Αυτοεκπληρούμενη προφητεία

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι μια έννοια που ξεκίνησε από το θεώρημα του W. I. Thomas: «Αν οι άνθρωποι ορίζουν ορισμένες καταστάσεις ως πραγματικές, είναι πραγματικές στις συνέπειές τους». Ο Thomas ήταν ο πρώτος μελετητής που αναφέρθηκε στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία και εφάρμοσε συλλογιστική σε καταστάσεις που αφορούν την οικονομία και τη διεθνή κατάσταση, όπως την αποτυχία μιας τράπεζας ή το ξέσπασμα ενός πολέμου μεταξύ αντιπάλων χωρών.

Της Λίλης Γράψα, ψυχολόγος

Για παράδειγμα, εάν διαδοθεί ως είδηση -έστω και εσφαλμένα- ότι μια τράπεζα πρόκειται να χρεοκοπήσει αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να αρχίσουν να αποσύρουν τις αποταμιεύσεις τους από την τράπεζα. Έτσι λοιπόν αυτή η αντίληψη θα γίνει και πραγματικότητα.

Πάντως, ο όρος «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» ανήκει στον Robert Merton και πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο του «Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση» το 1949. Είναι ωστόσο βέβαιο ότι ο Merton, προκειμένου να διατυπώσει τη δική του θεωρία, έλαβε την έμπνευσή του από το προαναφερθέν Θεώρημα του Thomas.

Η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι παρούσα στην Κοινωνιολογία και στην Ψυχολογία και περιγράφεται ως μια πρόβλεψη που πραγματοποιείται από το απλό γεγονός της έκφρασης. Με αυτόν τον τρόπο, η πρόβλεψη δημιουργεί το συμβάν και το συμβάν επιβεβαιώνει την πρόβλεψη και την επαλήθευση, σε κυκλική σχέση μεταξύ των δύο μερών.

Πώς λειτουργεί;

Σε γενικές γραμμές είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση (άσχετα αν είναι πραγματική ή όχι) και ο οποίος καθορίζει τη συμπεριφορά μας, είτε απέναντι στους άλλους είτε απέναντι στον εαυτό μας. Έτσι, το περιβάλλον μας ή εμείς οι ίδιοι κάνουμε αυτό που είναι «απαραίτητο» έτσι ώστε να εκπληρωθεί η προφητεία. Αν για παράδειγμα κάποιος φίλος μας, με τον οποίο είχαμε καθημερινή επικοινωνία ξαφνικά «χαθεί» (δεν παίρνει τηλέφωνο, δεν απαντάει στα δικά μας τηλεφωνήματα κλπ) για κάποιο διάστημα κι εμείς υποθέσουμε ότι κάτι έχει μαζί μας και μας το κρύβει, θα διαμορφώσουμε συμπεριφορά ανάλογη. Μπορεί να γίνουμε εριστικοί και έτσι να οδηγήσουμε κυριολεκτικά τον φίλο μας σε μια εξίσου εριστική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώσουμε την αρχική μας εκτίμηση, ότι δηλαδή κάτι έχει μαζί μας. Όλο αυτό έγινε βέβαια χωρίς να εξετάσουμε οτιδήποτε άλλο (αν πχ είχε πολλή πίεση από τη δουλειά του, αν είχε κάποιο πρόβλημα με το τηλέφωνο του, αν ήθελε να περάσει μερικές μέρες με τη σύντροφό του κ.ο.κ).

Πώς με τη σκέψη μας καθορίζουμε το μέλλον μας;

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί κάλλιστα να έχει τόσο αρνητικά όσο και θετικά αποτελέσματα στη ζωή μας. Πολλές φορές, συμβαίνει σε όλους μας: κάτι που παρόλο που φαντάζει απλό, αλλά το κάνουμε απρόθυμα, μόνο και μόνο γιατί πιστεύουμε ότι «δεν μπορούμε», το αποτέλεσμα είναι προφανώς αρνητικό και το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να εκπληρώσουμε την προφητεία μας (δηλαδή την αρχική μας εκτίμηση, ότι «δεν πρόκειται να τα καταφέρω»). Αντίθετα, είναι αρκετές και οι περιπτώσεις που επιτυγχάνουμε κάτι απροσδόκητο ή δύσκολο, μόνο και μόνο επειδή από την αρχή πιστέψαμε ακράδαντα ότι θα το καταφέρουμε. Παρόμοια, εκπληρώσαμε την προφητεία μας, σε πείσμα των αντιξοοτήτων ή των αντίθετων (ενδεχομένως) απόψεων. Είναι η εξήγηση της φράσης «αν κάτι το θες πολύ, το σύμπαν θα συνωμοτήσει υπέρ σου».

