Μάθηση και Μνήμη: Τι ακριβώς συμβαίνει λεπτομερέστατα;

Τι είναι η μνήμη και τι είναι η μάθηση; 

Τι γνωρίζουμε σήμερα για τις δύο αυτές κορυφαίες λειτουργίες της ζωής και ταυτόχρονα αγωνιώδεις αναζητήσεις του ανθρώπου;

 Με ιδιαίτερη χαρά και τιμή φιλοξενούμε στην εκπομπή μας τον διακεκριμένο Καθηγητή Μοριακής Βιολογίας Συστημάτων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου Κρήτης κ. Νεκτάριο Ταβερναράκη. 

Το πλούσιο βιογραφικό του, η πολυσχιδής προσωπικότητα του, η παγκόσμια απήχηση των ερευνών του στην κατανόηση των μηχανισμών της Γήρανσης, της Νέκρωσης, του Νευροεκφυλισμού, της Μνήμης και της Μάθησης φέρνουν τον Νεκτάριο Ταβερναράκη στην πρώτη γραμμή της σύγχρονης επιστήμης που αφορά στα φαινόμενα της ζωής. 

 Ο Καθηγητής Νεκτάριος Ταβερναράκης θα αναφερθεί σε ό,τι νεώτερο έχει αναδείξει η σύγχρονη επιστήμη για τους μηχανισμούς της μνήμης και της μάθησης.

  

Η ανθρώπινη μνήμη, όπως και η μνήμη του κομπιούτερ, μας επιτρέπουν να αποθηκεύσουμε πληροφορίες, τις οποίες θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αργότερα. Σε ότι αφορά την μάθηση και μνήμη, το πρώτο στάδιο λέγεται κωδικοποίηση: η διαδικασία που χρησιμοποιούμε για να μεταφέρουμε πληροφορίες έτσι ώστε να τις αποθηκεύσουμε. Για ένα κομπιούτερ, αυτό σημαίνει η μεταφορά αρχείων από ένα έως και μηδέν δευτερόλεπτα. Αυτό σημαίνει η μεταφορά αρχείων σε ένα σημασιολογικό πλαίσιο, όπως είναι η σχέση με την υπάρχουσα μνήμη, μια εικόνα, ή έναν ήχος. 

Το επόμενο είναι η πραγματική αποθήκευση. Για αυτό, για να λάβει μέρος, ο υπολογιστής για παράδειγμα πρέπει να γράψει στο σκληρό δίσκο το ένα και το μηδέν. Είναι πολύ κοινότυπο για μας επειδή σημαίνει ότι μια ψυχολογική αλλαγή επρόκειτο να συμβεί στην μνήμη μας, όπου θα αποθηκευτεί στην συνέχεια. 

Η επόμενη διαδικασία λέγεται ανάκτηση, η οποία επαναφέρει την μνήμη και ξεκινά την διαδικασία της κωδικοποίησης. Με άλλα λόγια, αυτή η διαδικασία αναφέρεται στην εναλλαγή της πληροφορίας σε ένα συνηθισμένο τύπο, στο τι ήταν αποθηκευμένο.

Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των ανθρώπων και των υπολογιστών στα πλαίσια αυτά, της μνήμης έχει να κάνει με το πως η πληροφορία έχει αποθηκευτεί. 

Για το μεγαλύτερο κομμάτι, οι υπολογιστές έχουν μόνο δύο τύπους: τ

ην προσωρινή αποθήκευση και την μόνιμη ακόμα διαγραφή. 

Οι άνθρωποι, από την άλλη μεριά είναι περισσότερο πολύπλοκοι. 

Έχουν τρείς διαφορετικούς, ξεχωριστούς, τύπους αποθηκευτικής μνήμης- ικανοτήτων:

Ο πρώτος είναι η αισθητιριακή μνήμη, αναφερόμενη στην πληροφορία την οποία εκλαμβάνουμε μέσα από τις αισθήσεις. 

