Από τον Αισχύλο στο Σήμερα (Προμηθέας δεσμώτης – και ολίγον... από_Επιμηθέα)

του Σωτήρη Γλυκοφρύδη

Αισχύλος, ο τραγικός των τραγικών, ο υβριστής των θεών, ο κατακριτής των θεσμών, ο πηγαίνοντας στον επίλογο της τραγικής μοίρας των ανθρώπων - καθώς γράφει τους 7 επί Θήβας κι έρχεται ο Σοφοκλής μετά από 50 χρόνια να γράψει την πρώτη και δεύτερη φάση του Θηβαϊκού κύκλου με τον Οιδίποδα τύραννο και τον Οιδίποδα επί Κολωνό - τι θέλει να πει με ον Προμηθέα δεσμώτη; Τι άλλο παρά την τιμωρία του συναισθήματος η οποία οδηγεί σε τραγωδία, αλλά και σε τραγωδία οδηγεί και η ζωή του Επιμηθέα, που ζει με λογική. Ας τα βάλουμε όμως τα πράγματα εν σειρά, για να δούμε επεκτάσεις.
Ο Προμηθέας είναι ο προ των μύθων, του μυθεύματος, δηλαδή του λόγου, της αναλογίας και της λογικής, συναισθηματικός Τιτάνας, ο οποίος δίνει τη φωτιά της γνώσης στον άνθρωπο. Τον μαθαίνει να υπολογίζει, να πράττει με επαλληλία και να μηχανεύεται προάγοντας την επιθυμία. Δεν τον θέλει ζώο, όπως ο πατέρας των θεών, ο Δίας ή Ζεύς, αυτός που διχάζει και ενώνει. Εμμέσως είναι η συναισθηματική φύση του ανθρώπου ο οποίος βρίσκει διεξόδους για το συναίσθημά του και ευ – μηχανεύεται.
Ο Επιμηθέας, ο αδελφός του Προμηθέα, κατά την Ελληνική μυθο-τραγωδία, είναι η άλλη του φύση, ο επί των μύθων, ο επιμελής λογικός και φρόνιμος άνθρωπος, αυτός που ζει με το μυαλό, τη λογική, και όχι από την καρδιά ή το συναίσθημά του. Που ξέρει να υπολογίζει και ποιεί, φρόνιμα πράτων τη δουλειά του. Καταστρέφεται, παρά ταύτα ή ο θεός τον καταστρέφει, στέλνοντάς του μια γυναίκα, ένα ουρί του Παραδείσου, που φέρει μέσα της την απληστία. Και έτσι, μέσω του Επιμηθέα και της απληστίας της γυναικός τιμωρείται η ανθρώπινη φύση.
Εδώ προκύπτει το ερώτημα, μέσω σύγκρισης του Προμηθέα και του Επιμηθέα, όσον αφορά τις πράξεις τους, και την επ’ αυτών, μοίρα τους:
Τι αξίζει στη ζωή, να ζούμε με το συναίσθημα ή με τη λογική μας; Η απάντηση, εμμέσως ή αμέσως, είναι μια. Και τα δυο εσωκλείουν μια τραγικότητα. Ο άνθρωπος στη ζήση του βρίσκεται από την τραγωδία, μέσω μιας πράξης του συναισθηματικής, στην τραγωδία μέσω μιας άλλης πράξης του, λογικής. Επί αμφοτέρων είναι καταδικασμένος. Ο άνθρωπος, κατά τον Αισχύλο, είναι το πιο τραγικό ον που βρίσκεται στη Γη.
Ο ποιητής θεωρήθηκε υβριστής των θεών, πατροκτόνος και αναγεννητής ηθών, ένας κρυφός φιλόσοφος και επαναστάτης, κάτι σαν το συγγενή του, τον Ηράκλειτο, δηλαδή. Αισχύλος και Ηράκλειτος παίρνουν από κοινό ποτήρι το Ελευσίνιο ποτό τους, κανιβαλίζοντας συμβολικά τον άνθρωπο, παίρνοντας γεύση από τα σωθικά του, βάζοντάς τα μετά σε κοινό κάλαθο, κρατώντας συγχρόνως τον πυρσό του Εοί ευάν της προσδοκίας ενός αναμενόμενου Έπαφου που θα τον γλυτώσει, έστω και προσωρινά. Και το όνομα αυτού, Ίακχος, ήτοι η ιαχή κατά της κατάρας των θεών του εξ ενός ανώτερου θεού προερχόμενου γιου του ανθρώπου. Είναι αυτός που θα έχει το μέτρο του συναισθήματος της λογικής σε συνδυασμό με την ηγεσία της καρδιάς.
Αυτό που έχει σημασία είναι το δίδαγμα, και όχι ο Ηρακλής Έπαφος. Το δίδαγμα είναι ένα δίλημμα, με τι αξίζει να ζεις, με την καρδιά ή τη λογική; Με το μυαλό ή το προσδιοριστικό συναίσθημά σου; Αξίζει να κάνεις υπολογισμούς ή να ερωτεύεσαι; Αξίζει να αγαπάς ή όχι, και πόσο; Πρέπει να είσαι Έλλην ή Βάρβαρος, πρώτος από τους επόμενους ή ο επόμενος των πρώτων; Πού πηγαίνει η ανθρώπινη ζωή; Ποια τα πρότυπά της; Πότε θα συμβεί η επαναφορά του κύκλου; Πού οδηγούμαστε;
Αυτά, φίλε μου, Προμηθέα ή Επιμηθέα αναγνώστη μου, σκέψου τα, αν αρμόζει να ζεις και πώς αρμόζει να ζεις, πριν τελικά πεθάνεις και αναστηθείς- αυτό δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι σου βάζουν τους χαλκάδες και σου σφυρηλατούν τις πόρπες των δεσμών σου, στον Όλυμπο ή στο Καύκασο, επίσης δεν έχει σημασία, αλλά το ότι, η Ανάγκη, που τα πάντα ρυθμίζει στους ανθρώπους, στέλνει μέσω του διχαστικού και ενωτικού πατέρα των θεών, με τη βιομηχανική νέα επανάσταση, τον Ήφαιστο, να συμπεριφέρεται σαν να είναι υπηρέτης δυο Τιτάνων, δεσμωτών του Προμηθέα, που λέγονται Κράτος και Βία.
Γιατί ο Αισχύλος βάζει αυτά τα ονόματα να αλυσοδένουνε τον Προμηθέα; Η απάντηση είναι, γιατί είναι τεράστιος, είπαμε, ο τραγικός των τραγικών, ένας κρυπτο - φιλόσοφος των φιλοσόφων. Και προπάντων, διορατικός, κάτι που δεν καταλαβαίνουν οι δεσμώτες μας οι Γερμανοί, αλλά κάτι συνέλαβε ο Νίτσε, γράφοντας ότι η τραγωδία είναι αρχή της φιλοσοφίας και εκ των Ελλήνων διδαχή. Αλλά και αυτόν δεν τον κατάλαβαν οι Γερμανοί. Η ιστορία του Προμηθέα επαναλαμβάνεται με την ένωση και το διχασμό. Κατάρα να ζεις με τη λογική, λέει ο Αισχύλος, αλλά και κατάρα να ζεις με το δυσνόητο συναίσθημά σου.

==========================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"