Του Γιώργου Αλεξάτου
Τριάντα τέσσερα χρόνια από την 3η Οκτωβρίου 1979, όταν ο Νίκος Πουλαντζάς έφευγε για πάντα από κοντά μας και τα τρέχοντα γεγονότα αυτών των ημερών ξαναφέρνουν στην επικαιρότητα το έργο του και τις αναλύσεις του σχετικά με δύο καίρια ζητήματα: το κράτος και τον φασισμό. Δυο ζητήματα στα οποία η συμβολή του στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας ήταν εξαιρετικά σημαντική, καθώς αποτέλεσε τομή και υπέρβαση των μέχρι τότε κυρίαρχων αντιλήψεων.
Ενταγμένος στην Αριστερά από την περίοδο που ήταν φοιτητής στην Αθήνα, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Πουλαντζάς διατήρησε σταθερή τη σχέση του με το κομμουνιστικό κίνημα και στη Γερμανία, όπου συνέχισε τις σπουδές του, και στη Γαλλία, όπου αναδείχτηκε πανεπιστημιακός καθηγητής. Μέλος του ενιαίου ΚΚΕ ως το 1968, εντάχθηκε κατόπιν στο ΚΚΕ εσωτερικού, τοποθετημένος σαφώς στην αριστερή του πτέρυγα.
Επανεξετάζοντας τις πρώιμες αναφορές του στους θεωρητικούς του λεγόμενου «ανθρωπιστικού» ή «υποκειμενιστικού» μαρξισμού (κυρίως τους Λούκατς, Σαρτρ και Γκολντμάν), προσέγγισε το έργο του Γκράμσι και τις αναλύσεις του Αλτουσέρ, επικεντρώνοντας στο ζήτημα του κράτους, έχοντας διαπιστώσει την απουσία μιας σχετικής μαρξιστικής θεωρίας επιστημονικά επαρκούς. Με το έργο του «Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις», που εκδόθηκε το 1968, πραγματοποιεί μια σημαντική τομή, προτείνοντας την υπέρβαση της παραδοσιακής αντίληψης περί «εργαλείου» που...
