Με αφορμή την παράσταση «Ορλάντο» που παίζεται στο θέατρο Scrow σε σκηνοθεσία Ιούς Βουλγαράκη, μια παρουσίαση-ανάλυση του εμβληματικού έργου της Βιρτζίνια Γουλφ.
Του Νίκου Ξένιου
Το Ορλάντο (Οκτώβριος 1928), το έκτο μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ, είναι μια αλληγορική βιογραφία μιας ανθρώπινης ζωής που εκτείνεται σε τέσσερεις αιώνες: γράφτηκε στο απόγειο της συγγραφικής καριέρας της Γουλφ και μονομιάς πούλησε οκτώ χιλιάδες αντίτυπα. Ούτε ο χρόνος ούτε ο φραγμός του φύλου εμπόδισαν τη συγγραφέα στη σύλληψη και διαμόρφωση της αμφίφυλης ηρωίδας της. Η Ιώ Βουλγαράκη διασκευάζει και σκηνοθετεί στο θέατρο Scrow το «Ορλάντο», σε εξαίσια μετάφραση του Νικήτα Σινιόσογλου, σε συμπαθή σκηνογραφία και ενδυματολογία Μαγδαληνής Αυγερινού, φωτισμούς Κάρολ Γιάρεκ και με ένα ρεσιτάλ ερμηνείας της Αμαλίας Καβάλη στον ομώνυμο ανδρόγυνο ρόλο.
Το «τώρα» της ηρωίδας
Κύριο μέλημα της Γουλφ ήταν να σαρκάσει τον σχολαστικισμό στην ειθισμένη παράθεση των γεγονότων και την ιστορικότητα: αντ’ αυτών, προτείνει μιαν αλληγορική ψευδοβιογραφία βασισμένη στην αισθαντικότητα του υποκειμένου και θέτει υπό αίρεσιν την παραδοσιακή νοηματοδότηση της αλήθειας κατά τη λογοτεχνική περιγραφή.
Χωρίς τους περιορισμούς του γήρατος και τις κακοποιές επιδράσεις του χρόνου, ο Ορλάντο ξεκινά τη ζωή του ως Άγγλος ευγενής της Ελισαβετιανής εποχής και φτάνει να εκφανεί ως μια χειραφετημένη γυναίκα των αρχών του εικοστού αιώνα. Ένα ευαίσθητο, αριστοκρατικά μελαγχολικό δεκαεξάχρονο αγόρι που αγαπά τη μοναξιά και την ποίηση, δίνει την αφορμή για να αρθούν τα στερεότυπα περί φύλου με τα οποία ανατράφηκε η συγγραφέας, καθώς και να υπερνικηθούν οι πεισιθάνατες φοβίες της. Κύριο μέλημα της Γουλφ ήταν να σαρκάσει τον σχολαστικισμό στην ειθισμένη παράθεση των γεγονότων και την ιστορικότητα: αντ’ αυτών, προτείνει μιαν αλληγορική ψευδοβιογραφία βασισμένη στην αισθαντικότητα του υποκειμένου και θέτει υπό αίρεσιν την παραδοσιακή νοηματοδότηση της αλήθειας κατά τη λογοτεχνική περιγραφή. Τρόπον τινά, επανιδρύει την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του προσώπου που ποθεί, απαλλάσσοντάς το από τους ανατομικούς και χωροχρονικούς περιορισμούς, ελευθερώνοντάς το δηλαδή από τα εξωγενή εμπόδια. Η συγγραφέας, ωστόσο τονίζει την α-δυνατότητα επικοινωνίας του χαρακτήρα αυτού με τους άλλους ανθρώπους, παρά την κατάργηση των χωροχρονικών φραγμών και το όριο που θα έθετε, κατά πάσαν πιθανότητα, το φύλο.
