Η διαλεκτική μετεξέλιξης και κατάρρευσης του ΠΑΣΟΚ

του  Νίκου Κοτζιά,  

Όταν ένα φαινόμενο, όπως είναι το ΠΑΣΟΚ, βρεθεί σε βαθιά κρίση προκύπτει άμεσα το ερώτημα αν αυτή η κρίση θα εξελιχθεί σε μια εξυγιαντική διαδικασία που θα ενδυναμώσει εκ νέου αυτό το κόμμα, ή θα οδηγηθεί σε μια ιστορικών διαστάσεων αλλαγή όπως υποστηρίζω.

Η γέννηση του ΠΑΣΟΚ και η πορεία μέχρι το 1989
Πολιτικά το ΠΑΣΟΚ γεννήθηκε από δυνάμεις της αντιχουντικής αντίστασης, κύρια από το ΠΑΚ, την προχουντική Ένωσης Κέντρου καθώς και την Δημοκρατική Άμυνα (που στο μεγαλύτερο μέρος της βρέθηκε στην πορεία εκτός ΠΑΣΟΚ). Πρόκειται για δυνάμεις που αυτοπροσδιορίστηκαν ως κεντροαριστερές. Κοινωνικά το ΠΑΣΟΚ στηρίχτηκε σε εκείνους που το ίδιο αποκάλεσε ως «μη προνομιούχους». Τουτέστιν, κοινωνικά στρώματα όπως οι μισθωτά εργαζόμενοι, μικροί και μεσαίοι αγρότες και επιχειρηματίες της πόλης, γενικότερα μικροϊδιοκτήτες.Με τη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, το ΠΑΣΟΚ εμφανίστηκε στην πολιτική ζωή με ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα. Στοιχεία του υλοποίησε ως κυβέρνηση στην περίοδο 1981-5 που ήταν και η πλέον γόνιμη κυβερνητική θητεία του. Τότε, εξέφραζε με ιδιαίτερη φροντίδα τα νέα μισθωτά στρώματα, που παραμελούσε το ΚΚΕ και η ανανεωτική αριστερά. Επρόκειτο κύρια για τους εργαζόμενους με ειδίκευση στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε εκείνες τις επιχειρήσεις που αργότερα ονομάστηκαν συνολικά ως ΔΕΚΟ. Να σημειώσω, ότι τα βασικά συνθήματα του ΠΑΣΟΚ της περιόδου 1974-1981, όπως «Αυτοδιαχείριση, Δημοκρατικός Προγραμματισμός και Συμμετοχή» αποτύπωναν τις αγωνίες και ελπίδες αυτών ακριβώς των νέων μισθωτών στρωμάτων. ...
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία συνδέθηκε με σειρά από ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις με τις οποίες μη προνομιούχα στρώματα εντάχθηκαν στον κύριο κοινωνικό και πολιτικό ιστό της χώρας. Από την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης μέχρι τα ΚΑΠΗ, και από τον νέο νόμο για τα ΑΕΙ μέχρι τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, όλα αυτά τα μέτρα συνέβαλαν σε μια τέτοια κατεύθυνση. Η επόμενη κυβερνητική περίοδο του ΠΑΣΟΚ (1985-9) άντλησε ως ένα βαθμό συναίνεση, από την συγκρότηση ενός έστω και ατελούς κοινωνικού κράτους σε συνδυασμό με έναν πατριωτικό Λόγο. Συνολικότερα, με τις μεταρρυθμίσεις και τον Λόγο που εκφωνούσε το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ογδόντα, ενίσχυσε τους δεσμούς του με τους «μη προνομιούχους».