Ουσιαστικά, αυτός που συνωμοτεί υπέρ σου (ή κατά) είναι ο ίδιος σου ο εαυτός. Το υποσυνείδητο είναι ένα κομμάτι του εγκέφαλου που έχει καταπληκτικές ικανότητες. Έχει όλες τις μνήμες, επεξεργάζεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα πράγματα που αδυνατεί ο συνειδητός νους και γενικά είναι αυτό που εκτελεί. Το τι θα πράξει και προς τα πού θα κινηθεί, τα ορίζει ο συνειδητός νους. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το υποσυνείδητο με μία ομάδα και το συνειδητό με τον προπονητή της. Όταν λοιπόν παίρνουμε μία «αυθαίρετη» απόφαση, δίνουμε εντολή στο υποσυνείδητό μας να εστιάσει προς αυτή την κατεύθυνση. Με αυτό τον τρόπο, έχοντας εστιάσει στο αρνητικό ή στο θετικό μέρος μιας κατάστασης, αγνοούμε οτιδήποτε άλλο συμβαίνει, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στο αποτέλεσμα που έχουμε ήδη προαποφασίσει.

Γι’ αυτό είναι σημαντικό:

• Να αποφεύγουμε στερεότυπα, ταμπέλες και γενικευμένες απόψεις.
• Να μην σχηματίζουμε άποψη (είτε θετική είτε αρνητική) για τίποτα αν πρώτα δεν το έχουμε προσπαθήσει/δοκιμάσει.
• Να δουλέψουμε με τον εαυτό μας, έτσι ώστε να δούμε αν είναι κάτι που το κάνουμε κατ’ εξακολούθηση. Αν ναι, να ψάξουμε (είτε μόνοι μας είτε με τη βοήθεια κάποιου ειδικού) για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό (ενοχικές τάσεις, χαμηλή αυτοπεποίθηση κλπ).

Το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα

Δεν είναι δεδομένο ότι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία έχει πάντα να έχει αρνητικό αποτέλεσμα. Η θετική της έκδοση ονομάζεται «φαινόμενο του Πυγμαλίωνα».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο ισχυρή είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στη ζωή μας, είναι μια γνωστή μελέτη δύο καθηγητών του Ηarvard, των Rosenthal και Jacobson: Οι δυο τους, επισκέφτηκαν ένα σχολείο μιας φτωχής περιοχής του Σικάγο και εφάρμοσαν σε 18 τάξεις ένα μη λεκτικό τεστ νοημοσύνης, το οποίο ονόμασαν οι ίδιοι: “The Harvard Test of Inflected Acquisition”. Υποτίθεται πως αυτό το τεστ θα έδειχνε ποια παιδιά μελλοντικά θα γινόταν ιδιοφυίες, ποια ήταν δηλαδή εξαιρετικά προικισμένα από άποψη νοημοσύνης. Με εντελώς τυχαίο τρόπο επέλεξαν το 20% των παιδιών των 18 τάξεων, για να τα «χρίσουν» ως εξαιρετικά ευφυή και είπαν στους δασκάλους τους πως αυτά τα παιδιά θα «άνθιζαν» μέσα στους επόμενους 8 μήνες που θα ολοκληρωνόταν η σχολική χρονιά. Υποτίθεται ότι αυτό το προέβλεψε το τεστ. Κι όμως…

Μόλις 8 μήνες μετά, τα τυχαία επιλεγμένα παιδιά εξετάστηκαν (πραγματικά πλέον) με το ίδιο τεστ και βρέθηκε να έχουν κάνει σημαντικότατη πρόοδο! Γεγονός το οποίο εξηγεί το σημαντικό ρόλο που παίζει το περιβάλλον, των δασκάλων εν προκειμένω, στη νοητική ανάπτυξη των παιδιών. Οι ερευνητές ονόμασαν αυτό το φαινόμενο «Pygmalion effects in the classroom», δανειζόμενοι το μύθο του βασιλιά της Κύπρου Πυγμαλίωνα*.

* Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από τον βασιλιά της Κύπρου και γλύπτη Πυγμαλίωνα, ο οποίος, σύμφωνα με τη μυθολογία, λάτρεψε ένα πανέμορφο γυναικείο άγαλμα, που ο ίδιος κατασκεύασε. Όταν ζήτησε από την Αφροδίτη να του χαρίσει μια όμοια γυναίκα, εκείνη ζωντάνεψε το άγαλμα και ο βασιλιάς έζησε πανευτυχής..

