Νίκου Καζαντζάκη - The Last Temptation Of Christ (Ο τελευταίος πειρασμός 1988) Martin Scorsese

Ιδού ο άνθρωπος!  

Σκέψεις και παρατηρήσεις για το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη 

«Ο τελευταίος πειρασμός» (εκδ. Καζαντζάκη).

Στο κατά Ματθαίο ευαγγέλιο και στην επί του Όρους ομιλία του Ιησού υπάρχει ένα απόσπασμα (5,17) που αναφέρει: 17 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι, ἀλλὰ πληρῶσαι. 

Ὁ παλαιὸς νόμος καὶ ὁ νόμος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

 Στον τελευταίο πειρασμό, αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο τριβής ανάμεσα στον Ιάκωβο και τον Χριστό. 

Ο μαθητής φαντάζεται να καταλύουν το υπάρχον εβραϊκό ιερατείο για να στήσουν στη θέση του άλλο δικό τους και σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, να χτίσουν νέες συναγωγές και να φτιάξουν νέους νόμους, αναγκάζοντας τον ίδιο τον Δάσκαλο να τον επιπλήξει υψώνοντας τη φωνή του και λέγοντάς του πως 

«Έτσι σταυρώνεις το πνέμα, Ιάκωβε…», για να λάβει ως αντίλογο πως «… Έτσι μονάχα το πνέμα δε θα μπορεί να γίνει αέρας και να φύγει Αυτό για τη δουλειά μας, φτάνει, ραβή…» 

Ο αγωνιζόμενος και ιδεολόγος άνθρωπος απ’ τη μια μεριά και ο ρεαλιστής και οπορτουνιστής απ' την άλλη.

   

https://ok.ru/video/6729946368664

 Αποσπάσματα από τον πρόλογο του Νίκου Καζαντζάκη:

“Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα πάντα βαθύ, ανεξερεύνητο μυστήριο· η λαχτάρα, η τόσο ανθρώπινη, η τόσο υπεράνθρωπη, να φτάσει ο άνθρωπος ως το Θεό – ή πιο σωστά: να επιστρέψει ο άνθρωπος στο Θεό και να ταυτισθεί μαζί του· η νοσταλγία αυτή, η τόσο μυστική και συνάμα τόσο πραγματική, άνοιγε μέσα μου πληγές και πηγές μεγάλες.

Από τη νεότητά μου η πρωταρχική αγωνία μου, από όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες, ήταν τούτη: η ακατάπαυτη, ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνέμα και στη σάρκα.

Μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες σκοτεινές δυνάμεις του Πονηρού· μέσα μου παμπάλαιες ανθρώπινες και προανθρώπινες φωτερές δυνάμεις τού Θεού· κι η ψυχή μου ήταν η παλαίστρα όπου οι δύο τούτοι στρατοί χτυπιούνταν κι έσμιγαν.

Αγωνία μεγάλη· αγαπούσα το σώμα μου, και δεν ήθελα να χαθεί· αγαπούσα την ψυχή μου, και δεν ήθελα να ξεπέσει· μάχουμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμες, να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί, είναι συνεργάτες, και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους, την αρμονία.”

“Κάθε άνθρωπος είναι θεάνθρωπος, σάρκα και πνέμα· να γιατί το μυστήριο του Χριστού δεν είναι μονάχα μυστήριο μιας ορισμένης θρησκείας· είναι πανανθρώπινο· σε κάθε άνθρωπο ξεσπάει η πάλη Θεού και ανθρώπου και συνάμα η λαχτάρα της φίλιωσης. 

Τις περισσότερες φορές η πάλη αυτή είναι ασύνειδη, βαστάει λίγο, δεν αντέχει μια αδύνατη ψυχή να αντιστέκεται καιρό πολύ στην σάρκα· βαραίνει, γίνεται και αυτή σάρκα, κι ο αγώνας παίρνει τέλος. Μα στους υπεύθυνους ανθρώπους, που έχουν μερόνυχτα καρφωμένα τα μάτια τους στο ανώτατο Χρέος, η πάλη ανάμεσα στη σάρκα και στο πνέμα ξεσπάει χωρίς έλεος και μπορεί να βαστάξει ως το θάνατο.”

...

“Ποτέ δεν ακολούθησα με τόσο τρόμο την αιματωμένη πορεία του στο Γολγοθά, ποτέ δεν έζησα με τόση ένταση, με τόση κατανόηση αγάπη το Βίο και τα Πάθη τού Χριστού, όσο τις μέρες και τις νύχτες που έγραφα τον Τελευταίο Πειρασμό. 

Γράφοντας την εξομολόγηση ετούτη της αγωνίας και της μεγάλης ελπίδας του ανθρώπου ήμουν συγκινημένος τόσο που τα μάτια μου βούρκωναν· δεν είχα νιώσει ποτέ με τόση γλύκα, με τόσο πόνο να πέφτει στάλα στάλα το αίμα του Χριστού στην καρδιά μου.

