Υπουργοί και παραγραφή

Tου Hλια Γ. Αναγνωστοπουλου*

Το Σύνταγμα της Ελλάδος (άρθρο 86) απονέμει στη Βουλή το αποκλειστικό δικαίωμα να ασκεί δίωξη εναντίον υπουργών για ποινικά αδικήματα που τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.

Το εν λόγω δικαίωμα της Βουλής αποσβέννυται με τη λήξη της δεύτερης τακτικής συνόδου της επομένης του αδικήματος βουλευτικής περιόδου. Πρόκειται για τη λεγόμενη «αποσβεστική προθεσμία», η οποία συντέμνει το χρονικό διάστημα εντός του οποίου η Βουλή μπορεί να διώξει υπουργούς.

Παράλληλα με την αποσβεστική προθεσμία, ο ισχύων νόμος περί ευθύνης υπουργών (Ν. 3126/2003) ορίζει ότι η παραγραφή των υπουργικών πλημμελημάτων ή κακουργημάτων συμπληρώνεται μετά την πάροδο πέντε ετών από την τέλεσή τους.

Το Σύνταγμα προβλέπει, εξ άλλου, ότι τα υπουργικά αδικήματα εκδικάζονται από Ειδικό Δικαστήριο που συγκροτείται από επτά μέλη του Αρείου Πάγου και έξι μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας, ενώ την εισαγγελική αρχή εκπροσωπεί μέλος της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου.

Οι ειδικές αυτές διατάξεις, που συνθέτουν το ιδιότυπο νομικό καθεστώς της ποινικής ευθύνης υπουργών, δέχονται οξεία κριτική. Οι πολέμιοι των ρυθμίσεων επισημαίνουν ότι πρόκειται για «ανήθικο προνόμιο» των υπουργών που προσιδιάζει στο «μακάριο καρτέλ»...

(Ν. Αλιβιζάτος στην «Καθημερινή» της 10.5.2009 και της 7.6.2009) που έχουν συστήσει τα κόμματα της χώρας μας, με αποτέλεσμα ασυλούχοι υπουργοί και βουλευτές να μπορούν να παρανομούν αζημίως δι’ εαυτούς. Οι «ακρότητες των ελληνικών ρυθμίσεων» στιγματίζονται ως «φαύλη απόκλιση από τις αρχές της δημοκρατικής κοινωνίας» (Γ. Κασιμάτης στην «Ελευθεροτυπία» της 17.5.2009).

Η από καιρού ασκούμενη οξεία κριτική στις ειδικές ρυθμίσεις για τους βουλευτές και τους υπουργούς έχει προσλάβει εσχάτως, υπό το κράτος της δεινής οικονομικής κρίσης και των οδυνηρών μέτρων για την αποφυγή της χρεοκοπίας, διαστάσεις δημόσιας κατακραυγής. Τη διογκούμενη «λαϊκή οργή» επιχειρούν να απορροφήσουν διάφοροι παράγοντες της δημόσιας ζωής, οι οποίοι συνομολογούν την αστοχία των επίμαχων ρυθμίσεων και υποδεικνύουν άμεση δράση. Οι σχετικές πρωτοβουλίες κατευθύνονται στην τροποποίηση των ρυθμίσεων του Συντάγματος ή της κοινής νομοθεσίας, αλλά και στην κατάλληλη «αξιοποίηση» των ρυθμίσεων που ισχύουν ώστε, ει δυνατόν, να διωχθούν κάποιοι –λίγοι έστω– (πρώην) υπουργοί και να διασωθεί η ελευθέρως πίπτουσα υπόληψη του πολιτικού κόσμου.

Στην παρούσα κρίσιμη συγκυρία, αξίζει να επισημανθούν τα ακόλουθα:

Το Σύνταγμα του 1975 δεν πρωτοτύπησε σε σχέση με την ποινική ευθύνη των υπουργών, αλλά ακολούθησε την κραταιά παράδοση των προηγουμένων ελληνικών Συνταγμάτων που περιείχαν ανάλογες ειδικές ρυθμίσεις. Ο ισχυρισμός, λοιπόν, ότι το ειδικό καθεστώς της ποινικής ευθύνης των υπουργών επινοήθηκε με σκοπό τη διασφάλιση της ατιμωρησίας των υπουργών θα αδικούσε τους δημιουργούς των ελληνικών Συνταγμάτων. Ο κίνδυνος «ανηθίκων εφόδων προς ανατροπήν της υπουργικής έδρας» υπό «καραδοκούντων την θέσιν πολιτικών αντιπάλων» του υπουργού, τον οποίον επέσειε ο Ιω. Αραβαντινός το έτος 1880 στην «Πραγματεία περί ευθύνης των Ηγεμόνων και των Υπουργών» δεν είναι –και σήμερα– ανύπαρκτος και, πάντως, σε συνδυασμό με την λίαν ταραχώδη πολιτική ζωή του τόπου μας, προσέφερε έρεισμα για το δικαίωμα της Βουλής να ασκεί την ποινική δίωξη κατά των υπουργών, αλλά και για την σύντομη απόσβεσή του.