Εάν οι δάσκαλοι μιας τάξης πιστεύουν ότι ένα παιδί είναι λιγότερο προικισμένο από άλλους, θα το μεταχειριστούν, ακόμα και ασυνείδητα, διαφορετικά από τους συμμαθητές του. Το παιδί θα εσωτερικοποιήσει την κρίση και θα συμπεριφερθεί ανάλογα. Αλλά το αντίθετο μπορεί επίσης να συμβεί: ένα παιδί με «φυσιολογική» απόδοση, αν αντιμετωπίζεται από τους δασκάλους ως «μικρή μεγαλοφυία», μπορεί να τους εκπλήξει με καλύτερα σχολικά αποτελέσματα από το συνηθισμένο.

Το παραπάνω πείραμα αποτέλεσε ένα σημαντικό εύρημα στο τομέα της παιδαγωγικής, για τους εκπαιδευτικούς περισσότερο, οι οποίοι μπορεί και άθελά τους να καταφέρουν να επηρεάσουν ολόκληρη την μετέπειτα ζωή των μαθητών τους.

Εσείς βρεθήκατε ποτέ σε μια τέτοια κατάσταση; Ήσασταν ποτέ οι πρωταγωνιστές μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας;

Πηγή: Natura Nrg #89

------------------------------------------------------------------------------

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Πήδηση στην πλοήγηση
Πήδηση στην αναζήτηση

Αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι μια πρόβλεψη που άμεσα ή έμμεσα προκαλεί η ίδια την πραγμάτωσή της, λόγω θετικής ανάδρασης μεταξύ πεποίθησης και συμπεριφοράς. Παρότι παραδείγματα τέτοιων προφητειών μπορούμε να βρούμε στην αρχαία ελληνική και την αρχαία ινδική λογοτεχνία, η φράση "αυτοεκπληρούμενη προφητεία" αποδίδεται στον κοινωνιολόγο Ρόμπερτ Μέρτον (Robert K. Merton) που πρώτος την επινόησε ως όρο και μελέτησε συστηματικά τη δομή και τις συνέπειές της. Στο ομώνυμο άρθρο του γραμμένο το 1948, ο Μέρτον την ορίζει ως εξής:

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, αρχικά, ένας εσφαλμένος ορισμός μιας κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία οδηγεί στο να γίνει πραγματικότητα η αρχικά εσφαλμένη σύλληψη της κατάστασης. Αυτή η απατηλή ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει την κυριαρχία του λάθους. Γιατί έτσι ο προφήτης παραθέτει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη για το ότι είχε εξαρχής δίκιο.^[1]

Με άλλα λόγια, μια θετική ή αρνητική προφητεία, ισχυρή πεποίθηση ή αυταπάτη —που θεωρείται αληθινή ενώ είναι ουσιαστικά εσφαλμένη— μπορεί να επηρεάσει τα τεκταινόμενα σε τέτοιο βαθμό ώστε οι αντιδράσεις των ανθρώπων να εκπληρώσουν την μέχρι τούδε λανθασμένη προφητεία.

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι συμπληρωματική της αυτοδιαψευδόμενης προφητείας.

Πίνακας περιεχομένων

  [Απόκρυψη] 

• 1Ιστορία του όρου
• 2Μυθολογία και λογοτεχνία
  • 2.1Αρχαία Ελλάδα
  • 2.2Αρχαία Ρώμη
  • 2.3Σαίξπηρ
  • 2.4Σύγχρονη εποχή
• 3Παραπομπές

Ιστορία του όρου

------------------------------------------------------------------------------------

Αυτοεκπληρούμενη Προφητεία - Τι είναι και πώς λειτουργεί

Αρθρογράφος: Κωνσταντίνα Γεραντώνη

Είναι δυνατόν μια εσφαλμένη πεποίθηση, όσο ισχυρή και να είναι, να μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να φερθούν αναλόγως ώστε να την επαληθεύσουν; 
Η κλινική μας εμπειρία μας λέει πως ναι.
Η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας
Ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον, επινόησε την έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, ορίζοντάς την ως εξής: “η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, αρχικά, ένας εσφαλμένος ορισμός μιας κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία οδηγεί στο να γίνει πραγματικότητα η αρχικά εσφαλμένη σύλληψη της κατάστασης. Αυτή η απατηλή ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει την κυριαρχία του λάθους. Γιατί έτσι ο προφήτης παραθέτει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη για το ότι είχε εξαρχής δίκιο”.

