Divide et impera [Τσίπρας: Ή θα επικρατήσει η ρεαλιστική πρότασή μας ή το «διαίρει και βασίλευε» στην Ευρώπη]

Στη χτεσινή του επίσκεψη στο Υπουργείο Παιδείας, που έγινε με την ευκαιρία του τερματισμού των Πανελληνίων εξετάσεων για τους μαθητές των Γενικών Λυκείων (εμείς, είπαμε, τελειώσαμε από την Παρασκευή) ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας άδραξε την ευκαιρία να μιλήσει, όχι όμως για θέματα παιδείας, αλλά για το θέμα που ταλανίζει εδώ και εβδομάδες τη ζωή της χώρας, τη συμφωνία δηλαδή με τους εταίρους, μάλλον με σκοπό να απαντήσει σε φήμες που είχαν κυκλοφορήσει αποβραδίς για τελεσίγραφο που υπέβαλαν ή θα υπέβαλλαν οι εταίροι στην Ελλάδα ύστερα από την πενταμερή προχτεσινή σύσκεψή τους.

Αν θέλετε σχολιάζετε και επί της ουσίας -το πλήρες κείμενο της ομιλίας του Αλ. Τσίπρα μπορείτε να το δείτε (και να το ακούσετε) εδώ. 

Αντιστρέφει το δίλημμα και στέλνει μήνυμα προς την πολιτική ηγεσία της Ευρώπης ο Αλέξης Τσίπρας. «Το δίλημμα είναι ανάμεσα σε μία ρεαλιστική επιλογή διεξόδου και σε μία επιλογή του «διαίρει και βασίλευε», είπε με έμφαση ο Πρωθυπουργός.   Αποδοχή της ρεαλιστικής πρότασης για έξοδο από την κρίση που κατέθεσε η Ελλάδα, ή διαίρεση της Ενωμένης Ευρώπης, είναι το δίλημμα στο οποίο – σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα – πρέπει να απαντήσει η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης.
Από το υπουργείο Παιδείας, όπου προήδρευσε σύσκεψης, ο Αλέξης Τσίπρας γνωστοποίησε ότι η ελληνική πλευρά έστειλε χθες βράδυ ολοκληρωμένο ρεαλιστικό σχέδιο εξόδου της Ελλάδας από την κρίση, η αποδοχή του οποίου θα σηματοδοτήσει το τέλος των σεναρίων διαίρεσης της Ευρώπης.
Ο Πρωθυπουργός παραδέχθηκε ότι έχουν γίνει παραχωρήσεις, επανέλαβε ότι το ελληνικό ζήτημα παραμένει κεντρικό ευρωπαϊκό ζήτημα και εμφανίστηκε αισιόδοξος ότι η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης θα προσεγγίσει το ελληνικό σχέδιο με σεβασμό και ρεαλισμό.

Ολόκληρη η δήλωση του Αλέξη Τσίπρα για τη διαπραγμάτευση:

Όλη η Ελλάδα πια και η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα σε μια κυβέρνηση που διαπραγματεύεται σκληρά και στις προηγούμενες κυβερνήσεις που απλά υπέγραφαν τις απαιτήσεις των δανειστών. Η διαπραγμάτευση είναι σκληρή. Είμαστε αποφασιστικοί. Διαπραγματευόμαστε με σχέδιο, με στρατηγική, σε αντίξοες συνθήκες.
Πιστεύω ότι οι Ελληνίδες και οι Έλληνες πρέπει να είναι υπερήφανοι, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν, σε ποια παράταξη ανήκουν, ποιο κόμμα ψήφισαν, για την προσπάθεια που επιδεικνύει η νέα κυβέρνηση και για το γεγονός ότι η Ελλάδα, για πρώτη φορά, στέκεται σε αντίξοες συνθήκες και διεκδικεί τα δίκια της. Αυτό το γνωρίζει όλη η Ελλάδα, πλέον και όλη η Ευρώπη και όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι η Ελλάδα σε αυτήν τη διαπραγμάτευση έχει καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις, ρεαλιστικές προτάσεις.
Έχουμε κάνει παραχωρήσεις, διότι ένας συμβιβασμός απαιτεί παραχωρήσεις. Ξέρουμε ότι αυτές οι παραχωρήσεις θα είναι δύσκολες, όμως, έχουμε καταθέσει ένα ρεαλιστικό σχέδιο για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση. Ένα ρεαλιστικό σχέδιο που η αποδοχή του από την πλευρά των θεσμών, των πιστωτών και των εταίρων μας στην Ευρώπη θα σηματοδοτήσει και το τέλος των σεναρίων της διαίρεσης της Ευρώπης.
Μετά την τελευταία, λοιπόν, εξέλιξη και την κατάθεση, από την ελληνική πλευρά, ενός  ολοκληρωμένου σχεδίου πρότασης για συμφωνία που αρμοδίως ετέθη χθες βράδυ στους θεσμούς, εμείς δεν περιμένουμε να μας καταθέσουν σχέδιο όπως όριζε η απόφαση του Eurogroup, η Ελλάδα καταθέτει σχέδιο.
Είναι πλέον σαφές ότι η απόφαση για το εάν επιθυμούν την προσαρμογή στον ρεαλισμό και την έξοδο από την κρίση χωρίς διαίρεση της Ευρώπης, η απόφαση ανήκει στην ηγεσία, στην πολιτική ηγεσία της Ευρώπης, σε αυτούς που εκλέγονται και λογοδοτούν στους λαούς για τις αποφάσεις τους.
Διότι  νομίζω ότι το θέμα της Ελλάδας δεν αφορά αποκλειστικά στην Ελλάδα, είναι ένα κεντρικό θέμα για την προοπτική στην επόμενη ημέρα και τη στρατηγική της Ευρώπης, ένα ευρωπαϊκό και παγκόσμιο θέμα. Συνεπώς, το δίλημμα είναι ανάμεσα σε μια ρεαλιστική προοπτική εξόδου, που αποκλείει μια για πάντα τη διαίρεση ή η επιλογή που μπορεί για κάποιους να είναι η διαίρεση, ακολουθώντας τη στρατηγική του Καίσαρα «διαίρει και βασίλευε». Μόνο που πολλές φορές αυτές οι βασιλείες δεν οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα για τους λαούς.
Θέλω, λοιπόν, για άλλη μια φορά να τονίσω ότι η ελληνική κυβέρνηση κινείται με σχέδιο, αποφασιστικότητα και κινείται πάντοτε έχοντας κατά νου ότι εκπροσωπούμε τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, που θέλει προοπτική εξόδου από την κρίση, που θέλει λύση όχι απλά συμφωνία και που, κυρίως, δεν θέλει η χώρα να ξαναγυρίσει στο χθες των σκληρών μνημονίων, της υποτέλειας και της άρσης κυριαρχίας. Στόχος μας είναι να ξαναδώσουμε προοπτική και αξιοπρέπεια στον ελληνικό λαό.
Ταυτόχρονα, στόχος μας είναι να βάλουμε το λιθαράκι μας στο να οικοδομηθεί μια Ευρώπη της αλληλεγγύης, μια Ευρώπη της Δημοκρατίας, του αλληλοσεβασμού, της αλληλοκατανόησης.
Είμαι αισιόδοξος, πιστεύω ότι η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης θα προσεγγίσει με σεβασμό τις θέσεις μας, θα προσχωρήσει στον ρεαλισμό για να βγούμε από την κρίση όλοι μαζί με μεγαλύτερη αισιοδοξία και για να μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον της ενωμένης Ευρώπης και των λαών με περισσότερη σιγουριά και περισσότερη αισιοδοξία και ελπίδα στο μέλλον.

Εγώ θα σταθώ σε μια συγκεκριμένη φράση του πρωθυπουργού. Αφού αναφέρθηκε στην ομιλία του επανειλημμένα στον κίνδυνο διαίρεσης της Ευρώπης, είπε:

Συνεπώς, το δίλημμα είναι ανάμεσα σε μια ρεαλιστική προοπτική εξόδου, που αποκλείει μια για πάντα τη διαίρεση ή η επιλογή που μπορεί για κάποιους να είναι η διαίρεση, ακολουθώντας τη στρατηγική του Καίσαρα «διαίρει και βασίλευε».

Δεν έχει τύχει να ασχοληθούμε άλλη φορά με αυτή την παροιμιώδη φράση, οπότε δεν βλάφτει να πούμε δυο λόγια.

Σύμφωνα με το Χρηστικό λεξικό της Ακαδημίας, η φράση χαρακτηρίζει μια στρατηγική που αποσκοπεί στη διαχείριση της εξουσίας μέσω της πρόκλησης διχόνοιας ανάμεσα σ’ αυτούς που διοικεί ή ελέγχει κάποιος, προκειμένου να μην ενωθούν εναντίον του.