Από νεαρός ευγενής του αναγεννησιακού Λονδίνου, μέσα από φλόγες πάθους που λειώνουν τον πάγο του χειμώνα, το φαντασμαγορικό καρναβάλι με τον παγετό και τα πουλιά να παγώνουν ενώ πετούν στον αέρα, μετά από μια σεξιστική προσβολή κάποιου Νικ Γκρην (που συμβολίζει τους κριτικούς της βικτωριανής εποχής) και μετά από μιαν ερωτική εγκατάλειψη από μια μοσκοβίτισσα πριγκίπισσα, ο Ορλάντο μεταπίπτει στη θέση του επιτετραμμένου του βρετανικού θρόνου στην Κωνσταντινούπολη, ενώ προβαίνει σε μεταμφίεση (τρανσβεστισμό) και κατόπιν σε μεταμόρφωση φύλου, τηρώντας την αναλογία προνύμφης-νύμφης. Προερχόμενη από ένα σεντούκι με γούνες που μυρίζουν καμφορά, η Ορλάντο κάνει την άγρια έξοδό της στη νυκτερινή Βασιλεύουσα της επαναστατικής περιόδου, αντικρύζει τα βουνά της Ασίας στο βάθος, περιπλανάται στην κεντρική Ευρώπη με μια φυλή αθίγγανων και επιστρέφει στη γηραιά Αλβιόνα, λίγο πριν κλείσει τα 25, ενώ έχει ολοκληρώσει τη συγγραφή σαράντα επτά έργων, ρομαντικών ιστοριών και ποιημάτων. Καθώς ο/η Ορλάντο εγκαταλείπει τον δέκατο όγδοο αιώνα, παρατηρεί και καταγράφει τους καταιγιστικούς ρυθμούς που την αποκαρδιώνουν: «widow’s weeds and bridal veils... crystal palaces, bassinettes, military helmets, memorial wreaths, trousers, whiskers, wedding cakes, cannon, Christmas trees, telescopes, extinct monsters, globes, maps, elephants, and mathematical instruments»: δακτυλίδια αρραβώνων παντού και κρυστάλλινα παλάτια και τούρτες γάμου και χριστουγεννιάτικα δέντρα, τηλεσκόπια και υδρόγειοι και χάρτες και μαθηματικά όργανα. Αρνούμενη τους φραγμούς ενός διαχρονικού σεξισμού, με ένα τεράστιο χρονικό άλμα υπερπηδά τον 18ο και τον 19ο αιώνα και φτάνει στον εικοστό, σεξουαλικά πλήρης και με το ανάλογο δέμας και το ανάλογο, τολμηρό λεξιλόγιο: «Flinging herself on the ground, she felt the bones of the tree running out like ribs from a spine this way and that beneath her. She liked to think that she was riding the back of the world. She liked to attach herself to something hard».
Στις τελευταίες γραμμές του βιβλίου της, η Βιρτζίνια Γουλφ απαρτιώνει το ίνδαλμα μιας «υπερδομής» που διέπει τα ανθρώπινα βιώματα και τους προσδίδει νόημα και βαρύτητα. Η σκηνοθεσία της κυρίας Βουλγαράκη υπογραμμίζει αυτήν τη βαρύτητα της συνειδησιακής ροής, ενώ το θαυμάσιο κείμενο διασώζει, στην εξαιρετική του μετάφραση, την ποιητικότητα και δραστικότητά του.
Η αντίληψη της βικτωριανής εποχής για τη χρονικότητα και η λατρεία στις ακριβείς χρονολογήσεις και τις τοπογραφικές λεπτομέρειες γίνεται, σε αυτό το σημείο, ο στόχος της συγγραφέως: πώς αλλιώς να επανεισαγάγει την έννοια του υποκειμενισμού στην πρόσληψη των εξωτερικών ερεθισμάτων, ει μη παράγοντας μια μεταμορφωσιγενή εξωτερική πραγματικότητα; Στις 11 Οκτωβρίου του 1928, τη μέρα που ολοκληρώνει το μυθιστόρημά της η συγγραφέας, ο χαρακτήρας της πεθαίνει σε ηλικία τριάντα έξι ετών, παραμένοντας αμετανόητος νοσταλγός εκείνου του προσώπου που είχε υπάρξει, τέσσερεις αιώνες πριν, στο παγωμένο χειμωνιάτικο σκηνικό της ελισαβετιανής Αγγλίας.
Στις τελευταίες γραμμές του βιβλίου της, η Βιρτζίνια Γουλφ απαρτιώνει το ίνδαλμα μιας «υπερδομής» που διέπει τα ανθρώπινα βιώματα και τους προσδίδει νόημα και βαρύτητα. Η σκηνοθεσία της κυρίας Βουλγαράκη υπογραμμίζει αυτήν τη βαρύτητα της συνειδησιακής ροής, ενώ το θαυμάσιο κείμενο διασώζει, στην εξαιρετική του μετάφραση, την ποιητικότητα και δραστικότητά του.
