Όταν ο Καζαντζάκης αποκάλεσε τον Μάρκο Βαφειάδη «Μαραθωνομάχο» – Ποιούς χαρακτήρισε «κόκκινα πρόβατα»

   [Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!]

Νίκος Καζαντζάκης
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για…«τον Βίο και την Πολιτεία» του Νίκου Καζαντζάκη αλλά μάλλον την πιο κατατοπιστική ερμηνεία για την ιδεολογική του ιδιοσυγκρασία την εξέφρασε ο στενός του φίλος Παντελής Πρεβελάκης το 1965. «Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο Καζαντζάκης ήταν ταυτοχρόνως κομμουνιστής, φασίστας, μαοϊκός, σοσιαλιστής και εθνικιστής! Από αυτή την άποψη, το βασίλειό του δεν ανήκε στον κόσμο αυτό».

– Και δε φοβάσαι μη σε πουν φασίστα;
– Γιατί να φοβηθώ; Μήπως δεν με είπαν και κομμουνιστή; Και δεν μπορώ να είμαι ποτέ μήτε το ένα μήτε το άλλο. Γιατί είμαι άνθρωπος ελεύθερος. Και είμαι ελεύθερος γιατί δεν είμαι άνθρωπος ενεργείας και δεν έχω ανάγκη, για να δράσω, από δόγματα και βεβαιότητες και πρακτικούς συλλογισμούς…
Το 1907 ο Νίκος Καζαντζάκης εγγράφεται στη μασονική στοά και φεύγει για σπουδές νομικής στο Παρίσι.
Τον Μάϊο του 1919 ο Ελ. Βενιζέλος διορίζει τον Καζαντζάκη γενικό διευθυντή στο Υπουργείο Περιθάλψεως και του αναθέτει, μαζί με τον δικηγόρο Γιάννη Αγγελάκη κι άλλες προσωπικότητες, μια δύσκολη εθνική αποστολή, τον επαναπατρισμό 100.000 ελλήνων του Καυκάσου που κινδύνευαν από τους μπολσεβίκους ...
(λόγω της συμμετοχής και ήττας της Ελλάδος στο πλευρό της Αντάντ στα γεγονότα της Κριμαίας) αλλά και από τους κούρδους ταρτάρους για θρησκευτικούς λόγους.
Επηρεασμένος από τις κομμουνιστικές ιδέες της πολωνοεβραίας Ραχήλ ΛιπστάΪν που γνώρισε στο Βερολίνο το 1922, προτείνει στον κοινωνιολόγο και φίλο του Δημοσθένη Δανιηλίδη (1889-1972) την έκδοση κομμουνιστικού περιοδικού και την αποστολή του στην Ελλάδα.
Συλλαμβάνεται στο Ηράκλειο και κρατείται στα κρατητήρια της ασφάλειας για 24 ώρες υποβάλλοντας υπόμνημα στην Ανακριτική Αρχή Ηρακλείου εξέχουσας πολιτικής αναλύσεως..
Συμμετέχει το 1927 στη Ρωσία στους εορτασμούς των δέκα χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση και λίγους μήνες αργότερα στην Ελλάδα διώκεται δικαστικά με αφορμή τη διοργάνωση συγκέντρωσης για τη Σοβιετική Ένωση μαζί με τον ελληνορουμάνο συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι στο αθηναϊκό θέατρο Αλάμπρα.
Το 1930 συμπαραστέκεται μαζί με αρκετούς άλλους επώνυμους της εποχής Παλαμάς, Ξενόπουλος, Γληνός, Βάρναλης στις καταδίκες των 7 κομμουνιστών φυλακισμένων φαντάρων στο Καλπάκι που τελικώς ανακλήθηκαν.
Έχει πάρει συνέντευξη από τον ισπανό ηγέτη της φασιστικής οργάνωσης «φάλαγγα» Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα (1903-1936) και το 1936 από τον ίδιο τον Φράνκο, ενώ συνέντευξη του είχε παραχωρήσει και ο Μουσολίνι. Οι παρουσιάσεις αυτών των συνεντεύξεων χαρακτηρίστηκαν «φιλοφασιστικές».
Καθ’ οδόν προς την Ισπανία ο Καζαντζάκης ρωτήθηκε: «Είστε υπέρ του πολέμου ή κατά;». Και εκείνος απάντησε: «Μήτε υπέρ μήτε κατά … Όπως δεν είμαι μήτε υπέρ μήτε κατά του σεισμού»
Όταν η Ιταλία εισέβαλε στην Αβησσυνία το την ίδια χρονιά δήλωσε: «Σίγουρα, πονώ την Αβησσυνία που υπερασπίζεται την ελευθερία της, μα συνάμα αναγνωρίζω και το δικαίωμα που έχει η Ιταλία να ζήσει, να μην πνιγεί μέσα στα στενά σύνορα που δεν την χωρούν. Όλοι οι λ­αοί που δημιούργησαν τους μεγάλους πολιτισμούς ακολούθησαν τα ίδια αδηφάγα, απάνθρωπα, σκοτεινά τους ένστικτα: στην πρώτη τους σωματική ανάπτυξη αδίκησαν, άρπαξαν, έφαγαν· κι άμα στερέωσαν το σώμα τους κι’ έπαψε η πείνα, άρχισαν να δημιουργούν. Το ίδιο κάνει και σήμερα η Ιταλία, τους ί­διους ακολουθώντας απάνθρωπους νόμους…»
Μετά το τέλος της κατοχής, κατά την οποία διέμεινε στην Αίγινα, στάλθηκε στον τόπο του, στην Κρήτη, για να καταγράψει σε έκθεση τις ναζιστικές θηριωδίες.