Αυτή η μνήμη είναι πολύ σύντομη χρονικά και αναφέρεται στην πληροφορία την οποία εκλαμβάνουμε, μέσω των αισθήσεων. 

Αυτή η μνήμη είναι πολύ σύντομη και διαρκεί μόλις λίγα δευτερόλεπτα.

Η βραχυπρόθεσμη μνήμη, ξεκινά όταν η πληροφορία στην αισθητιριακή μας μνήμη, μεταφέρεται στην κομμάτι που εμπεριέχει την περιέργια και την ανησυχία. Αυτή είναι και η πληροφορία που συνεχώς ενεργή, όπως για παράδειγμα το διάβασμα αυτής της σελίδας, η συζήτηση με έναν φίλο, ή εγγραφή μιας εφημερίδας. 

Η βραχυπρόθεσμη μνήμη μπορεί σίγουρα να διαρκεύσει περισσότερο από ότι η αισθητηριακή μνήμη(συγκεκριμένα πάνω απο τριάντα δευτερόλεπτα), αλλά έχει ακόμα μια πολύ μικρή περιορισμένη ικανότητα. 

Μπορούμε δηλαδή να θυμόμαστε κοντά στα πέντε με εννιά στοιχεία πληροφορίας στην βραχυπρόθεσμη μας μνήνη, κάθε φορά.

Εάν η βραχυπρόθεσμη μνήμη διαρκεί πάνω από τριάντα δευτερόλεπτα, πως παίρνουμε τελειώνουμε κάθε δουλειά; 

Δεν θα ξεκινούσαμε να χάνουμε εστίαση και συγκέντρωση δύο φορές σε κάθε λεπτό; 

Αυτή η υποστήριξη ώθησε τους ερευνητές να κοιτάξουν σε μια δεύτερη φάση την βραχυπρόθεσμη μνήμη, η οποία αναφέρεται σε μας ως μνήμη εργασίας. 

Η μνήμη εργασίας, είναι η διαδικασία, η οποία λαμβάνει χώρα, όταν συνεχίζουμε να δίνουμε την προσοχή μας σε υλικά, για όχι περισσότερο από αυτό το πλαίσιο που μας επιτρέπει η βραχυπρόθεσμη μνημη.

Τι συμβαίνει όταν η βραχείας διάρκειας μνήμη είναι γεμάτη και άλλου είδους πληροφοριών εισάγεται; 

Γίνεται λοιπόν αντικατάσταση. 

Αντικατάσταση σημαίνει ότι η καινούργια πληροφορία, θα εξάγει όλες τις παλιές πληροφορίες οι οποίες είχαν εισαχθεί. 

Ξαφνικά κάποιος λέει τον αριθμό ενός κινητού τηλεφώνου για παράδειγμα και συμβαίνει να ξεχάσουμε ξαφνικά τα δύο τελευταία στοιχεία αυτού του νούμερου.

Μπορούμε περισσότερο να ακονίσουμε την βραχείας διάρκειας μνήμη και τις ικανότητες της, ωστόσο χρειάζεται πολύ προπόνηση σε αυτό το κομμάτι ( το οποίο θα μας επιτρέψει να οπτικοποιήσουμε, να πουμε, να ακούσουμε, ή ακόμα και να δούμε την πληροφορία στιγμιαία και μέσα από τις δεύτερες αισθήσεις).

Τελικώς, υπάρχει η μακροπρόθεσμη μνήμη, η οποία είναι παρόμοια του μόνιμου αποθηκευτικού πλαισίου ενός υπολογιστή. 

Αυτή είναι σχετική με το μόνιμο πλαίσιο και πρακτικά δεν περιορίζεται στα πλαίσια απλά της αποθηκευτικής ικανότητας. 

Πρεσβεύεται ότι έχουμε αρκετό χώρο στην μακροπρόθεσμη μνήμη μας, για να θυμόμαστε για παράδειγμα πολλά κινητά τηλέφωνα απ΄ έξω. 