Η Αναθεωρητική Βουλή του 2001 ενέμεινε στο ειδικό καθεστώς της ποινικής ευθύνης των υπουργών παρά τη διατύπωση αντίθετων προτάσεων, σύμφωνα με τις οποίες οι συνθήκες που δικαιολογούσαν παλαιότερα τις ειδικές ρυθμίσεις είχαν πλέον εκλείψει. Τα μέλη της εθνικής αντιπροσωπείας θεώρησαν, μάλιστα, αναγκαίο να ενισχύσουν τον προστατευτικό χαρακτήρα των υπουργικών ρυθμίσεων, αξιώνοντας απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών (και όχι μόνον των παρόντων) για την ποινική δίωξη υπουργού.

Ακολούθησε ο νόμος 3126/2003, ο οποίος προέβλεψε –για πρώτη φορά– την υπαγωγή των μη υπουργών συμμετόχων στα κοινά δικαστήρια οσάκις η Βουλή αποφασίζει να μη διώξει τον υπουργό. Η παράδοξη αυτή ρύθμιση ενίσχυσε την εντύπωση της προνομιακής μεταχείρισης των υπουργών, αφού εγκαινίασε την «κραυγαλέα ανισότητα - αδικία της δίωξης του συμμετόχου με τον υπουργό να “επιχαίρει” σε απόσταση ασφαλείας» (Ν. Ανδρουλάκης, Γύρω από την ποινική ευθύνη των υπουργών, 1989, σελ. 86). Την αντίληψη περί ανήθικων υπουργικών προνομίων εμπέδωσε η πλειοψηφία της Ολομελείας του Αρείου Πάγου με την απόφαση 8/2008:

Η σύντομη παραγραφή των υπουργικών αδικημάτων ισχύει, κατά τον Αρειον Πάγο, μόνο για τον υπουργό και όχι για τους απλούς πολίτες - συμμετόχους στο έγκλημα που αυτός κατηγορήθηκε ότι διέπραξε. Η απόφαση αυτή, που εκδόθηκε στην πολύκροτη υπόθεση της ΔΕΚΑ Α. Ε. και υιοθέτησε τις απόψεις του τότε εισαγγελέως της έδρας Γ. Σανιδά, μεταμόρφωσε την παραγραφή από θεσμό που αφορά την πράξη –και όχι τον αυτουργό της– σε εγωιστικό προνόμιο του υπουργού.

Υπό τα δεδομένα αυτά, η τρέχουσα αγανάκτηση για την ατιμωρησία των υπουργών είναι ασφαλώς κατανοητή. Η προ πολλού επιβεβλημένη αλλαγή του ειδικού καθεστώτος της ποινικής ευθύνης των υπουργών προϋποθέτει, όμως, αναθεώρηση του Συντάγματος, που δεν μπορεί να γίνει στο άμεσο μέλλον. Εν τω μεταξύ, οφείλουμε να επιδείξουμε (δημοκρατική) νηφαλιότητα και να συζητήσουμε με ειλικρίνεια τις αναγκαίες μεταβολές της ισχύουσας νομοθεσίας, αξιοποιώντας την εμπειρία των τελευταίων ετών.

Ολέθρια, αντιθέτως, θα ήταν η αναζήτηση εμβαλωματικών «λύσεων», όπως η μετάθεση του χρόνου ενάρξεως της παραγραφής των υπουργικών αδικημάτων ή άλλες συναφείς ψευδο-ερμηνευτικές συνταγές. Αν τις άστοχες επιλογές της Αναθεωρητικής Βουλής του 2001 ακολουθήσουν πονηρές μεθοδεύσεις για την πρόσκαιρη απορρόφηση της λαϊκής οργής, το πολιτικό μας σύστημα θα βουλιάξει διά παντός στην αθλιότητα και την ανυποληψία.

* Ο κ. Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών.

kathimerini

==========================================
"O σιωπών δοκεί συναινείν"