Είναι γνωστό ότι οι αρχηγοί της Επανάστασης (φιλικοί, οπλαρχηγοί, κ.ά.) επηρεασμένοι απο τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό επικαλούνταν συνεχώς της Αρχαία Ελλάδα για να ενθουσιάζουν και να παρακινούν τον λαό. Ομώς ποιά επίδραση είχε αυτό στον απλό λαό;
Αυτός, κατά τη γνώμη μας, εν αγνοία του ακολουθούσε ήδη κάποιες πανάρχαιες παραδόσεις μέσα από την λαϊκή παράδοση και επίσης με πλήρη συνείδηση ενστερνίστηκε σε μεγάλο βαθμό την προσκόλληση στην αρχαία ελληνική ιστορία. Τόσο στον ένοπλο αγώνα του για την αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους όσο και παλαιότερα. Για το δύσκολο αυτό θέμα παρουσιάζουμε κάποια ενδεικτικά στοιχεία για την χρήση των αρχαιοελληνικών ονομάτων, τη δημοτική ποίηση, το έθιμο της οιωνοσκοπίας και κάποιους ενδιαφέροντες στίχους από λαϊκά πολεμικά εμβατήρια της εποχής.
Αρχαιοελληνικά ονόματα
Δεκαετίες πριν την Επανάσταση η εξάπλωση των αρχαίων ελληνικών ονομάτων ήταν μεγάλη. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Δημ.Φωτιάδης ο Αλή Πασάς, ο τύραννος της Ηπείρου, είχε υποψιαστεί ότι κάτι ετοίμαζαν οι υπόδουλοι Έλληνες, μόνο και μόνο από το γεγονός ότι βάφτιζαν τα παιδιά τους με αρχαία ελληνικά ονόματα. «Εσείς οι Ρωμιοί, μπρε, κάτι μεγάλο έχετε στο νου σας. Δεν βαφτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη, Πέτρο, Κώστα, παρά Λεωνίδα, Θεμιστοκλή, Αριστείδη. Σίγουρα κάτι μαγειρεύετε» Γενικά η τάση που φαίνεται ότι επικρατούσε ήταν αυτή που εκφράζεται από τον Διονύσιο Πύρρο:
"Ερ. Πώς πρέπει να ονομαζώμεθα ημείς, Έλληνες ή Ρωμαίοι;
Απόκρ. Ποτέ να μη θελήσετε να ονομάζεσθε Ρωμαίοι, αλλά Έλληνες, διότι οι Ρωμαίοι, ήγουν οι Ρωμάνοι, εβαρβάρωσαν και ηφάνισαν την Ελλάδα την γλυκυτάτην μας πατρίδα. Και αν τινάς νέος έχη όνομα ή Ρωμαϊκόν, ή Εβραϊκόν, ή Ρωσσικόν, ή Αραβικόν, πρέπει ευθύς να το αλλάξη, και να ονομάζηται με όνομα Ελληνικόν, τουτέστιν ή Μιλτιάδης, ή Θεμιστοκλής, ή Αχιλλεύς, ή Θησεύς, ή Αλέξανδρος, ή Πλάτων, ή Δημοσθένης, κ.τλ. και τότε ένας νέος αλλάζων το όνομά του θέλει εντρέπεται να μην έχη και τα έργα των προγόνων του"
Ο Διονύσιος Πύρρος ήταν κληρικός ("αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου") και γιατρός (πρώτος πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών). Το απόσπασμα είναι από το έργο του "Χειραγωγία των Παίδων" (Βενετία, 1810)
Σφόδρα αντίθετο με αυτήν την πρακτική ήταν ως γνωστόν το Πατριαρχείο ΚΠόλεως. Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εξέδωσε πατριαρχική εγκύκλιο εν έτη 1819 που ουσιαστικά απαγορεύει στους Έλληνες «ευλογημένους επαρχιώτας», να βαπτίζουν με αρχαία ελληνικά ονόματα τα παιδιά τους (χαρακτηρίζοντας αυτή την τακτική, ως…καινοτομία!), γιατί κάτι τέτοιο αποτελεί «ανάρμοστον» πράξη, και «καταφρόνησιν» της χριστιανικής ονοματοδοσίας. Το σχετικό απόσπασμα βρίσκεται εδώ. ..