Η φράση δεν είναι αρχαία, ή τουλάχιστον δεν απαντά στην αρχαία και βυζαντινή γραμματεία. Με μια πρόχειρη αναζήτηση, τη βρίσκω και σε κείμενα του 19ου αιώνα, π.χ. σε πρακτικά της Βουλής του 1855, όπου γίνεται λόγος για την πολιτικήν ρήσιν ‘διαίρει και βασίλευε’. Πρόκειται για απόδοση του λατινικού divide et impera (και σε παραλλαγή: divide ut regnes, διαίρει προκειμένου να βασιλεύεις), φράση που επίσης δεν απαντά στη λατινική γραμματεία, αλλά μόνο από τα αναγεννησιακά χρόνια και μετά εμφανίζεται, π.χ. στον Μακιαβέλι αν και όχι με αυτήν ακριβώς τη διατύπωση. Η ακριβής λατινική φράση περιλαμβάνεται, ας πούμε, στο παράρτημα του έργου του Καντ για τη διηνεκή ειρήνη, ως πολιτική συμβουλή προς ηγέτες.

Ο Τσίπρας απέδωσε στον (Ιούλιο) Καίσαρα όχι την ίδια τη φράση αλλά τη φερώνυμη στρατηγική, και πράγματι ο Καίσαρας καθυπέταξε τους Γαλάτες εκμεταλλευόμενος την έλλειψη ενότητας ανάμεσα στις πολλές γαλατικές φυλές. Αλλά και νωρίτερα οι Ρωμαίοι έδειξαν καλές επιδόσεις στην εφαρμογή του αξιώματος «διαίρει και βασίλευε», μεταξύ άλλων προκειμένου να κυριαρχήσουν στην Ελλάδα. Και νωρίτερα όμως ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας την ίδια τακτική είχε εφαρμόσει απέναντι στις πόλεις-κράτη της κεντρικής και νότιας Ελλάδας -με αποτέλεσμα, κάπως μπερδεμένα, ηαγγλική Βικιπαίδεια να αποδίδει στον Φίλιππο το λατινικό ρητό divide et impera. Αλλά νομίζω ότι αν αναζητήσουμε τον πρώτο που εφάρμοσε την τακτική αυτή θα πρέπει να πάμε πολύ πίσω, στην αυγή της ιστορίας. Όσο για τη φράση, θα μείνει αγνώστου πατρός -ή, όπως το διατύπωσε ο Μάριος Πλωρίτης σε σχετικό άρθρο του, Αγνωστος είναι ο γεννήτωρ του «σοφού» αυτού αξιώματος, αλλά πολύ γνωστοί οι εφαρμοστές του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής του αξιώματος «διαίρει και βασίλευε» βρίσκουμε στις αποικιοκρατικές δυνάμεις, οι οποίες κυριαρχούσαν στις πολυεθνοτικές αποικίες τους εκμεταλλευόμενες τις αντιθέσεις ανάμεσα στις κυριαρχούμενες εθνότητες -κάτι που το είδαμε να εφαρμόζεται π.χ. στην Κύπρο ή στην Ινδία ή στην Ιρλανδία -αλλά και η τραγωδία της Ρουάντας καρπός παρόμοιας πολιτικής είναι.

Στα αγγλικά, το λένε Divide and rule ή Divide and conquer. Ο δεύτερος όρος έχει δώσει την ονομασία του και σε μια προσέγγιση στην επίλυση προβλημάτων με υπολογιστή, που συνίσταται, ακριβώς, στη διαίρεση του αρχικού πολύπλοκου προβλήματος σε σειρά από μικρότερα που επιλύονται ευκολότερα. Το Χρηστικό καταγράφει και αυτή τη σημασία.

Ωστόσο, πέρα από τις αυτοκρατορίες και τις αποικιακές δυνάμεις, η αρχή του «διαίρει και βασίλευε» εκδηλώνεται και στην εσωτερική πολιτική, ιδίως τώρα που με τον κοινωνικό αυτοματισμό που έχει καλλιεργηθεί με την αγαστή συνεργασία των μέσων παραπληροφόρησης, οι εργαζόμενοι έχουν διαιρεθεί σε χαραμοφάηδες δημόσιους υπαλλήλους, φοροφυγάδες αυτοαπασχολούμενους, επιδοματίες τεμπέληδες αγρότες και πάει λέγοντας.

Με βάση όλα τα παραπάνω, μου φαίνεται κάπως ανορθόδοξη η αναφορά του Αλέξη Τσίπρα στο «διαίρει και βασίλευε», αν και κατανοώ ότι ήθελε να δώσει έμφαση στο ότι το ελληνικό θέμα είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα, και στην ανάγκη να επιδειχθεί αλληλεγγύη. Ποιος όμως διαιρεί την Ευρώπη για να την κρατάει υποταγμένη; Ή πρόκειται για υπαινιγμό για μιαν Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων όπου οι αποφάσεις παίρνονται από άτυπα όργανα;

Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου

==========================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"