Η αλλαγή στο διάστημα 1995-2005
Στην περίοδο, ανάμεσα στο 1974 και το 1993/6, μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που στήριζαν το ΠΑΣΟΚ μετακινήθηκαν κοινωνικά προς τα πάνω. Αποκτήσαν ευκολότερη πρόσβαση στην κοινωνική περίθαλψη και την μόρφωση. Εντάχθηκαν μαζικά στους κρατικούς μηχανισμούς και κατέλαβαν θέσεις δημοσίων υπαλλήλων, ακόμα και σε υψηλές βαθμίδες. Τμήματα του ίδιου του ΠΑΣΟΚ, χάρη στη μακρά διακυβέρνηση της χώρας από το Κίνημα, απέκτησαν πρόσβαση στις κυρίαρχες ομάδες της χώρας. Ανέπτυξαν μαζί τους, κοινωνικές, αλλά και οικονομικές σχέσεις, έστω και αυτές ήταν συχνά άτυπες.Η πολιτική του ΠΑΣΟΚ ενίσχυσε τις αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, για την οποία, όμως, δεν αναπτύχθηκαν ουσιαστικοί μηχανισμοί αυτοελέγχου. Η έλλειψη αυτή, μαζί με τα ευρωπαϊκά προγράμματα, αποτέλεσαν θεμέλια μιας πιο γενικευμένης αρπαχτής και διάδοσης προς τα κάτω της διαφθοράς που παλαιότερα είχε συστηματική παρουσία μόνο στις «κορυφές» και στις «παρυφές» της κοινωνίας.Όλα τα πιο πάνω γεγονότα, αποτέλεσαν αιτία θεμελιακών αλλαγών στη θέση ισχυρών τμημάτων της κοινωνικής βάσης του ΠΑΣΟΚ, αλλά και των πολιτικών εκπροσώπων τους. Μεγάλα τμήματα στελεχών του ΠΑΣΟΚ μετακινήθηκαν σε πιο «πλούσιες περιοχές» διαβίωσης. Επαψαν να ζουν σε φτωχογειτονιές. Άρχισαν να στέλνουν μαζικά πλέον τα παιδιά τους σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, ή και στο εξωτερικό. Διασφάλισαν υψηλότερα εισοδήματα και κάποιοι έκαναν και περιουσίες. Αρκετοί συνδικαλιστές εκπρόσωποι του ΠΑΣΟΚ μπήκαν σε τροχιά μεταμόρφωσής τους σε κλασσικού τύπου «εργατική αριστοκρατία» και μυστικοδιαβουλεύσεων με την εργοδοσία. Απέκτησαν δε έναν τρόπο ζωής που είχε μεγάλες αποστάσεις από την καθημερινότητα των μισθοσυντήρητων, των ανέργων, των φτωχών.