Οπότε μπορούμε να συμπεράνουμε σύμφωνα με αυτό ότι δεν χρησιμοποιούμε ότι ένα μικρό μέρος αυτού του αποθηκευτικού χώρου.

Υπάρχουν διάφορες υποκατηγορίες της μακροπρόθεσμης μνήμης. 

Πρώτα από όλα οι μνήμες για γεγονότα, για συμβάντα ζωής και πληροφορίες σχετικά με το περιβάλλον είναι αποθηκευμένες στην δηλωτική μνήμη. 

Αυτή με την σειρά της, περιλαμβάνει την σημασιολογική μνήμη, πραγματική γνώση όπως για παράδειγμα είναι η σημασία των λέξεων, των σεναρίων, των συμβάντων και η ικανότητα μας για μαθηματικές πράξεις.

Έχουμε ακόμα την επεισοδιακή μνήμη, στην οποία συμπεριλαμβάνονται μνήμες για γεγονότα και καταστάσεις. 

Η δεύτερη υποκατηγορία, δεν είναι συχνά γνωστή ως μνήμη, επειδή αναφέρεται σε εσωτερικά στοιχεία και όχι τόσο σε εξωτερικές πληροφορίες. 

Όταν για παράδειγμα κάποιος πλένει τα δόντια του, γράφει το όνομα του, ξύνει το μάτι του, το πραγματοποιεί με ευκολία επειδή προηγουμένως έχει αποθηκεύσει αυτές τις κινήσεις και μπορεί να τις ανακαλέσει με ευκολία. 

Αυτή ονομάζεται ‘σιωπηρή’ μνήμη. Αυτές είναι μνήμες, που έχουν αποθηκευτεί, μέσα από έντονη πρακτική, συνθήκες ή γενικώς συνήθειες.

Τι ακριβώς συμβαίνει λεπτομερέστατα;

Βραχυπρόθεσμη μνήμη: 

Υπάρχουν έξι λόγοι που εξηγούν γιατί η πληροφορία είναι αποθηκευμένη στην βραχυπρόθεσμη μας μνήμη.

Πρωταρχική επίδραση: 

Η πληροφορία, η οποία περιλαμβάνει πρωταρχικά αυτό το οποίο το άτομο θυμάται καλύτερα. Όταν για παράδειγμα δίνονται μια λίστα με λέξεις και αριθμούς, τότε το πρώτο γράμμα ή νούμερο είναι συνήθως εύκολο για το άτομο να το θυμηθεί.

Φαινόμενο πρόσφατου : 

συχνά το τελευταίο κομμάτι της πληροφορίας, είναι πιο εύκολο για κάποιον να το θυμηθεί γιατί δεν μεσολάβησε πολύς χρόνος(παρελθοντικός).

Διαχωρισμός: 

Εάν κάτι δεν έχει να κάνει με πληροφορία, συνήθως είναι πιο εύκολο για κάποιον να το θυμηθεί. 

Κάποια για παράδειγμα πληροφορία, που διαχωρίζει είναι ευκολότερο να την θυμηθεί κάποιος, από ότι κάτι το οποίο είναι κοινό και σύνηθες.

Φαινόμενο συχνότητας: 

Το περισσότερο δηλαδή που ερχόμαστε σε επαφή με μια πληροφορία, το περισσότερο αυξάνονται και οι πιθανότητες να την θυμόμαστε.

Συσχετίσεις: 

Όταν συσχετίζουμε μια πληροφορία με μια άλλη, γίνεται ευκολότερο το να θυμόμαστε. Πολλοί από μας χρησιμοποιούμε αυτήν την στρατηγική στα επαγγελματικά μας ή στην καθημερινή μας ζωή για να θυμόμαστε ευκολότερα.

Ανοικοδόμηση: 

Μερικές φορές, στην πραγματικότητα, γεμίζουμε τα κένα της μνήμης μας. 

