Εισαγωγικά

Στη δεκαετία του 1870, παρατηρήθηκε έντονο ρεύμα επιστροφής στην Ελλάδα διακεκριμένων ομογενών οι οποίοι είχαν αναπτύξει επιτυχημένες, εμπορικές δραστηριότητες και ισχυρές διασυνδέσεις στο εξωτερικό. Αρκετοί απόδημοι θορυβημένοι από την ευρεία, καπιταλιστική συσσώρευση κεφαλαίων, που σημειωνόταν στην προηγμένη, βιομηχανικά, Ευρώπη μετέφεραν τα κεφάλαιά τους στην Ελλάδα, όπου η «εμποροσαράφικη» σταδιοδρομία τους ήταν εξασφαλισμένη. Ο Σίνας, ο Ζαρίφης, ο Μελάς, ο Συγγρός κ.ά. εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και ρίχτηκαν σε μεγάλης έκτασης επιχειρήσεις. Είναι οι διαβόητοι «χρυσοκάνθαροι», όπως τους ονομάζει ο Τύπος της εποχής, που με τα αλλεπάλληλα οικονομικά τους σκάνδαλα συντάραξαν την ελληνική, πολιτική ζωή και την ισχνή οικονομία της χώρας.  ...
Τριπλή προστασία (Ξενοκρατία) και Η Ανάπηρη ηγετική τάξη, Ασμοδαίος, 1875 - [e-aithousa]

Η κυκλοφορία του σατιρικού εντύπου Ασμοδαίος, το 1875, από τον Εμμ. Ροΐδη και το σκιτσογράφο Θέμο Άννινο αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του Τύπου. H παρουσία του Ροΐδη, του συγγραφέα της Πάπισσας Ιωάννας στο τιμόνι της εφημερίδας την καθιστά πασίγνωστη, αφού ήταν από τις γνωστότερες προσωπικότητες της πνευματικής ζωής. H τομή που προκαλεί ο Ασμοδαίος στην ελληνική δημοσιογραφία οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι μετά τη λαϊκή χοντροκομμένη εικόνα των σατιρικών εντύπων εγκαινιάζει το συνδυασμό της λεπτής, σαρκαστικής σάτιρας με το καλλιτεχνικό σκίτσο. Το όνομα ενός δαίμονος επέλεξε ο Ροΐδης ως τίτλο της εφημερίδας.

Με τη διακοπή της έκδοσης του Ασμοδαίου, η λαϊκή, σατιρική εφημερίδα Αριστοφάνης πανηγύριζε για την εξαφάνιση της «αριστοκρατικής εφημερίδος, του «νόθου τέκνου του φαναριωτισμού και του φαύλου ευρωπαϊκού πολιτισμού», η οποία μονοπώλησε την πνευματική ζωή του τόπου και περιφρόνησε τον λαό. Μολονότι η κυκλοφορία του Ασμοδαίου ήταν ελάχιστη, άγγιζε μόλις τα 300 φύλλα, όταν η αντίστοιχη των λαϊκών ανταγωνιστών του έφθανε τις 7.000, άφησε εποχή.

Ο Ροΐδης με το σατιρικό λόγο του Ασμοδαίου αποκτά το καταλληλότερο μέσο για να εκφράσει τις ώριμες και κατασταλαγμένες απόψεις του για την κοινωνία και την πολιτική. Ο Ασμοδαίος κυκλοφόρησε ενόσω βρισκόταν στην εξουσία η τελευταία κυβέρνηση Βούλγαρη, όταν ο Τρικούπης είχε ήδη γράψει το άρθρο «Τις πταίει;», και η παρατεταμένη περίοδος κρίσης του πολιτικού συστήματος, που εξελίχθηκε στο γνωστό, κοινοβουλευτικό σκάνδαλο των «στηλιτικών», βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Απέβλεπε στο να εκφράσει ο Ροΐδης τις αμφιβολίες του σχετικά με την ορθή λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και να στηλιτεύσει τα κόμματα.


