμερα προσπαθούν να τραβήξουν το ρεύμα της εξέλιξης προς τον πρώτο δρόμο. Ξεκινούν από τη σφαλερή αντίληψη πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να κανονίσουν το σύστημα της παραγωγής όπως θέλουν αυτοί, με νομοθετικά μέτρα. Η αστική αγοραία οικονομία, ο δικηγόρος του κεφαλαίου, καταδικάζει τις προσπάθειες αυτές, τουλάχιστον εκεί όπου η «επιστήμη» αυτή δεν έχει ξεπέσει ολωσδιόλου.
Η ίδια όμως από το άλλο μέρος προσπαθεί να κάνει ένα παρόμοιο παιγνίδι. Για να παρουσιάσει το σημερινό σύστημα παραγωγής σύμφωνο με το σύστημα της ιδιοκτησίας που επικρατεί, στις οικονομικές της αναλύσεις παραβλέπει εντελώς τα ιδιαίτερα και σπουδαιότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του νεώτερου συστήματος παραγωγής και το παρασταίνει σα να ήταν σύστημα απλής εμπορευματικής παραγωγής: αν π.χ. διαβάσει κανένας ένα από τα γνωστότερα συγγράμματα των αστών οικονομολόγων, θα ιδεί εκεί μέσα ν' ανταλλάζουν οι άνθρωποι εμπορεύματα σαν τους βαρβάρους, εκεί θα ιδεί πρωτόγονους κυνηγούς και ψαράδες να παρασταίνονται από το σοφό συγγραφέα ως προλετάριοι μισθωτοί εργάτες, και τόξο και βέλος, βάρκα και δίχτυ να παρασταίνονται ως κεφάλαιο.

ΤΟ "ΚΕΦΑΛΑΙΟ"  ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞ

Ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο» του απόδειξε τρανά την ανοησία των οικονομολόγων αυτών. Το έργο του όμως δεν περιορίστηκε μονάχα στο ξεσκέπασμα των ανοησιών των αγοραίων οικονομολόγων, μα έδωσε κάτι πολύ περισσότερο.
Συνηθισμένο επιχείρημα εναντίον του Μαρξ είναι πώς αυτός τάχα όλο αρνιότανε, πώς μόνο κριτική έκανε και πώς δεν μπόρεσε να μας δώσει κάτι θετικό. Ωστόσο η σύνοψη που δώσαμε εδώ του έργου του Μαρξ για το καπιταλιστικό σύστημα, δείχνει πολύ καλά ότι ο Μαρξ δημιούργησε πραγματικά ένα νέο οικονομικό και ιστορικό σύστημα. Η κριτική, που κάνει για τους προκατόχους του, είναι απλώς η θεμελίωση του συστήματος του.
Δεν μπορεί να ξεπεράσει το Παλιό ένας που δεν ανέβηκε πιο ψηλά απ΄ αυτό. Δεν μπορούμε να κάνομε κριτική, άμα δεν έχομε αποχτήσει μια ανώτερη γνώση για τα πράματα. Δεν μπορούμε να ρίξουμε κάτω ένα επιστημονικό σύστημα, χωρίς να δημιουργήσουμε ένα άλλο, ανώτερο και πληρέστερο.

Ο Μαρξ στάθηκε ο πρώτος που ξεσκέπασε το φετιχιστικό χαραχτήρα του εμπορεύματος, ο πρώτος που είδε ότι το κεφάλαιο δεν είναι ένα πράμα απλώς, παρά είναι μια σχέση κοινωνική που εκδηλώνεται με πράματα, μια ιστορική κατηγορία. Στάθηκε ο πρώτος που εξερεύνησε τους νόμους της κίνησης και της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Και στάθηκε ο πρώτος που απόδειξε ότι οι σκοποί της σύγχρονης κοινωνικής κίνησης είναι οι φυσικές συνέπειες της ως τώρα ιστορικής εξέλιξης, αντί να επινοήσει τους σκοπους αυτούς αυθαίρετα με το μυαλό του και να τους παραστήσει σαν απαιτήσεις κάποιας «αιώνιας δικαιοσύνης».
Παρατηρώντας τα πράματα από το ύψος όπου μας ανεβάζει ο Μαρξ, βλέπομε ότι όλες οι προσπάθειες των αγοραίων οικονομολόγων να παραστήσουν ψεύτικα τις σημερινές συνθήκες σαν πατριαρχικά απλές, είναι εξίσου ανώφελες, όσο και οι προσπάθειες τους να τις μεταβάλουν σε τέτοιες. Βλέπουμε επίσης και το μόνο δρόμο που απομένει για την κατοπινή εξέλιξη και πρόοδο της κοινωνίας: την προσαρμογή της μορφής ιδιοκτησίας στον τρόπο της παραγωγής, την ως το τέλος και χωρίς υποχρεώσεις πραγματοποίηση του έργου, που άφησε στη μέση το κεφάλαιο, δηλαδή τη μεταβολή της παραγωγής από ατομική σε κοινωνική. Με τη μεταβολή όμως αυτή αρχίζει για την ανθρωπότητα μια νέα εποχή.
Την αναρχική εμπορευματική παραγωγή τη διαδέχεται η σύμφωνα μ΄ ένα γενικό σχέδιο συνειδητή και συστηματική οργάνωση της κοινωνικής παραγωγής. Η κυριαρχία του προϊόντος επάνω στον παραγωγό τελειώνει. Ο άνθρωπος που έγινε κύριος των φυσικών δυνάμεων, γίνεται έτσι τώρα και κύριος της κοινωνικής εξέλιξης. «Μόνον από τότε και πέρα οι άνθρωποι θα κάνουν μονάχοι την Ιστορία τους, ολωσδιόλου συνειδητά», λέγει ο Ένγκελς, «μόνον από τότε οι κοινωνικές αίτιες, που άνθρωποι τις βάζουν σε κίνηση, θα φέρνουν σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό τ' αποτελέσματα που θέλουν οι άνθρωποι, θα είναι ένα πήδημα της ανθρωπότητας από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας».

* Οι τίτλοι στο κείμενο είναι της ΙΣΚΡΑ για το συγκεκριμένο απόσπασμα.

=========================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"