Με άλλα λόγια, κατά την προσπάθεια να ολοκληρώσουμε εικόνες του μυαλού μας, οικοδομούμε τα χαμένα κομμάτια, συχνά χωρίς καμία συνειδητοποίηση ότι αυτό συμβαίνει.

Μακροπρόθεσμη μνήμη:

Οι πληροφορίες, οι οποίες περνούν από την βραχυπρόθεσμη μνήμη στην μακροπρόθεσμη, σημαίνει ότι δίνεται ιδιαίτερη σημαντικότητα σε αυτές.

Πολλές φορές, ο νους μας φαίνεται γεμάτος από σημαντικές πληροφορίες. 

Η επανάληψη είναι που παίζει πολύ ρόλο σε αυτές.

Πολλές φορές, η πληροφορία μεταφέρεται επειδή είναι κάπως συνδεδεμένη με κάτι σημαντικό για το άτομο. Η θερμοκρασία για παράδειγμα δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο, για την βοήθεια μνήμης, αλλά είναι συνδεδεμένη με την μνήμη.

Η λήθη.

Όσο περισσότερο θυμόμαστε, τόσο περισσότερο ξεχνάμε. 

Η λήθη, δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό και είναι στην πραγματικότητα, ένα φυσικό θετικό φαινόμενο. 

Φανταστείτε απλά να θυμόσασταν κάθε λεπτό, λεπτομέρειες του κάθε λεπτού της ώρας, της κάθε μέρας κατά την διάρκεια της ζωής σας, ανεξαρτήτως εάν ήταν αρνητικά, θετικά ή σημαντικά.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ξεχνάμε πράγματα. 

Όπως στο προηγούμενο παράδειγμα, όπου όλες αυτές οι πληροφορίες, δεν αποθηκεύονται στην μακροπρόθεσμη μνήμη.

Το να αποτύχουμε να θυμηθούμε κάτι, δεν σημαίνει ότι η πληροφορία έχει διαγραφεί για πάντα. 

Μερικές φορές η πληροφορία είναι εκεί, αλλά για πολλούς λόγους δεν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτή. Αυτό μπορεί να προκαλείται από αποσπάσεις, οι οποίες μας περιστοιχίζουν, κατά την διάρκεια μιας λανθασμένης σύνδεσης. 

Για παράδειγμα το να πιστεύουμε κάτι για μια πληροφορία, το οποίο δεν είναι σωστό, μπορεί να είναι υπεύθυνο για την προσπάθεια να θυμηθείς μια πληροφορία, η οποία δεν υπάρχει πουθενά. 

Υπάρχει βέβαια και το φαινόμενο, κατά το οποίο πιέζουμε την μνήμη μας, να μείνει εκτός από μια κατάσταση, ένα γεγονός και αυτό σημαίνει ότι δεν επιθυμούμε να θυμηθούμε το γεγονός και τα συναισθήματα τα οποία συνδέονται με αυτό το γεγονός. 

Αυτό συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης, όπου ενήλικες ξεχνάνε περιστατικά κακοποίησης, όπου βιώσαν σε παιδική ηλικία. 

Η αμνησία, επιπρόσθετα, μπορεί να αποτελέσει ένα είδος τέτοιου ψυχολογικού μηχανισμού.

About Μαρία Φάρου

Έχω 13 χρόνια εμπειρίας στον χώρο του κλάδου ψυχολογίας. Καλωσορίζω όλους τους επισκέπτες μου στην ιστοσελίδα και θα σας υποδείξω πληροφορίες που σχετίζονται με ψυχολογικά ζητήματα.

----------------------------

Η εξέλιξη της μάθησης και της μνήμης: από τα νευρικά κύτταρα στην τεχνητή νοημοσύνη

   

Ομιλήτρια η Δρ. Παναγιώτα Ποϊράζη, Διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Πώς ο νευρικός ιστός μαθαίνει και αποθηκεύει πληροφορίες, δημιουργώντας μνήμες; Πώς αυτή η γνώση μπορεί να αξιοποιηθεί με τη σημερινή τεχνολογία

===================== 

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"