O Γκρέγκορι Ναζ (Gregory Nagy) ενσαρκώνει ένα σπάνιο είδος σύγχρονου φιλέλληνα. Δεν κοιτάζει το παρελθόν από ένα ομιχλώδες πέπλο ρομαντισμού αλλά μέσα από μια δυναμική ανάγνωση, στην οποία το συσχετίζει με το παρόν. Ο διακεκριμένος μελετητής στον τομέα των ομηρικών και γενικότερα των ελληνικών σπουδών, είναι από τον Αύγουστο του 2000 διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Harvard. Επισκέπτεται συχνά τη χώρα μας, όπου λειτουργεί το δίδυμο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδας) του Πανεπιστημίου Harvard, κυρίως για να μιλήσει στους ξένους φοιτητές για την έννοια του ήρωα. Τον συναντήσαμε μετά την επίσκεψή του στην Ακρόπολη και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, την περασμένη εβδομάδα. Συμπαθής, ανυπόκριτα προσηνής και άμεσος, ο Ουγγροαμερικανός καθηγητής του Harvard είναι ένας χαρισματικός συζητητής.
Είναι υπέρμαχος της χρήσης της τεχνολογίας στην εκπαίδευση και στις ψηφιακές ανθρωπιστικές σπουδές. Δεκάδες χιλιάδες σπουδαστές από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο έχουν παρακολουθήσει το Μαζικό Ανοικτό Διαδικτυακό Μάθημά του, με τίτλο «Ο Αρχαίος Ελληνας Ηρωας». Η κουβέντα μας, όπως ήταν φυσικό, ξεκίνησε από τον τομέα στον οποίον ειδικεύεται: «Στην εποχή μας δεν ξέρουμε τι σημαίνει ήρωας», ομολογεί. «Δεν διαθέτουμε την ανθρωπολογική σκευή που είχαν τα άτομα των πιο παραδοσιακών κοινωνιών. Αν ρωτήσετε έναν ανθρωπολόγο για το τι είναι ένας ήρωας στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., θα σας απαντούσε ένας αποθεωμένος πρόγονος, καθώς το Μαντείο των Δελφών είχε επιλέξει ποιοι θα είναι οι ήρωες των δέκα αθηναϊκών φυλών με τρόπο αυθαίρετο. Στη Σπάρτη πάλι, ο Λεωνίδας μπορούσε να καυχηθεί ότι πριν από 20 γενιές το αίμα του τον οδηγούσε στον ...
Ηρακλή. Στην εποχή μας δεν έχουμε αυτού του είδους τη συνδεσιμότητα με το παρελθόν. Καθώς όμως έχουμε ανάγκη από ήρωες τους προσδίδουμε χαρακτηριστικά που οι αρχαίοι δεν θα αναγνώριζαν.
»Η εποχή των ηρώων την οποία μελετώ, αναφέρεται στους μύθους. Σήμερα εσφαλμένα πιστεύουμε ότι οι μύθοι είναι για τα παιδιά. Εγώ θα έλεγα ότι μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε την ανθρώπινη ύπαρξη σε εκείνους τους μακρινούς χρόνους, παρά τις δυσλειτουργίες τους. Οι μύθοι της ηρωικής αρχαιότητας έχουν ένα ποσοστό δυσλειτουργίας. Εξηγούμαι: στους μύθους αυτούς πάντα πήγαινε κάτι στραβά και εμείς –μπαίνω στη θέση των πολιτών του 5ου αιώνα π.Χ.– μπορούμε να διορθώσουμε τα λάθη αυτά, να τους κάνουμε λειτουργικούς και μάλιστα για πάντα. Διότι τους αναπαριστούμε με διαφορετικό τρόπο στις εορτές μας, που γίνονται σε ετήσια βάση σε μια σταθερή ημερομηνία. Παράδειγμα: Οι ανθρώπινες θυσίες. Σκεφτείτε πόσοι μύθοι συνδέονται με αυτές. Στη θέση τους οι αρχαίοι έβαζαν ζώα και έκαναν κάθε χρόνο το ίδιο τελετουργικό, “διορθώνοντας” την κατάσταση. Στην ελληνική συνείδηση λοιπόν οι ήρωες και το παρελθόν είναι συνδεδεμένα με τις εορτές. Οι εορτές είναι μια κυκλική ανάγνωση του χρόνου. Οταν ήμουν παιδί φοβόμουν την έννοια της αιωνιότητας, το γεγονός ότι ο χρόνος απλώνεται μπροστά και πίσω χωρίς να σταματά. Οι επαναλαμβανόμενες ετήσιες εορτές των Ελλήνων κάνουν τον χρόνο αυτό να μην είναι συνεχής και τρομακτικός αλλά κυκλικός και ανθρώπινος».