Στο σατιρικό περιοδικό «Ασμοδαίος», στις 2 Φεβρουαρίου 1875, σχολίαζε σχετικά με το φαινόμενο ο εκδότης του Εμμανουήλ Ροΐδης:

«Στην προγονική μας ιστορία άφησε εποχή η κάθοδος των Ηρακλειδών. Οι απόγονοί μας, όμως, θα μνημονεύουν για πάντα την κάθοδο των ομογενών. Ο ιστορικοί, μετά από χίλια χρόνια, θα διηγούνται ότι στα μέσα του 19ου αιώνα, επέδραμε στην Αττική, από τα παράλια του θρακικού Βοσπόρου, μία φυλή ανθρώπων, που καυχιόντουσαν για την ελληνική καταγωγή τους και τον πατριωτισμό τους. Οι επιδρομείς αυτοί καθοδηγούνταν από ένα στρατηλάτη που επέβαινε σε ίππο, είχε πλατιά ρουθούνια, μακριά δόντια, οφθαλμούς που εξείχαν, φορούσε δε κεντητά πουκάμισα και αφαιρούσε τον άρτο από το στόμα των φτωχών16. (...) Άλλος πάλι ιστορικός θα παρατηρούσε ότι αδικήθηκαν οι ομογενείς, που χαρακτηρίστηκαν απλά ως ψωμάρπαγες, ενώ απεναντίας ήταν σαρκοβόροι και μάλιστα ανθρωποφάγοι, τρεφόμενοι από κρέας αυτοχθόνων, που τους συλλάμβαναν με ειδική παγίδα, δικής τους εφευρέσεως, την οποία αποκαλούσαν ΜΕΤΟΧΗ!

Η πλουτολογική επιστήμη εξακρίβωσε προ πολλού από ποια στοιχεία συνίσταται ο συσσωρευμένος από τους μεγάλους τραπεζίτες κι εμπόρους πλούτος. Σύμφωνα με τις ακριβέστερες αναλύσεις, τα τάλαντα αυτών συνίστανται από ίσες περίπου δόσεις φιλοπονίας, τσιγγουνιάς, οξύνοιας και τύχης. Υποβάλλοντας μάλιστα και μία λίρα σε χημική ανάλυση βρέθηκε ότι απαρτίζεται από τα ακόλουθα στοιχεία:

Δάκρυ ορφανού 0,02
Στεναγμοί χήρας 0,01
Πείνα συνταξιούχου 0,01
Εύνοια Τούρκου 0,03
Νωθρότητα εισαγγελέως 0,03
Ελαστικότητα νόμων 0,05
Ευπιστία μετόχου 0,85!
Γενικό σύνολο: λίρα 1 (μία)

Συμμεριζόμαστε, βέβαια, πλήρως τη γνώμη του Ξενοφώντα ότι η αχαριστία είναι το χειρότερο ελάττωμα. Από την άλλη, όμως, η αριθμητική επιστήμη είναι αδυσώπητη. Σύμφωνα με αυτήν, εξετάζοντας τις δοσοληψίες που αφορούσαν τον ευγενέστατο στρατηλάτη Συγγρό, βρίσκουμε ότι δώρισε ένα πτωχοκομείο, άρπαξε δε μόνο από μας τουλάχιστον δεκαέξι εκατομμύρια (τη διαφορά του τιμήματος των μετοχών του Λαυρίου), με τα οποία μπορούσαν να χτιστούν 143 πτωχοκομεία, που θα περιελάμβαναν 14.500 φτωχούς».

