Δεν είναι λίγες οι φορές στις οποίες ο Ξαρχάκος αναφέρεται ως ο τρίτος μεγάλος δημιουργός του έντεχνου, συμπληρώνοντας την πρώτη τριάδα μετά τους Μίκη Θεοδωράκη και Μάνο Χατζιδάκι, αφού χάρισε στην Ελληνική μουσική υπέροχες μελωδίες που έχουν κερδίσει την αθανασία και έχουν αγκαλιαστεί από τον Ελληνικό λαό.
Τα αρχικά ερεθίσματα, από τα παιδικά και νεανικά του χρόνια, καθορίστηκαν, ασφαλώς, από τα λαϊκά και τα ρεμπέτικα τραγούδια αλλά δεν πρέπει να αγνοηθεί η επίδραση της Επτανησιώτικης και της Βυζαντινής μουσικής που του έδωσαν άφθονο υλικό για να διαμορφώσει το δικό του μουσικό κόσμο.
Αποκτώντας, μάλιστα, γνώση της κλασικής μουσικής και γενικότερα, της Ευρωπαϊκής, κατάφερε να συνδυάσει Ελληνικούς με δυτικότροπους ρυθμούς παράγοντας πρωτότυπες μελωδίες οι οποίες, σε συνδυασμό με τη δεινή και αξιομνημόνευτη ενορχηστρωτική ικανότητά του, έντυσαν καταλλήλως πλήθος θεατρικών έργων και κινηματογραφικών ταινιών, συμβάλλοντας στην επιτυχία τους.
Έγραψε σπουδαίες συνθέσεις για πολλά και διαφορετικά είδη όπως:
Λαϊκά τραγούδια και κύκλους τραγουδιών, μουσική για κινηματογραφικές ταινίες, την τηλεόραση, το θέατρο καθώς και για όπερες ενώ ασχολήθηκε και με το Αρχαίο Δράμα.
Έγραψε σπουδαία τραγούδια την δεκαετία του ‘60, που θεωρούνται πλέον κλασικά στο είδος τους.
Στο προσωπικό του μουσικό ύφος, η κριτική αναγνωρίζει κάτι από τον δυναμισμό του Θεοδωράκη και την μελωδικότητα του Χατζιδάκι. . .