Ο Ναζ πίνει μια γουλιά από τον χυμό του. Καθόμαστε στο καφέ έξω από το αρχαιολογικό μουσείο και μπαίνω στον πειρασμό να τον ρωτήσω για τους σημερινούς Ελληνες: «Είμαι φιλέλληνας όχι μόνο διότι γνωρίζω και μελετώ την Ιστορία. Είμαι φιλέλληνας διότι θαυμάζω το γεγονός ότι οι σύγχρονοι συμπατριώτες σας, παρά τη διακεκομμένη σχέση με το παρελθόν, κατάφεραν να διατηρήσουν συνήθειες ή “τελετουργίες” υπό τη μορφή εορτών και όχι μόνον, στις οποίες υπάρχει ο απόηχος του παρελθόντος και ταυτόχρονα η αίσθηση της συλλογικότητας. Σκεφτείτε λ.χ. αυτό που ονομάζουμε “παρέα”, δηλαδή μια ομάδα από 5-6 νέους όπου ο ένας αναζητεί τη συντροφιά και τη φιλία του άλλου. Θα πει κανείς ότι αυτό συμβαίνει διεθνώς. Θα σας απαντήσω όχι κατά τον ίδιο τρόπο ούτε με την ίδια ροή ή συχνότητα. Ας πάρουμε λ.χ. τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου η τηλεοπτική σειρά “Τα φιλαράκια” ήταν εξαιρετικά δημοφιλής για πολλά χρόνια. Η επιτυχία της δεν ήταν τυχαία, διότι έδειχνε μια δυναμική στις σχέσεις των μελών αυτών. Αυτό λοιπόν είναι κάτι που βλέπεις να συμβαίνει στην ελληνική κοινωνία, αλλά όχι τόσο εύκολα σε άλλες. Αλλωστε οι Ελληνες έχουν μια ειδική λέξη γι’ αυτό, την “παρέα” που δεν έχει πάντα αντίστοιχή της σε άλλες γλώσσες, ούτε σημαίνει ακριβώς το ίδιο».
Του επισημαίνω ότι μπορεί μεν οι ξένοι μελετητές να απολαμβάνουν το μεγαλείο της ελληνικής αρχαιότητας, οι σύγχρονοι Ελληνες βρίσκουν εκεί την πικρία ενός ανάξιου διαδόχου. «Είναι αλήθεια, αλλά νομίζω ότι κάνετε ένα λάθος», απαντά. «Οταν οι Ελληνες κοιτάζουν πίσω στο ιδανικό παρελθόν, βλέπουν τον Περικλή και τον 5ο αιώνα, την Εκκλησία του Δήμου. Και αυτό δεν είναι δίκαιο. Είναι σαν να συγκρίνουν οι σημερινοί Αμερικανοί τον εαυτό τους με τον Αλεξάντερ Χάμιλτον και να βγαίνουν λειψοί. Οι αρχαίοι Ελληνες είχαν τη σοφία να μπορούν να διαχωρίσουν την ηρωική - μυθική εποχή από τη δική τους.
