Γράφει ο Μανόλης Πλούσος
Γύρω στα 600 π.Χ. η πλειοψηφία του πληθυσμού της Αθήνας βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος στον βίο του Σόλωνα «την
περίοδο αυτή η ανισότητα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς είχε φτάσει
στο κορύφωμα της. [...] Όλος ο λαός ήταν χρεωμένος στους πλούσιους. Είτε
δηλαδή καλλιεργούσαν τη γη και πλήρωναν σε εκείνους το ένα έκτο από τα
εισοδήματα τους και ονομάζονταν γι΄αυτό εκτήμοροι και θήτες, είτε
έπαιρναν δάνεια με εγγύηση το σώμα τους και γίνονταν έτσι υποχείριοι
στους δανειστές τους, που μπορούσαν να τους κάνουν δούλους στον ίδιο
τους τον τόπο ή να τους πουλήσουν στα ξένα. Πολλοί μάλιστα αναγκάζονταν
να πουλούν και τα ίδια τους τα παιδιά -γιατί δεν το εμπόδιζε ο νόμος- ή
να φεύγουν από την πόλη αναγκασμένοι από την σκληρότητα των δανειστών» (Πλουτ. Σόλων).
Ο υπερπόντιος αποικισμός του 8ου και του 7ου
αιώνα π.Χ. άνοιξε νέους εμπορικούς δρόμους και συσσώρευσε σταδιακά
πλούτο στα χέρια όμως των λίγων προνομιούχων ευγενών οι οποίοι τον
επένδυσαν στον τοκογλυφικό δανεισμό, ειδικά μετά τον 7ο
αιώνα π.Χ. οπότε και η οικονομία άρχισε σταδιακά να γίνεται
νομισματική. Μικροβιοτέχνες και έμποροι έχοντας ανάγκη κεφαλαίων
λάμβαναν δάνεια με υποθήκη το σώμα τους και τις οικογένειες τους.
Αδυναμία αποπληρωμής σήμαινε ότι ο δανειζόμενος και η οικογένεια του
οδηγούνταν στην δουλεία. Και αναλογιζόμενος κανείς τους κινδύνους του
εμπορίου τότε, από πειρατές μέχρι και κακοκαιρία, μπορεί να συλλάβει
έστω και επιδερμικά το μέγεθος του προβλήματος που σταδιακά γιγαντωνόταν
στην αθηναϊκή κοινωνία. Από την άλλη μεριά οι μικροκαλλιεργητές
στραγγαλίζονταν από το δίκαιο του κράτους των ευγενών που απαιτούσε από
αυτούς να δίνουν το ένα έκτο της παραγωγής τους στους
ευγενείς-μεγαλογαιοκτήμονες.
Ειδικά για φτωχά εδάφη και μικρούς
καλλιεργητές αυτός ήταν ένας βαρύς φόρος. Και στην περίπτωση αυτή
αδυναμία καταβολής του ενός έκτου σήμαινε αυτόματα εξανδραποδισμό. ...
Ουσιαστικά
οι ευγενείς νέμονταν αυθαίρετα τα οφέλη της κοινωνικής παραγωγής και
μονοπωλούσαν την πολιτική εξουσία έχοντας παγιώσει από τη μια μεριά την
φεουδαλικής μορφής
εξάρτηση των εκτημόρων, ενώ από την άλλη μέσω της τοκογλυφικής
δανειοδότησης ήλεγχαν ουσιαστικά ολόκληρους παραγωγικούς κλάδους, από
τους κάθε λογής βιοτέχνες μέχρι τους εμπόρους. Έτσι ξεκίνησε μια
παρατεταμένη περίοδος κοινωνικής αστάθειας, «στάσις», με τον δήμο να ξεσηκώνεται ενάντια στους ευγενείς.
[Προτομή του Σόλωνα]
[Σεισάχθεια]
Με
τις πολιτειακές του μεταρρυθμίσεις ο Σόλων επιθυμούσε να μετατοπίσει το
ενδιαφέρον του πολίτη από το σπίτι και την οικογένεια προς την πόλη και
την κοινότητα. Και έδωσε τέτοια σημασία στη συμμετοχή που θέσπισε
ειδικό νόμο που ανέφερε «ότι
χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα όποιος μένει ουδέτερος σε περίπτωση
που θα ξεσπούσε εμφύλια διαμάχη στην πόλη. Ήθελε, όπως φαίνεται, ο Σόλων
κανένας πολίτης να μη μένει αδιάφορος και ασυγκίνητος για τα δημόσια
ζητήματα κοιτάζοντας μόνο πως να εξασφαλίσει τα δικά του συμφέροντα,
ούτε να καυχιέται πως δεν πονά κι αυτός και δεν
πάσχει με τα δεινά της πατρίδας του. Αντίθετα, έπρεπε ο πολίτης από την
αρχή να παίρνει θέση πλάι σε αυτούς που ενεργούν πιο σωστά και πιο
δίκαια και να κινδυνεύει μαζί τους και να τους βοηθά, αντί να περιμένει
ακίνδυνα να δει ποιος θα νικήσει»
(Πλουτ. Σόλων). Παράλληλα αναθεώρησε το σύνολο του προϋπάρχοντος
ιδιωτικού και ποινικού δικαίου καταργώντας αρχικά τους
«αιματογραμμένους» νόμους του Δράκοντα διατηρώντας μόνο εκείνους που
αναφέρονταν σε φονικά και κατήργησε τον θεσμό της προίκας. Άφηνε τον
πολίτη ελεύθερο να διαθέτει την περιουσία του όπου ήθελε και απαγόρευσε
να κακολογούνται οι νεκροί για να μη διαιωνίζονται οι έχθρες.