Το 1989 ο αμερικανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Ουίλσον και ο συγγραφέας Ντάρυλ Πίκνυ ανέβασαν για πρώτη φορά στο θέατρο το Ορλάντο, που μεταφέρθηκε στον βρετανικό κινηματογράφο το 1992, με την Τίλντα Σουίντον στον ομώνυμο ρόλο και την Κουέντιν Κρισπ στον ρόλο της Ελισάβετ της Αγγλίας. Μια δεύτερη θεατρική διασκευή, της Σάρα Ρουλ, ανέβηκε στην Νέα Υόρκη το 2010.
Το 1895, όταν η Βιρτζίνια ήταν 13 ετών, πέθανε η μητέρα της. Η Γουλφ, αργότερα, περιέγραψε τον θάνατο ως τη «χειρότερη καταστροφή που μπορούσε να συμβεί». Ο θάνατος της μητέρας της και η αρχή της κακοποίησής της από τον ετεροθαλή αδελφό της, που διήρκεσε μέχρι το 1904, όταν πέθανε κι ο πατέρας της. Όλη αυτή την περίοδο, η Βιρτζίνια πάθαινε συχνά νευρικούς κλονισμούς. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, αναγκάστηκε να μπει σε ίδρυμα, όπου έμπαινε και έβγαινε σε όλη της τη ζωή. Τα στερεότυπα περί φύλου ήδη άρχισαν να καταρρίπτονται στο Bloomsbury group όπου η Βιρτζίνια εντάχθηκε από τα νιάτα της. Η μανιοκαταθλιπτική ψύχωσή της εκδηλωνόταν ως δυσανεξία στην κριτική, μεταξύ άλλων συμπτωμάτων που έκαναν τη συζυγική της ζωή δυσχερή. Η ίδρυση της Hogarth Press από τον σύζυγό της Λέοναρντ Γουλφ στάθηκε ευεργετική για τη συγγραφέα. H ερωμένη της Βίτα Σάκβιλ-Ουέστ γίνεται αντικείμενο σαρκασμού σε αυτό το βιβλίο: οι αμφιφυλόφυλες συνήθειες του ζευγαριού Σάκβιλ υπήρξαν πρότυπα για τη διάπλαση του χαρακτήρα του Ορλάντο. Ο προβληματισμός της Βιρτζίνια Γουλφ σχετικά με την ταυτότητα του φύλου ήρθε στο απόγειο της δίκης της Ράντκλιφ Χωλ για τις λεσβιακές αναφορές στο μυθιστόρημα της τελευταίας: Το πηγάδι της μοναξιάς. Το πρωί της 18ης Μαρτίου του 1941, σε ηλικία 59 ετών, η Βιρτζίνια Γουλφ περπάτησε μέχρι τον ποταμό Ουζ. Όταν έφτασε στις όχθες, άρπαξε μια χούφτα από πέτρες και γέμισε τις τσέπες των ρούχων της. Ατάραχη, μπήκε στο ποτάμι και πνίγηκε. Λίγο πριν βγει απ’ το σπίτι της, για την τελευταία βόλτα της ζωής της, είχε αφήσει στον άντρα της τη γραπτή ομολογία της δυστυχίας της, σε μιαν επιστολή γεμάτη ευγνωμοσύνη για τη συζυγική ζωή που της είχε χαρίσει.
* Η φωτογραφία είναι της Κικής Παπαδοπούλου.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
====================="O σιωπών δοκεί συναινείν"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To μπλόκ " Στοχσμός-Πολιτική" είναι υπεύθυνο μόνο για τα δικά του σχόλια κι όχι για αυτά των αναγνωστών του...Eπίσης δεν υιοθετεί απόψεις από καταγγελίες και σχόλια αναγνωστών καθώς και άρθρα που το περιεχόμενο τους προέρχεται από άλλες σελίδες και αναδημοσιεύονται στον παρόντα ιστότοπο και ως εκ τούτου δεν φέρει οποιασδήποτε φύσεως ευθύνη.