Στην τριλογία της Ορέστειας του Αισχύλου του 458 π.Χ. βλέπει κανείς το παράδειγμα πώς ο τραγωδός μπορεί να διατυπώσει τη διαφορά ανάμεσα στη μυθολογική εποχή όπου όλα λύνονταν με αίμα, ενώ στη δική του υπήρχαν δικαστήρια και μια πολιτεία που μπορούσε να επέμβει για να αποδώσει δικαιοσύνη. Ναι μεν θαυμάζουν τους ήρωες, αλλά ξέρουν ότι αυτοί οι υπεράνθρωποι μπορούν να σκοτώσουν τα παιδιά τους, να σκοτωθούν μεταξύ τους και να κάνουν πράγματα που εκείνοι δεν θα έκαναν, διότι είχαν άλλους τρόπους να αντιμετωπίσουν την αδικία. Αυτός είναι υγιής διαχωρισμός που σε κάνει να αισθάνεσαι πολύ καλύτερα για τον εαυτό σου».
Στην Αμερική του Τραμπ υπάρχει αποτυχία στην αγωγή του πολίτη
Μιας και η συζήτηση πέρασε στη σύγχρονη Ελλάδα, συνεχίζεται και στην Αμερική του Τραμπ: «Στην Αμερική, ειδικά αν το δεις από την πλευρά της προτεσταντικής θρησκείας, όταν τα πράγματα πάνε στραβά αυτό που συνήθως ακούμε είναι ότι οι πολίτες είναι μια χαρά άνθρωποι, φταίει το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί που είναι έχουν διαφθαρεί και έτσι αποτυγχάνουμε. Στην Αθήνα του 5ου αιώνα θα έλεγαν το αντίθετο: ότι οι θεσμοί είναι μια χαρά, εμείς οι πολίτες φταίμε που τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Εγώ προτιμώ αυτήν τη διατύπωση, διότι αν ισχύει μπορούμε να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας. Αλλά αν φταίνε οι θεσμοί, τι μπορείς να κάνεις; Στην Αμερική σήμερα υπάρχει τεράστια αποτυχία σε αυτό που ονομάζουμε αγωγή του πολίτη, η οποία δεν πρέπει να σταματά στα παιδικά ή εφηβικά μας χρόνια, αλλά πρέπει να συνεχίζεται διά βίου. Τα ΜΜΕ αρθρώνουν έναν ολοένα και πιο διχαστικό λόγο, ανήκουν σε ιδιωτικά συμφέροντα και δεν μπορούν διά της ενημέρωσης να συμβάλουν στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης. Χωρίς παιδεία δεν υπάρχει δημοκρατία».
Ο Ναζ ανήκει σε αυτούς που πιστεύουν –πραγματιστικά και όχι ρομαντικά– πως ο κόσμος χρωστά στους Ελληνες: «Ο ελληνικός πολιτισμός μας έχει διδάξει εδώ και 3.500 χρόνια πώς μπορεί κανείς να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση. Θυμηθείτε αυτήν τη σκηνή της Ιλιάδας όπου ο Εκτορας φορώντας την περικεφαλαία του πάει να αποχαιρετίσει την Ανδρομάχη πριν πάει στον πόλεμο και ο γιος του βάζει τα κλάματα, διότι τον τρομάζει ο αρματωμένος πατέρας του. Εκείνος βγάζει τη φοβιστική περικεφαλαία, φιλάει το παιδί του και η Ανδρομάχη γελάει μέσα στα δάκρυά της. Αυτό εμένα ακόμα και σήμερα με κάνει να ανατριχιάζω. Ποιος άλλος πολιτισμός είχε τη δυνατότητα να εκφράζει το συναίσθημα με τέτοια ακρίβεια; Οντως λοιπόν ο κόσμος σας χρωστάει. Και κάτι ακόμα: Οι αρχαίοι τραγωδοί δεν ευφηύραν την αστοχία, την αποτυχία και την αμαρτία του ανθρώπινου γένους, απλώς περιέγραψαν καταπληκτικά τη ρευστότητα της ανθρώπινης φύσης που άλλοτε στέκεται στο ύψος των περιστάσεων και άλλοτε όχι. Υπάρχουν διακυμάνσεις στην ανθρώπινη φύση και αν το δεχθούμε αυτό τότε μόνο μπορούμε να είμαστε φιλόδοξοι για τον ρόλο που μπορούν να έχουν οι θεσμοί στην κοινωνία…».
Μαργαρίτα Πουρνάρα - kathimerini.gr/
=====================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.