Οι αστυνομικές αρχές παρακολουθούν τη δράση του γνωστού λογοτέχνη αναφέροντας σε έγγραφο στις 7 Νοεμβρίου του 1945 ότι εμφορείται υπό αναρχικών αρχών, εις την οικίαν του λαμβάνουν χώραν κομμουνιστικαί συγκεντρώσεις
Πάραυτα στις 26-11-1945, ο Καζαντζάκης ορκίστηκε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη όπου παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα ενώ ιδρύει το κόμμα Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση (ΣΕΕ).

Στον ελληνικό εμφύλιο απέφυγε να υποστηρίξει θερμά κάποια πλευρά. Διακριτικά από το Παρίσι όπου κατοικούσε μοιρολογεί «πλαντώ και καμμιά φορά όταν είμαι μόνος με παίρνουν τα κλάματα» μαθαίνοντας τα αιματηρά νέα από την πατρίδα του. Μία άγνωστη όμως τοποθέτηση του είναι η υποστήριξη στο πρόσωπο του ανώτατου στρατιωτικού διοικητή του ΔΣΕ Μάρκο Βαφειάδη όπως φαίνεται από τη επιστολή που δημοσιεύεται στο βιβλίο του καθηγητή Peter Bien The selected letters of Nikos Kazantzakis.

Στις 27-12-1948 ο Νίκος Καζαντζάκης επικοινωνεί με (κατά Μάρκον επιστολή) και ακούει τις εκπομπές του ηγέτη του Δ.Σ.Ε. από το ραδιόφωνο. Εκείνη την περίοδο ο Βαφειάδης ήταν και πρωθυπουργός στην προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση των ανταρτών από το Δεκέμβριο του 1947 ως τον Ιανουάριο του 1949, οπότε και απομακρύνθηκε από τον Ζαχαριάδη ως οπαδός του Τίτο.

Στην επιστολή με ημερομηνία 3-2-1949 ο έλληνας λογοτέχνης τάσσεται υπέρ του Βαφειάδη στη σύγκρουσή του με τον Ζαχαριάδη γράφοντάς του χαρακτηριστικά ότι τον «έστιψαν και τον πέταξαν σα φλούδα από λεμόνι» αποκαλώντας τον «Μαραθωνομάχο» ενώ εκφράζει και τη λύπη της γυναίκας του Ελένης.

Ο Νίκος Καζαντζάκης διετέλεσε πρόεδρος της «Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών» τις χρονιές 1945~1948 μέλος της οποίας ήταν και η κομμουνίστρια λογοτέχνιδα Λιλίκα Νάκου, ενώ η Φούλα Χατζηδάκη ήταν η γυναίκα του στενού συνεργάτη του Ζαχαριάδη, Μιλτιάδη Πορφυρογένη και η οποία αργότερα τοποθετήθηκε σε επιτροπή που αφορούσε το «Τμήμα των Λογοτεχνικών Εκδόσεων» του ΚΚΕ. Έτσι με κάθε επιφύλαξη, το πιο πιθανό είναι ν’αναφέρεται στα ονόματα αυτών των δύο γυναικών, οι οποίες «αναθεματίζουν» όπως γράφει τον Μάρκο όπως «αναθεμάτιζαν» τον Τίτο και δε θα διστάσουν να κάνουν το ίδιο και για τον Ζαχαριάδη αν δοθεί τέτοια εντολή στα «κόκκινα πρόβατα» ανακοινώνοντας με κακία και φαυλότητα όχι μόνο την εκτόπιση του Βαφειάδη, αλλά και ενός ακόμα σημαντικού στελέχους του Κόμματος, της Χρύσας Παπαβασιλείου.
Κλείνει με τους ζεστούς χαιρετισμούς του.

Λαμβάνοντας υπόψιν ότι ο έλληνας συγγραφέας εγκαταστάθηκε από το 1946 στη Γαλλία, μας είναι άγνωστο αν αυτή η ιστορική επιστολή παραδόθηκε στον Μάρκο Βαφειάδη, διαβάστηκε κι απαντήθηκε ούτε κι αν αυτές οι δύο σπουδαίες προσωπικότητες έχουν συναντηθεί.
Το 1950, ο Νίκος Καζαντζάκης δηλώνει την υποστήριξη και πρόθυμη συστράτευσή του στο σχήμα της «Δημοκρατικῆς Παράταξης» που ιδρύθηκε εκείνο τον χρόνο με πρωτεργάτες τους Ιωάννη Σοφιανόπουλο, Αλέξανδρο Σβώλο και Νίκο Γρηγοριάδη συγκεντρώνοντας στις βουλευτικές εκλογές το 10%.

Ο Νίκος Καζαντζάκης περιγράφει περιστατικό στην κατοχή και τη σχέση του με τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης.
«’Ολοι οι άνθρωποι, άσπροι μαύροι, είναι ένα. Στην άκρα του κόσμου ένας να πεινάει, εμείς φταίμε: Δεν μπορούμε να ’μαστε λεύτεροι, αν ένας στην άκρα του κόσμου παραμένει ακόμα σκλάβος.» Από την ομιλία του στην απονομή του Διεθνές Βραβείου Ειρήνης στη Βιέννη στις 28/6/1956.
Πηγες:
1. BIEN PETER – The selected letters of Nikos Kazantzakis (Princeton University Press) © [2012]
2. Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών
3. BIEN PETER – Καζαντζάκης, η πολιτική του πνεύματος [2007]
4. Αρχείο ΕΡΤ
5. Περιοδικό «Χρόνος»6. Εφημερίδα των Συντακτών
https://istories4050.wordpress.com/2016/12/17/όταν-ο-καζαντζάκης-αποκάλεσε-τον-μάρκ/

=====================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"