Πώς οι απώλειες αμάχων εργαλειοποιούνται στον πόλεμο της προπαγάνδας

Παύλος Νεράντζης

Οι εμπόλεμοι πάντα ισχυρίζονται ότι θέλουν να προστατεύσουν τους άμαχους, σεβόμενοι διεθνείς συνθήκες και το Δίκαιο του Πολέμου. Το ανέφερε και τώρα ο Βλαντιμίρ Πούτιν στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Το υπογράμμιζαν στο παρελθόν ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, ο Τόνι Μπλερ και αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ κατά την εισβολή στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στους βομβαρδισμούς κατά της Σερβίας.

Η πραγματικότητα, όμως, τους διαψεύδει. Ανέκαθεν και πολύ περισσότερο τις τελευταίες δεκαετίες οι άμαχοι βρίσκονται στο στόχαστρο. Οι απώλειες μη-ένοπλων όταν δεν μπορούν να αποσιωπηθούν χαρακτηρίζονται «παράπλευρες ζημίες» από τα γεράκια του πολέμου που δεν κατοικοεδρεύουν μόνο στην Ουάσινγκτον, αλλά σε κάθε χώρα, κυρίως όταν χτυπούν τα τύμπανα μιας ένοπλης σύρραξης. Και θα ήταν για τους ίδιους άνευ σημασίας αν δεν τις εργαλειοποιούσαν κατά το δοκούν προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα σχέδιά τους.

Δεν είναι τυχαίο ότι από την 11η Σεπτεμβρίου και μετά, εξαιτίας της μορφής των μετα-μοντέρνων πολέμων και παρά την εξουδετέρωση και μόνον του στρατιωτικού στόχου  που υπόσχονται τα σύγχρονα όπλα, ο αριθμός των αμάχων που χάνουν τη ζωή τους είναι πολλαπλάσιος σε σχέση με τον αριθμό των ενόπλων.

Ο τρόμος που προκαλεί ο πόλεμος στα μετόπισθεν μπορεί ευκολότερα να κάμψει το ηθικό του αντιπάλου και να επισπεύσει τη νίκη της «ημέτερης πλευράς» με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Τάδε έφη, άλλωστε, τον 5ο π.Χ. αιώνα ο Σουν Τσου, κινέζος στρατηγός και θεωρητικός του πολέμου, το βιβλίο του οποίου «Η Τέχνη του Πολέμου» διδάσκεται ακόμη και σήμερα στις Σχολές Πολέμου σε Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία και Κίνα.

Στους πολέμους σε Αφγανιστάν και Ιράκ οι Αμερικανοί υποστήριζαν ότι δεν υπήρχαν  θύματα μεταξύ αμάχων στη διάρκεια της εισβολής για να αποδειχθεί αργότερα ότι οι «χειρουργικές επεμβάσεις» άφησαν πίσω τους εκατόμβες νεκρών.

Το ίδιο συμβαίνει και τώρα: η εισβολή της πανίσχυρης ρωσικής στρατιωτικής μηχανής στην αδύναμη στρατιωτικά Ουκρανία ήταν εύλογο να προκαλέσει όχι μόνον την καταστροφή υποδομών, αλλά και απώλειες μεταξύ του άμαχου πληθυσμού που θα αυξηθούν εάν ξεκινήσει ένας ανταρτοπόλεμος εναντίον του εισβολέα.

Το ερώτημα που τίθεται εκ νέου είναι εάν πρόκειται απλώς για «παράπλευρες απώλειες», τυχαία συμβάντα, ή για εγκλήματα εκ προμελέτης. Και μπορεί να ισχύει ότι προανέφερα, ότι δηλαδή στόχος είναι οι άμαχοι, αλλά μέλλει κάθε φορά να αποδειχθεί. Διότι σ΄ έναν πόλεμο -θα επιμείνω να το υπενθυμίζω- η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα και τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Και σ΄ ένα πόλεμο δυστυχώς κυριαρχεί το χάος και η ανομία με στόχο την εξουδετέρωση του εχθρού.