Ένα παράδειγμα αυτοεκπληρούμενης προφητείας
Ας το δούμε σε ένα παράδειγμα. Υπήρξε μια συμβουλευόμενη η οποία είχε μόλις αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο, όταν ζήτησε συμβουλευτική υποστήριξη. Κάποιους μήνες νωρίτερα, είχε αποφασίσει να αφήσει το πατρικό της σπίτι, για να συγκατοικήσει με το σύντροφό της. Καθώς είναι μοναχοπαίδι, φοβόταν ότι οι γονείς της θα διαφωνούσαν με την απόφασή της κι έτσι δίσταζε να τους μιλήσει για την ανάγκη της να φύγει μακριά τους.

Τελικά, είχε νοικιάσει στα κρυφά ένα διαμέρισμα με το σύντροφό της και με διάφορες δικαιολογίες κατάφερνε να περνά κάποιες νύχτες εκεί.

Ο καιρός περνούσε και η ίδια εξακολουθούσε να κρατά μυστική την ύπαρξη αυτού του σπιτιού, έως ότου οι γονείς της το ανακάλυψαν τυχαία και ακολούθησε ένας μεγάλος καυγάς. Εκείνοι ένιωθαν πληγωμένοι και θυμωμένοι. Η συμβουλευόμενη είχε επίσης συσσωρευμένο θυμό που έχει προκληθεί από την πίεση κάτω από την οποία ζούσε το τελευταίο διάστημα.

Το κομβικό σημείο στο παραπάνω παράδειγμα είναι ο φόβος. Ίσως από εκεί να ξεκινούν και όλες οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Φοβόμαστε ότι κάτι δε θα πάει καλά κι αυτό συμβαίνει συνήθως για κάποιο λόγο. Συνήθως το συναίσθημά μας συνδέεται με την ιστορία μας, ακουμπά σε κάτι που μας έχει συμβεί και συχνά τραυματίσει.

Μάλιστα, αν αυτό το τραύμα δεν έχει λεκτικοποιηθεί ώστε να πάρει ψυχικό τόπο, δε σταματά να επανεμφανίζεται, κάποιες φορές σαν μια ασαφής απειλή.

Προσπαθώντας να προστατευτούμε από αυτήν την απειλή, είναι πολύ πιθανό να δράσουμε με πανικό και αγωνία, προκαταλαμβάνοντας καταστάσεις.

Στο παραπάνω παράδειγμα ήταν αναμενόμενο ότι οι γονείς της συμβουλευόμενης θα πληγώνονταν και θα θύμωναν, αφού η κόρη τους κράτησε μια τόσο σημαντική απόφαση κρυφή.

Από την άλλη, πηγαίνοντας πίσω στην ιστορία της, μαθαίνουμε ότι ο ρόλος που είχε στην οικογένεια ήταν να κρατά τις ισορροπίες ανάμεσα στους γονείς της, που βρίσκονταν σε μια άτυπη κόντρα και το μόνο που φαινόταν να τους ενώνει ήταν η κόρη τους. Έτσι ίσως μπορεί να εξηγηθεί το πώς κι εκείνη φοβήθηκε να τους ανακοινώσει ότι έχει φύγει – η πιθανότητα να ανατραπεί η ισορροπία στο πατρικό της ήταν η ασαφής απειλή που την κρατούσε πίσω. Μια απειλή από την οποία προσπάθησε να προστατευθεί με έναν τόσο παράδοξο τρόπο, που τελικά είναι σα να την προσκάλεσε να πραγματοποιηθεί.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν, για να αποφύγουμε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία;
Είναι σημαντικό να μένει ο καθένας στο συναίσθημά του. Να το ακούει και να μάθει με τον καιρό να το αναγνωρίζει. Στη συνέχεια, να προσπαθεί να το επικοινωνήσει με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του, πριν προβεί σε ενέργειες που είναι πιθανόν να υπονομεύσουν τις ίδιες του τις ανάγκες και επιθυμίες.

Όλοι οι άνθρωποι φοβόμαστε μερικές φορές. Ο φόβος αυτός ανακουφίζεται μόνο με την εμπιστοσύνη στην ιδέα ότι οι άλλοι μπορούν να μας καταλάβουν.

=====================
 "O σιωπών δοκεί συναινείν"