Γιατί ο Χριστός, για ν' ανέβει στην κορυφή της θυσίας, στο Σταυρό, στην κορυφή της εξαϋλωσης, στο Θεό, πέρασε όλα τα στάδια του αγωνιζόμενου ανθρώπου. 

Όλα, και γι' αυτό κι ο πόνος του΄μας είναι τόσο γνώριμος και τον πονούμε, κι η τελική νίκη του μας φαίνεται τόσο και δικιά μας μελλούμενη νίκη. 

O,τι είχε βαθιά ανθρώπινο ο Χριστός, μας βοηθάει να τον καταλάβουμε και να τον αγαπήσουμε και να παρακολουθούμε τα Πάθη του σαν να' ταν δικά μας πάθη. 

Αν δεν είχε μέσα του το ζεστό ανθρώπινο στοιχείο, δε θα μπορούσε ποτέ με τόση σιγουράδα και τρυφερότητα να αγγίξει την καρδιά μας· και δε θα μπορούσε να γίνει πρότυπο στη ζωή μας. 

Αγωνιζόμαστε κι εμείς, τον βλέπουμε κι αυτόν να αγωνίζεται και παίρνουμε κουράγιο· βλέπουμε, δεν είμαστε ολομόναχοι στον κόσμο, αγωνίζεται κι αυτός μαζί μας.·”

Αφήγηση της ιστορίας του Ιησού, εστιασμένη στα τελευταία χρόνια της ζωής του. 

Ο Ιησούς παρουσιάζεται ως ένας απλός ξυλουργός, κατασκευαστής μάλιστα των σταυρών που χρησιμοποιούν οι Ρωμαίοι για τις εκτελέσεις των Εβραίων επαναστατών. Αρνείται να επίμονα να αναλάβει την αποστολή της ανθρώπινης σωτηρίας, αλλά τελικά αποφασίζει να υποταχτεί στο θείο θέλημα.

* * *

Η ιστορία εξελίσσεται λίγο-πολύ σύμφωνα με τις ευαγγελικές αφηγήσεις, μέχρι τη στιγμή της σταύρωσης. Ενώ βρίσκεται στο σταυρό, ο Ιησούς ανοίγει τα μάτια του και βλέπει ότι έχει μεταφερθεί κάτω από ένα ανθισμένο δέντρο· ένας άγγελος του λέει ότι ο Θεός αποφάσισε να τον σώσει και να του επιτρέψει να ζήσει μια φυσιολογική ανθρώπινη ζωή.

Καιρό αργότερα, ο Παύλος φτάνει στο σπίτι του Ιησού και του μιλά για τη σταύρωση και την ανάσταση του Μεσσία καθώς και για τη νέα θρησκεία. Ο Ιησούς εξοργίζεται και του ομολογεί την αλήθεια και ο Παύλος αναχωρεί αποφασισμένος να συνεχίσει το κήρυγμά του, ακόμη κι αν στηρίζεται σε ένα ψεύδος.

Μετά από αρκετά χρόνια, ο γέρος πια Ιησούς έρχεται αντιμέτωπος με τους μαθητές του, που τον κατηγορούν για προδοσία και λιποταξία, και συνειδητοποιεί ότι ο άγγελος που του ανήγγειλε τη σωτηρία από το σταυρό ήταν ο Σατανάς - ο τελευταίος πειρασμός. Εκείνη τη στιγμή ανοίγει τα μάτια του και, βλέποντας ότι είναι ακόμη επάνω στο σταυρό, καταλαβαίνει ότι όλα ήταν ένα όνειρο.

Πληροφορίες για τη συγγραφή: Ο τελευταίος πειρασμός

Γράφεται σε μια πρώτη μορφή το 1942 στην Αίγινα, με τίτλο Τ' απομνημονεύματα του Χριστού. Η τελική μορφή του ολοκληρώνεται στην Αντίμπ το 1950-1951. Το μυθιστόρημα αφιερώνεται στη «Μαρία Βοναπάρτη, συγγραφέα, την πριγκίπισσα Γεωργίου της Ελλάδος».

Είναι αξιοσημείωτο ότι με τον Τελευταίο Πειρασμό εγκαινιάζεται μια νέα μορφή λογοτεχνικής αντιμετώπισης των ευαγγελικών αφηγήσεων· το παράδειγμα του Καζαντζάκη ακολουθούν αργότερα συγγραφείς όπως ο Ρόμπερτ Γκρέηβς, ο Νόρμαν Μέιλερ, ο Ζοζέ Σαραμάγκου, ο Ζεράλ Μεσαντιέ, ο Έριχ-Εμμάνουελ Σμιτ, η Ανν Μπερνέ και ο Ευγένιος Ουΐτγουερθ, που παρουσιάζουν την ιστορία του Χριστού με αφηγητή τον ίδιο ή τον Πιλάτο ή τη συσχετίζουν με κεντρικούς μύθους της Ανατολικής Μεσογείου και με τις πολιτικές και δυναστικές διαμάχες των Εβραίων.