Στον βομβαρδισμό, λόγου χάρη, πολυκατοικίας στο Κίεβο υπήρξαν ανακοινώσεις της ρωσικής και της ουκρανικής πλευράς ότι ευθύνεται η άλλη. Οι Ρώσοι ότι... πρόκειται για αστοχία ουκρανικού οπλικού συστήματος, οι Ουκρανοί ότι έγινε επίτηδες από τους εισβολείς για να τρομοκρατηθεί ο άμαχος πληθυσμός.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι σ΄ αυτόν τον πόλεμο της προπαγάνδας για να κερδίσουν οι αντιμαχόμενοι «το νου και τις καρδιές» των ανθρώπων, ενεπλάκη η Αθήνα, όταν έγινε γνωστό ότι στο χωριό Σαρτανά έπεσαν νεκροί έλληνες ομογενείς.

Δεδομένου ότι η αλήθεια σε ό,τι αφορά την ταυτότητα των δραστών συνήθως εκ των υστέρων αναδεικνύεται, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών αντί σε αυστηρά διαβήματα προς τις πρεσβείες της Ρωσίας και της Ουκρανίας, πέρα από την αυτονόητη καταδίκη της ενέργειας, να επιστήσει την προσοχή προς τους αντιμαχόμενους ώστε να μην επαναληφθεί μια ανάλογη αποτρόπαιη πράξη, να δηλώσει ότι θα ζητήσει τη διεξαγωγή έρευνας  μετά το τέλος των εχθροπραξιών και την παραπομπή των υπεύθυνων στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, έσπευσε να θεωρήσει υπεύθυνη αποκλειστικά τη ρωσική πλευρά.

Όταν δε εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Άμυνας ισχυρίστηκε ότι η επίθεση εναντίον των ελλήνων ομογενών, προσδιορίζοντας τη μέρα και την ώρα, έγινε από ουκρανούς εθνικιστές του τάγματος Αζόφ, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών επέμενε ότι η Αθήνα έχει αποδείξεις ότι  είναι ψευδή τα όσα επικαλέστηκε η ρωσική πλευρά, ότι δηλαδή στα περίχωρα του χωριού δεν επιχειρούσαν ρωσικές δυνάμεις. Ποιες είναι, όμως, οι αποδείξεις και ποια είναι η πηγή από τις οποίες άντλησε τις πληροφορίες η ελληνική κυβέρνηση παραμένουν άγνωστες.

Κοντολογίς, ενώ η Μόσχα αντικρούει τους ισχυρισμούς της Αθήνας για προφανείς λόγους, παρουσιάζοντας συγκεκριμένα στοιχεία, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει στη δική της εκδοχή σε ό,τι αφορά την ταυτότητα των δραστών, χωρίς να παρουσιάσει κανένα στοιχείο.

Από την αντιπαράθεση αυτή λογικά θα έλεγε κανείς ότι κερδισμένη βγαίνει η ρωσική πλευρά, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι καθότι μέλλει να αποδειχθεί η αληθοφάνεια και των δικών της ισχυρισμών και η κοινή γνώμη μιας χώρας, όπως στην προκειμένη περίπτωση της Ελλάδας, που δεν εμπλέκεται άμεσα στην ένοπλη σύγκρουση, τάσσεται με την πλευρά του αδύναμου, δηλαδή των Ουκρανών.

Η μονομερής απόδοση ευθυνών από την Αθήνα ενίσχυσε, πράγματι, τα αντι-ρωσικά συναισθήματα χωρίς, όμως, η ελληνική διπλωματία να αναλογιστεί ότι εάν δεν παρουσιάσει αποδείξεις για την ταυτότητα των δραστών «ρίχνει λάδι στη φωτιά» σ΄ένα ήδη τοξικό περιβάλλον που δημιούργησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά κυρίως τη θέση της Ελλάδας και τις λεπτές ισορροπίες που θα διαμορφωθούν μεταπολεμικά στη γεωπολιτική σκακιέρα.

