H “Οδύσσεια” του Νίκου Καζαντζάκη. Ένα διαχρονικό έπος – ηρωική κατάφαση της ανθρώπινης μοίρας

TO ΕΠΟΣ του Καζαντζάκη, με την κεντρική του ι­δέα, την ηρωική χωρίς μάταιες ελπίδες κατάφαση της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ανθρώπι­νης μοίρας, στέκεται, ως προς τη σύλληψη και την ευρύτητα των στόχων, πολύ ψηλότερα από το επί­πεδο των αναιμικών μεσοπολεμικών και μεταπο­λεμικών συγγραφέων της Ευρώπης.

Ο Καζαντζά­κης κηρύσσει στην «Οδύσεια» την εγκατάλειψη της εύκολης ζωής, των μικρών ασημάντων πραγ­μάτων που πνίγουν την ψυχή· κηρύσσει την επι­στράτευση του ατόμου για μια σειρά υψηλών, συ­νεχώς υπερβαινομένων στόχων

Πιστεύει ότι μόνο έτσι μπορεί ο άνθρωπος να ξεπεράσει τη θνητή φύση του και να βοηθήσει στην τελειοποίηση και αποπνευμάτωση, για την οποία αγωνίζεται από πολλούς δρόμους μέσα στη δημιουργία ο ίδιος ο Θεός. Παρά τα βεργσονικά και εν μέρει νιτσεϊκά στοιχεία που περιέχει η κοσμοθεωρία αυτή, είναι απαραγνώριστος ο προσωπικός τρόπος του Καζαντζάκη στη σύλληψη και την έκφρασή της, και σ’ αυτόν ακριβώς τον καζαντζακικό τρόπο και τόνο οφείλεται η παγκόσμια επιτυχία του έργου (…)

Ως προς τη γλώσσα ο Καζαντζάκης, επηρεασμέ­νος από το δημοτικισμό της εποχής του διαμόρ­φωσε συνειδητά ένα δύσκολο και πληθωρικό ιδίω­μα, στο οποίο ζήτησε να αφομοιώσει και να σώσει σπάνιες λέξεις και εκφράσεις προερχόμενες από όλη την Ελλάδα και κυρίως από την ιδιαίτερη πα­τρίδα του, την Κρήτη. H γλώσσα αυτή, που περι­λαμβάνει και παρά πολλά σύνθετα επίθετα και ρή­ματα πλασμένα από τον ποιητή, έχει έντονα προ­σωπικό χρώμα και είναι αδιάσπαστα δεμένη με την αδρή, σπάνια λυρική διάθεση του δημιουργού . . .

της «Οδύσειας».

Οταν πρωτοδημοσιεύθηκε το έργο, κρίθηκε στην Ελλάδα με βάση την ξεπερασμένη από καιρό ποιητική του Edgar Allan Poe, ή με το επιχείρημα ότι δεν ήταν δυνατόν ένα ελληνικό έργο να εκφράζει την έλλειψη συγκεκριμένων και σταθερών αξιών που χαρακτηρίζει τη νεώτερη Ευρώπη.

Στην πραγματικότητα ο Καζαντζάκης είχε προηγηθεί του τόπου και του καιρού του και είχε κατανοήσει, σε μια εποχή που για την Ελλάδα ήταν ακόμη σχε­δόν ειδυλλιακή, ότι η Ευρώπη και ο κόσμος ολό­κληρος είναι κάτι ενιαίο που βαδίζει προς μια μοί­ρα κοινή. Πολύ σύντομα οι πολεμικοί και μεταπο­λεμικοί κατακλυσμοί τον εδικαίωσαν. 

Ο Καζαντζά­κης εκφράζει, όπως ήταν φυσικό, την εποχή του. Αλλά η ιδιότυπη ζωτικότητα και το πάθος, που δια­κρίνουν το έργο του, και η παρουσίαση του φυσι­κού κόσμου μέσα σ’ αυτό με σειρά φαντασμαγορι­κών εικόνων, δείχνουν ότι ο ποιητής δεν ήταν «μηδενιστής». 

Το θέμα του ανικανοποίητου Οδυσσέα που αρνιέται την Ιθάκη και ξαναφεύγει για την αέναη περιπέτεια και για ολοένα νέες γνώσεις, το είχαν εκφράσει παλαιότερα και άλλοι ποιητές, όπως ο Αγγλος Tennyson και ο Ιταλός Pascoli. Αλλά μόνο ο Καζαντζάκης εδημιούργησε γύρω από το θέμα αυτό ένα νέο, ανεπτυγμένο μύθο και ένα μεγάλο επικό ποίημα. Μέσα στο μύθο αυτό ο ποιητής συ­νέθεσε στοιχεία αυτοβιογραφικά, δηλαδή παρμέ­να από την προσωπική του ζωή, ιδιωτική και δημό­σια, και στοιχεία φιλοσοφικά, ιστορικά, αρχαιολο­γικά, φυσιογνωστικά.

(1945 – Ο Καζαντζάκης στην Κρήτη με τον Γιάννη Κακριδή και τον Ιωάννη Καλιτσουνάκη)

Μερικά θέματα του έργου προέρχονται από τη Βίβλο, άλλα από τις νεοελλη­νικές παραδόσεις και το δημοτικό μας τραγούδι, άλλα σχετίζονται με τις δοξασίες και τα έθιμα των αφρικανικών λαών. Ορισμένα, τέλος, θυμίζουν το εξερευνητικό περιπετειώδες μυθιστόρημα του 19ου αιώνα. Ανανεώνοντας και πλουτίζοντας ο Καζαντζάκης με αξιόλογη δύναμη φαντασίας και με μυθοπλαστική ικανότητα το αιώνιο θέμα του Οδυσσέα-Ανθρώπου, έδειξε ότι ούτε ο αρχαίος μύθος ούτε η επική μορφή ήταν πράγματα νεκρά για τον εικοστό αιώνα, όπως υποστήριζαν οι επι­κριτές του.

H προϋπόθεση για την επιτυχία του ά­θλου αυτού, δηλαδή για τη σύνθεση ενός μεγάλου παραδοσιακού, αλλά και σύγχρονου έπους, ήταν χωρίς αμφιβολία η κρητική ρωμαλέα ρίζα του συγγραφέα.

H αριστουργηματική μετάφραση του έργου από τον Kimon Friar στα αγγλικά, η επίσης ποιητικότατη και ακριβής γερμανική μετάφραση του Gustav Conradi, η γαλλική πεζή της Jacqueline Moatti και η ανταπόκριση του παγκόσμιου κοινού και των φιλολόγων στις εκδόσεις αυτές αποτελούν την απόδειξη της επιτυχίας.

***

Του Στυλιανού Αλεξίου

Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης, αντεπιστέλλοντος μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, επίτιμου διδάκτορος του Πανεπιστημίου της Padova

Σημείωση «7 Ημερών»: Το κείμενο προέρχεται από την Ει­σαγωγή στο βιβλίο του Στυλ. Αλεξίου, «Από το ποιητικό έργο του N. Καζαντζάκη», εκδ. Δήμου Ηρακλείου, 1977.

Kυριακή 2 Nοεμβρίου 1997 – H Καθημερινή – περιοδικό 7 ημέρες – Αφιέρωμα στον Καζαντζάκη

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

=====================

 "O σιωπών δοκεί συναινείν"