Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ

 

Βρισκόμενος στη Γερμανία πριν από καιρό, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα της διά βίου μάθησης, μου δόθηκε η ευκαιρία να ξεφυλλίσω ορισμένα από τα διδακτικά οικονομικά βιβλία του γυμνασίου που μας φιλοξενούσε. Με έκπληξη είδα να γίνεται εκτενής αναφορά στην οικονομική σκέψη τόσο του Ξενοφώντα όσο και του Αριστοτέλη.
Εργάστηκα ως οικονομολόγος στη μέση εκπαίδευση τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο, όπου υπηρετώ μέχρι σήμερα. Δίδαξα όλα τα οικονομικά μαθήματα που προσφέρονται στη μέση εκπαίδευση και δηλώνω ρητά και κατηγορηματικά ότι πουθενά δε γίνεται η παραμικρή αναφορά στους δύο μεγάλους διανοητές.
Ως γνωστόν ο Ξενοφών αποκλήθηκε πατέρας της Γεωργικής Επιστήμης και τα έργα του «Οικονομικός» και «Περί Προσόδων» θεωρούνται ως τα πρώτα επιστημονικά συγγράμματα οικονομικού περιεχομένου στην παγκόσμια ιστορία. Δεν είναι του παρόντος να αναπτύξουμε το περιεχόμενο των έργων αυτών. Ενδεικτικά αναφέρω ότι είναι ο πρώτος που διατύπωσε το νόμο των αγορών. ...
Στο βιβλίο του «Περί Προσόδων» ο Ξενοφών τόνισε σχετικά «και όταν δε πολύς σίτος και οίνος γένηται, αξίων όντων των καρπών, αλυσιτελής αι γεωργίαι γίγνονται». Δηλαδή όταν υπάρχει αφθονία σιταριού και κρασιού, ενώ η αξία των καρπών παραμένει η ίδια (υπονοεί την αξία χρήσης), καθίστανται ασύμφορες οι γεωργικές ενασχολήσεις γιατί λόγω της υπερπροσφοράς των προϊόντων μειώνεται η ανταλλακτική τους αξία, άρα και οι τιμές τους. Εδώ διακρίνουμε μια πρώτη προσέγγιση στο διττό χαρακτήρα της αξίας των αγαθών την οποία θα ολοκληρώσει-τελειοποιήσει με εξαιρετική μαεστρία αργότερα ο Αριστοτέλης. Η διαπίστωση αυτή του Ξενοφώντα, ότι δηλαδή η υπερπροσφορά προϊόντων οδηγεί στην πτώση των τιμών τους, δεν είναι άλλη από αυτό που ονομάζομε νόμο των αγορών και που ως γνωστόν αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελεύθερης οικονομίας που τόσο πολύ εκθειάζεται στις μέρες μας από τους θιασώτες της παγκοσμιοποίησης.
Το ότι ο Αριστοτέλης είναι ο πατέρας της Οικονομικής Επιστήμης είναι γεγονός αναντίλεκτο. Έννοιες όπως νόμισμα, εμπορία, οικονομία, πολιτική, ανταλλαγή κτλ. έχουν αναλυθεί διεξοδικά στα συγγράμματά του «Οικονομικός», «Ηθικά Νικομάχεια», «Πολιτικά» κα. Στον «Οικονομικό» του ο Αριστοτέλης διακηρύττει: «Πρότερον γενέσει η οικονομική της πολιτικής. Μόριον γαρ η οικία πόλεως εστί». Δηλαδή προηγείται η οικονομία της πολιτικής γιατί ακριβώς η οικογένεια αποτελεί μόριο της πολιτείας. Η διαπίστωση αυτή παραπέμπει απ’ευθείας στις θεωρίες του Μαρξ που έχουν σχέση με οικοδόμημα-εποικοδόμημα ή αλλιώς παραγωγικές δυνάμεις-παραγωγικές σχέσεις.
Η μεγαλύτερη όμως συμβολή του στην οικονομική σκέψη είναι η θεωρία της αξίας. Το μεγαλύτερο μυαλό όλων των εποχών, διείδε πριν από δυόμισι χιλιετηρίδες το διττό χαρακτήρα της αξίας των αγαθών και διέκρινε έτσι την αξία χρήσης τους από την ανταλλακτική τους. Άλλη είναι η αξία χρήσης ενός αγαθού και άλλη η ανταλλακτική του αξία. Επίσης ανακάλυψε ότι πίσω από την ανταλλακτική αξία των αγαθών κρύβεται η ανθρώπινη εργασία. Όταν ανταλλάσσονται δύο αγαθά, ουσιαστικά ανταλλάσσονται οι εργασίες των ανθρώπων που τα παρήγαγαν. «Κλίναι πέντε αντί οικίας». Ανταλλάσσεται η εργασία του χτίστη με την εργασία του επιπλοποιού. Αν και οι εργασίες που τα παρήγαγαν είναι ανόμοιες μεταξύ τους άρα δεν εξισώνονται, αυτό πρέπει να γίνει για χάρη της κοινωνικής συνοχής. Τον εξισωτικό δε ρόλο τον αναλαμβάνει το νόμισμα, δηλαδή το «διά νόμου χρήμα». «Δει ισασθείναι…..προς την χρείαν ικανώς….. η τα πάντα συνέχει ». Δηλαδή εκείνο που κάνει τα δύο αγαθά να εξισώνονται είναι η ανάγκη να εξισωθούν γιατί αλλιώς είναι αδύνατο να υπάρξουν συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων. Αυτή λοιπόν η ανάγκη των συναλλαγών είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συνοχής της πόλης δηλαδή της πολιτείας. Αυτά όλα τα πήρε ο Μαρξ, τα επεξεργάστηκε και διατύπωσε την περίφημη θεωρία της αξίας-εργασίας η οποία αποτελεί τη βάση των οικονομικών θεωριών του.

Τι είναι λοιπόν εκείνο που θάκανε τον καθένα μας δικαιολογημένα να αναφωνήσει το ομηρικό «Αιδώς Αργείοι»; Στα δικά μας διδακτικά (οικονομικά) βιβλία στη μέση εκπαίδευση δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά στους μεγάλους αυτούς διανοητές όσον αφορά την οικονομική τους σκέψη. Στη Γ΄ Λυκείου διδάσκεται το μάθημα της Οικονομίας. Την έννοια οικονομία τη δημιούργησε ο Ξενοφών (οίκος + νέμω ή νόμος) και τη διεύρυνε ο Αριστοτέλης ο οποίος έπλασε επίσης και τον όρο πολιτική που σημαίνει την ενασχόληση του πολίτη με τα κοινά και ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη «Πόλις».

Ποιοι λοιπόν είναι οι πραγματικοί κληρονόμοι αυτής της ρηξικέλευθης σκέψης, εμείς ή οι Γερμανοί; Γιατί εξοβελίσαμε τον Ξενοφώντα και τον Αριστοτέλη από τα διδακτικά μας βιβλία; Αναρωτιέμαι αν υπάρχει μεγαλύτερη ασέβεια προς την κλασική παιδεία. Ή μήπως αυτήν τη θυμόμαστε όταν εκφωνούμε πύρινους λόγους στα μπαλκόνια ή όταν θέλουμε να φαρμακώσουμε τις καρδιές των ελληνοπαίδων με κάλπικο εθνικισμό και όχι μόνο;
Δρ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ Κ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ,

Οικονομολόγος, Συντονιστής Β. Δ/ ντής, Λύκειο Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, ΛΕΜΕΣΟΣ,

E-mail: Theodorou.Theodoros@cytanet.com.cy  

==========================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"