Ασμοδαίος, 2 Φεβρουαρίου 1875

16. Από τη γελοιογραφία που συνόδευε το σχόλιο είναι φανερό πως εννοούσε το Συγγρό. Αυτά γράφονταν, άλλωστε, την εποχή που ο Ροΐδης ήταν κι ο ίδιος ένα από τα θύματα των Λαυρεωτικών, αφού απώλεσε όλη του την περιουσία, όταν επένδυσε σε μετοχές της εταιρίας Λαυρίου, την εποχή του σκανδάλου, γι’ αυτό και ο σαρκαστικός του τόνος στο άρθρο αυτό, που έφερε τον τίτλο «Σκνίπα». 
 capital.gr
Ο Ασμοδαίος ήταν τετρασέλιδο (ή, κάποιες φορές, οκτασέλιδο) εβδομαδιαίο σατιρικό περιοδικό, που εκδιδόταν στην Αθήνα από το 1875 ως το 1885. Η έκδοσή του διακόπηκε το 1876 και επαναλήφθηκε από το 1880. Το περιοδικό τυπωνόταν στο τυπογραφείο της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, ενώ αργότερα, κατά τη δεύτερη περίοδο, στα τυπογραφεία των αδελφών Περρή και της Ενώσεως, Γ.Σ. Σταυριανού («Ο Ασμοδαίος»), Ανδρέου Κορομηλά, Ανέστη Κωνσταντινίδου και του Αττικού Μουσείου. Σημειώνεται επίσης ότι, από το 1882, το περιοδικό στεγαζόταν στην οικία Γρυπάρη της οδού Σοφοκλέους, που υπήρξε προηγουμένως έδρα του Αρείου Πάγου. Στη βιβλιοθήκη του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου φυλάσσεται η πλήρης σειρά του περιοδικού.
Ως υπεύθυνοι σύνταξης εμφανίζονταν διαδοχικά οι Κωνσταντίνος Αλεξανδρόπουλος, Στυλιανός Μπρουσαλάκης (ή Μουσαλάκης), Παρράσιος Δούκας και Κοσμάς Φλαμιάτος. Αν και οι παραπάνω υπέγραφαν τα φύλλα ως «υπεύθυνοι», εκδότης του κυριακάτικου αυτού περιοδικού ήταν ο Θέμος Αννινος και βασικός συνεργάτης ο Εμμανουήλ Ροΐδης, που υπέγραφε τους τίτλους «Σκνίπες» και «Ανεμομαζώματα» με τα ψευδώνυμα «Σφήκα», «Κουνούπης» και «Θεοτούμπης». Με τον Ασμοδαίο συνεργάστηκαν επίσης οι Γεώργιος Σουρής, Δημήτριος Κόκκος, Μπάμπης Αννινος κ.ά.
Το περιοδικό σατίριζε την πολιτική, κοινωνική και καλλιτεχνική ζωή της χώρας και από το στόχαστρό του δεν ξέφυγαν ούτε τα σημαίνοντα πρόσωπα της περιόδου αλλά ούτε και άλλα έντυπα της εποχής. Κύριος στόχος της σάτιράς του ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης, ενώ έδειχνε συμπάθεια για τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο (βλ. τον επικήδειό του στο φύλλο 211 της 27-2-1883). Ο Τρικούπης εμφανίζεται στις περισσότερες από τις χαρακτηριστικές ολοσέλιδες γελοιογραφίες του περιοδικού, που υπογράφονται από τον Θέμο Αννινο και οι οποίες διέπονταν από ένα εντελώς νέο για την εποχή τους πνεύμα και φαίνεται ότι κατάφεραν να πιάσουν κάτι από το αίσθημα του κοινού.
Συνέχεια του Ασμόδαιου αποτέλεσε το επίσης σατιρικό Αστυ. Η παύση της κυκλοφορίας του πρώτου αναγγέλθηκε με ένα ποίημα του Σουρή. Κάποιες πάντως από τις επισημάνσεις του περιοδικού παραμένουν και σήμερα επίκαιρες: «Ζώμεν [...] παροδούντες τα πάντα και η μέλλουσα ιστορία, αναγράφουσα τα γεγονότα της σημερινής εποχής, αισχυνομένη θ' αναγράψη, ότι ουχί οι απόγονοι του Περικλέους και των Σαλαμινομάχων, αλλ' οι υιοί των ανδρών του αγώνος, από του 1844 και εντεύθεν εξετέλουν [...] παρωδίας πολιτεύματος, νόμων, εφαρμογής αυτών, στρατού, ναυτικού, εκπαιδεύσεως, διοικήσεως και, τέλος, μεγάλην παρωδίαν Ελλήνων». [ Κουτσούμπος, Νίκος]