Ποινικοποίησε επίσης την αεργία με σκοπό να τονώσει την παραγωγή ενώ με
νόμο επέτρεπε στον υιό να σταματάει να συντηρεί τον πατέρα του αν
εκείνος δεν του είχε μάθει κάποια τέχνη. Όλα τα νομοθετήματα, τότε
ονομάζονταν θεσμοί, δημοσιεύτηκαν ολόκληρα σε περιστρεφόμενους ξύλινους πίνακες, τους άξονες, στο Πρυτανείον και σε περίληψη μπροστά στη βασιλική στοά σε λίθινες τριγωνικές πυραμίδες, τις κύρβεις.
Σε όλους τους νόμους του έδωσε ισχύ για εκατό χρόνια. Και επειδή πλήθος
κόσμου συνέρεε να τον συμβουλευτεί για την ερμηνεία του ενός και του
άλλου νόμου, προφασιζόμενος εμπορικά ταξίδια έφυγε για δέκα χρόνια
ελπίζοντας ότι ο κόσμος θα συνήθιζε σταδιακά τους νόμους του.
Ο Σόλων έδωσε την ευκαιρία στις πλατιές μάζες των πολιτών για συμμετοχή στα κοινά.
Δουλεμπόριο και δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα δεν ήταν ασυμβίβαστα.
Οι
μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα δημιούργησαν το πλαίσιο για την ανάδειξη του
«πολίτη» και εν συνεχεία το θρίαμβο της δημοκρατίας. Σταδιακά ανοίγονταν
οι δίαυλοι για την ενεργότερη συμμετοχή των πλατιών μαζών στη
λειτουργία της κοινότητας. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων
ανήγαγε το συμφέρον της πόλεως σε ύψιστη μέριμνα, ασχέτως κοινωνικής
προέλευσης. Παράλληλα η υιοθέτηση της γαιοκτητικής δουλείας για όλους
τους πολίτες έκανε ευκολότερη την ενασχόληση με τα δημόσια. Τα
«πράγματα», όπως θεωρούσαν τους δούλους οι Αθηναίοι, ανέλαβαν να κάνουν
τις δουλειές που πρώτα έκαναν οι πολίτες. Ο εξανδραποδισμός του πολίτη
για χρέη μπορεί να απαγορεύτηκε η δουλοκτησία όμως δεν κλονίστηκε
καθόλου, και θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ύπαρξη της συνέβαλε ως ένα
βαθμό στη γέννηση της δημοκρατίας που όμως αφορούσε την κλειστή «ελίτ»
των πολιτών. Ο οπλίτης της φάλαγγας που σε καιρό πολέμου ρίσκαρε τη ζωή
του για την πόλη, αποκτούσε λόγο για τα κοινά αναβαθμιζόμενος σε καιρό
ειρήνης σε πολίτη. Ο Σόλων δημιούργησε το κύτταρο της δημοκρατικής
διαδικασίας, τον συμμετοχικό πολίτη που ζει και πεθαίνει με και για την
πόλη του. Ο Σόλων έβαλε σε εφαρμογή ένα πρωτόγνωρο όσο και πρωτοποριακό
σύστημα κοινωνικών αλλαγών με σκοπό να επαναφέρει την κοινωνία σε μια
δημιουργική ισορροπία με γνώμονα το κοινό συμφέρον των πολιτών και τη
λειτουργικότητα της κοινότητας. Δεν δίστασε να έρθει σε ρήξη με το
παρελθόν αλλά ούτε και με τους προνομιούχους της εποχής του. Κατενόησε
ευθύς εξ αρχής πως θεμέλιος λίθος της πολιτείας των πολιτών δεν είναι το
ιδιωτικό συμφέρον αλλά η κοινωνική και ταξική αλληλεγγύη. Εφάρμοσε αυτό που σήμερα ονομάζεται «κοινωνική μηχανική» (social engineering)
πριν από περίπου 2.500 χρόνια με αξιοθαύμαστη επιτυχία ανοίγοντας έτσι
το δρόμο για τις μετέπειτα δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη.
Διαβάστε: Πλουτάρχου Βίοι- Σόλων.
«Δημοκρατία, το ταξίδι που δεν τελείωσε», επιμ. JohnDunn, Ινστιτούτο του βιβλίου- Α. Καρδαμίτσα.
«Αρχαία Ελληνική Ιστορία», UlrichWilcken, εκδόσεις Παπαζήση.
"O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.