Η ιστορία είναι παράδοξη και αντιφατική
Το παράδοξο της ιστορίας ήταν ότι το ΠΑΣΟΚ πλήρωσε τις όποιες επιτυχίες του, γιατί δεν προφυλάχτηκε το ίδιο από τις «συνέπειές τους». Στην κοινωνία και στην πολιτική, συνδικαλιστική και κοινωνική εκπροσώπηση του ΠΑΣΟΚ υπήρξε ένα μεγάλο ρήγμα και διαμορφώθηκαν δύο τμήματα με διαφορετικές κοινωνικές αναφορές. Πιο συγκεκριμένα, η πλειοψηφία του κόσμου του ΠΑΣΟΚ παρέμενε προσδεμένο σε παλιά συνθήματα και κατά κανόνα εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα, ακόμα και προβλήματα επιβίωσης. Εξακολουθούσε και εξακολουθεί να αντιμετωπίζει το κυρίαρχο σύστημα με καχυποψία και να είναι εχθρικό προς τη διαπλοκή και τον ραγιαδισμό έναντι των ξένων. Αντίθετα, κατά διαστήματα, άλλα τμήματα, καλυτέρεψαν κατά πολύ τον τρόπο ζωής και το επίπεδο των εισοδημάτων τους. Βρέθηκαν σε ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον. Εκείνο που πλέον αποζητούσαν ήταν η αναγνώριση και η αποδοχή από αυτό το περιβάλλον της «υψηλής κοινωνίας» που εξακολουθούσε και εξακολουθεί να τους αντιμετωπίζει ως «υπάλληλους» και «νεοφερμένους». Η αγωνία πολλών στελεχών του ΠΑΣΟΚ, ιδιαίτερα επαγγελματιών της πολιτικής, όπως είναι πολλοί υπουργοί του, ήταν και είναι η ένταξή τους όχι πια στο κοινωνικό γίγνεσθαι όπως γινόταν στην δεκαετία 1974-1984, αλλά στην κορυφή του συστήματος. Ο τρόπος ζωής τους διαφέρει, πλέον, ριζικά από το πλειοψηφικό κομμάτι του λαϊκού ΠΑΣΟΚ.Μέσα από αυτό το παράδοξο και αντιφατικό παιχνίδι των επιτυχιών του ΠΑΣΟΚ, το τελευταίο διαχωρίστηκε στα δύο. Σε ένα ΠΑΣΟΚ που οι κυρίαρχες δυνάμεις αντιπαθούσαν και αντιπαθούν, που διατήρησε την λαϊκότητά του και σε ένα ΠΑΣΟΚ που νιώθει ότι πρέπει να εκσυγχρονιστεί σε μια νεοφιλελεύθερη γραμμή. Το τελευταίο εγκατέλειψε καθετί το λαϊκό, ενώ υποκλίθηκε στα συνθήματα του νεοφιλελευθερισμού. Αυτά εξέφραζαν σε μεγάλο βαθμό τις νέες αντιλήψεις αυτού του δεύτερου ΠΑΣΟΚ. Αντιλήψεις που απέρρεαν από την καινούργια πολιτική και κοινωνική θέση.Τέλος, το κύριο ήταν, ότι τα «εκσυγχρονιστικά τμήματα» του ΠΑΣΟΚ, αντιλήφτηκαν την άνοδο στη νέα κοινωνική θέση τους, όχι ως προϊόν κοινωνικών αγώνων, αλλά ως αποτέλεσμα ατομικών στρατηγικών και επιλογών. Με ένα τέτοιο σκεπτικό, πέρασαν σε γραμμές άρνησης της συλλογικότητας, της κοινωνικής δράσης και αντιπαράθεσης, κατά προέκταση του ίδιου του κοινωνικού κράτους, και μετακινήθηκαν στις συνταγές του κυρίαρχου στην Ευρώπη νεοφιλελευθερισμού. Σήμερα πιστεύουν, πλέον, ότι οι πολιτικές λύσεις δεν βρίσκονταν στους κοινωνικούς αγώνες και σε μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, αλλά σε αλλαγές που θα στηρίζονταν και θα στήριζαν «το ατομικό ταλέντο», την «απαλλαγή» του πολίτη από το (και κοινωνικό) κράτος. Ταυτίζουν δε, το δημόσιο συμφέρον με την επιχειρηματικότητα και την διαμόρφωση πλαισίων μη ελέγχου του μεγάλου κεφαλαίου. Εκαναν, δηλαδή, μια στροφή, στην οποία υπήρξαν ακόμα και σπέρματα αποδοχής της πρωτοκαθεδρίας των έξω συμφερόντων έναντι των εσωτερικών. Επρόκειτο για μια θεμελιακή μετακίνηση απόψεων και πολιτικών που είχε ως υλική βάση της, τις διαφοροποιήσεις της ίδιας της κοινωνίας και τα συμφέροντα μικρής μερίδας επαγγελματιών πολιτικών με φεουδαρχική νοοτροπία. Πολιτικών που έκαναν καριέρα μέσα από το ΠΑΣΟΚ και εντάχθηκαν στο σύστημα και τις λογικές του. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν υπουργοί μέσα στην κυβέρνηση, που ουσιαστικά ουδέποτε δούλεψαν εκτός της πολιτικής, ενώ στην ίδια την πολιτική έδρασαν πάντα έχοντας κατά νου επιχειρηματικά συμφέροντα και αντιλήψεις.Όταν ήρθε η κρίση λοιπόν, υπήρχε ήδη ένα τμήμα του ΠΑΣΟΚ που ήταν έτοιμο να υπηρετήσει την πολιτική αντίληψη και τα κοινωνικά συμφέροντα του υπό διαμόρφωση τότε Κόμματος του Μνημονίου. Σε αυτή την ετοιμότητα πρωτοστάτησε ο Γ.Παπανδρέου, ο οποίος το 2007 στηρίχθηκε στο λαϊκό ΠΑΣΟΚ για να επιβληθεί στο ΠΑΣΟΚ των νεοφιλελεύθερων συνταγών και κατόπιν, από το 2009, εξυπηρέτησε τα νεοφιλελεύθερα συμφέροντα ενάντια στην βάση που τον είχε στηρίξει. Σε αυτή τη βάση, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ στο διάστημα2009-2011 συναποτελείτο στο μεγαλύτερο τμήμα της από ανθρώπους που ανήκουν στο κομμάτι του ΠΑΣΟΚ που βλέπει σε όλα τα προβλήματα «ατομικές λύσεις», θεωρεί τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα ως τα ορθά συμφέροντα και τον ξένο παράγοντα ως τον ζηλευτό φορέα. Αυτό το κομμάτι του ΠΑΣΟΚ από κοινωνικής και ψυχολογικής σκοπιάς, δεν είχε κανένα πρόβλημα να υπηρετήσει και να ταυτίσει τις απαιτήσεις του ξένου παράγοντα με τις ίδιες τις ανάγκες της Ελλάδας.Αυτή η εσωτερική διαφοροποίηση του ΠΑΣΟΚ, που οφείλεται σε ιστορικές και κοινωνικές αλλαγές, είναι το θεμέλιο αλλαγής του πολιτικού σκηνικού στη χώρα.  

EPIRUSGATE

==========================

"O σιωπών δοκεί συναινείν"