Υπενθυμίζω ό,τι συνέβη στη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας με τον βομβαρδισμό με ρουκέτα της κεντρικής αγοράς Μαρκάλε στο Σεράγεβο την περίοδο που η πόλη βρισκόταν σε πολύμηνη πολιορκία από δυνάμεις του Ομοσπονδιακού Στρατού και Σερβοβόσνιους. Συνεργείο της βοσνιακής τηλεόρασης υπό τον έλεγχο των Βόσνιων Μουσουλμάνων που ήταν επί τόπου μετέδωσε ζωντανά τις συνέπειες της σφαγής.

Εικόνες αποκάλυψης, ακρωτηριασμένων  πτωμάτων και ανείπωτου πόνου αναμετέδωσαν τότε τα διεθνή ΜΜΕ, αποδίδοντας την ευθύνη για τον θάνατο τόσων αμάχων στους «κακούς Σέρβους». Αργότερα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) καταδίκασε τον διοικητή των Σερβοβόσνιων.

Ο σερβικός εθνικισμός πράγματι ήταν ο κύριος υπαίτιος των δεινών που υπέστησαν οι λαοί της πρώην Γιουγκοσλαβίας, αλλά για τη σφαγή στην αγορά Μαρκάλε δεν ευθύνονταν οι Σέρβοι. Το υποστήριζε ευθύς εξαρχής ο πρώην ηγέτης των Σερβόσνιων, Ράντοβαν Κάρατζιτς, δηλώνοντας ότι πιθανότατα να επρόκειτο για τρομοκρατική ενέργεια δυνάμεων από περιοχή που ήταν υπό τον έλεγχο των Βόσνιων Μουσουλμάνων. Το ανέφερε σε πόρισμά του εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ που ερεύνησε το θέμα, αλλά η εν λόγω έκθεση που έφθασε στα χέρια δημοσίων οργανισμών σε πολλές χώρες, όλως περιέργως δεν αξιοποιήθηκε. Για να αποδειχθεί τελικά ότι η ρουκέτα προήλθε από τις δυνάμεις του ηγέτη των Βόσνιων Μουσουλμάνων, Αλίγια Ιζεντμπέκοβιτς.

Οι απώλειες των ελλήνων ομογενών προχθές στην περιοχή της Μαριούπολης ήταν μικρές όσο κι αν αυτό ακούγεται κυνικό. Ήταν ένα μικρό περιστατικό στα τόσα τραγικά που βιώνουν τούτες τις ώρες οι άμαχοι Ουκρανοί.

Τι θα γίνει, όμως, τις επόμενες μέρες εάν έχουμε μια εκατόμβη με πολλά θύματα και μεταξύ αυτών είναι έλληνες ομογενείς στην πολιορκία της Μαριούπολης; Θα ευθύνονται εξ΄ορισμού οι «κακοί Ρώσοι» για να εξαπολύσει η Αθήνα μια ακόμη μεγαλύτερη επίθεση εναντίον τους και να δικαιολογήσουμε την παροχή ακόμη μεγαλύτερων κονδυλίων για εξοπλιστικά προγράμματα; Τα ΜΜΕ θα αναπαράγουν άκριτα στερεότυπα και τους ισχυρισμούς της πολιτικής ηγεσίας χωρίς να ερευνούν την αληθοφάνεια των δηλώσεων της; Ή επιτέλους θα γίνουν καχύποπτα στον λόγο της προπαγάνδας; Και θα αναζητήσουν τους υπεύθυνους για κάθε έγκλημα πολέμου, διατυπώνοντας τουλάχιστον ερωτηματικά;

Η ιστορία κάποτε θα πρέπει να μας διδάξει.

* Ο Παύλος Νεράντζης είναι δημοσιογράφος και παραγωγός ντοκιμαντέρ, διδάκτωρ του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ και συγγραφέας του υπό έκδοση βιβλίου «Η Αλήθεια βομβαρδίζεται. Τα ΜΜΕ και ο Πόλεμος με το βλέμμα ενός πολεμικού ανταποκριτή. Από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα».

Tags: πόλεμος Ρωσία Ουκρανία

=====================

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"