Αυτός, κατά τη γνώμη μας, εν αγνοία του ακολουθούσε ήδη κάποιες πανάρχαιες παραδόσεις μέσα από την λαϊκή παράδοση και επίσης με πλήρη συνείδηση ενστερνίστηκε σε μεγάλο βαθμό την προσκόλληση στην αρχαία ελληνική ιστορία. Τόσο στον ένοπλο αγώνα του για την αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους όσο και παλαιότερα. Για το δύσκολο αυτό θέμα παρουσιάζουμε κάποια ενδεικτικά στοιχεία για την χρήση των αρχαιοελληνικών ονομάτων, τη δημοτική ποίηση, το έθιμο της οιωνοσκοπίας και κάποιους ενδιαφέροντες στίχους από λαϊκά πολεμικά εμβατήρια της εποχής.
Αρχαιοελληνικά ονόματα
Δεκαετίες πριν την Επανάσταση η εξάπλωση των αρχαίων ελληνικών ονομάτων ήταν μεγάλη. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Δημ.Φωτιάδης ο Αλή Πασάς, ο τύραννος της Ηπείρου, είχε υποψιαστεί ότι κάτι ετοίμαζαν οι υπόδουλοι Έλληνες, μόνο και μόνο από το γεγονός ότι βάφτιζαν τα παιδιά τους με αρχαία ελληνικά ονόματα. «Εσείς οι Ρωμιοί, μπρε, κάτι μεγάλο έχετε στο νου σας. Δεν βαφτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη, Πέτρο, Κώστα, παρά Λεωνίδα, Θεμιστοκλή, Αριστείδη. Σίγουρα κάτι μαγειρεύετε» Γενικά η τάση που φαίνεται ότι επικρατούσε ήταν αυτή που εκφράζεται από τον Διονύσιο Πύρρο:
"Ερ. Πώς πρέπει να ονομαζώμεθα ημείς, Έλληνες ή Ρωμαίοι;
Απόκρ. Ποτέ να μη θελήσετε να ονομάζεσθε Ρωμαίοι, αλλά Έλληνες, διότι οι Ρωμαίοι, ήγουν οι Ρωμάνοι, εβαρβάρωσαν και ηφάνισαν την Ελλάδα την γλυκυτάτην μας πατρίδα. Και αν τινάς νέος έχη όνομα ή Ρωμαϊκόν, ή Εβραϊκόν, ή Ρωσσικόν, ή Αραβικόν, πρέπει ευθύς να το αλλάξη, και να ονομάζηται με όνομα Ελληνικόν, τουτέστιν ή Μιλτιάδης, ή Θεμιστοκλής, ή Αχιλλεύς, ή Θησεύς, ή Αλέξανδρος, ή Πλάτων, ή Δημοσθένης, κ.τλ. και τότε ένας νέος αλλάζων το όνομά του θέλει εντρέπεται να μην έχη και τα έργα των προγόνων του"
Ο Διονύσιος Πύρρος ήταν κληρικός ("αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου") και γιατρός (πρώτος πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών). Το απόσπασμα είναι από το έργο του "Χειραγωγία των Παίδων" (Βενετία, 1810)
Σφόδρα αντίθετο με αυτήν την πρακτική ήταν ως γνωστόν το Πατριαρχείο ΚΠόλεως. Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ εξέδωσε πατριαρχική εγκύκλιο εν έτη 1819 που ουσιαστικά απαγορεύει στους Έλληνες «ευλογημένους επαρχιώτας», να βαπτίζουν με αρχαία ελληνικά ονόματα τα παιδιά τους (χαρακτηρίζοντας αυτή την τακτική, ως…καινοτομία!), γιατί κάτι τέτοιο αποτελεί «ανάρμοστον» πράξη, και «καταφρόνησιν» της χριστιανικής ονοματοδοσίας. Το σχετικό απόσπασμα βρίσκεται εδώ. ..