Εκδοτικά

• Ν. Καζαντζάκης, Ο τελευταίος πειρασμός, Αθήνα: Δίφρος 1955, 1959
• Ν. Καζαντζάκης, Ο τελευταίος πειρασμός, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» 1961
• Ν. Καζαντζάκης, Ο τελευταίος πειρασμός, Αθήνα: εκδ. Ελ. Καζαντζάκη 1964 (όπου και νεότερες επανεκτυπώσεις  ή τυχόν επανεκδόσεις)

Ξένες εκδόσεις - Μεταφράσεις

• Nikos Kazantzakis, Livets oppstandelse, μετάφραση στα νορβηγικά Aksel Akselson, Όσλο: εκδ. Tanum 1951
• Nikos Kazantzakis, Den siste fristelse, μετάφραση στα νορβηγικά Aksel Akselson, Όσλο: εκδ. Tanum 1952. Όσλο: εκδ. Aschehoug 1988 [με τίτλο Jesu siste fristelse]
• Niko Kazantzakis, Den sista frestelsen, μετάφραση στα σουηδικά Börje Knös, Στοκχόλμη: εκδ. Geber 1952. Στοκχόλμη: AWE/Geber 1988 [με τίτλο Kristi sista frestelse]
• Niko Kazantzakis, Die letzte Versuchung, μετάφραση στα γερμανικά Werner Krebs, Βερολίνο/Grunewald: εκδ. Herbig 1952. Στουττγάρδη/Ζυρίχη/Ζάλτσμπουργκ: εκδ. Europäischer Buchklub 1956. Ζυρίχη: εκδ. Buchklub Ex Libris 1957. Gütersloch: εκδ. Bertelsman-Club 1989. Μόναχο: εκδ. Herbig 1984, 1988. Βερολίνο: εκδ. Buchklub/Volk und Welt 1975. Αμβούργο: εκδ. Rowohlt 1984, 1988. Φραγκφούρτη/Βερολίνο: εκδ. Ullstein 1989, 1993, 1995.
• Nikos Kazantzaki, La dernière tentation du Christ, μετάφραση στα γαλλικά Michel Saunier, Παρίσι: Plon 1956, 1959, 1970, 1982, 1988, 1995, 1997, 2004
• Nikos Kazantzakis, Viimeinen kiusaus, μετάφραση στα φινλανδικά Elvi Sinervo, Ελσίνκι: εκδ. Tammi 1957, Tammi 1988
• Nikos Kazantzakis, The Last Temptation of Christ, μετάφραση στα αγγλικά με ένα σημείωμα για το συγγραφέα και τη γλώσσα του P. Α. Bien, Νέα Υόρκη: Simon and Schuster/ 1960. Bantam Books 1961, 1965, 1968, 1971. Scribner 1988. Simon and Schuster 1988, 1998
• Nikos Kazantzakis, The Last Temptation of Christ, μετάφραση στα αγγλικά με ένα σημείωμα για το συγγραφέα και τη γλώσσα του P. Α. Bien, Οξφόρδη: Cassirer / Λονδίνο: Faber 1961, 1975
• Nikos Kazantzaki, La última tentación, μετάφραση στα ισπανικά Roberto Bixio, Μπουένος Άιρες: εκδ. Sur 1960. Μπουένος Άιρες: εκδ. C. Lohlé 1973, 1996. Μαδρίτη: εκδ. Debate 1988, 1995, 2000. Βαρκελώνη: εκδ. Debate 1999
• Nikos Kazantzakis, De laatste verzoeking van Christus, μετάφραση στα ολλανδικά Willem Monné, Άμστερνταμ: εκδ. Strengholt 1961. Naarden: εκδ. Strengholt 1988
• Nikos Kazancakis, Günaha son çağrι, μετάφραση στα τουρκικά Ender Gürol, Ισταμπούλ: εκδ. Cem Yayinevi 1969, 1984, 2002. Ισταμπούλ: εκδ. Oguz Akkan 1988. Ισταμπούλ: εκδ. Can 2003
• Nikos Kazantzakis, al-Masīh yūslab min jadīd, μετάφραση στα αραβικά Shawqī Jalāl, Κάιρο: εκδ. al-Hai'a 1970. Κάιρο: εκδ. Maktabat Madbūlī 1993
• Nikos Kazantzaki, A última tentação, μετάφραση στα πορτογαλικά Jorge Feio, Λισαβόνα: εκδ. Arcádia 1966. Λισαβόνα: εκδ. Circulo de Leitores 1988
• Nikos Kazantzakis, A última tentação de Cristo, μετάφραση στα πορτογαλικά António Correia de Pinho, Πόρτο: εκδ. Res 1978. Λισαβόνα: Circulo de Leitores 1988. Πόρτο: εκδ. «Família 2000» [1978]
• Nikos Kazantzakis, L' ultima tentazione, μετάφραση στα ιταλικά Marisa Aboaf, Bruno Amato, Μιλάνο: εκδ. Frassinelli 1987, 1988, 1989. Μιλάνο: εκδ. Euroclub 1989
• Nikos Kazantzakis, Poslední pokušení, μετάφραση στα τσεχικά Jana R. Friesová, Božena Protopapasová, επίλογος doslov Růžena Dostálová, Πράγα: εκδ. Odeon 1987
• Nikesi Kashanzhaji zhu, Jidu de zui hou you huo, μετάφραση στα κινέζικα Wang Hongren, Ταϊπέι: εκδ. Shi bao wen hua chu ban qi ye you xian gong si 1988
• Nikos Kazanxaqis, Krishti, kryqëzohet përsëri, μετάφραση στα αλβανικά Harallamb Qesko, Τίρανα: εκδ. Albin 1988. χ.τ.ε. 1997
• Nikos Kazantzakis, Cam do cuoi cung cua chua, μετάφραση στα κινέζικα, χ.τ.ε: εκδ. Dong Nai 1988
• Nikos Kazantzakis, A ultima tentacao de Cristo, μετάφραση στα πορτογαλικά Waldea Barcellos - Rose Nanie Pizzinga, Ρίο ντε Τζανέιρο: εκδ. Rocco 1988. Σάο Πάολο: εκδ. Circulo do Livro [1989]
• Nikos Kazandzakis, Poslednoto izkushenie, μετάφραση στα βουλγαρικά Georgi Kufov, Σόφια: εκδ. Narodna Kultura 1989
• Nikos Kazantzakis, Ostatnie kuszenie Chrystusa, μετάφραση στα πολωνικά Jan Wolff, Πόζναν: εκδ. Kantor Wydawniczy 1992
• Nikos Kazantzakis (Ka zan za ji si shu), Jidu de zui hou you huo, μετάφραση στα κινέ-ζικα, Πεκίνο: εκδ. Zuo jia chu ban she 1991. Nan jing: εκδ. Yi lin chu ban she 1999
• Nikos Kazantzakis, Ostatnie kuszenie Chrystusa, μετάφραση στα πολωνικά Jan Wolff, Poznań: εκδ. Kantor Wydawniczy SAWW 1992
• Nikos Kazandzakis, Posledneje iskusjenije Christa, μετάφραση στα ρωσικά M. Laninoj, χ.τ.ε. 1993
• Nikos Kazantzakh, Paskutinis gundymas, μετάφραση στα λιθουανικά Dalia Staponkutė, Βίλνιους: εκδ. Tyto alba 1997
• Nikos Kazantzakis, Zadnja skusnjava, μετάφραση στα σλοβενικά Jaroslav Novak, Λιουμπλιάνα: εκδ. Mladinska knjiga 2002

Θεατρικές παραστάσεις - διασκευές

• Εθνικό Θέατρο, διασκευή - σκηνοθεσία Σωτήρης Χατζάκης, 2003
• The Last Temptation of Christ, ανέκδοτη διασκευή στα αγγλικά από τον Nicholas Milich, Μουσείο Ν. Καζαντζάκη (Βαρβάροι Ηρακλείου)
• The Last Temptation of Christ, ανέκδοτη διασκευή στα αγγλικά από τον James B. A. Conklin, Μουσείο Ν. Καζαντζάκη (Βαρβάροι Ηρακλείου)
• 
  

Κινηματογράφος

• The Last Temptation of Christ, σκηνοθεσία Martin Scorsese, σενάριο Paul Shrader, μουσική Peter Gabriel. Παραγωγή: Cineplex-Odeon Films - Universal Pictures 1988. Ηθοποιοί: Willem Dafoe, Harvey Keitel, Barbara Hershey. Υποψήφιο για Όσκαρ σκη-νοθεσίας (1989)

Μουσική

• Διασκευή σε όπερα από τον Ηρακλή Θεοφανίδη, λιμπρέτο και στίχοι Sidney Berger· παρουσιάζεται σε εκκλησία του Μιλγουόκι (Η.Π.Α.) από μέλη της Lake Opera, 1984
• Peter Gabriel, Passion, Geffen Records 1989 [η μουσική για την ταινία του Scorsese]

https://www.kazantzaki.gr/gr/muthistorima/o-teleutaios-peirasmos-144

===================

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"